Парадак гарбузакветныя (Cucurbitales)

Гэты парадак аб’ядноўвае шматгадовыя ці радзей аднагадовыя травы, рэдка паўхмызнякі і хмызнякі, і толькі адзін род – Dendrosicyos (востраў Сакотра) уяўляе сабой невялікія дрэвы з мясістым і сакавітым сцяблом.

Травяністыя формы маюць вусы (часта разгалінаваныя) – відазмяненні парасткаў. Лісты чарговыя, звычайна пальчата-, радзей перысталопасцевыя ці раздзельныя, без прылісткаў. Кветкі ў пазушных суквеццях, часам рэдукаваны да адной кветкі, аднаполыя (аднадомныя ці двухдомныя), вельмі рэдка двухполыя, звычайна актынаморфныя, большай часткай 5-членыя. Чашачка 5 (3-6) –лопасцевая, венчык больш ці меньш глыбока 5 (3-6)-лопасцевы. Тычынак 5 ці 3, вельмі рэдка 2, свабодных ці розным чынам зрошчаных. Гінецэй паракарпны з 3 (4-5) карпел (пладалісцікаў), завязь ніжняя, 3-гняздовая, звычайна з многімі семязачаткамі. Плады – ягады ці гарбузы, сакавітыя ці сухія каробачкі. Уключае адну сям’ю – Cucurbitaceae.

Сям’я гарбузовыя (Cucurbitaceae) шырока рапаўсюджана ў трапічных ці субтрапічных абласцях, адносна нямнога відаў ва ўмераных абласцях. Сям’я ўтрымлівае да 90 родаў і звыш 850-1000 відаў; у краінах СНД – 14 родаў і 24 віды, у Беларусі – 4 роды і 5 відаў.

У Еўропе вядомы толькі 3 дзікарастучыя віды. У практычных адносінах некоторыя гарбузовыя ўяўляюць вялікую каштоўнасць і даўно ўведзены ў культуру як бахчавыя і агароднінныя расліны.

Агурок (Сucumis) мае неразгалінаваныя вусікі. Гэта аднадомная з раздельнаполымі кветкамі аднагадовая расліна з востралопасцевымі лістамі. Завязь прадаўгаватая і пакрыта шыпікамі. Венчык глыбокапяціраздзельны жоўты. Формула тычынкавай кветкі: ♂ÛCa₍₅₎Co₍₅₎A_(2),(2),1G₀ песцікавай: ♀Û.

Плод – сакавіты, несапраўдны, ягадападобны. Радзіма агурка – Індыя. У СНД вырошчваюць у адкрытым грунце да 60⁰ паўночнай шыраты, а ў цяпліцах і паўночней. У атрыманні ўраджаю істотную ролю адыгрывае колькасць мужчынскіх і жаночых кветак на расліне, якая рэгулюецца прышчыпкай. Агуркі выкарыстоўваюць у свежым, салёным і марынаваным выглядзе як смакавую прыправу да мяса, бульбы, салаты і г.д. Пажыўныя вартасці агурка нязначныя (утрымліваюць да 98% вады).

У родзе дыня (Melo) 10 відаў, у СНД толькі адзін. Гэты від мае тупалопасцевыя лісты і кветкі меншыя, чым у агурка. Разводзяць на поўдні СНД. Культура дыні вядома была 4000 гадоў да н.э. Плады дыні ўтрымліваюць да 15-17% цукру. З дыні робяць дынны мёд (бекмес), з насення можна атрымаць харчовы і тэхнічны алей. Радзіма дыні – Амерыка.

Род кавун (Сitrullus) налічвае 5-7 відаў. У краінах СНД у культуры два віды. Характарызуецца разгалінаванымі вусікамі. Лісты ў кавуна глыбокалопасцевыя ці падзеленыя на долі, якія ў сваю чаргу значна расчлененыя. Сталовыя сарты ўтрымліваюць 6-10% цукру, вага дасягае 20 кг. З іх робяць кавунны мёд (нардэк). Кармавыя сарты ўтрымліваюць 1-3% цукру і выкарыстоўваюць на корм жывёле. Радзіма кавуна – пустыні Афрыкі.

Род гарбуз (Сucurbita) утрымлівае да 25 відаў, у краінах СНД культывуюць 5. Гарбуз звычайны – аднагадовая расліна. Мае цвёрдашурпатае апушэнне, паўзучае з вусікамі, пры дапамозе якіх чапляецца, сцябло даўжынёй да 10 м, 5-лопасцевыя лісты. Сарты гарбуза: сталовыя, кармавыя, дэкаратыўныя. Гарбузы звычайныя без сцелітых плецяў (куставыя) аб’ядноўваюць пад назвай кабачкі. Іх плады выкарыстоўваюць няспелымі. Іншыя сарты звычайнага гарбуза аб’ядноўваюць пад назвай патысоны. У іх дробныя плоскія плады з адцягнутым зубчастым краем. Іх, як і кабачкі, выкарыстоўваюць у ежу тушанымі, печанымі ці марынуюць. Насенне гарбуза ўтрымлівае 30-40% алею. Радзіма гарбуза – Амерыка.

Гарлянка (Lagenaria vulgaris) – расліна з двухраздельнымі вусікамі, глыбока рассечаным белым венчыкам, дравяністым плодам. Выкарыстоўваюць для вырабу пасуды. Разводзяць на поўдні СНД. Паходзіць, магчыма, з Заходняй Афрыкі і Азіі.

Люфа (Luffa acutangula, L. cylindrica) – расліна са свабоднымі тычынкамі, сухімі доўгімі буйнымі пладамі. Пасля згнівання мякаці іх сасудзіста-валакністыя пучкі даюць вядомую мачалку, якая ідзе таксама на выраб туфляў, капелюшоў, сцілак для абутку.

Бешаны агурок (Ecballium elaterium) – расліна без вусікаў, з плодам, пры адрыванні якога насенне актыўна выкідваецца наверх. Адсюль і назва гэтай расліны. Распаўсюджаны на поўдні еўрапейскай часткі СНД.

Дата добавления: 2014-01-13