II. УМШТН. Һарин эрдмәр кегднәч Нәәхләд, дәәвләд даңгин

I. ТОДЛТН

Нисдг машин

Һарин эрдмәр кегднәч Нәәхләд, дәәвләд даңгин

Һәәхүл әмтнд болнач. Нарна нааһур эрвлзнәч.

Һол, уул, теңгсиг Нарта делкәг эңгднь

Һатлҗ эңгднь ниснәч. Негн күртлнь эргнәч.

Көк теңгрин дораһур, Көл күрдго, эҗго

Көрстә һазр деегүр, Киитн, мөстә, цаста

Көндә у аһарар Көндә өндр уулсиг

Кезә чигн өөмнәч. Күрәд чи үзнәч.

Нисич өөдән, өмәрән

Нарн, сард күрәд,

Күмн әмтнә ухаг

Күчтә арһтаһинь медүлич!

Лиҗин Э.

Сурврмудт хәрү өгтн:

1. Нисдг машин ю һатлҗ ниснә?

2. Нисдг машиһәр чи нисвч?

3. Альдаран нисвч?

4. Кентә нисвч?

5. Ямаран нисдг машиһәр нисвч?

6. Деерәс ю үзвч?

7. Чи ямаран көлгәр йовхдан дуртавч?

Балһсна бумбс

Фото памятники Элисты:

Пам. Б. Б. Городов. Вечный ог. Ээл. Овла

Б. Б. Городовиковин Мөңк һал Ээлән О.

Исход и возрож танк на 1-м микр

Һундлын бумб 28-гч әәрмд нерәдсн бумб

Мана балһснд ямаран ончта ормс бәәнә?

Балһсн болһнд ачта улсин бумбс бәәнә. Мана Элстиг бас ончта олн бумб кеерүлнә. Эдн таңһчдан ачта улсин санлд нерәдҗ кегдв. Нерән туурулсн хальмг һазрин үрд цөн биш.

Элстин цутхлңгд бәәх бумбс дунд хамгин ончтань – Басан Бадьминович Городовиковин бумб. Б.Б. Городовиков хальмгин ачта үрн. Алдр нерән дуудулсн дәәч. 1927 җиләс авн 1961 җил күртл Улан цергт церглҗ йовла. 1961 жиләс авн таңһчан һардла. Эн цагла мана Хальмг Таңһчд ик өслт болв. Б.Б. Городовиковин бумб Элст балһсна баатрмудын аллейд зогсна. Өөгүрнь дәәч-баатрмудын чолуһар кегдсн мемориал дүңгәнә. Эн ормиг ке-сәәхн цецгәс кеерүлнә. Эргүләд зогсҗах ут сандлмуд деер әмтн ирҗ амрна.

«Иньгллт» паркин үзг тал Мөңк һал бәәнә. Энүнә деегүр чолуһар кесн улсин һашудсн чирәс һал тал хәләнә. Эднә чирәс дәәнә һалвд хорсн үүрмүдтән харм төрҗ зовҗахинь медүлнә. Энүнә өөр алднд хальмгин билгтә җаңһрч Ээлән Овлан бумб зогсчана. Ээлән Овла «Җаңһрин» кесг бөлг маднд герәслҗ үлдәлә.

Балһсна микрорайодар бас темдгтә бумбс бәәнә. 8-гч микрорайонд хальмгудыг Сиврүр туулһсн кемд нерәдсн бумб өөдм деер дүңгәҗәнә. Энүг Һундлын Ова гиҗ нерәднә. Мал зөөдг вагонмудт цуг әмтиг чикәд йовулсиг төмр хаалһ деер зогсчах вагон медүлҗәнә.

4-гч микрорайонд хаалһин эргцин тал дунд мөрн деер суух күүнә өндр бумб холас үзгднә. Эн хальмгин ачта баатр, гражданск дәәнд орлцач Ока Иванович Городовиков.

1-гч микрорайона хаалһин эргц дунд өндр ова деер алтн ширәр ширдсн Җаңһрин бумб дүңгәнә.

Цуг олн бумб мана таңһчин темдгтә тууҗинь ончлҗ медүлнә.

Сурврмудын хәрү текстәс олҗ умштн:

1. Элстин цутхлңгд кенә бумб зогсчана?

2. Б. Б. Городовиков ямаран ачарн ончрсн күмб?

3. Мөңк һалын бумб ю медүлнә?

4. Кен гидг нертә алдр җаңһрчд бумб тосхгдсмб?

5. Хальмгудыг Сиврүр туугдлһна һашута цагиг

ямаран нертә бумб медүлнә?

*Көдлмшин девтрәр көдллһн.

Ээлән Овла – нертә җаңһрч

Ээлән Овла 1857 җилд Ик-Бухс әәмгә Багши-Ээҗ һазрт (өдгә цагт Баһ Дөрвдә района Ик Бухс селән) нер һарсн җаңһрчнрин өрк-бүлд төрсмн. Авһнь – җаңһрч Делтр арвн хойртаһаснь авн энүнд «Җаңһр» келдгиг эклҗ дасхҗ. Делтр Овлад келмрч бол, гиҗ селвг өгсәр, көвүн өвкнриннь дуд чееҗдән шиңгәҗ авна. Ээлән Овла «Җаңһр» дуулҗ чадхин төлә, терүг цухрлт угаһар, зүткҗ дасна. Удл уга санснь күцнә.

Нег һазра әмтн Овлан дууллһииг таасҗ соңсдг бәәҗ. Номт В. Л. Котвич 1910-гч җил Ээлән Овлаһас «Җаңһрин» арвн негн ду бичҗ авсмн.

Ээлән Овла «Җаңһрин» бөлгүдиг өвдглҗ сууһад, дуулдг бәәҗ. Эннь баатрмудыг ах күндлгч темдг болҗ тоолгддг.

Өөдән тоомсрта келмрч Ээлән Овлан нернь мөңкинд үлдв. Энүнә төрсн һазртнь, Ик Бухст музей бүрдәгдв, бумб тәвгдв. Элст балһсна «Иньгллт» паркд Ээлән Овлан бумлв бас тәвгдв. Хальмгин ачта зурачнр Ээлән Овлан зург зурв. Теднә негнь – Гарри Рокчинский «Җаңһрч Ээлән Овла» зург зурв. Эн зург Элстин Н. Пальмовин нертә музейд бәәнә. Хальмг Таңһчд җил болһн Ээлән Овлад нерәдсн Медрлин өдрмүд болна.

Сурврмудт хәрү өгтн:

1. Ээлән Овла кедүдгч җилд төрв?

2. Ямаран өрк-бүлд төрв?

3. Кедүтәһәсн авн «Җаңһр» келдг дасв?

4. Кен энүнд «Җаңһр» келдг дасхв?

5. Кедү бөлг чееҗәр меддг бәәҗ?

6. «Җаңһриг» яһҗ дуулдг бәәҗ?

7. Кедүдгч җил В. Л. Котвич Ээлән Овлаһас «Җаңһр» бичҗ авв?

8. Ээлән Овлан нериг яһҗ мөңкрүлв?

9. «Жаңһрч Ээлән Овла» гидг зургиг кен бичсмб?

10. Эн зург альд бәәнә?

Шатрин балһсн

Дата добавления: 2014-11-06