Курс пререквизиттері мен постреквизиттері 13 страница

- біріккенде, бөлініп шыққанда, бөлінгенде жаңа пайда болған заңды тұлғаның тіркелген күн;

- қосылғанда- қосылған заңды тұлғаның тоқтағанын тіркеген күні.

Мүлікті жаңа құқық иесіне іс жүзінде беру көрсетілген кезден ерте немесе кеш болуы мүмкін. Бірақ, құқық мирасқорлық өткізу актісі мен бөлу балансы негізінде жүзеге асырылатын болғандықтан, заң құжаттарында немесе қайта құру туралы шешімде өзгедей көзделмеген болса, мүлік құқық мирасқорына оны тіркеген кезден бастап өтеді.

Сонымен, меншік құқығы заң актілерінде көзделген негіздер мен заңнамада көзделген тәртіпте ғана тоқтауы мүмкін, ол Конституцияда (26-бап) бекімін тапқан меншікке қол сұқпау принціпіне сәйкес келеді.

Сервитуттардың тоқтау негіздерінің тізбесі заң кодексінің 74-бабында реттелген. Сервитут құқық иесінің бас тартуы, ұзақ уақыт (3 жыл) орындамауы, ол белгіленген мерзімнің өтуі нәтижесінде, тараптар арасындағы келісімінің негізінде, сот шешімінің негізінде және заң актілерінде көзделген өзге негіздер бойынша тоқтауы мүмкін.Заң актілерінде немесе тараптардың келісімдерінде көзделген негіздер бойынша сервитуттың біржақты тәртіпте тоқтауына жол берілген. Сот тәртібінде сервитут оны құқық иесі дұрыс пайдаланбағандықтан, сондай-ақ оны белгілеуге мұрындық болған себептердің жойылуына байланысты тоқтауы мүмкін. Жария сервитуттардың тоқтауы үшін арнаулы негіздер көзделген. Мысалы, жария сервитут оны белгілеуге себеп болған қоғамдық мұқтаждықтар жоқ болған жағдайда және жергілікті атқару органының сервитутты бұзу туралы шешімі негізінде тоқтауы мүмкін.

Сервитуттарды тоқтату негіздерінің бұл тізбесі толық емес. Оны толықтырып, сервитуттардың түріне қарай топтастыру керек. Жоғарыда аталғандардан басқа, сервитуттардың тоқтауының негізіне, біздің ойымызша, мүліктің қирауын, заттың меншік иесі мен сервитуарияның екеуінің бір адам болуын немесе жеке сервитуттарындағы заңды тұлғалардың тартылуын (қайта құрылуын) жатқызуға болады.

12- тақырып. Ортақ меншік.

Жоспар:

1. Ортақ меншік ұғымы. Ортақ үлесті меншік.

2. Ортақ бірлескен меншік.

3. Кондоминиум –ортақ меншіктің арнайы формасы.

1. Ортақ меншік үшін субъектілердің көптілігі тән, оларды ортақ меншік иелері деп атайды. Ортақ меншікте меншік иелерінің бір жағынан барлық үшінші тұлғалармен қатынастарға, ал екінші жағынан бір- бірлерімен қатынастарға түседі. Олардың біріншісі өз мәні бойынша абсолютті, ал екіншілері- қатынасты болып табылады. Азаматтық кодексте ортақ меншікке келесі анықтама берілген: «Екі немесе бірнеше адамның меншігіндегі мүлік ортақ меншік болып табылады».

Ортақ меншіктің меншік иелері сол мүлікке бірлесе отырып иелену, пайдалану, билік ету құқықтарын жүзеге асырады. Оны жүзеге асыру тәртібі Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен, өзге де заң актілерімен реттеледі. Азаматтық кодекс ортақ меншікті екі түрге: ортақ үлестік және ортақ бірлескен болып бөледі. Ортақ үлестік меншік болғанда оның әрбір қатысушысының үлесі анықталған болады, ал ортақ бірлескен меншікте үлестері аныұталмаған болады. Егер заң актілерімен өзгеше белгіленбесе, мүлікке ортақ меншік үлестік деп танылады.

Үлестік және бірлескен ортақ меншікке қатысушылар шеңбері бір- бірінен ажыратылады. Ортақ үлестік меншіктің иелері болып азаматтық құқықтың кез келген субъектілері бола алады, олардың саны мен шеңбері шектелмейді. Мысалы, үлестік меншіктің иелері болып азаматтар, азаматтар және ұйымдар, заңды тұлғалар бола алады. Ортақ бірлескен меншіктің қатысушылары болып тек қана жеке тұлғалар бола алады, сонымен қатар, олар, әдетте неке қатынастарында болуы керек. Ортақ бірлескен меншік тек қана ол заң актілерінде көзделген жағдайларда болуы тиіс. Ортақ бірлескен меншік қатысушыларының өзара келісімімен, ал келісімге жетпеген жағдайда- сот шешімімен ортақ бірлескен меншік ортақ үлестік меншік режиміне ауыстырылуы мүмкін. Ал ортақ үлестік меншікті ортақ бірлескен меншікке қатысушылардың өзара келісімі арқылы немесе сот шешімімен ауыстыру мүмкіндігі заңмен көзделмеген. Ортақ меншіктің түріне қарамастан, ол ортақ меншік болып табылады, яғни оған қатысушы барлық тұлғалардың меншігі болып табылады. Ортақ меншіктен заттың бір бөлігіне меншік құқығын ажырату керек. Онда заттың әр бөлігінің өзінің меншік иесі болады. Мысалы, көп пәтерлі үйде әр пәтердің өзінің меншік иесі болады. Ортақ меншік түсінігі- бұл ортақ мүліктің кең түсінігінің негізгі түрі.

Мүлік меншік иелерінің әрқайсысының меншік құқығындағы үлестері белгілене отырып бірнеше адамдарға тиесілі болса, ол ортақ үлестік меншік болып танылады. Ортақ үлестік меншіктің ерекше белгісі – онда ол пайда болған кезден бастап ортақ меншік иелерінің үлестері анықталатында. Бұндай бөлудің критерийлері заң актілерімен немесе қатысушылардың өзара келісімімен белгіленеді. мәселен, ортақ үлестік меншікке қатысушылардың өзара келісімі бойынша олардың үлестерінің мүлікті жақсартуға қатысу дәрежесіне қарай үстелу тәртібі көзделуі мүмкін. Егер әрбір қатысушының үлесінің мөлшері заң актілерімен немесе қатысушылар келісімімен белгіленбеген болса, үлестер тең болып есептеледі.

Заңмен меншік иесінің бірі жасаған жақсартулардың тағдыры да шешілген. Мүліктегі үлестің мөлшерін анықтаған кезде міндетті түрде ортақ меншікті пайдалану тәртібі сақталғандығы және жақсартулардың табиғаты: бөлінетін бе әлде бөлінбейтін бе ескерілерді. Егер жақсартулар бөлінбейтін болса және оларды жасаған кезде ортақ меншікті пайдалану тәртібі сақталған болса, онда олар оны жасаған тұлғаның меншігі болады және оның ортақ үлестік меншіктегі үлесі сәйкесінше ұлғаяды. Егер жақсартулар бөлінетін болса, онда сол жақсартуларға ортақ меншік режимі таратылмайды, олар жақсартуларды жасаған адамның меншігі болып табылады.

Ортақ үлестік меншікке билік ету оларға қатысушылардың өзара келісімі бойынша жүзеге асырылады. Ортақ үлестік меншікке билік ету оған қатысушылардың барлығының бірауыздан келісімі қағидасына негізделген. Мүлікті сатуды, біреуге сыйлауды немесе өзге де тәсілмен оған билік етуді олар бір- бірімен келісе отырып қана жүзеге асыра алады. Ортақ үлестік меншік иелерінің оған қатысушының біреуінің билік етуіне келісімі презумпцияланбайды, ол қажетті түрде рәсімделуі тиіс. Мысалы, ортақ үлестік меншікке билік ету бойынша жазбаша мәмілелерге оның барлық қатысушылары қол қоюы тиіс. Егер олар ортақ үлестік меншікке билік ету мәселесі бойынша келісімге келмесе, онда олардың дауларын сот шеше алмайды. Мүлікті пайдалану мен иеленуді ортақ үлестік меншік иелері өзара келісім арқылы жүзеге асырады. Егер келісімге келмесе, онда сот шешімі арқылы жүзеге асырады. Ортақ үлестік меншікке қатысушылар өздерінің үлестерін кез келген уақытта иеліктен айыра алады. Бірақ, оның өз тәртібі бар. Үлестік меншікке қатысушы өз үлесін сатар алдында оны қалған қатысушыларға ұсынуы керек, яғни жазбаша түрде әрбір қатысушыға үлестің бағасы мен сатылу тәртібі туралы құлақтандыруы керек. Егер қозғаламайтын мүлік сатылатын болса, онда 1 ай ішінде, ал қозғалмайтын мүлік үшін 10 күн ішінде қалған қатысушылар үлесті сатып алатындығы- алмайтындығы жөнінде жауабын анық түрде беруі тиіс. Егер қалған қатысушылар сатып алудан бас тартса немесе аталған мерзім ішінде өз жауаптарын бермесе, онда үлестің иесі сол үлесті ұсынған бағамен және тәртіптерде басқа тұлғаларға сатып жіберуге құқылы. Үлестік меншікке қатысушылардың бұл құқықтары сатып алудағы басым құқығы деп аталады.

Ортақ үлестік меншік иесі оның басым құқығы бұзылған жағдайда үш ай ішінде сотқа оған сатып алушының құқықтары мен міндеттерінің ауысуы туралы талап арыз бере алады.

Үлестік меншіктегі үлеске меншік құқығын алуға басым құқығы мүлікті сатқан кезде ғана емес, оны айырбастаған кезде де болады.

Үлестік меншік қатысушылары арасындағы келісім негізінде бөлінуге жатады және де әрбір қатысушы өзінің үлесін бөліп шығаруды талап етуге құқылы. Үлесті заттай күйінде бөліп шығару мүмкін болмаған жағдайда оның ақшалай компенсациясы төленеді.

2. Екі немесе одан да көп адамдарға тиесілі болып табылатын, оған қатысушылардың үлестері белгіленбеген меншік ортақ бірлескен меншік болып табылады. Ортақ бірлескен меншіктің үш түрі бар:

· Ерлі- зайыптылардың ортақ меншігі;

· Шаруа (фермер) қожалығының ортақ меншігі;

· Жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ меншік.

Заң актілерімен ортақ бірлескен меншіктің өзге де түрлері көзделуі мүмкін, бірақ қазіргі кезде олардың аталғандардан басқа түрлері көзделмеген. Ортақ бірлескен меншік заң актілерімен көзделген және қатысушылардың өзара келісімімен өзгеше белгіленбеген кезде болады. Ортақ бірлескен меншіктің иелері өзара келісім арқылы сол мүлікті иеленеді және пайдаланады. Ортақ бірлескен меншіктегі мүлікке билік етуді әрбір қатысушы барлық қатысушылардың келісімімен жүзеге асырады. Бірақ, бұл келісім болжанып тұрады және әрбір жағдайда растауды қажет етпейді. Тек қана мүлікпен мәмілелер нотариатта куәландыруға жататын болғанда немесе мемлекеттік тіркеуден өтуі керек болғанда ғана қалған қатысушылардың келісімі сәйкесінше нотариатта куәландырылып, мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс. Ортақ бірлескен меншікке қатысушылардың үлестері тең болып есептеледі. Шаруа (фермер) қожалығының мүлкі, олардың арасындағы шартта өзгеше белгіленбесе, бірлескен меншік құқығында оның мүшелеріне тиесілі болады.

ҚР заңдарына сәйес, шаруа (фермер) қожалығының үш негізгі нысаны бар:

· Ортақ меншікке негізделген отбасылық кәсіпкерлік нысаныдағы шаруа (фермер) қожалығы;

· Жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген қожалық;

· Бірлескен қызмет туралы шарт негізінде жай серіктестік нысаныда құрылған шаруа (фермер) қожалығы.

Қожалықтың қызметі нәтижесінде алынған жемістер, кірістер, табыстар оның мүшелерінің ортақ меншігі болып танылады және олардың арасындағы келісім бойынша пайдаланылады. Шаруа (фермер) қожалығының бірлескен меншігінде оның мүшелерінің ортақ қаражатына шаруашылық үшін сатып алынған жер учаскесіндегі екпелер, шаруашылық және өзге де қора- қопсы құрылыстары, мелиорациялық және басқа да құрылыстар, өнім беретін мал мен күш көлігі, құс, ауылшаруашылық және өзге де техника мен жабдықтар, көлік құралдары, құрал- саймандар және басқа мүлік болады. Егер қожалықтың мүшесі одан шығатын болса, оның үлесінің ақшалай құны төленеді, шаруашылық өндіріс құрал- жабдықтары бөлінуге жатпайды. Қожалық мүшелерінің үлестері жалпы ереже бойынша тең болып саналады. Шаруа (фермер) қожалығындағы меншіктің иелері ретінде тек қана жеке тұлғалар бола алады. Шаруа (фермер) қожалығы әрекет етуші заңдарға сәйкес заңды тұлға болып саналмайды.

Қазақстан Республикасында 90- жылдардың басында жекешелендіру үрдісі басталды. Жекешелендіру дегеніміз- мемлекеттік меншіктің заңдармен көзделген тәртіптерде жеке меншікке айналуы. Жекешелендіру туралы заңдарға сәйкес жалдаушы сатып алған немесе тегін алған мемлекеттік тұрғын үй қорының үйіндегі тұрғын жай, егер олардың арасындағы шартта өзгеше көзделмесе, жалдаушының және онымен бірге тұрақты тұратын отбасы мүшелерінің, соның ішінде кәмелетке толмаған және уақытша тұрмайтын мүшелерінің бірлескен меншігіне көшеді.

Жекешелендірген кезде меншік иелеріне купондар беріледі, олардың көлемі сол үйді жалдаушы тұрып жатқан мерзімге, алған жалақысына байланысты болады. Жекешелендірілген тұрғын үйдің иелері оған билік етуді, пайдалануды және иеленуді өзара келісім арқылы жүзеге асырады. Үйдегі өз үлесін сатқысы келген азамат оны үлестік меншікті иеліктен айыру туралы ережелерге сәйкес жүзеге асырады. Яғни, жекешелендірілген тұрғын үй меншігіне қатысушылардың үлесті иеліктен айыру кезіндегі үлеске басым құқықтары болады. Егер қатысушылар тұрғын үйді пайдалану және иелену бойынша өзара келісімге келе алмаса, онда оның тәртібін сот шешеді, ал билік ету жөнінде келісімге қол жетпеген жағдайда, ол мәселені сот шеше алмайды.

Ерлі- зайыптылардың мүлкі оларға бөлек, ортақ бірлескен және ортақ үлестік меншік негізінде тиесілі болуы мүмкін. Жалпы ереже бойынша, ерлі- зайыптылардың некеде тұрғанда алған мүлкі олардың ортақ бірлескен меншігі болып табылады.

Ерлі- зайыптыларға некеге тұрғанға дейін тиесілі болған, сондай- ақ олардың некеде тұрған кезінде сыйға тартылған немесе мұрагерлік тәртіппен алған мүлкі олардың әрқайсысының меншігі болып табылады.

Қымбат, бағалы және басқа да әсемдік заттарын қоспағанда, жеке пайдаланудағы заттар (киім- кешек, аяқ киім және т.б.) некеде тұрған кезінде ерлі- зайыптылардың ортақ қаражатына сатып алынғанымен, оларды пайдаланған жұбайдың меншігі деп танылады. Егер некеде тұрған кезде ерлі- зайыптылардың ортақ мүлкінің есебінен сол мүліктің құнын едәуір арттырған қаражат жұмсалғаны анықталса, ерлі- зайыптылардың әрқайсысының мүлкі олардың берлескен меншігі деп танылуы мүмкін. Мысалы, ерлі- зайыптылардың біреуінің пәтеріне олар ортақтасып күрделі жөндеу жасаса, ол пәтер ортақ бірлескен меншікке айналып кетеді.

Ерлі- зайыптылардың бірінің міндеттемелері бойынша жаза өз меншігіндегі мүлікке ғана, сондай- ақ бұл мүлікті бөлісу кезінде ерлі- зайыптылардың біріне тиесілі болатын ортақ мүлкіндегі өз үлесіне ғана қолданылуы мүмкін. Ерлі- зайыптыларды ортақ меншікке билік ету, оны пайдалану және иелену бойынша құқықтары мен міндеттері тең болып табылады. Олар әрқайсысының сол мүлікке деген нақты салымына қатысты болмайды. Егер ерлі- зайыптылардың біреуі табыс таппаса, бірақ ортақ шаруашылықты жүргізумен, балаларды бағумен айналысқан болса, олардың ортақ меншікке қатысты құқықтары мен міндеттері тең болып табылады. Сонымен қатар, ортақ меншікті бөлген кезде де олардың үлестері тең болып саналады. Бірақ, кейбір жағдайдарда сот ерлі- зайыптылардың біреуінің үлесін көбірек қылдыруы мүмкін. Бұл мәселені сот әр жағдайға байланысты шешеді.

3. Ортақ меншікті пайдалану мен оған билік ету туралы мәселені ортақ меншік иелері өзара бірлесе отырып шешеді. Пайдалану барысында ортақ меншікке қатысушы мүлікке жақсартулар жасауы мүмкін. Жақсартулардың екі түрі болады:

- бөлінетін;

- бөлінбейтін.

Бөлінетін жақсартуларды оны жасаған мүліктен оның құнын жоймай алып тастауға болады. Мысалы, есіктер. Бөлінбейтін жақсартулар алынуға жатпайды, егер оларды алса, онда оның бастапқы мақсаты жойылады. Мысалы, қосымша салынған бөлме бөлінбейтін жақсартуларға жатады. Ортақ меншікке қатысушылар өзара келісе отырып, мүлікті пайдалануды жүзеге асырады, егер келісімге келмесе, онда бұл мәселе сот арқылы шешіледі. Егер билік ету жөнінде ортақ меншікке қатысушылар өзара келісімге келмесе, онда ол мәселені сот та шеше алмайды, себебі, егер қатысушылардың бірі үйді сатамыз десе, ал екіншісі сатуға келісімін бермесе, сот сату керек немесе сатпау керек деген шешім шығара алмайды. Ол азаматтардың құқықтарын шектеу болып табылар еді.

Ортақ меншікке қатысушылар мүлікті пайдаланған кезде басқа қатысушылардың сол мүлікке деген құқықтарын бұзбауы немесе шектемеуі керек.

Жекешелендірілген тұрғын үйге бірлескен меншік құқығының ерекшеліктері тұрғын үй қатынастары туралы заң актілерінде белгіленеді. Жылжымайтын мүлікке меншік кондоминиум нысанында пайда болуы мүмкін. Бұл жағдайда жылжымайтын мүліктің жекелеген бөліктері азаматтардың және (немесе) заңды тұлғалардың дара (бөлек) меншігінде болады, ал жылжымайтын мүліктің бөлек меншікте емес бөліктері ортақ үлестік меншік құқығымен жылжымайтын мүлік бөліктерінің иелеріне тиесілі болады.

Осы аталған анықтамадан кондоминиумның ерекшеліктерін ажыратып шығуға болады.

Біріншіден, кондоминиум тұтас мүліктік кешенді құрайтын күрделі мүлікпен сипатталатын ортақ меншіктің ерекше нысаны болып табылады.

Екіншіден, бөлек меншіктегі мүлікпен кондоминиумның қатысушысы өз еркімен билік етуге құқылы. Бірақ, ол басқа қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін бұзбауы керек.

Үшіншіден, кондоминиум құрамына енетін өзге мүлік қатысушылардың ортақ үлестік меншігі болып табылады.

Төртіншіден, кондоминиум қатысушысының жеке меншігі және оның ортақ меншіктегі үлесі заңи бірлескен болып табылады.

Бесіншіден, кондоминиумның барлық қатысушыларының олардың ортақ меншіктегі үлесіне қарамастан, сол мүлікке билік етуге құқылы. Әрбір меншік иесінің ортақ мүліктегі үлесі оның жылжымайтын мүліктің өзіне тиесілі бөлігіне меншік құқығынан ажырағысыз. Әрбір меншік иесінің ортақ мүліктегі үлесінің мөлшері мен оны ұстауға арналған шығындарға қатысу дәрежесі, егер заң актілерінде немесе шартта көзделмесе, жылжымайтын мүліктің дара (бөлек) меншіктегі бөліктерінің мөлшеріне байланысты болады.

Кондоминиумның әр алуан түрлерінің құқықтық режимінің ерекшеліктері заң актілерімен айқындалуы мүмкін.

13- тақырып. Өзге де заттық құқықтар.

Жоспар:

1. Өзге де заттық құқықтардың ұғымы, түрлері.

2. Табиғи ресурстарға заттық құқықтар ұғымы.

3. Табиғи ресурстарға басқадай заттық құқықтар.

4. Жер учаскелеріне заттық құқық.

1. Заттық құқықтар жөніндегі тиісті нормаларды талқылай отырып оның бірқатар белгілерін анықтауға болады: заңда бекітілген заттық құқықтың шектелген щеңбері; заттық ұқықтардың шексіздігі (абсолюттік құқық); затқа тікелей үстемдік ету; затпен үздіксіз байланыс жасау; затты алудың заңды тәсілдерінің нақтылы және қорау нысанының ерекшелігі. Заттық құқық тізбе щеңбері заңның өзімен айқындалған, яғни тұлғаның өз беттерімен заттық құқықтың жаңа түрлерін жасауға құқығы жоқ. Заттық құқық аясы тек Азаматтық кодекспен шектеліп қалмай, бұл кодекске енгізілмеген кейбір заттық құқықтар басқа заңдарда көрініс табуы мүмкін.

Заттық құқық шексіз (абсолюттік) құқық түрінде сипатталады. Демек, бұл барлық басқа субъектілепрдің аталған құқық өкілеттілігін жүзеге асыруына бөгет жасамау міндетін алға тартады. Шексіз құқыққа мазмұны жағынан қарама-қайшы тұрған міндеттемелік құқық. Бұл құқық бойынша міндетті болатын бір ғана жақ немесе бірнеше жақтар. Бұл құқықтың сол міндетті болған субъектіге не міндетті субъектілерге ғана күші бар сондықтан бұл міндеттемелік құқықты бұзатын тек солар ғана. Мысалы, мәмілеге негізделген құқықтардың бәрі де, міндеттемелік құқық болып табылады. Бұл құқықтарды орындауды мәміле бойынша сол міндеттемелерді мойнына алушыларға ғана талап етуге болады. Мысалы, затты беру, белгілі бір жұмысты орындау т.б. заттық құқық басқа құқықтардан өзінің объектісімен ерекшеленеді. Заттық құқықтың объектісіне жеке дара мүліктер жатады. Бір-біріне тектес заттар сондай-ақ материалдық емес өздік игіліктер заттық құқықтың объектісі бола алмайды. Өйткені заттық құқықтың өзіне тән қасиеті басқа біреудің игілігінен затты қайыру болып табылады әрі бұл затты сыйға беруге болмайды.

Заттық құқық дегеніміз – заңда баянды етілген абсолюттік мүліктік құқық:

- объектісі – дара анықталған зат;

- ерекше заттық –құқықтық талаптардың көмегімен баршадан және әркімнен қорғайтын арнайы құралдары;

- құқық иесінде барлығын немесе жеке, толық көлемде немесе ішінара иелену, пайдалану немесе билік жүргізу өкілеттігі бар;

- құқық иесіне затқа тікелей ықпал ету (затқа тікелей билік жүргізу) мүмкіндігін береді, оның ішінде меншік иесінің немесе басқа заттық құқық субъктісінің өкілеттігін жүзеге асыруын шектеу жолымен мүмкіндік береді;

- ілесе жүру және артықшылық өкілеттігі бар;

- ілеспе жүру құқығы. Заттың соңынан ілеспе жүреді. Мүлікке меншік құқығының басқа адамға өтуі мүлікке басқа заттық құқықтардың тоқталуына негіз бола алмайды. ҚР Азаматтық кодексінде жекелеген заттық құқықтарға қатысты нормалар баянды етілген: кепілге салынған мүлікке құқық басқа тұлғаға көшуі кезінде кепілдің сақталуы (АК-ның 323-бабы), жалға берілген мүлікке меншік құқығының, шаруашылық жүргізу құқығының немесе оралымды басқару құқығының басқа тұлғаға ауысуы кезінде мүлік жалдау шартының сақталуы;

Дата добавления: 2014-10-15