II. Умштн

Урһа модд юңгад икәр урһах кергтә?

Урһа модд күүнә эрүл-мендд йир олзта. Эдн цевр аһар элвгәр һарһна. Цевр аһар эрүл-мендд эркн кергтә. Халун зуни цагт нигтәр урһсн модд сүүдр тусхана, хурц нарнас хальчлна.

Урһа модд дотр теегт бәәснлә әдл биш. Хаврар урһа модд йир сәәхн. Эдн цугтан кеерч цецгәлнә. Цецгәлсн моддас сәәхн үнр каңкна, күүнә чееҗ сергәнә. Лир модна цецгүдин каңкнсн үнр ик холас соңсгдна. Энүнә шавшсн цевр цаһан цецгүд нүд байрлулна. Шин һарчах модна хамтхасд герл һарч гилвкәд, арһул үләсн салькнд сарлзҗ шимлднә. Бурһсн модна ацмуд сиик мет төгргдҗ унҗна, һазрт күрч шавшна. Нәрхн цаһан иштә хусм модн йир ке үзлтә. Энүнә ноһан хамтхасд сагсилдҗ шавшна.

Ө-шуһу модн дотрк аһар киилхд олзта болна. Эн аһар күүнә цогц-махмудт сән нилчән күргнә. Зәрм гемәс чигн эмнлһн болна. Тегәд чигн бәәсн һазртан урһа модд икәр урһах кергтә. Моддыг хамхлҗ, хорлтан күргхмн биш. Моддыг кезәд чигн харҗ-хәләх кергтә. Энүг медх кергтә. Кемр моддын туст му йовдл үзхләрн, энүг хөрх кергтә.

Модд мана иньгүд!

Күүндтн:

Мөңгн Цецг: Урһа модд юуһарн олзта?

Намру: Эдн аһар цеврлнә. Эрүл-мендд олз күргнә.

Мөңгн Цецг: Уульнцс болн герин өөр бәәх ормсиг юуһар кеерүлнә?

Намру: Урһа моддар болн тәрмр цецгәсәр кеерүлнә.

Мөңгн Цецг: Цецгәлсн модд юуһарн чееҗ сергәнә?

Намру: Каңкнсн үнрәрн, сәәхн бәәдләрн чееҗ сергәнә.

Мөңгн Цецг: Ямаран моддын цецгүд сәәхн үнртә?

Намру: Лир модна цецгүд сәәхн үнртә.

Мөңгн Цецг: Ө-шуһу модн дотрк аһар юунд олзта?

Намру: Күүнә эрүл-мендд олзта.

Мөңгн Цецг: Моддыг яах кергтә?

Намру: Модд икәр суулһх кергтә, эдниг харҗ-хәләх кергтә.

• • Соңстн. Урһа модд юуһарн олзта?

Урһа модд күүнә эрүл-мендд йир олзта. Эдн цевр аһар элвгәр һарһна. Цевр аһар эрүл-мендд эркн кергтә. Халун зуни цагт нигтәр урһсн модд сүүдр тусхана, хурц нарнас хальчлна.

*Көдлмшин девтрәр көдллһн.

Герин умшлһн

Шарлҗн өвсн

Рис.трава полынь

Хальмгин өргн ик теегт өвсн, тәрән сәәнәр урһна. Шимтә өвс белдхин төлә, өвс хадад, сәәнәр хагсаһад, цаглань овалх кергтә. Ик-ик скирдс кеһәд, өвсиг, кесг җилдән хадһлҗ болхмн. Ик скирдин өвсн шимән алдхш. Мал тиим өвс идхләрн, сәәнәр тарһлна. Теегин өвснә негнь – шарлҗн.

Мана теегт шарлҗн өвсн элвгәр урһна. Шарлҗн бат әмтә урһмл. Һаң халунд шарлҗн цуг хамтхасан унһана. Иим кевәр шарлҗн чиг бийдән хадһлна. Хамтхасн угаһар хур ортл бәәнә. Түрүн хурин дусал унхла, шарлҗн экләд әмлнә. Эн учрас авн шарлҗн мана теегт олар урһна.

Шарлҗн хальмг улсин җирһллә шахмар залһлдата. Хаврин цагт кезәнә шин урһсн шарлҗар сәвүр кедг бәәсмн. Иим сәвүрәр гер сәвүрдсн цагла үнрнь гер дүүрч каңкнад, сергмҗ үүдәдг бәәсмн. Шарлҗна үнрәс хувц-хунрт хорлтан күргдг хорхас зулна. Шарлҗн күүнә эрүл-мендд болн малд олзан күргнә. Шарлҗар малын шарх эдгәнә. Халун зунар идг ховрсн цагла, мал шарлҗар теҗәл кенә.

Шарлҗна тускар олн домгс бәәнә. Нег дәкҗ хойр медәтә күүкд күүнә күүндвр соңсув. Эднә негнь олн җил хооран болсн тууҗан келҗ өгв.

«Эн йовдл Сиврт болв. Мана өрк-бүл Сиврин нег баахн селәнд тусв. Мадниг орс келн-улсин бүл деер орулв. Түрүн авгтан герин эзн улст эннь таасгдсн уга. Эдн дурго болад бәәв. Нег дәкҗ эднә көвүнь царцад, икәр гемнв. Көвүн икәр халу дүрәд, ханяһад, зовад бәәв. Тер саамла мини ээҗ авдрасн нег хар түңгрцг һарһв. Түңгрцгән секәд, хагссн өвс һарһв. Тер дарунь герт сәәхн үнр тарв. Ээҗ көвүнә экд эн өвсән үзүләд келв: «Эн шарлҗн. Хальмгин теегәс. Шарлҗн – мини төрскн һазрин өвсн. Энчн ямаран чигн шалтгт туслна». Ээҗ шарлҗиг буслһад, көвүнд өгв. Цөн хонг давад, көвүн сергәд, орнасн босв. Эк-эцкнь байрлад, ээҗд ханлтан өргв. Терүнәс хооран мана хойр өрк-бүл йоста иньгүд болв», – гиҗ медәтә күүкд күн тууҗан төгсәв.

Пунцга Н.

Сжетный рис. Бабушка готовит отвар из полыни

Сурврмудт хәрү өгтн:

1. Хальмгуд малдан өвс яһҗ белднә?

2. Шарлҗн ямаран урһмл?

3. Шарлҗн халун һаңгас яһҗ бийән харсна?

4. Шарлҗн ямаран олз өгнә?

5. Сиврт ямаран йовдл болв?

6. Шарлҗар кениг ээҗ эдгәв?

7. Хойр өрк-бүл яһҗ иньг болв?

5

ЗУУЛЬЧЛЛҺН

1. Зуульчллһн

Аавин әмдд кү тань, Рис. два мальчика с рюкзаками

Агтын сәәнд һазр мед.

2. Балһсна бумблвс

«… Санамр, сарул балһсм,

Фото памятники города Седклим баһасм авллач.»

Шугран В.

3. Шатрин балһсн

Эрдмәс үлү эрднь уга. Фото Сити Чесс

4. Иҗл һол

Фото реки

«…Шүрүтә дольган дөгҗ,

Шур, сувсан цацна…»

Шугран В.

5 Кермәр йовлһн

«…Ут өңдр керм Фото теплохода

Ус өрчәрн эрнә…»

Шугран В.

6. Горизонтын үзгс

Орчлңгин үзгүд дөрвнд хувагддг,

Рис. роза ветров Нарар эдниг темдглҗ меддг.

Рис. беседующих детей

Эрднь: Зунын амрлһн зуульчлхд таалта цаг.

Чи зуульчлхдан дуртавч?

Булһн: Ээ, йир дуртав.

Эн зунар би Цаһан Нур селәнд одув.

Эрднь: Эн чини төрскн һазр болну?

Булһн: Ээ, тиим.Цаһан Нур баахн хотн.

Эн селән Шорв һолын көвәд бәәнә.

Эрднь: Мана балһсндһәәхх юмн бас бәәнә, эсий?

Булһн: Бәәнә,би үр күүктәһән балһсна

бумбс һәәхләв.

Мадн шатрин балһснур зуульчлвидн.

Эн балһснд ямаран наадд давдгинь меддвч?

Эрднь: Меднәв, мини үр Бадм шатрин балһснд болсн

марһанд орлцв.

Эн йир сән шатрч.

Чамд талын балһсд, һазр-ус үзх дурн бәәнү?

Булһн: Мини үр күүкн Иҗл һолын өөр бәәнә.

Зунар би тенд бас амрлав.

Кермәр Әәдрхн балһснур йовлав.

Чини зуульчллһн ямаран болв?

Эрднь: Йиртмҗд амрлһн соньн болн сән.

Маныч-Гудило нуурт эн зунар эцктәһән заһс бәрләвидн.

Эн нуурин уснд олн зүсн шовуд бәәрлнә: хун, көк хутн, зерлг нуһсд, һалуд болн нань чигн.

Дәкәд альд амрнач?

Булһн: Мини аавин хош өргн теегт бәәнә.

Би нааран дару-дарунь ирнәв.

Мал хәләнәв, теегин олн зүсн аң, шову һәәхнәв.

Эрднь: Мөр унҗ чаддвч?

Булһн: Ээ, мөрәр мал хәрүлнәв.

Эрднь: Зуульчллһн – сергмҗтә кем.

Соньн ормс, һазрмуд, олн әмт үзнәч.

Бийдән дала олзта юм медҗ авнач.

Рис. животноводческой стоянки

Дата добавления: 2014-11-06