МЧС России 15 страница

ЗЛО² нареч. 1. пис. 2. хъел кваз, хъилелди.

ЗЛОБА мн. нет хъел, ажугъ. ♦ злоба дня йкъан метлеблу, гзаф важиблу месэла.

ЗЛОБНЫЙ ажугълу, хъел квай.

ЗЛОБОДНЕВНЫЙ гьа йкъан (гьа чIаван) метлеблу, халкьдиз интересни тир.

ЗЛОБСТВОВАТЬ несов. хъел атун, хъел кваз хьун, ажугълу хьун.

ЗЛОВЕЩИЙ чIуру, пис, няс; пис лишан тир, няс хабар гудай; рикI чIулавардай, рикIик кин кутадай.

ЗЛОВОНИЕ мн. нет пис ни.

ЗЛОВОННЫЙ пис ни галай, пис ни къведай.

ЗЛОВРЕДНЫЙ пис зарарлу, пис зиянкар.

ЗЛОДЕЙ пис кас, мурдар кар ийидай (авур) кас (мес. угъри, къачагъ, итим кьейиди ва мсб).

ЗЛОДЕЙСТВО пис кар, пис мурдар кар.

ЗЛОДЕЙСТВОВАТЬ несов. пис кар авун, пис мурдар кар авун.

ЗЛОДЕЯНИЕ пис кар; зулум.

ЗЛОЙ 1. пис. 2. ажугълу, хъел квай. 3. пер. тIарвал гудай; азаб гудай; пис. 4. пер. пис кудай, туьнт.

ЗЛОКАЧЕСТВЕННЫЙ пис хаталу (азар, буьвел).

ЗЛОКЛЮЧЕНИЕ бала, бедбахтвал, татугун.

ЗЛОНАМЕРЕННЫЙ пис къаст авай, пис ният авай.

ЗЛОНРАВНЫЙ чIуру къилихдин; пис хесетар квай.

ЗЛОПАМЯТНЫЙ вичиз авур писвал рикIе хуьдай, рикIе кин хуьдай, вичин кефида эцягъайди рикIелай ракъур тийир, рикIе хъел хуьдай ва кьисас къахчуз алахъдай.

ЗЛОПОЛУЧНЫЙ бедбахт, бахт авачир, вичиз татугзавай.

ЗЛОПЫХАТЕЛЬ м гьакI такIанвиляй ажугълу тир кас; гьакI такIанвиляй душманвалдай кас; такIанвиляй вичин хъилер элекьардай кас.

ЗЛОПЫХАТЕЛЬСТВО мн. нет гьахъсуз гьакI такIанвиляй душманвал, такIанвилин ажугълувал.

ЗЛОРАДНЫЙ масадан бахтсузвилел шадвал ийидай.

ЗЛОРАДСТВО мн. нет масадан бахтсузвилел шадвал.

ЗЛОРАДСТВОВАТЬ несов. масадан пис гьалдал, бахтсузвилел шадвал авун.

ЗЛОСЛОВИЕ мн. нет масадакай пис рахун, мекир авун, кьулухъай рахун; мекир, гъибет.

ЗЛОСЛОВИТЬ несов. масадакай пис рахун, мекир авун, кьулухъай рахун.

ЗЛОСТНЫЙ 1. ажугълу, хъилелди тир; пис ният авай. 2. чIуру къастуналди тир. 3. дуьз техжер пис.

ЗЛОСТЬ ж мн. нет пис ажугъ, ажугьлувал, хъел.

ЗЛОСЧАСТНЫЙ бедбахт, бахтикъара, бахтсуз.

ЗЛОУМЫШЛЕННИК къастунай пис кар авур кас (угъри, къачагъ ва мсб).

ЗЛОУПОТРЕБИТЬ чIуру кар патал менфят къачун (сада вичин ихтиярдикай, къуллугъдикай, ихтибардикай).

ЗЛОУПОТРЕБЛЕНИЕ 1. писвал патал, чIуру кар патал менфят къачун (вичин ихтияррикай, мумкинвилерикай). 2. вичин ихтиярдикай (къуллугъдикай) менфят къачуна авур къанунсуз чIуру кар, пис кар.

ЗЛОУПОТРЕБЛЯТЬ несов., см. злоупотребить.

ЗЛОЯЗЫЧНЫЙ уст. пис мез авай, мецел агъу алай, гьамиша пис рахадай.

ЗМЕЕВИДНЫЙ гъуьлягъдиз ухшар, гъуьлягъдин шикил авай.

ЗМЕЕНЫШ гъуьлягъдин шараг.

ЗМЕИНЫЙ 1. гъуьлягъдин. 2. пер. гъуьлягъдин хьтин.

ЗМЕИТЬСЯ несов. (гъуьлягъ хьиз) къекъвез-къекъвез фин (мес. вацI, хвал).

ЗМЕЙ 1. гъуьлягъ, илан. 2. гъуьлягъдин кьил алай аждагьан (махарик квай). 3. змей (кьелечI кьуларикай ва симерикай, абрал чар ва я парча чIугуна раснавай, епинин ттум галай гъвечIи давла хьтинди; гьавадин гьалар чирун патал еб кьуна цавуз акъудда; аялар къугъвадай гьахьтин затI.

ЗМЕЯ гъуьлягъ, илан.

ЗНАК 1. лишан; ишара. 2. ишара, сигнал. 3. знак (гьарф); цифра; типопрафияда гьисабдин уьлчме-тек; мес. 40 агъзур знак са печатный лист гьисабда). ♦ денежный знак чар пул.

ЗНАКОМЕЦ таниш кас, чирхчир.

ЗНАКОМИТЬ несов. 1. танишрун, чирун. 2. чирхчирун.

ЗНАКОМИТЬСЯ несов. таниш хьун, чирхчир хьун.

ЗНАКОМСТВО 1.танишвал; чирхчирвал. 2. танишар, чирхчирар. 3. чирвал, танишвал, чирхьун (са илим, са шей).

ЗНАКОМЫЙ чидай; таниш тир; чирхчир тир.

ЗНАМЕНАТЕЛЬ м мат. знаменатель (дробда тек шумуд наюниз пай хьанватIа къалурзавай цифра).

ЗНАМЕНАТЕЛЬНЫЙ 1. еке метлеб авай, машгьур. 2. грам. кьилди мана авай.

ЗНАМЕНИТОСТЬ ж 1. машгьурвал, тIвар-ван авайвал. 2. машгьур кас, тIвар-ван авай кас.

ЗНАМЕНИТЫЙ машгьур, тIвар-ван авай.

ЗНАМЕНОВАТЬ несов. лишанламишун, къейд авун, къалурун.

ЗНАМЕНОСЕЦ пайдах гвайди, пайдахчи.

ЗНАМЯ пайдах.

ЗНАНИЕ чирвал, малумат; чирхьун.

ЗНАТНЫЙ 1. уст. асул-несил авай, чIехи ксарикай тир. 2. тIвар-ван авай; знатный тракторист тIвар-ван авай тракторист. 3. разг. хъсан; еке.

3НАТОК чидай кас (вичиз кар, пеше ва мсб).

ЗНАТЬ¹ несов. 1. чирхьун. 2. аваз хьун; акун (яни гьисс авун, кьилел атун); в детстве он не знал никакой радости аял чIавуз адаз са шадвални акурди туш. ♦ то и знай гьамиша; знай (себе) чидайди; са куьнизни килиг тийиз; даёт себя знать вичикай хабар гузва, эсер ийизва, гьисс ийиз тазва; дать знать хабар гун, малумрун, чирун; почём знать? как знать? низ чида кьван (гьакI туштIа, гьакI жедачтIа?).

ЗНАТЬ² ж мн. нет, ист. аристократия, чIехи мертебада авай ксар (революциядилай вилик).

ЗНАТЬСЯ несов. чирхчир хьун, чирхчирвал авун.

ЗНАХАРСТВО мн. нет фалчи-жерягьвал.

ЗНАХАРЬ м фалчи-жерягь.

ЗНАЧЕНИЕ 1- мана. 2. метлеб; метлеблувал. 3. къиметлувал.

ЗНАЧИМОСТЬ мн. нет метлеблувал.

ЗНАЧИМЫЙ метлеб квай, мана квай (метлеблу, маналу).

ЗНАЧИТ ввод. сл. разг. акI хьайила.

ЗНАЧИТЕЛЬНО нареч. 1. хейлин. 2. метлеб квай тегьерда, мана квай тегьерда.

ЗНАЧИТЕЛЬНЫЙ 1. хейлин; еке. 2. еке метлеб авай. 3. метлеб квай, мана квай.

ЗНАЧИТЬ несов. 1. лагьай чIал хьун; что это значит? им вуч лагьай чIал я? 2. къиметлу хьун, метлеблу кар яз хьун; это много значит идакай гзаф метлеб ава, им гзаф метлеб авай кар я. ♦ это ничего не значит ам къайгъу авай кар туш; адакай къайгъу авач; ада лугьузвай затIни авач, ада са затIни лугьузвач.

ЗНАЧИТЬСЯ несов. аваз хьун; кхьенваз хьун; гьисабзаваз хьун; он значится в отпуску ам отпускда ава, ам отпускда авайди яз гьасабзава.

ЗНАЧОК 1. лишан. 2. значок (мес. пионердин хурал эцигдай значок, лишан, отличникдин значок).

ЗНАЮЩИЙ чидай, кар чидай, чирвал авай.

ЗНОБИТЬ несов. мекьи хьун, мекьи фул акатун.

ЗНОЙ мн. нет зегьем, гзаф чимивал.

ЗНОЙНЫЙ 1. зегьемлу, кудай, гзаф чими. 2. пер. къизмиш.

ЗОБ 1. хъуькъуьн, туьтуьх (шункI, мес. вечрен ва маса къушдин туьтуьхда ем руфуниз фидалди кIватI жедай турба). 2. мед. зоб, базедов азар (ченедин кIаникай хъуькъуьн гьяркьуь хьана еке буьвел хьиз дакIуниз себеб жедай азар).

ЗОВ эвер, эверун, эвергун.

ЗОДЧЕСТВО мн. нет, уст. архитекторвал, архитектура.

ЗОДЧИЙ уст. архитектор.

ЗОЛА мн. нет руьхъ.

ЗОЛОВКА балдуз, гъуьлуьн вах.

ЗОЛОТИСТЫЙ къизилдин ранг алай, къизилд рангунин, хъипи.

ЗОЛОТИТЬ несов. 1. къизилдин яд гун. 2. пер. къизилдин ранг ягъун, хъипи къизил хьиз авун. ♦ золотить пилюлю см. пилюля.

ЗОЛОТИТЬСЯ несов. 1. хъипи хьун, къизилдин ранг атун. 2. къизил хьиз акун, къизилди хьиз нур гуз акун, нур гун; хъипиз акун.

ЗОЛОТНИК¹ мискьал (гирванкадин 96 паюникай са пай; 4,25 грамм кьван).

ЗОЛОТНИК² тех. золотник (пардин машинда пар паюн патал герек тир механизм).

ЗОЛОТО мн. нет 1. къизил. 2. къизилар, къизилдин шейэр. 3. къизил пул. 4. зардин гъалар (винелай кьелечI къизил алай гилебатунд гъалар).

ЗОЛОТОИСКАТЕЛЬ м къизилдин мяден жугъурдай кас.

ЗОЛОТОЙ 1. къизилдин; золотое кольцо къизилдин тупIал. 2. къизил квай; золотой песок къизил квай къум. 3. къизил (мес. цIуд манат авай къизил пул). 4. къизилдин ранг алай, къизилд рангунин. 5. пер. къизил хьтин багьа; гуьзел; хъсан. 6. пер. бахтавар, абадвилин (девир, вахт). ♦ золотое дно см. дно; золотых дел мастер заргар; золотая осень пешер, векьер-кьалар хъипи хъайи зулун вахт, зулун гуьзел вахт.

ЗОЛОТОНОСНЫЙ къизил квай (мяден, къум).

ЗОЛОТОПРОМЫШЛЕННИК къизилд мяденрин иеси (виликди).

ЗОЛОТОПРОМЫШЛЕННОСТЬ ж. мн. нет къизил хкуддай промышленность.

ЗОЛОТУХА мн. нет визи (аялрик жедай куьлуь тварар акъатдай азар).

ЗОЛОТУШНЫЙ 1. визидин. 2. визи (аялрик жедай азар) квай.

ЗОЛОЧЁНЫЙ къизилдин яд гайи.

ЗОЛЬНИК 1. руьхъ авахьдай чка (паровой котёлдин). 2. киреж квай руьхъведин яд (табагъдай хамарилай чIар ракъурун патал ишлемишдай). 3. хамар руьхъведин це твадай чамчах, челег.

ЗОНА зона (зул); зона военных действий дяведин гьерекатрин зона.

ЗОНД зонд (1. гьуьлуьн деринвал ахтармишдай алат. 2. накьвадин кIаник пад ахтармишдай ракьун тIвал хьтин алат. 3. инсандин хирен къен ва гьахьтин маса тIеквен авай чкайрин къен ахтармишдай, гьяркьуь ийидай ва чуьхуьдай жирдин тIвал, къаргъу хьтинди).

ЗОНДИРОВАТЬ несов. ахтармишун, гьикI ятIа акваз ахтармишун; зондировать почву кар туькIуьниз умуд авани-авачни акваз виликамаз ахтармишун, кIан-пун чирун.

ЗОНТ 1. уст., см. зонтик. 2. тажуниз ухшар къав, тагъ (балхундин, луьткведин ва масабрун винел).

ЗОНТИК таж.

ЗООЛОГ зоолог (зоология илимдин специалист алим).

ЗООЛОГИЧЕСКИЙ 1. зоологиядин. 2. пер. гьайвандин, гьайвандин хьтин (мес. пис векъи къилих ва мсб).

ЗООЛОГИЯ мн. нет зоология (гьайванрин гьакъиндай илим).

ЗООПАРК (зоологический парк) зоопарк, гьайванар хуьдай парк (абрун яшайиш, уьмуьр ахтармишун ва халкьдиз къалурун патал гьайванар хуьдай багъ).

ЗООТЕХНИК зоотехник (зоотехникадин специалист).

ЗООТЕХНИКА мн. нет зоотехника (маддарвилин майишат тухунин, гьайванрихъ гелкъуьнин гьакъиндай илим).

ЗООТЕХНИЧЕСКИЙ зоотехникадин, зоотехникадиз талукъ тир; зоотехниквилин.

ЗОРКИЙ 1. хци, хъсандиз аквадай. 2. пер. хци, дикъетлу, уях.

ЗОРЬКА см. заря.

ЗРАЧОК вилин нини (нине).

ЗРЕЛИЩЕ тамаша; тамашдай чка.

ЗРЕЛИЩНЫЙ тамашдай, тамашун патал тир (мес. театр, цирк ва мсб).

ЗРЕЛОСТЬ ж мн. нет битмишвал, балугъвал, тамамвал. ♦ аттестат зрелости юкьван школа куьтягьунин аттестат (шагьадатнама).

ЗРЕЛЫЙ 1. битмиш хьайи, дигмиш хьайи, агакьай, чрай (емиш). 2. балугъвилихъ агакьай, тамам яшдихъ агакьай, тамамвилихъ агакьай. 3. пер. бегьем чрай, лап дикъетдалди гьазурай (фикир, къарар).

ЗРЕНИЕ мн. нет акун; акунин бажарагъвал; вилер. ♦ точка зрения фикир; с моей точки зрения зи фикирдалди.

ЗРЕТЬ¹ несов. дигмиш хьун, битмиш хьун, агакьун, чурун (емишар).

ЗРЕТЬ² несов. уст. 1. акун. 2. тамашун, килигун.

ЗРИТЕЛЬ м тамашачи, тамашдай кас.

ЗРИТЕЛЬНЫЙ 1. акунин, вилерин. 2. килигдай, тамашдай, килигунин (тамашунин) патахъай тир. 3. тамашдайбрун (тамашачийрин), тамашачияр ацукьдай (мес. чка, кинода, театрда зал).

ЗРЯЧИЙ вилериз аквадай (буьркьуь тушир).

ЗУБ 1. сас; свах. 2. сас (мес. мишердин). ♦ иметь зуб против кого-нибудь садав сас регъуьн; чинеба геле къекъуьн; рикIяй такIанвал аваз хьун; ни в зуб (толкнуть) гьич затIни чидач, са гафни чир хьанач, лугьуз хьанач; не по зубам ему адан сарарин кар алач, адан тIем (къуват) акакьдайди туш; зуб на зуб не попадает сас сарав агатзавач, сас сарал илисиз жезвач (мекьила); в зубах навязло гзаф икрагь хьанва, зегьле фенва; держать язык за зубами см. язык; зубы заговорить см. заговорить; точить зубы на кого-нибудь садаз сас регъуьн; вооружённый до зубов кьилелай кIвачелди яракьламиш хьанвай.

ЗУБАСТЫЙ 1. макъац, еке сарар авай, сарар еке. 2. пер. гьуьжетунал рикI алай, мецел кIвенкI алай.

ЗУБЕЦ 1. сас (мес. мишердин, цуьруьгъуьлдин). 2. сарар хьиз экъиснавай ири дестекар хьтинбур (къеледин цлан вини кьилел). 3. кьаскьандин тик кьилер (дагъдин).

ЗУБИЛО сунт (ракь, къван эгъуьндай, расдай руцIугул хьтинди).

ЗУБНОЙ 1. сарарин. 2. сарарин; сухварин; сухван; саран.

ЗУБОВРАЧЕБНЫЙ сарар сагъардай, сарарин докторвилин.

ЗУБОК см. зуб. ♦ на зубок выучить яд хьиз хуралай чирун; попасть на зубок сарак акатун, хурук акатун (садан).

ЗУБОЛЕЧЕБНЫЙ сарарин дарманхана, сарар сагъардай чка.

ЗУБОЛЕЧЕБНЫЙ сарар сагъардай.

ЗУБОСКАЛ разг. ягьанатчи, гьамиша масадал хъуьредайди, сас экъисдайди.

ЗУБОСКАЛИТЬ несов. разг. сас. экъисун, масадал хъуьруьн, ягьанатар авун.

ЗУБОСКАЛЬСТВО мн. нет сас экъисун, масадал хъуьруьн, ягьанат.

ЗУБОЧИСТКА сарара экъуьрдайди (сарара акIай гъвелар акъудун, михьивун патал кьал ва я кIвенкI расай цIакулдин кьил).

ЗУБР зубр (1. чуьлдин вагьши яц. 2. пер. вагьшивилелди куьгьне гьаларал кIевиз акъваздай, куьгьне гьалар кIевиз хуьдай кас).

ЗУБРЕЖКА мн. нет см. зубрить2 ^.

ЗУБРИТЬ¹ несов. 1. кьацI-кьацI авун; кьацIар авун. 2. сарар атIун, сарар авун (са алатдиз).

ЗУБРИТЬ² несов. гъавурда гьат тийиз гьакI эзберун.

ЗУБРОВКА зубровка (1. кьурурайла таза векьин ни къведай набататрин тIвар. 2. гьабрал раснавай эрекь).

ЗУБЧАТЫЙ 1. сарар авай. 2. вини кьилелай сарар хьиз кьаскьанрин тик кьилер экъиснавай (дагълар).

ЗУД мн. нет квал; зуд во всём теле вири жендекдик квал ква. ♦ он испытывает писательский зуд адак писателвилин квал, гужлу гьевес ква.

ЗУДЕТЬ несов. 1. квал къачун, квал акатун, квал кваз хьун. 2. пер. зегьле тухун, гьавалат хьана икрагь авун.

ЗУРНА зуьрне.

ЗЫБКА обл. кьеб.

ЗЫБКИЙ 1. зурзадай; галтад жедай; юзадай. 2. пер. мягькем тушир, умуд кутаз тежер (мес. акьул).

ЗЫБУЧИЙ см. зыбкий.

ЗЫБЬ ж 1. кьери гъвечIи лепеяр. 2. лепеяр.

ЗЫЧНЫЙ векъи, кIеви (ван, сес).

ЗЮЙД мн. нет зюйд (1. кьибле пад. 2. кьибле патан гар).

ЗЮЙД-ВЕСТ мн. нет зюйд-вест (кьиблединни рагъакIидай патан ара; гьа арадин гар).

ЗЮЙД-ОСТ мн. нет зюйд-ост (кьиблединни рагъэкъечIдай патан ара; гьа арадин гар).

ЗЯБКИЙ фад мекьи жедай, мекьивал эхиз тежер.

ЗЯБЛЕВЫЙ: зяблевая вспашка хъуьтIуькар (см. зябь).

ЗЯБЛИК (макьамар ядай са нуькI).

ЗЯБНУТЬ несов. мекьи хьун.

ЗЯБЬ ж хъуьтIуькар (гатфарин тум вигьиз цайи зулун кьуьгъвер).

ЗЯТЬ м езне (вахан гъуьл, рушан гъуьл, гъуьлуьн вахан гъуьл)

И союз 1. ни, ва; мать и дочь дидени руш; он работает и учится ада кIвалахни ийизва кIелни; производство танков, самолётов и орудий танкар, самолётар ва тупар акъудун. 2. амма; яз, яз-яз; мужчина, и плачет! итим яз-яз шехьзава, итим я, амма шехьзава.

ИБИС зоол. ибис (гьажилеглегдиз ухшар, чими уьлквейра жедай са къуш).

ИБО союз вучиз лагьайтIа; мы победили, ибо наше дело правое чун гъалиб хьана, вучиз лагьайтIа чи кар гьахъ кар я.

ИВА цIвелин ттар.

ИВНЯК 1. цIвелин ттарарин кIапIал. 2. цIвелин ттарар.

ИВОВЫЙ. цIвелин; цIвелин ттаран.

ИВОЛГА зоол. хъипи нуькI (макьамар ядай, хъипи ва чIулав рангунин цIакулар авай са нуькI).

ИГЛА 1. раб; къийигъ, гуьндуьз. 2. раб (мес. къир храдай). 3. цаз хьтин пеш; еловые иглы ель ттаран цацар хьтин пешер.

ИГЛИСТЫЙ 1. цацар алай; цаз-цаз хьайи. 2. цацар хътин пешер алай.

ИГЛОВИДНЫЙ рапуниз ухшар, раб хьтин, рапунин шикил авай; цацуниз ухшар, цацар хьтин.

ИГЛОКОЖИЙ хамунал цацар алай, цаз-цаз хьайи хам алай (мес. кьуьгьуьр).

ИГНОРИРОВАТЬ сов. и несов. саймиш тавун, гьисаба кьун тавун, фикир тагун.

ИГО мн. нет зулум.

ИГОЛКА, ИГОЛОЧКА раб. ♦ с идеть, как на иголках рапарал алай хьиз ацукьун (яни цеквер акатай хьиз, рикI секин тушиз, рикIик къалабулух кваз ацукьун); с иголочки цIийиз рапуникай хкатай, цIеп-цIийи; он был одет с иголочки адал цIеп-цIийи партал алай.

ИГОЛЬНИК рапарган, рапар твадай затI (кьвати ва я акIурдай бицIи хъуьцуьган).

ИГОЛЬЧАТЫЙ рапар алай (авай), рапар хьтинбур алай (авай).

ИГОРНЫЙ къумар (ва маса гьахьтин къугъунар) къугъвадай.

ИГРА 1. см. играть. 2. машгъулат. 3. къугъун; уюн. ♦ раскрыть чью-нибудь игру садан уюн (гьилле, чинебан къастар) дуьздал акъудун; игра не стоит свеч алахъуник квач, жафа чIугуник квач, эцигай харжи (жафа) ацIур хъийидач; игра судьбы кьисметдин къугъун, кьисметдин уюн (яни бейхабар къаза, дуьшуьш); игра случая бейхабар къаза, дуьшуьш; игра воображения буш хиял.

ИГРАЛЬНЫЙ къугъвадай; игральные карты (къумар) къугъвадай картар (чарар).

ИГРАТЬ несов. 1. къугъун. 2. муз. ягъун; играть на скрипке скрипка ягъун. 3. пер. къугъун; къугъурун; играть людьми инсанар къугъурун (яни абрун менфятриз, кIанивилериз килиг тавуна, абрухъ галаз жуван кефиниз кIандайвал рафтарвал авун); играть с огнем цIув къугъун (яни хаталу кар ийиз эгечIун). 4. жуьреба-жуьре рангаралди нур гун (ракъини, багьа къашари). 5. цIерекIвар акъатун, каф акьалтун (чехирдал). ♦ играть свадьбу мехъер авун, мехъерин межлис авун; улыбка играла на его лице адан ччина хъвер авай; играть в прятки 1) чуьнуьхгумбатI къугъун; 2) пер. далдаламишун, кар ачухдиз тавун; играть первую скрипку 1) оркестрда сад лагьай скрипка ягъун; 2) пер. кесер хьун, кьил гвайди хьун; играть в руку ва я на руку кому-нибудь садан регъуьхъ яд агалдрун, гьадаз менфят жедайвал авун.

ИГРЕК 1. игрек (1. грек чIалан ва французрин алфавитдин гьарф у. 2. мат. гьа и гьарфуналди къалурзавай малум тушир жугъурна кIанзавай цифра). 2. пер. флан кас.

ИГРЕНЕВЫЙ ттумни фири лацу куьрен.

ИГРИВЫЙ шад; шад женжелвал квай; къугъваз кIандай; шад женжелвилин; игривое настроение къугъваз кIандай шад гуьгьуьл; игривая улыбка на губах пIузаррик шад женжелвилин хъвер.

ИГРИСТЫЙ каф акьалтдай, цIерекIвар акъатдай (мес. чехир).

ИГРОК 1. къугъвадайди, къугъунин иштиракчи. 2. къугъунал рикI алайди (мес. къумарбаз).

ИГРУН разг. къугъвадайди, къугъунал рикI алайди.

ИГРУШЕЧНЫЙ 1. къугъвадай затIарин, игрушкайрин. 2. къугъвадай, къугъун патал тир. 3. пер. къугъвадай игрушка хьтин, игрушка хьтин гъвечIи.

ИГРУШКА 1. къугъвадай затI, къугъварган, игрушка. 2. пер. (сада вичин) кефиниз кIандайвал къугъурдай кас; он был игрушкой в их руках ам абру чпиз кIандайвал къугъурзавайди тир.

ИГУМЕН рел. игумен (итимрин монастырдин кьилел алай кешиш).

ИГУМЕНЬЯ рел. игуменья (дишегьлийрин монастырдин кьилел алай кешиш паб).

ИДЕАЛ идеал (1. са карда, яшайишда, женгина лап чIехи мурад, гзаф четиндиз арадал гъиз жедай еке дережа; идеал красоты гуьзелвилин лап акьалтIай мурад тир дережа. 2. акьалтIай еке мурад, эрзиман. 3. акьалтIай хъсан чешне).

ИДЕАЛИЗАЦИЯ см. идеализировать.

ИДЕАЛИЗИРОВАТЬ сов. и несов. идеалламишун, вич гьакъикъатда акI тушиз идеалдай гьисабун (къалурун) гьакъикъатда тирдалай хъсан яз гьисабун (къалурун).

ИДЕАЛИЗМ мн. нет идеализм (1. филос. дуьньядин, вири авай шейэрин ва вакъиайрин асул, диб, сифте кьил руьгь я, идея я лугьуз, идея материядин нетижа хьунухь инкар ийизвай, вич матери илимдиз акси тир рехъ. 2. гьакъикъатда тирдалай хъсан яз гьисабуниз, идеалламишуниз майилвал).

ИДЕАЛИСТ идеалист (1. философияда идеализмдин терефдар. 2. авай гьакъикъат идеалламишдай, буш хиялралди яшамиш жедай кас).

ИДЕАЛИСТИЧЕСКИЙ идеализмдин; идеалиствилин.

ИДЕАЛЬНО нареч. гзаф хъсандиз, лап хъсандиз; гзаф еке дережада.

ИДЕАЛЬНЫЙ 1. идеальный, идеядин; идеяйрин. 2. пер. еке дережадин, лап хъсан, лап гуьзел.

ИДЕЙНЫЙ 1. идеядин. 2. идеялу, идея квай. 3. идея гвай, са идеядиз вафалу яз къуллугъзавай.

ИДЕНТИЧНЫЙ тамам ухшар тир, эйни тир, тамам барабар тир.

ИДЕОЛОГ идеолог (са классдин ва я группадин идеологиядин тереф хуьдай кас).

ИДЕОЛОГИЧЕСКИЙ идеологиядин, идеологиядин жигьетдай (рекьяй) тир.

ИДЕОЛОГИЯ идеология (дуьньядиз килигунин тегьер, идеяйрин ва фикиррин система).

ИДЕЯ идея (1. са затIунин ва я са гьалдин гьакъиндай акьулдивай кьатIуз жедай, фикирдиз гъиз жедай умуми мана шикил, фикир. 2. художественный произведениедин асул фикир, асул метлеб. 3. фикир; план; къаст).

ИДИЛЛИСТИЧЕСКИЙ 1. лит. идиллиядин, идиллиядиз хас тир. 2. пер. асайиш бахтаварвилин.

ИДИЛЛИЯ 1. лит. идиллия (тIебиатдин инсанрин -чубанрин, лежберрин, балугьчийрин яшайишдин шикил лап чIагурна къалурдай шиир, произведение). 2. пер. архайин бахтавар яшайиш.

ИДИОМ, ИДИОМА лингв. идиом (вич са чIалан хсусивилерикай яз маса чIалав вичин гьар са гаф тирвал гьарфба-гьарф перевод ийиз тежер са шумуд гаф, предложение, мес. «япай акъудун», «лув гун» лезги чIала идиомар я).

ИДИОМАТИКА лингв. идиоматика (1. идиомрин гьакъиндай илимдин фикирар. 2. са чIала авай идиомар).

ИДИОМАТИЧЕСКИЙ идиома тир, идиомадикай ибарат тир.

ИДИОТ акьулдикай кимиди, кIамаш, сефигь, ахмакь.

ИДИОТИЗМ мн. нет акьулдикай кимивал, кIамашвал, сефигьвал.

ИДИОТСКИЙ кIамашвилин, сефигьвилин.

ИДИОТСТВО кIамашвал, сефигьвал.

ИДОЛ 1. рел. идол (бязи инсанрин динра бут, яни кIарасдикай ва я маса затIуникай инсандин, я гьайвандин, я маса шейэрин шикилда раснавай аллагьдин суьрет). 2. пер. уст. гзаф рикI алайди, ала тирди (кас ва я шей). 3. пер. разг. кIамаш, кьей хва сефигь, кIанчI. ♦ стоять ва я сидеть идолом разг. чуькьни тийиз, са куьникни акакь тийиз хункIай хьиз ацукьун (ва я акъвазун). идолопоклонник бутперес, идолдиз ибадат ийидай кас.

ИДОЛОПОКЛОНСТВО мн. нет. бутпересвал, идолдиз ибадат авун.

ИДТИ несов. 1. фин. 2. атун. 3. юзун. 4. фин, экъечIун (садан аксиниз, хуруз). 5. кIвалахун, ишлемишун (мес. моторди, сятини). 6. къун; дождь идёт марф къвазва. 7. алахьун; акъатун; от самовара идёт пар самовардай бугь акъатзава, самовардилай бугь алахьзава, 8. кьиле фин. 9. кар авун. 10. (кьабулиз, са кар ийиз) рази хьун, гьазур хьун; он идёт на все условия ам вири шартIарал рази я. 11. кьун; кутугун; пальто не идёт ему пальто адав кьазвач. 12. элкъуьн; агакьун; дело идёт к концу кар эхирдихъ элкъвенва, кар эхирдихъ агакьзава. 13. (бязи дуьшуьшра перевод ийидач): температура идёт на понижение температура агъуз аватзава, аватиз башламишнава. ♦ - Поедем? - Идёт! -Фидани чун? -Хъсан я!; идти навстречу см. навстречу; голова идёт кругом см. голова; идти под суд суддик акатун.

ИЕЗУИТ 1. иезуит (католикрин динда ругьанийрин жемиятдин член тир монах, кешиш). 2. пер. езид, кьве-ччин алайди, кьулухъай дабан атIудай пис фендигар кас.

ИЕЗУИТСТВО мн. нет езидвал, кьве-ччин-алайвал, пис фендигарвал.

ИЕРАРХИЯ иерархия (тайин авунвай дережайриз килигна агъуз тирбур винизбруз табий хьунин къайда).

ИЕРОГЛИФ иероглиф (1. чеб гьарфар тушиз, гьарфунин еринда ишлемишдай чпи са фикир ва я са гаф, слог, са сес къалурдай лишанар тир шикилар. 2. пер. кьил акъат тийир кхьинар).

ИЕРОГЛИФИЧЕСКИЙ иероглифрин, иероглифралди тир.

ИЖДИВЕНЕЦ садан нафакьадал алай кас, вич масада хуьзвай кас (мес хзандикай бубадин нафакьадал алай, гьада хуьзвай аялар ва мсб).

ИЖДИВЕНИЕ мн. нет нафакьа, хуьнуьх; состоять на чьём-нибудь иждивении садан нафакьадал алаз хьунухь, сада хуьзвайди яз хьунухь.

ИЖДИВЕНЧЕСКИЙ нафакьачивилин, масада хуьнуьхал, масадан куьмекдал вил алайвилин.

ИЗ и ИЗО предлог 1. -ай, -яй; вышел из дому кIваляй экъечIна; прибыл из города шегьердай атана; вырыть из земли ччиликай эгъуьнна хкудун; из крестьян лежберрикай. 2. -ин; герой из героев игитрин игит. -ин (ва я -ай расай, авур); ложка из серебра гимишдин (ва я гимишдикай расай) тIур. 4. -алди; изо всех сил авай кьван къуватдалди. 5. -виляй; патал; килигна; из зависти пехилвиляй; из личных выгод вичин хсуси менфятар патал (менфятриз килигна). ♦ выходить из употребления ишлемишиз амукь тавун, ишлемишунай акъатун; выбиваться из сил аман атIун, къуватсуз хьун, къуватдай аватун; из года в год гьар йисуз; изо дня в день гьар йкъуз.

ИЗБА кIвал; кIвалер (урусрин хуьре чукьванрикай эцигай аскIан кIвал).

ИЗБАВИТЕЛЬ м хилас авурди (ийидайди), къутармишайди, (са баладикай) хкудайди.

ИЗБАВИТЬ къутармишун, хилас авун, хкудун, азад авун. ♦ избавь тур, секинз тур; сам иди, а меня избавь жув алад, зун тур (секинз тур); избави бог аллагьди вичи хуьй (яни гьакьван пис я).

ИЗБАВИТЬСЯ къутармиш хьун, хилас хьун, хкатун, азад хьун.

ИЗБАВЛЕНИЕ 1. см. избавить и избавиться. 2. азадвал, хиласвал.

ИЗБАВЛЯТЬ несов., см. избавить.

ИЗБАВЛЯТЬСЯ несов., см. 1) избавиться; 2) избавить.

ИЗБАЛОВАННЫЙ эркиндиз, кистахвилелди вердишарнавай; кистах, женжел, надинж.

ИЗБАЛОВАТЬ кистахрун, кистахдиз хуьн, харуз хуьн, кефиниз кIандайвал ийиз чIурун (мес. аял).

ИЗБАЛОВАТЬСЯ 1. кистах хьун, кистахвал акатун, харуз хвена чIур хьун. 2. женжел хьун, надинж хьун.

ИЗБАЧ избач (изба-читальнидин заведующий).

ИЗБЕГАТЬ виринра къекъуьн, къекъуьн тавур чка тутун, гзаф къекъуьн, гзаф иниз-аниз чукурун.

ИЗБЕГАТЬ несов., см. избегнуть.

ИЗБЕГНУТЬ 1. кьил къакъажун, къил къакъудун. 2. хкатун, къутармиш хьун, хилас хьун, вич къутармишун.

ИЗБЕЖАНИЕ: во избежание тахьун патал, тахьуй лагьана; во избежание лишних расходов артухан харжияр тахьуй лагьана.

ИЗБЕЖАТЬ см. избегнуть.

ИЗБИВАТЬ несов., см. избить.

ИЗБИРАТЕЛЬ м сечкичи, хкядай кас (вичи масад).

ИЗБИРАТЕЛЬНЫЙ сечкидин; сечкийрин.

ИЗБИРАТЬ несов., см. избрать.

ИЗБИТЫЙ 1. гатай; гзаф ишлемишнавай; кукIвар хьайи; чIурхьайи; избитая дорога гзаф ишлемишна лекъвер-синер хьанвай, чIурхьанвай рехъ. 2. пер. куьгьне хьанвай, шит хьанвай, шит (мел. гаф, мисал); виридаз чизвай, гьакIан адетдин.

ИЗБИТЬ 1. гатун. 2. къирмишун. 3. кукIварун, чIурун; лекъвер-синер авун (мес. арабайри рехъ).

ИЗБОРОЗДИТЬ 1. хвал-хвал авун; кьацI-кьацI авун; зул-зул авун. 2. вирина, и кьил а кьил ягъиз къекъуьн.

ИЗБОЧЕНИТЬСЯ разг. дамахдалди гъил эчIез ягъун.

ИЗБРАННИК 1. хкянавай кас; народный избранник халкьди хкягъай кас. 2. хкягъай, рикI алай кас, кIаниди.

ИЗБРАННЫЙ хкягъай, сечме.

ИЗБРАТЬ хкягъун, хкудун, сечмишун.

ИЗБУШКА усал гъвечIи кIвал (см. изба).

ИЗБЫТОК 1. артуханди, кьадардилай, артух амукьайди. 2. булвал.

ИЗБЫТОЧНЫЙ 1. артухан, кьадардилай артух тир. 2. бул.

ИЗВАЯНИЕ статуя, скульптурадин шикил.

ИЗВАЯТЬ см. ваять.

ИЗВЕДАТЬ дадмишун, акун, жуваз акуна чир хьун, жуван кьилел атана чир хьун (кьатIун, гъавурда гьатун, са дерт, хажалат).

ИЗВЕДЫВАТЬ несов., см. изведать.

ИЗВЕРГ залум, пис инсафсуз кас.

ИЗВЕРГАТЬ несов., см. извергнуть.

ИЗВЕРГАТЬСЯ несов., см. 1) извергнуться; 2) извергнуть.

ИЗВЕРГНУТЬ 1. гадрун, акъудна гадрун (мес. кудай дагъди вичин сивяй цIай квай палчух ва мсб). 2. пер. ист. арадай акъудна чукурун.

ИЗВЕРГНУТЬСЯ гадар хьун, акъатун, акъатна гадар хьун.

ИЗВЕРЖЕНИЕ см. извергнуть и извергнуться.

ИЗВЕРИТЬСЯ ихтибар ийиз амукь тавун, инанмиш яз амукь тавун, инанмишвал тахвун, инанмишвал (ихтибарвал) квадрун.

ИЗВЕРНУТЬСЯ разг. 1. алчуд хьана жув гъиляй акъудун, арадай экъечIун. 2. пер. кьил къакъудун, кьил хкудун, чара авун, хкечIун, жув хкудун (четин гьалдикай).

Дата добавления: 2014-01-11