МЧС России 99 страница

ХОЛОД 1. мекь, мекьивал. 2. мекьи чIав, мекьи вахт; выехали в самый холод лап мекьи чIавуз рекьиз экъечIна. 3. мекьи фул. 4. пер. къайивал (рафтарвилин).

ХОЛОДАТЬ несов. мекьи хьун, гьава къун; совсем стемнело и начало холодать лап мичIи хьана ва мекьи жез башламишна.

ХОЛОДЕТЬ несов. къун; руки холодеют на морозе аяздал гъилер рекъизва.

ХОЛОДЕЦ холодец (см. студень).

ХОЛОДИЛЬНИК холодильник (1. затIар, мес. продуктар къурун патал прибор. 2. фад чIур жедай продуктар хуьн патал, муркIадив кьаз тун патал раснавай чка, дарамат).

ХОЛОДИЛЬНЫЙ холодильникдин; холодильникдиз талукь тир; холодильник тир; холодильный склад холодильник склад (продуктар къайиз хуьдай склад).

ХОЛОДИТЬ несов. къурун, къайи авун.

ХОЛОДНО нареч. 1. къайивилелди; холодно ответить къайивилелди жаваб гун. 2. в знач. сказ. мекьида, мекьи я; гъава къанва.

ХОЛОДНОКРОВНЫЕ зоол. къайи ивидин гьайванар (мес. балугъар).

ХОЛОДНЫЙ 1. мекьи. 2. къайи; холодный чай къайи чай. 3. чими тийир (мес партал). 4. пер. къайи, къайи къван хьтин; хушвал авачир, хушвал квачир; холодный ответ къайи жаваб; отношения у них холодные абрун араяр къанва; холодное оружие къайи яракь (атIудай ва я сухдай, гапур, тур хьтин яракь).

ХОЛОДОК мн. нет 1. мекьивал; тIимил мекьивал; мекьи гьава. 2. серинвал; серин (чка). 3. къайивал.

ХОЛОДОСТОЙКИЙ мекьивилиз дурум гудай, къаяриз дурум гудай (мес. техилдин жуьре).

ХОЛОП 1. ист. лукI; крепостной лежбер. 2. пер. лукI, ялтах (садаз ялтахвал ийидай, адан гафунай экъечI тийидай кас).

ХОЛОПСКИЙ лукIвилин; лукIран; лукIран хьтин.

ХОЛОПСТВО мн. нет 1. лукIвал, крепостной лежбервал. 2. пер. лукIвал, ялтахвал.

ХОЛОПСТВОВАТЬ несов. лукIвал авун, ялтахвал авун.

ХОЛОСТИТЬ несов. хеси авун, ахта авун.

ХОЛОСТОЙ 1. субай; холостой мужчина субай итим (паб авачир итим). 2. субай касдин, паб-аял авачир касдин (мес. кIвал). 3. буш; холостой ход бушдиз кIвалахун (машинди менфят авачиз, механизмдив кIвалахиз тан тийиз, гьакI кIвалахун). 4. гуьлле авачир; холостой патрон гуьлле авачир патрон.

ХОЛОСТЯК субай (паб авачир) итим.

ХОЛОЩЕНЫЙ хеси авур; ахта авур.

ХОЛСТ 1. ших; яцIу векъи кетен. 2. ягълу рангаралди чIугур шикил.

ХОЛСТИНА ших; мешок из холстины шихинин шешел.

ХОЛЩЁВЫЙ шихинин; шихиникай цвайи.

ХОМУТ 1. хомут (хамут, фургъундик кутIундай балкIандин гарданбаз). 2. пер. залан ппар, хиве гьатнавай ппар. 3. тех. хомут (тахтадикай, кIарасдикай авур затIарин кьилер кукIурзавай чка мягькемрун патал ядай кьулу ракьун какур кIус; уьнуьг, гьалкъа).

ХОМУТИНА хамутдин хъуьцуьган; хамутдин ястугъ (хамутдин кIарасдин винел акьалждай хъуьтуьл ччин).

ХОМЯК чуьлдин кьиф (техилриз зиян гудай).

ХОР хор (1. санал, ван ванцив гутуна мани лугьудайбрун десте. 2. гьакI санал ядай мани, макьам); хором 1) хордалди; 2) вирида санлай, вирида са сивяй.

ХОРДА мат. хорда (са какур цIарцIин, мес. дугадин, кьве точка сад-садак кукIурдай дуьз цIар).

ХОРЕК хорёк (цуцIулдин жинсиникай багьа хам алай са гьайван).

ХОРЕОГРАФИЯ мн. нет хореография (кьуьлерин искусство; балетда кьуьлер авунин кар эцигун).

ХОРИСТ хорист, хордин иштиракчи (артист).

ХОРМЕЙСТЕР хормейстер (хордин кьил, хордин кьилел алай, адаз рехъ къалурзавай кас).

ХОРОВОД хоровод (са гзафбур, чарх яна акъвазна манияр лугьуз-лугьуз ва кьуьл ийиз-ийиз элкъведай кьугъун).

ХОРОВОЙ хордин; хордалди лугьудай.

ХОРОМ нареч. 1. хордалди. 2. вирида санлай, вирида са сивяй.

ХОРОМЫ ед: нет тавханаяр (чIехи кIвалер).

ХОРОНИТЬ несов. кучудун (кучукун). ♦ хоронить концы гел квадрун, гел чуьнуьхун.

ХОРОХОРИТЬСЯ несов. разг. кьуру уьткемвал къалурун, туьнт хьун.

ХОРОШЕНЬКИЙ иер, вижевай, хъсан. ♦ хорошенького понемножку разг. гьар са затIуниз (гьар са кардиз) вичин кьадар хъсан я; хъсан затI тIимил-тIимил хъсан я.

ХОРОШЕНЬКО нареч. разг. хъсандиз, иердиз, вижеваз.

ХОРОШЕТЬ несов. иер хьун, гуьрчег хьун.

ХОРОШИЙ 1. хъсан, иер, вижевай. 2. гуьрчег, тIарам, иер. ♦ по-хорошему меслятдалди, хъсанвилелди: къал-къиж тахьана (авачиз).

ХОРОШО нареч. 1. хъсандиз; иердиз; вижеваз. 2. в знач. сказ. хъсан я. 3. хъсан; хъсан кар; он поступил хорошо ада хъсан кар авуна.

ХОРУГВЬ ж 1. ист. кьушундин пайдах. 2. рел. хоругвь (христианрихъ жедай, вичел пайгъамбаррин, пIирерин суьретар алай, яргъи паядал алкIурнавай ших, пайдах хьтинди)

ХОРУНЖИЙ воен. уст. хорунжий (раволюциядилай вилик казакрин кьушунда офицердин чин).

ХОРЬ м см. хорёк.

ХОРЬКОВЫЙ 1. хорёкдин. 2. хорёкдин хамарин.

ХОТЕТЬ несов. кIан хьун. ♦ как хотите ва я как хочешь 1) ваз кIандайвал ая; ваз кIандайвал хьуй; ваз гьикI кIандатIани ийин; 2) ваз чиди.

ХОТЬ союз и частица 1. -тIани; хоть ты и смотришь, но не видишь вун килигзаватIани, ваз аквазвач; хоть убей, не дам кьейитIани, гудач за. 2. кьванни; хьайитIани; дай хоть три рубля пуд манат кьванни це (пуд манат хьайитIани це). 3. частица кIандатIа, кIантIа; приходи хоть сегодня, хоть завтра кIантIа (кIандатIа) къе ша, кIантIа пака. 4. гьич тахьайтIа; взять хоть этот факт гьич тахьайтIа (мисал патал) гьа и факт къачун; хоть бы и так лугьун хьи чна, гьа гьакI я (яни гьакI хьайила вуч жеда, гьакI хьайитIани са еке кар туш хьи); хоть бы слово сказал са гаф кьванни лагьана кIанчни (са гафни лагьанач).

ХОТЯ см. хоть.

ХОХЛАТКА 1. лалу верч, кьилел кукIуш алай верч. 2. чепелукь (абрун са жуьре).

ХОХЛАТЫЙ кьилел кукIуш алай. (мес. верч, лиф).

ХОХОЛ 1. кукIуш; курица с хохлом кьилел кукIуш алай верч. 2. экъисай мег, кукIуш (инсандин мекел кIватIай хкаж хьайи чIарар).

ХОХОТ мн. нет кIеви хъвер, ха-хадалди хъуьруьн; ха-ха; ха-ха-дин ван.

ХОХОТАТЬ несов. ха-ха-далди хъуьруьн; кIевиз хъуьруьн.

ХОХОТУН разг. гзаф хъуьредайди, гзаф хъуьредай кас.

ХОХОТУНЬЯ, ХОХОТУШКА гзаф хъуьредайди, гзаф хъуьредай дишегьли.

ХРАБРЕЦ дирибаш кас, викIегьди, уьткемди, жуьрэтлу кас.

ХРАБРИТЬСЯ несов. разг. рикI кIевиз кьун, жув уьтквемдиз къалурун, викIегьдиз къалурун, дирабашдиз къалурун.

ХРАБРОСТЬ ж мн. нет викIегьвал, дирибашвал, уьткемвал, жуьрэтлувал.

ХРАБРЫЙ дирибаш, викIегь, уьткем, жуьрэтлу.

ХРАМ 1. ибадатхана (ибадат, капI-тIят ийидай кIвал, мес. клиса, мискIин ва мсб). 2. пер. мескен, чка; храм науки илимдин мескен.

ХРАНЕНИЕ мн. нет хуьн; сдать на хранение хуьз вугун, хуьн патал вугун.

ХРАНИЛИЩЕ хуьдай чка (са затI хуьдай чка, дарамат).

ХРАНИТЕЛЬ м хуьзвайди, хуьзвай кас (вичи са затI, затIар ва я рикIе сир хуьзвай кас).

ХРАНИТЬ несов. хуьн; хранить тайну сир хуьн; хранить в памяти рикIе хуьн; хранить вещи затIар хуьн, затIар саламатдиз хуьн. ♦ хранить молчание чуькьни тийиз акъвазун, кисна акъвазун.

ХРАНИТЬСЯ несов. хуьн.

ХРАП 1. хух; хухдай ван (ксай касдин). 2. нерин агъа кьатI (гьайванрин).

ХРАПЕТЬ несов. 1. хух авун. 2. пурх авун, пурх ягъун (балкIанди).

ХРЕБЕТ 1. анат. кьаскьан, юкьван ттар. 2. геогр. цIиргъ (дагъларин); цIиргъина авай дагълар.

ХРЕН мн. нет бот. хрен (серг хьиз гатана хуьрекдихъ галаз недай дувул авай турпарин жинсиникай са набатат).

ХРЕСТОМАТИЯ хрестоматия (жуьреба-жуьре писателрин произведенийрикай ва я абрун кIусарикай хкяна туькIуьрнавай кIватIалдикай ибарат тир тарсунин ктаб)).

ХРИЗАНТЕМА хризантема (жуьреба-жуьре рангарин иер цуьквер ахъайдай са набатат; гьадан цуьк).

ХРИП хирт; хирт ийидай сес, туьтер ифей ван (ифей туьтуьнай, хирт ийидай ван).

ХРИПЕТЬ несов. хирт авун, туьтер ифей ван авун; хирт ийидай ванцелди рахун.

ХРИПЛЫЙ хирт ийидай, туьтер ифей ван).

ХРИПОТА мн. нет ванцик хирт кваз хьун, туьтер ифенваз хирт авун.

ХРИСТИАНИН христианин (христианрин динда авай кас).

ХРИСТИАНСКИЙ христиандин; христианрин; христианвилин.

ХРИСТИАНСТВО мн. нет христианрин дин (Иса пайгъамбар из гьисабзавайбрун дин).

ХРОМ¹ мн. нет хром (1. жуьреба-жуьре рангар ва масабур расдайла ишлемишдай са металл, химиядин элемент. 2. хъипи рангунин са жуьре).

ХРОМ² мн. нет (тумаждин хъуьтуьл са жуьре).

ХРОМАТЬ несов. 1. кьецIивал авун, кьецIизваз хьун. 2. пер. кьецIивал кваз хьун, кимивилер кваз хьун (мес. са кардик). ♦ хромать на обе ноги кьве кIвачелни кьецIивал авун, кьве кIвачни кьецIи хьун (яни гзаф кимивилер, энгелвилер кваз хьун).

ХРОМЕЦ кьецек.

ХРОМИРОВАТЬ сов. и несов. хром ягъун, хромламишун (металлдиз, ам кIеви авун патал, см. хром 1- манада).

ХРОМИСТЫЙ хром квай; хромистая сталь хром квай гьулдан.

ХРОМОВЫЙ¹ хим. тех. 1. хром квай; хромдин. 2. хромдалди авур; хромовое дубление кож лияр (хамар) хромдалди табагъ авун.

ХРОМОВЫЙ хромдин; хромовые сапоги хромдин чекмеяр.

ХРОМОЙ кьецIи.

ХРОМОНОГИЙ разг. кьецIи кIвач квай, кIвач кьецIи.

ХРОМОТА мн. нет кьецIивал; кьецI.

ХРОНИКА хроника (1. вакъиаяр галай-галайвал, хронологиядин къайдада кхьин; гьакI кхьей вакъиайрин кIватIал. 2. газетда гьар чкадин, йкъан вакъиайрин, малуматрин отдел. 3. кинода гьар чIавуз физвай общественный уымуьрдин шикилар къалурзавай фильм).

ХРОНИКЁР хроникёр (газетдин хроникадин отделдиз хабарар кIватIиз кхьидай сотрудник).

ХРОНИЧЕСКИЙ гзаф яргъал чIугур, хкатна куьтягь тежезвай, гьамишан; хроническая болезнь хкатна куьтягь тежезвай гьамишан азар.

ХРОНОЛОГИЧЕСКИЙ хронологиядин; хронологиядиз талукь тир; хронологиядин къайдада; хронологический перечень событий хронологиядин къайдада кхьенвай вакъиайрин сиягь.

ХРОНОЛОГИЯ хронология (1. вакъиаяр гъим гьидан гуьгьуьнлай хьанатIа гьакI галай-галайвал вахтариз килигна, вахтар къалурна туькIуьрай, вакъиайрин сиягь. 2. вакъиаяр хьайи датаяр -йисар, варцар ва йкъар, документар кхьей вахтар чирдай историядин куьмекчи илим).

ХРОНОМЕТР хронометр (вахт лап дуьм-дуьз къалурдай сят).

ХРОНОМЕТРАЖ мн. нет хронометраж (зегьметдин кIвалахрин гьар садаз, са кьадар паяриз гьикьван вахт физватIа, гьам секундаяр къалурдай сятинин куьмекдалди чирун).

ХРУПКИЙ 1. хцIу, кеврек; фад хадай. 2. пер. зериф, назик, зайиф.

ХРУСТ чIахрах; чихрих; чIирх (мес. незвай хцIу затI сиве кукIвар жедай ван); чIакьракь; пIакьракь; тIекьрекь (мес кIвачерик акатна хайи кьурай цIамарин ван).

ХРУСТАЛИК анат. хрусталик (вилин шуьше хьиз аквадай пай).

ХРУСТАЛЬ м хрусталь (1. шуьшедин лап хъсан, михьи жуьре. 2. гьахьтин шуышедин къапар). ♦ горный хрусталь дагъдин хрусталь (са минерал, рангсуз, экв акъатдай кварцдин са жуьре).

ХРУСТАЛЬНЫЙ 1. хрусталдин. 2. пер. михьи, михьи гуьзгуь хьтин.

ХРУСТЕТЬ несов. 1. чIахрахар авун; чIарх-чIарх авун; чIихрихар авун; чIирх-чIирх авун (незвай затIуни). 2. жаркь-жаркь авун, жиркь-жиркь авун (мес. кIвачерик живеди). 3. чIакьракьар авун; пIакьракьар авун, тIекьрекьар авун (кIвачерик цIамари).

ХРУСТНУТЬ однокр., см. хрустеть.

ХРЮКАНЬЕ мн. нет хурр-хурр; хурр-хурр авун (вакIа).

ХРЮКАТЬ несов. хурр-хурр авун (вакIа).

ХРЯК 1. къабан, эркек вак. 2. обл. хеси вак.

ХРЯЩ¹ анат. чIахачIах.

ХРЯЩ² мн. нет, геол. ири къум, чирх.

ХРЯЩЕВАТЫЙ чIахачIах квай.

ХРЯЩЕВОЙ. чIахачIах тир; чIахачIахдин.

ХУДЕТЬ несов. яхун хьун.

ХУДО мн. нет писвал; пис кар; нагьакьанвал; нет худа без добра хъсанвал галачир писвал жедач (мисал я).

ХУДОБА мн. нет яхунвал.

ХУДОЖЕСТВЕННОСТЬ ж мн. нет художественнывал, гуьзелвал, гуьрчегвал (мес. шиирдин, гьикаядин ва мсб).

ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ художественный; художественная литература художественный литература (гуьзел, гуьрчег литература).

ХУДОЖЕСТВО 1. художество (шикилар чIугунин устадвал); Академия художеств Художествойрин Академия. 2. пер. разг. пис кьуьруьк, пис уюн, нагьакьан кар.

ХУДОЖНИК художник (1. искусстводин затIар яратмишунал кIвалахзавай кас, мес. шикилар чIугвадайди, скульптор, писатель. 2. шикилар, суьретар чугвадай кас).

ХУДОЙ¹ яхун.

ХУДОЙ² 1. кукIвар хьайи; тIеквенар авай; чIур хьайи; усал; худое ведро тIеквенар авай, кукIвар хьайи ведре. 2. пис; усал. ♦ на худой конец гьич тахьайтIа, лап пис хьайитIа.

ХУДОСОЧИЕ мн. нет яхунвал (организмди хъсандиз, дуьз ислемиш тавуникди яхунвал).

ХУДОСОЧНЫЙ яхун; уьзуьр аваз яхун тар.

ХУДОЩАВЫЙ яхунвал алай, яхун.

ХУДШИЙ лап пис, виридалайни пис.

ХУЖЕ нареч. 1. пис, писдаказ, усалдиз (мадни, масадалай). 2. в знач. сказ. мадни пис я; усал я (масадалай, мадни).

ХУЛА уст. айиб, туьгьмет, пислемишун, пис гафар.

ХУЛИГАН хулиган.

ХУЛИГАНИТЬ несов. разг. хулиганвал авун.

ХУЛИГАНСКИЙ хулигандин; хуляганвилин.

ХУЛИГАНСТВО мн. нет хулиганвал.

ХУЛИТЕЛЬ ж уст. пислемишдайди, масадакай пис рахадайди.

ХУЛИТЬ несов. пислемишун, пис рахун (садалай).

ХУТОР къазма (хуьруьвай къакъатна кьилди авай мулкни галаз са кавалер).

ХУТОРСКОЙ къазмадин; къазмайрин.

ХУТОРЯНИН къазмайрал яшамиш жезвай кас, къазмайрин эгьли, къазмайрилай тир кас.

ЦАПАТЬ несов., см. цапнуть.

ЦАПЛЯ цапля (гьажилеглегдиз ухшар, яргъи гардан, яргъи кIуф ва кьакьан кIвачер авай, уьленра жедай са къуш.

ЦАПНУТЬ однокр. тарпна кьун, тарпна вегьена кьун, эцяна кьун; эцяна къачун.

ЦАРАПАТЬ несов. 1. чухун (мес. каци). 2. цIарар авун (мес. михинин кIвенкIвелди са затIунал). 3. пер. цIархар авун, усал кхьинар авун.

ЦАРАПАТЬСЯ несов. 1. чухун (мес. каци), чухвана цIархар авун. 2. сада-сад чухун (мес. кацери).

ЦАРАПИНА цIарх, чухвай чка (гел).

ЦАРАПНУТЬ однокр. чухун, чухвана цIарх авун (мес. каци).

ЦАРЕВИЧ ист. шагьзада, пачагьдин хва.

ЦАРЕВНА ист. пачагьдин руш.

ЦАРЕДВОРЕЦ ист. пачагьдин кIвалин чIехи мертебада авай къуллугъэгьли (пачагьдин кIвалера гьадаз къуллугъзавай чIехи кас).

ЦАРИЗМ мн. нет царизм (кьилел царь -пачагь алай уьлкведин гьукуматдин къурулуш).

ЦАРИТЬ несов. 1. уст. пачагьвал авун. 2. басмишун; михьиз кьунваз хьун, тамам аваз хьун, агъавал авун; тишина царила в комнате кIвал секинвили басмишнавай (ва я кIвал михьиз секинвили кьунвай, кIвале тамам секинвал авай).

ЦАРИЦА ист. 1. пачагьдин паб. 2. паб пачагь, дишегьли пачагь.

ЦАРСКИЙ 1. пачагьдин. 2. пачагьдин, пачагь авай; царская Россия пачагь авай Россия, пачагьдин Россия

ЦАРСТВЕННЫЙ уст. 1. пачагьрин. 2. гьейбатлу; такабурлу; пачагьдин хьтин.

ЦАРСТВО 1. ист. пачагьлугъ; Московское царство Москвадин пачагьлугъ. 2. пер. алем, дуьнья; растительное царство набататрин (ччиляй экъечIдай затIарин) дуьнья; животное царство гьайванрин дуьнья (алем).

ЦАРСТВОВАНИЕ пачагьвал авун; в царствование Петра I садлагьай Петрди пачагьвал авур давирда.

ЦАРСТВОВАТЬ несов. 1. пачагьвал авун. 2. пер. см. царить 2-мана.

ЦАРЬ. ж 1. пачагь. 2. пер. шагь, пачагь. ♦ при царе Горохе адаман девирда, дегь заманда.

ЦВЕТ 1. ранг; синий цвет вили ранг. 2. мн. цуьк; липовые цветы гъулци ттаран цуьквер; сад в цвету багь цуькведа ава. 3. пер. лап хъсан пай; цвет молодёжи жегьилрин лап хъсан пай. ♦ в (во) цвете лет яшдин лап чагъинда, хъсан яшдив агакьнавай вахтунда.

ЦВЕСТИ несов. 1. цуьк ахъаюн, цуьк авун, цуьк акъудун (мес. ттарари). 2. хьахь ягъун: мурс ягъун; хал ягъун; хал акъатун (цин ччинал). 3. пер. вилик фин, артмиш хьун, абад хьун, хкаж хьун, цуьк ахъаюн; искусство цветёт в нашей стране чи уьлкведа искусство гзаф вилик фенва, артмиш хьанва. 4. пер. гумрагь хьун, хъсан хьун (мес. инсанрин сагъвал); тIарам хьун; артух хьун (гуьрчегвал).

ЦВЕТЕНИЕ мн. нет см. цвести 1 ва 2-манайра.

ЦВЕТИСТЫЙ 1. рангарин; жуьреба-жуьре рангарин; яру-цIару. 2. пер. кьадардилай артух чIагурнавай, шит гуьрчег (гафар, рахунар); цветистый язык кьадардилай артух чIагурнавай чIал (мес. са гьикаядин).

ЦВЕТНИК 1. цуьквер цанвай чка; цуькведин бахча. 2. пер. гуьлуьстан.

ЦВЕТНОЙ рангадин, ранглу (лацу ва чIулав рангадилай гъейри амай рангарин, мес. парча); цветные металлы рангадин металлар (ракьалай ва адакай цIурурай затIарилай гъейри амайбур, мес. къизил, гимиш, цур). ♦ цветная капуста цуьквед келем (келемдин са жуьре).

ЦВЕТОВОДСТВО цуьквер цунин пеше, цуьквер цана битмишрунин кар; цуьквербанвал,

ЦВЕТОК цуьк.

ЦВЕТОЛОЖЕ цуькведин кIан (цуькведин ттумунин, цуькведин пешер жедай вини кьил).

ЦВЕТОНОЖКА цуькедин ттум.

ЦВЕТОНОСНЫЙ цуьк ахъайдай.

ЦВЕТОЧНИК цуьквер маса гудай кас (ва я цуьквер цадай кас).

ЦВЕТОЧНЫЙ 1. цуькведин. 2. цуькверин (цуьквер твадай; цуьквер маса гудай; цуькверикай авур).

ЦВЕТУЩИЙ 1. цуьк авунвай, цуьк ахъайнавай. 2. пер. абад, вилик фенвай, цуьк ахъайнавай; цветущий край абад хьанвай уьлкве. 3. пер. гумрагь; чагъинда авай; цветущее здоровье гумрагь сагъвал; цветущая пора жизни уьмуьрдин чагъинда авай вахт.

ЦВЕТЫ мн. цуьквер.

ЦЕДИТЬ несов. 1. суьзмишун, куьзун (мес. сафунай, суьзекдай). 2. цун, шуькIуьз цун (гъвечIи тIеквен авай затIунай, шуькIуь цуцIай шуькIуьз къведайвал цун). 3. пер. кIанз-такIанз хьиз (хатурдай хьиз) лугьун; цедить слова гафар хатурдай хьиз (кIанз-такIанз) лугьун.

ЦЕЗУРА лит. цезура (шиирдин цIацIе ритмдин жизви акъвазун, жизви акъваздай чка).

ЦЕЙХГАУЗ воен. цейхгауз (кьушундин алукIдай шейэрин склад).

ЦЕЛЕБНЫЙ дармандин, дарман жедай, дава жедай, дарман тир.

ЦЕЛЕВОЙ 1. са кьилдин метлебдиз (мураддиз) тайинарнавай, са тайин метлеб патал тир; целевой аванс са тайин метлеб патал тир аванс. 2. мурад тир, метлеб тир, мурад; мурад яз эцигнавай; мураддин; целевая установка доклада докладдин кьилин метлеб (мурад) яз эцигнавай месеэла (кар)

ЦЕЛЕСООБРАЗНЫЙ мураддив (метлебдив) кьур, метлеблу.

ЦЕЛЕУСТРЕМЛЁННЫЙ са мураддихъди туькIуьрнавай, са мураддихъ элкъуьрнавай.

ЦЕЛИКОМ нареч. вири санлай, михьиз санлай, михьиз; целиком и полностью вири, тамамвилелди, тамам вири.

ЦЕЛИНА мн. нет хам ччил, чIурух.

ЦЕЛИННЫЙ хам; целинные земли хам ччилер, чIурух ччилер.

ЦЕЛИТЕЛЬНЫЙ дарман жедай, ччан сагъардай, ччандиз дарман тир.

ЦЕЛИТЬ несов. 1. туькIуьрун, лишандиз къачун, лишандик кутун (мес. тфенг). 2. пер. вил эцигун, фикирда кьун, къаст авун.

ЦЕЛИТЬСЯ несов., см. целить.

ЦЕЛКОВЫЙ разг. манат, са манат.

ЦЕЛЛУЛОИД целлулоид (целлюлозадикай ийидай ва кинодин лентаяр, фотографиядин пластинкаяр ва мсб расун патал ишлемишдай, экв акъатдай кьелечI затI).

ЦЕЛЛЮЛОЗА целлюлоза (1. химиядин рекьелди кIарасдикай ва бязи набататрин танарикай расдай затI я, ам чарар, пек ва хъиткьиндай затIар авун патал ишлемишда. 2. набататрин клеткадин асул перде вичикай ибарат тир затI).

ЦЕЛОВАТЬ несов. пIагьар гун, теменар гун.

ЦЕЛОВАТЬСЯ несов. сада-садаз пIагьар гун, сада-садаз теменар гун.

ЦЕЛОМУДРЕННЫЙ михьи, (эдебдин, ахлакьдин жигьетдай, мес. чалкечирвал тавур михьи руш, михьи гада).

ЦЕЛОМУДРИЕ мн. нет михьивал (эдебдин, ахлакьдин жигьетдай, мес. рушвал).

ЦЕЛОСТНЫЙ сагъ сад тир, битев тир.

ЦЕЛОСТЬ ж мн. нет сагъвил; хкIун тавуна саламатвал; сохранить все вещи в целости вири шейэр сагьдиз (саламатдиз) хуьн.

ЦЕЛЫЙ. 1. сагъ; сагъ са; отрежь от целого хлеба сагъ факай атIутI; он съел целую булку ада сагъ са булка тIуьна. 2. тамам, тамам са; целая историческая эпоха историядин тамам са девир. 3. тамам, кьиляй-къилиз, -ди; целый день югъди, йкъуз кьиляй-кьилди, тамам са йкъуз. 4. сагъ-саламат; все вещи целы вири затIар сагъ-саламат я (ва я сагъ я); цел и невредим сагъ-саламат я. ♦ в общем и целом умуми яз, вири санлай къачурла; в целом вири, вири санлай.

ЦЕЛЬ ж 1. лишан; попасть в цель лишандихъ галукъун (галукьрун). 2. пер. мурад, метлеб. ♦ с целью ва я в целях мураддалди, мурад патал; в целях улучшения работы кIвалах хъсанрун патал.

ЦЕЛЬНЫЙ 1. сагъ; тамам. 2. пер. сагъ, битев. 3. яд я тавур, михьи (мес. нек).

ЦЕМЕНТ цемент (заводда расдай гъуьр хьтин, куьлуь киреж хьтин затI; яд ягъайла адакай тини хьтинди жеда, ахпа гьавадал кIеви къван хьиз жеда; ам дараматар эцигунин карда ишлемишда).

ЦЕМЕНТИРОВАТЬ сов. и несов. цементламищун, цементдалди кIеви авун.

ЦЕМЕНТНЫЙ цементдин.

ЦЕНА 1. къимет, багьа. 2. пер. къимет, къадир; он знает цену день гам адаз пулунин къимет чида, адаз пулунин къадир чида (ава). ♦ в цене гзаф багьа я, еке къимет ава; грош цена кепекдик квайди туш, къимет пуд кепек я; ценою больших усилий еке зегьметар чIугуна, еке алахъунар авуна, еке алахъунрин (къуватар эцигунин) нетижада.

ЦЕНЗ ценз (1. инсандиз бязи политический ихтиярар, мес. сечкийра иштирак ийидай ихтияр хьун патал, герек тир шартIар; мес. капитализмдин уьлквейра сечкийра иштирак авун патал агьвал, мулк, образазование, гьамиша са чкада яшамишвал аваз хьана кIанда. 2. кархана са тайин списокда ттун патал герек тир шартI).

ЦЕНЗОР цензор (цензура кьиле тухузвай къуллугъэгьли).

ЦЕНЗУРА мн. нет цензура (печатдай акъудун патал кхьенвай затIариз ва я театрда къалурдай пьесайриз, кинодин фильмайриз сифте ихтияр гун ва я тагун патал гьукуматдин кьилдин идара килигун).

ЦЕНИТЕЛЬ м къимет эцигдай кас, къимет чидай кас.

ЦЕНИТЬ несов. 1. къимет эцигун; къимет авун, къимет атIун. 2. пер. къимет чир хьун, къадир чир хьун. къадир хьун, къимет эцигун; эцигун; ценить дружбу дуствилин къадир чир хьун; ценить хорошего работника хъсан работникдин къадир чир хьун (къадир хьун).

ЦЕНИТЬСЯ несов. 1. къиметлу яз хьун, къимет аваз хьун; этот товар очень ценится и товардиз гзаф къимет ава. 2. см. ценить.

ЦЕННОСТЬ ж 1. къимет, багьа. 2. пер. къиметлувал. 3. къиметлу затI, багьа затI. 4. пер. девлетар, багьа затIар; культурные ценности культурадин девлетар.

ЦЕННЫЙ 1. къиметлу, къимет авай. 2. пер. хъсан, еке метлеб авай; герек тир; къиметлу; ценный работник хъсан работник.

ЦЕНТНЕР центнер (100 килограмм).

ЦЕНТР 1. юкь; в центре города шегьердин юкьва. 2. пер. асул, диб; юкь; яцI; этот вопрос сейчас в центре внимания и месэла исятда фикирдин юкьва ава (ва я и месэладиз исятда асул фикир гузва). 3. центр (пачагьлугъдин кьилин идараяр авай шегьер ва я са кар, кIвалах тухунин къене асул еке метлеб алай чка, шегьер). 4. центр (буржуазный парламента эрчIибрунни чапла партийрин юкьван чка кьунвай, эрчIи патанбруз майил ийизвай политический партия).

ЦЕНТРАЛИЗАЦИЯ мн. нет см. централизовать.

ЦЕНТРАЛИЗМ мн. нет централизм (чкадин идараяр ва тешкилатар центрдиз табий хьунин, абру центрдин серенжемриз килигна кIвалахунин система).

ЦЕНТРАЛИЗОВАТЬ сов. и несов. централизоватун, са центрда кIватIун (мес. са кардиз регьбервал, идарадин крар).

ЦЕНТРАЛЬНЫЙ 1. юкьван, центрада авай; центральная улица юкьван (центрда авай) куьче. 2. центральный; кьилин; центральный комитет центральный комитет. 3. пер. асул кар алай; центральный вопрос асул кар алай месэла.

ЦЕНТРОБЕЖНЫЙ центрдай къерехрихъди физвай; центробежная сила центрдай къерехрихъди физвай (туькIуьрнавай) къуват.

ЦЕНТРОСТРЕМИТЕЛЬНЫЙ центрдихъди гьерекатзавай (къуват).

ЦЕП с -х. уст. цеп (виликди техил гатадай алат, кьилихъ кIарасдин таркв хьтинди гилигнавай яргъи лаш).

ЦЕПЕНЕТЬ несов. къах хьун, кьурун, нефес кьурун, алай чкадал кьурун; цепенеть от страха кичIевиликди къах хьун (кьурун).

ЦЕПКИЙ 1. галкIидай; кикIидай. 2. кIевиз кьадай, кьуна акъай тийир; цепкие пальцы кIевиз кьадай тупIар.

ЦЕПКО нареч.: цепко ухватиться кIевиз кьун, кIевиз ккIана кьун.

ЦЕПЛЯТЬСЯ несов. 1. галкIун; кукIун (мес. цацар парталдик; цен са ккуьнихъ). 2. кьун; кьуна акъвазун; кIевиз кьун.

ЦЕПНОЙ 1. зунжурдин; зунжур авай; зунжурдалди ийидай. 2. зунжурдал кутIуннавай (мес. кицI).

ЦЕПОЧКА 1. зунжур, гъвечIи зунжур (мес. сятинин). 2. сад-садан гуьгъуьна авай цIиргъ; (мес. аскеррин).

ЦЕПЬ ж 1. зунжур. 2. цIиргъ; жерге; горная цепь дагъларин цIиргъ 3. мн. зунжурар, ракьар, бухавар; цепи рабства лукIвилин зунжурар.

ЦЕРБЕР цербер (1. къадим замандин грекрин махара жегьеннемдин рак хуьзвай пис ажугьлу кицI. 2. пер. пис ажугьлу, малкамут къаравул).

ЦЕРЕМОНИАЛ церемониал (са церамониядин патахъай эцигнавай къайдаяр).

ЦЕРЕМОННАЛЬНЫЙ церемониядин; церемониальный марш церемониядин марш (аскерар жергейра акъвазна, мес. сувариз, музыка ягъиз-ягъиз къекъуьн).

ЦЕРЕМОНИТЬСЯ несов. разг. 1. гьуьрмет хуьн; эдеб хуьн; регъуьвилер авун; кьулухъ чIугварвилер авун. 2. нубатсув артух хъуьтуьлвал авун, кьуьруькар ийиз акъвазун, ягънагъар авун (садахъ галаз), герексуз чкадал хатур авун, наз кьабулун.

ЦЕРЕМОНИЯ 1. церемония, адет хьанвай къайдаяр, адет яз эцигнавай къайдаяр (мес. мейит кучудунин, свас гъунин, я са гьукуматди маса пачагьлугъдин илчияр кьабулунин кар тухудайла). 2. пер. разг. ягънагъар; хатур-гъуьрмет къалурун, эдеб вилив хуьн.

ЦЕРЕМОННЫЙ 1. церемониядин къайдадин. 2. церемония кIевиз вилив хуьдай; кIевиз гьуьрмет, эдеб вилив хуьдай.

ЦЕРКОВНЫЙ 1. клисадин. 2. диндин.

ЦЕРКОВЬ ж 1. клиса (христианрин мискIин). 2. дин; диндин идара.

ЦЕСАРКА зоол. цесарка (верчерин жинсиникай кIвалин къуш).

ЦЕХ цех (1. заводда ва я фабрикда са тайин продукция гьасил ийизвай ва я са жуьредин кIвалах кьиле тухузвай кьилдин са хел, са пай. 2. феодализмдин девирда са пешедин иесияр тир пешекаррин, устIаррин тешкилат).

ЦЕХОВОЙ 1. цехдин; цеховой комитет цехдин комитет. 2. пер. вачин группадилай къерехдиз экъечI тийир, дар; дар группачивилин.

ЦЕХОВЩИНА мн. нет цеховщина, дар группачивал (вичин группадин, вичин пешекарвилин, сергьятдай экъечI тийиз, кьилди вичин группадин интересар хуьнин терефдарвал).

ЦИАН мн. нет хим. циан (рангсуз зегьерлу газ).

ЦИАНИСТЫЙ циан квай.

ЦИВИЛИЗАЦИЯ цивилизация, культура (обществодин еке дережадиз акъатнавай культура).

ЦИВИЛИЗОВАННЫЙ культурный, культура авай, цивилизация авай.

ЦИВИЛИЗОВАТЬ сов. и несов. культурный авун.

ЦИВИЛИЗОВАТЬСЯ сов. и несов. культурный хьун; культурный авун.

ЦИКЛ цикл (1. са тайин вахтунда кьил-кьилел атана тамам жедай кIвалахрин, крарин, процессрин вири кIватIал. 2. сад-садахъ галаз алакъалу яз тамам тир са гьаларин, илимрин группа, мес. цикл лекций лекцийрин цикл).

ЦИКЛОН метеор. циклон (алчудардай къати къай авай пис чIуру гьава; чайгъун; саврух).

ЦИКЛОП миф. са вил авай аждагьан.

ЦИКОРИЙ мн. нет цикорий (1. са набатат. 2. гьа набататдин кьурурай дувулрикай авуна къагьведик акадардай затI).

Дата добавления: 2014-01-11