Студопедия

КАТЕГОРИИ:


Архитектура-(3434)Астрономия-(809)Биология-(7483)Биотехнологии-(1457)Военное дело-(14632)Высокие технологии-(1363)География-(913)Геология-(1438)Государство-(451)Демография-(1065)Дом-(47672)Журналистика и СМИ-(912)Изобретательство-(14524)Иностранные языки-(4268)Информатика-(17799)Искусство-(1338)История-(13644)Компьютеры-(11121)Косметика-(55)Кулинария-(373)Культура-(8427)Лингвистика-(374)Литература-(1642)Маркетинг-(23702)Математика-(16968)Машиностроение-(1700)Медицина-(12668)Менеджмент-(24684)Механика-(15423)Науковедение-(506)Образование-(11852)Охрана труда-(3308)Педагогика-(5571)Полиграфия-(1312)Политика-(7869)Право-(5454)Приборостроение-(1369)Программирование-(2801)Производство-(97182)Промышленность-(8706)Психология-(18388)Религия-(3217)Связь-(10668)Сельское хозяйство-(299)Социология-(6455)Спорт-(42831)Строительство-(4793)Торговля-(5050)Транспорт-(2929)Туризм-(1568)Физика-(3942)Философия-(17015)Финансы-(26596)Химия-(22929)Экология-(12095)Экономика-(9961)Электроника-(8441)Электротехника-(4623)Энергетика-(12629)Юриспруденция-(1492)Ядерная техника-(1748)

Жіктелуі. 1 страница




Кірпікшелі инфузориялар түрлерге өте бай, құрылысы күрделі, кең тараған қарапайымдылар. Бұл класқа 20-дан аса отрядтар жатады. Бұлар үш отрядтар үсті қосындысына бөлінеді.

Дәріс 13. Өсімдік торының дақылдары. Өсімдік торының дақылдарын қолдану

М.Я. Школьниктің мәліметі бойынша өсімдіктердің құрамынан 74 элемент табылған, олардың 11-1 макроэлементтер болып саналады, олар есіп тұрған өсімдіктер салмағыньвд 99,95 про центін құрайды, ал қалған 0,05 проценті микроэлементтердің үлесіне келеді. Өсімдіктердің тіршілік әрекетінде микроэлементтер өте маңызды роль атқарады. 1922 жылы академик В. И. Вернадский организмдердің химиялық құрамы жер қыртысынын химиялық құрамымен тығыз байланысты екендігін көрсетті. Жер қыртысындағы элементтердің барлығы дерлік өсімдіктерде ұшырасады. Тұздарды әр түрлі қоспалардан тазарту методтарының жетілдірілуіне қарай өсімдіктерге шын мәнінде қажетті болып саналатын микроэлементтердің тізімі барған сайын артып келеді. Тіпті сулы ортада өсірілетін өсімдіктер үшін арнаулы камерада ауаны тазартуға тура келді. Алайда қайсыбір микроэлементтің қажеттігі жөніндегі мәселені элементті қоректік қоспадан шығарып тастау жолымен ғана емес, сондай-ақ оның зат алмасуына қатысуын зерттеу жолымен де шешуге тура келеді. Қазіргі кезде темір, мыс, марганец, бор, мырыш, кобальт және ванадий өсімдіктерге аса қажетті элементтер деп саналады. Өсімдіктер үшін микроэлементтердің өте зор маңызы бар, өйткені олар өсімдіктер денесінде әр түрлі органикалық заттармен қосылады, осының нәтижесінде олардың физиологиялық активтілігі әлденеше есе артады.

Микроэлементтер катализаторлық қызмет атқара алады, алайда белоктармен қосылыстарда олардың катализаторлық қызметі күрт артады. Мысалы, белоктың құрамындағы 1 мг темір 10 тонна минералдық темірдің әрекетіндей әсер етеді. М. Диксон мен Э. Узбб мәліметі бойынша әр түрлі 15 элемент, оның ішінде микроэлементтер де, ферменттің құрамдас белігі немесе оның кофакторы бола алады. Мұндай микроэлементтерге магний, рубидий, цезий, кадмий, хром, марганең, темір, кобальт, никель, алюминий, молибден, мыс, мырыш, ванадий жатады. Бұл – микроэлементтер ферменттердің құрамдас белігі бола отырып, зат алмасудың орта-лығы болып табылатындығын керсетеді. Микроэлементтердің физиологиялық ролі ферменттердің әсер етуі нәтижесінде байқалуы мүмкін.

Микроэлементтердің зор физиологиялық маңызы оларды зерттеуге көпшіліктің назарын аударды. Соның нәтижесінде осы кездегі ғылыми әдебиетте микроэлементтерге арналған көптеген еңбек жарық көрді. Эксперименталды материалдарды қорытып микроэлементтердің негізгі физиологиялық-биохимиялық қасиет-терін Д. А. Сабинин (1955), М. Я- Школыгак (1957, 1963), Я. В. Пейве (1952, 1954, 1956), О. К. Кедров-Зихман (1952, 1955), И. А. Чернавина (1970), Б. А. Ягодин (1970) т. б. керсетті. Жекелеген негізгі микроэлементтердің нақтылы физиологиялық-биохимиялық маңызын қарастырып көрейік.

Бор бүкіл физиологиялық процестердің барысына әсер етеді. Өсімдіктер борды анион түрінде сіңіреді, сонан соң бор анионы реакцияға қатысады. Өсімдіктер борды қайта пайдалана алмайды, сондықтан олар барлық уақытта борға мұқтаж болады. Сонымен қатар бор орын ауыстыра алады. Ол тамырдан жапырақтарға, әсіресе, жас жапырақтар мен өсу нүктелеріне тез етеді. Бор клеткаларға біркелкі бөлініп таралмаған. Ол митохондриялар мен рибосомдарда өте аз, ал ядрода, пластидтер мен қабықшада көбірек кездеседі.

Құрамында гидроксил тобы бар немесе гидроксил тобын түзе алатын әр түрлі заттармен бордың комплексті түрақты қосылыс түзе алу қабілеті өсімдіктердін, зат алмасу продесі үшін және физиологиялық процестердің бүкіл барысы үшін маңызды қасиет болып табылады. Жай қанттар, спирттер, полисахаридтер, фенолды қосылыстар, кетоқышқылдар осындай заттар болып саналады. Пиридоксин, рибофлавин, рибофлавинфосфат, NАD+, аденозин сияқты биологиялық маңызды заттар бормен берік қосылыс түзеді. Бұл заттардың бормен комплекс түзуі олардың бастапқы қасиеттерін, сондай-ақ химиялық активтілігін де өзгертеді.

Мысалы, олардың оптикалық активтілігі, ерігіштігі өзгереді. Бұл жағдайлар зат алмасу процесіне әсер етпей қоймайды. Бордың органикалық заттармен комплекс түзу арқылы өсер етуі бір процестердің жүрісін тездетсе, екінші процестердің, жүрісін баяулатады.

Бор өсімдіктердегі су алмасу процесіне әсер етеді. Оның әсер етуі нәтижесінде плазма коллоидтарының гидратациясы кеміп, транспирация қарқындылығы мен суды сіңіру жылдамдығы азаяды. Сонымен қатар өсімдіктерде бордың болмауы су ұстаушы күш-тердің күшеюіне әкеп соғады, өйткені қанттар мен коллоидтардың концентрациясы артып, осмос қысымы жоғарылайды.

Бор басқа да элементтердің сіңірілуіне әсер етеді, ол катиондардың сіңірілуін күшейтіп, аниондардың сіңірілуін кемітеді. Оның тиімді әсері әсіресе темекі мен үрме бұршақтың кальцийді сіңіруінен айқын байқалады. Бордың артық мөлшерінің болуы өсімдіктердің жас жапырақтарындағы еритін кальцийдің мөлшерін кемітіп, оның кәрі жапырақтарындағы мөлшерін арттырады. Калцийдің дозасы көп болғанда бордың жетіспеушілігі ерекше айқын байқалады. Бор жетіспеушілігі кезінде өсімдіктердің пісіп келе жатқан бөліктерінде аммиак, амин қышқылдары мен амидтер жиналып, осымен бір мезгілде белоктың мөлшері кемиді. М. Я. Школьниктің дәлелдеп көрсеткеніндей, бордың жетіспеушілігін қоректік ерітіндіге рибонуклеин қышқылын енгізу арқылы ішінара толықтыруға болады. Бор жетіспеушілігі кезіндегі рибонуклеин қышқылының синтезі тежеледі.

Бор осы кезге дейін кахалаза, тирозиназа, пероксидаза, аргиназа ферменттерінін, бірде-бірінен табылмаса да, осы сияқты кейбір ферменттердің активтілігіне әсер етеді.

Оның углевод алмасуына әсер ететіндігі анықталған. Бордың болуы глюкоза -1-фосфаттан крахмалдың синтезделуін тежейді, өйткені глюкоза бормен қосылыс түзеді. Алайда бор қатысқаи жағдайда иВРГ-ден сахарозаньщ синтезделуі күшейе түседі.

Бор рибулеза - 5-фосфатпен және басқа да эфирлермен комплекс түзеді. Ол клетка мембраналары арқылы қанттың қозғалуын реттейді. Бор жетіспеушілігі кезінде өсімдіктердің тамыры мен сабағындағы қанттардың барлық түрлерінің мөлшері кемиді, ал жапырақтарда жай углеводтардың мөлшері артады. Бор жетіспеушілігі кезінде сондай-ақ өсу процестері де бұзылады (ол клетканың бөліну сәтінен бастап байқалады), митоз, созылу мен дифференциация процестері тежеледі. Бор клетка қабықшасында пектиннің, целлюлоза мен лигниннін, жиналуына әсер етеді. Сондықтан клетка қабықшасының созылуы және жуандау процесі орындалатын кезеңдері қалыпты өте алмайды. Бор жетіспеушілігінің осы сияқты барлық әсерінің салдары ретінде негізгі және жанама өркендердің өсу нүктелері тіршілігін тоқтатады, камбий клеткалары ыдырап, флоэма мен ксилеманың жетілуі және клеткалардың сүректену процестері бұзылады. Бұл белгілер әсіресе бұршақ тұқымдастар мен крест гүлділер туысынан, көкнәр, күнбағыс, темекі, қант қызылшасы өсімдіктерінен анық байқалды. Бұршақ тұқымдас өсімдіктер бор элементін астық тұқымдастарға қарағанда көп қажет етеді. Бор жетіспеушілігі сұлы мен бидайда бұршақ тұқымдастардағы сияқты айтарлықтай өзгерістер туғызбайды. Жалпы алғанда, қос жарнақты өсімдіктер борды дара жарнақтыларға қарағанда көп қажет етеді.

Марганец ферменттердің құрамына кірмейді, бірақ активатор ретінде оның болуы көптеген ферменттер үшін қажет. Кребс цикліндегі декарбоксилаза, сондай-ақ малатдегидрогеназа, изо-цитратдегидрогеназа сияқты ферменттердін, активтілігін арттыруда марганец зор роль атқарады. Бұл микроэлемент сондай-ақ гликолиздің гексокиназа, фосфоглюкомутаза, энолаза сияқты бірқатар ферменттерінің активтілігін арттыру үшін де қажет. Осы аталған жағдайлардың барлығында да марганец ферменттің белоктық бө-лігімен комплекс түзеді және басқа металмен алмастырыла алады. Алайда мұндай алмасу нәтижесінде ферменттің активтілігі кемиді. Марганецті ферменттер активаторы ретінде пайдалану және оны басқа металмен алмастыру өсімдіктердің түріне байланысты екен-дігін көрсететін мәліметтер бар.

Клеткадағы марганец өзінің валенттілігін езгерте алады, бұл жағдайда ол фенол немесе сутегінің асқын тотығы есебінен тотық-сызданады:

2 Мп3+ + НООН----2 Мп2+ + О2 + 2 Н

Марганецтің валенттілігін өзгерту қабілеті оның физиологиялық ролін айқындай түседі.

Таннид синтездейтін өсімдіктерде марганецтің концентрациясы жоғары болатындығы анықталған. Түзілетін таннидтердің мөлшері осы өсімдіктердегі марганецтің мөлшеріне сай келеді. Марганец жетіспеушілігі кезінде таннидтердің синтезделуі кеміп, тұтасымен алғанда мұндай өсімдіктердің тіршілік әрекеті нашарлайды, транспирация өзгеріске ұшырап, есімдіктің құрғақ затты жинақтау қабілеті кемиді.

Азот алмасуында марганец қорғаныштық роль атқарады. Марганец жеткіліксіз болғанда сіңірілген нитраттар ассимиляциялана алмайды. Бұл құбылыс бидай, соя, бұршақ және т. б. өсімдіктерден байқалды. Марганец гидроксиламинредуктаза ферментін активтендіруге қажет. Ал бұл фермент нитраттардың ассимиляциялануына қатысады.

Марганец жетіспеушілігі көптеген өсімдіктердің фотосинтез қарқындылығына тікелей әсер етеді. Пирсоң балдарларда марганец жетіспеушілігіне сәйкес фотосинтез де кемитінін атап көрсетті. Марганец фотосинтез кезінде судан оттегінің бөлініп шығу процесіне әсер ететіндігі анықталды. Бұл жағдайда марганец электронды тасымалдаушылармен комплекс түзеді. Бұл комплекске қатыса отырып, марганец жарықта тотығады, ал қараңғыда қай-тадан тотықсызданады. Хлоропласта марганец өте берік байланысқан.

Марганецтің фотосинтездің басқа да реакцияларына қатысатынын көрсететін мәліметтер бар. Өсімдіктерге молибден элементінің қажеттігі таяуда ғана анықталды. Азотфиксатор бактерияларыньщ бос азотты сіңіруі үшін бұл микроэлементтің қажеттігі 1930 жылдары көрсетілген. Бұдан кейінгі уақытта ғалымдар азот сіңіруші барлық организмдер (Васt Аzоtовасtег, көк-жасыл балдырлар Nозtок пен АпаЬаепа, түйнек бактериялары) молекулалық азотты сіңіру үшін молибденді қажет ететіндігін растады. Қоректік ортада молибден жетіспеушілігі кезінде азот сіңіруші организмдер азотты сіңіру қабілетінен мүлде айрылады немесе оның оптималды мөлшерінің жартысын ғана сіңіре алады. Азот сіңіруге қатысатын дегидрогеназа ферментін молибден активтендіреді. Оны совет биохимиктері атап көр-сеткен. Осындай себептерге байланысты барлық бұршақ тұқымдас өсімдіктер молибден жетіспеген жағдайларда тамырда түйнек түзбейді және азот жинай алмайды. Азот алмасуындағы молибденнің атқаратын ролі – нитраттарды тотықсыздандыру. Жоғары-да айтылғандай, тамырдың сіңірген нитрат ионы нитрит ионға дейін, бұдан соң аммиакқа дейін тотықсызданады. Осы учаскедегі тотықсыздану процесін жүзеге асыратын нитратредуктаза ферменті активатор ретіндегі молибденді қажет етеді. Сондықтан молибден жетіспеушілігі өсімдіктердегі азот алмасуының барлық келесі процестеріне әсер етеді. Молибден жетіспеушілігі кезінде өсімдіктердегі аланин, аспарагин және глутамин, пролин, аргинин сияқты амин қышқылдарының мөлшері кемиді. Ал мұндай амин қышқылдарының жетіспеушілігі белок синтезінің кемуіне әкеп соғады. Азот алмасуының бұлайша бұзылуы өсімдіктер нитрат тұздарымен қоректенген жағдайда ғана байқалады, ал өсімдіктерді аммоний тұздарымен қоректендіргенде мұндай бұзылу байқалмайды. Алайда молибден азот алмасуына ғана қажет емес. Ол қышқыл фосфатаза ферментін активтендіреді. Молибден жетіспеушілігі өсімдіктің фосфорды тиімді пайдалануына кедергі жасайды. Мұндай жағдайда өсімдіктерде фосфордың минералдық түрлері көп, ал органикалық түрлері аз жиналады.

Молибден жетіспеушілігі жағдайында бірқатар өсімдіктерде – бедеде, арпада, қант қызылшасы мен капустада кездесетін С витаминінің мөлшері кеміген. Бұл элемент жеткіліксіз болғанда полифенолоксидаза және пероксидаза ферменттерінің активтілігі артады, бұл С витаминінің тотығуына әкеп соғады, сондай-ақ мұнда энергия шығыны артып, хлорофилдің мөлшері кемиді. Бұл айтылғандардың бәрі молибденнің зат алмасудың көптеген процестеріне қатысатындығын дәлелдейді.

Жоғары сатыдағы өсімдіктердің өсуі үшін мырыштың қажет екендігі анықталды. Ол әсіресе хлорофилге бай органдарда көп болады. Мысалы, сұлы жапырағында ондағы мырыштың жалпы мелшерінің 20–30 проценті кездеседі. Құрамында мырыш элементі мол топырақты жерлерде өсетін өсімдіктерде бұл микроэлемент ерекше көп болады. Мырыш жетіспеушілігі ең алдымен өсімдіктің өсуіне әсер етеді, мұндай жағдайда буын аралықтарының өсуі тоқтап, өсімдік аласа болып қалады, сондай-ақ жапырақ мезофилі де өзгереді. Палисадты паренхима клеткалары қысқа және енді болып, өте тығыз орналасады, клетка арасындағы кеңістік мүлде дерлік болмай қалады. Хлоропластардың мөлшері мен саны кемиді де, олар топтасқан күйінде жабысып қалады. Мырыш жетіс-пеушілігі углевод, фосфор және белок алмасуына әсер етеді. Мырыштың бұлайша әсер етуі ферменттік системаларға байланысты. Ол системаларда мырыш ферменттін, құрамдас бөлігі болып, оны-мен берік байланысады немесе активатор болып табылады. Мырыш өсімдіктерде көп кездесетін карбоангидраза ферментінің белокты бөлігімен берік байланысқан. Карбоксипептидаза ферменті мен сілтілік фосфатазаның құрамында да белокпен берік байланысқан мырыш болады. Сонымен қатар ол қышқыл фосфатазаның, энолазаның, альдолаза мен гексокиназаның және триозофосфатде-гидрогеназанын активаторы болып табылады. Сондықтан мырыштың жетіспеушілігі тыныс алу процесінде глюкозаның өзгеріске ұшырауын тежейді, сөйтіп өсімдік клеткаларында анорганикалық фосфор жиналады. Мырыш жетіспеушілігі кезінде анорганикалық фосфордың жиналуын, оның гексокиназаны активтендіретінін және митохондрияларға шоғырланатыныи совет ғалымдары бақылаған. Осы мәліметтердің негізінде мырыштың тотықтыра фосфорлау процесіне қатысатындығы жөніндегі қорытынды жасалды. Активті тобында NАD+ кездесетін барлық дегидрогеназа ферменттері мырыш арқылы активтендіріледі деп саналады. Бұл жағдайда NАD+ пен мырыштың арасында әлсіз байланыс түзіледі. Мырыш жетіспеушілігі кезінде күкірт алмасуы бұзылатындықтан, өсімдіктер тамырында сульфидтің көп мөлшері жиналады. Көптеген ферменттердін, мырышқа тәуелділігі белок синтезіне де әсер етеді.

Мырыш жетіспеушілігі жағдайында сұлы мен томат өсімдіктеріндегі белоктың мөлшері кеміп, осымен бір мезгілде амин қышқылдарының мөлшері екі есе және амидтер 10 есе артқаны көрсетілген.

Белок синтезінің кемуі өсімдіктің жалпы өсуі мен хлорофилл түзілуінің бұзылуына себепші болады. Мырыш ауксин арқылы да өсімдіктің өсуіне әсер етеді. Мырыш жетіспеушілігі кезінде ауксин тезірек бұзылады да, баяу синтезделеді. Ол су алмасуына әсер етеді. Мырыш жеткіліксіз болған жағдайда өсімдіктерде судың мөлшері кеміп, осмос қысымы артады. Мырыш жетіспеушілігін әсіресе жеміс ағаштары сезгіш келеді. Бұл элементтің жетіспеушілігі жапырақтардың және жемістердің, ұсақ болуы, олардың бетінде сары дақтардың пайда болуы, тұң ағашында қола ауруын, цитрус және сүйекті жемістер жапырағының деформацияға ұшырауы сияқты бірқатар ауруларды туғызады. Жоғары сатыдағы өсімдіктерге мыс элементінің қажеттілігі 1930 жылдары анықталды.

Мыс өсімдіктің тыныс алуына, фотосинтезге, азот алмасуы мен хлорофилл синтезіне әсер етеді. Қүрамында мыс кездесетін немесе мыспен активтелетін көптеген ферменттер белгілі. Өсімдіктерде кең таралған полифенолоксидаза және аскорбатоксидаза ферменттері жақсы зерттелген. Бұл екі ферменттің де құрамында мыс бар. Картоп түйнегі мен саңырауқұлақ мицелийінен бөлініп алынған полифенолоксидаза ферментінің құрамында тазартудан соң 0,2– 0,3% мыс болған. Фенолаза комплексінін, құрамында моно- және полифенолды тотықтыратын бірнеше фермент болады. Бұл ферменттердің молекулаларында мыстың екі атомы болады, олар сульфгидрил тобы SН арқылы белокқа қосылады. Бұл ферменттердің әсер ету механизмі мыстың оттегімен комплекс түзуіне негізделген. Аскорбатоксидаза ферментінің құрамында да мыс болады. Ол аскорбин қышқылын тотықтырады, бұл жағдайда мыстың валенттілігі өзгереді. Тыныс алу процесіне қатысып, электронды тасымалдайтын цитохромоксидаза ферментінің құрамында да мыс болады. Бұл жағдайда да мыс өзінің валенттілігін өзгертеді. Жоғарыда аталған ферменттердің бәрінде де мыстың болуы оның тыныс алу процесіндегі маңызын анықтайды.

Өсімдіктердің жапырағында кездесетін барлық мыстың 75 процентке дейінгі мелшері хлоропластарға шоғырланған. Мұнда мыс цитохромоксидаза ферментінің, сондай-ақ таяуда ашылған пластоцианин затының құрамында кездеседі. Пластоцианин дегеніміз көкшіл түсті белок, оның бір молекуласында мыстың екі атомы болады. Пластоцианиндегі мыстың жалпы мөлшері 0,58%. Ол алғаш рет хлорелла клеткасынан табылған. Пластоцианин әсіресе ақжелке, шпинат, сәбіз, турнепс, капуста жапырақтарында көп мөлшерде кездеседі. Пластоцианин мұнда фотосинтез процесін жүргізетін органдардан ғана табылды. Пластоцианиннің фотосинтез процесіндегі ролі женінде III тарауда баяндалған.

Мыс жетіспеушілігі кезінде фотосинтез қарқындылығы кемиді, Бұл элемент хлорофилл синтезіне әсер етеді. Мыс жеткіліксіз болғанда жапырақтың жасыл түсі көкшіл-жасыл түске ауысады да, бұдан соң жапырак жүйкелерінің арасында хлороздық дақтар пайда болады. Мұндай жағдайда пластидтер біртіндеп бұзыла бастайды және клетканың бір ұшына шоғырланады. Мыс жетіспеушілігі кезіндегі хлороз ауруы осылайша байқалады. Әр түрлі өсімдіктер жапырақтарына мыс тұзының ерітіндісін бүріккенде хлорофилдіқ мөлшері артады. Қант қызылшасы мен картоп жапырақтары мыстын, жетіспеушілігін өте сезгіш болады. Сонымен қатар, бұл элемент мөлшерінің артық болуы хлорофилдің мөлшерін азайта отырып, өсімдіктерге зиянды әсер етеді.

Азот алмасуында мыстың атқаратын ролі ерекше. Бұл элемент белоктың және басқа да азотты қосылыстардың мөлшеріне теріс әсер етеді. Бұл элемент белокты ыдырататын протеаза ферментін активтендіреді, сондықтан белоктың мөлшері азаяды. Өсімдіктер мыс жетіспеушілігінен әсіресе шымтезекті-батпақты жерлерде көп зардап шегеді. Мұндай топырақты жерлерде өсірілетін сұлы және арпа сияқты дәнді дақылдар өте аз өнім береді. Мұның себебі батпақты жерлерде мыстың жетіспеушілігі екендігін О. К. Кедров-Зихман және Я- В. Пейве анықтады. Мұндай топыраққа мыстың аздаған мөлшерін енгізу арқылы астықтан мол өнім алуға болады. Қарабас шалғын, бетеге және басқа да осы сияқты көп жылдық шөптер бұл микроэлементті енгізгенде мол өнім береді.

Темірдің атқаратын ролі негізінен ферменттер құрамына кіретіндігіне немесе ферменттерді активтендіруші әсеріне байланысты. аталаза, пероксидаза және цитохромоксидаза сияқты ферменттердің активті тобында темір болады. Цитохромоксидаза ферментінің молекуласында темір атомынан басқа мыс атомы бар екендігі жоғарыда айтылды.

Тотықтырутотықсыздандыру ферменттерінің үлкен тобы болып есептелетін цитохромдардың құрамында темір бар. Аталған ферменттердің бәрі де құрамында темір кездесетін порфирин больш табылады. Порфириннің төрт пиррол сақинасының азоты темірмен байланысқан. Бұл ферменттер электронды тасу жолымен тыныс алу процесінің тотықтыру-тотықсыздандыру реакцияларына қатысады.

Хлоропластарда фотосинтез кезінде энергияны сіңіруге қатысатын ферредоксин белогы болады. Ферредоксиннің бір молекуласында темірдің екі атомы бар. Шпинат жапырағынан бөлініп алынған ферредоксин белогының құрамында 0,89% темір табылған. Оның тотықтыру-тотықсыздандыру потенциалы жоғары. Фер-редоксиннің фотосинтез жүрісіне қатысуы III тарауда сипатталған.

Өсімдіктерде кездесетін темірдің артық мөлшері ферритин деп аталатын ерекше зат турінде қорға жиналады. Өсімдіктердегі ферритин бұршақ рибосомдарынан, өнбеген тұқымдардың тұқым жарнақтарындағы пластидтерден, үрме бұршақ жапырақтарындағы пластидтерден, жүгері жапырағының жас пластидтерінен табылған. Толық пісіп жетілген хлоропластарда ферритин болмайды. Жас хлоропластарда темір өте көп болады. Мәселен, үрме бұршақ жапырағындағы хлоропластардың құрамында ондағы барлық темірдің 80 процентке дейінгі мөлшері кездеседі.

Ферменттерді активтендіру арқылы темір хлорофилл молеку-ласының порфириндік бөлігін синтездеуге қатысады. Сондықтан қоректік ортада темірдің жетіспеушілігі өсімдіктерде хлороз ауруын туғызады. Фотосинтез және тыныс алу реакцияларына қатысуы арқылы темір хлорофилл биосинтезіне жанамалай қатысуыда мүмкін. Темір жетіспеушілігі кезінде өсімдіктердің жапырақтары біркелкі сарғая бастайды да, одан соң толығымен ағарып кетеді. Хлороз ауруы осылайша пайда болады. Бұл ауру темір же-тіспеушілігі кезінде ғана емес, сондай-ақ мыс, марганец, молибден, бор және мырыш сияқты басқа да бірқатар элементтер жетіспеген жағдайларда да пайда болады. Бұл элементтердің жетіспеушілігі хлороз ауруын туғыза отырып, хлорофилдің мөлшерін кемітеді, алайда әрбір жағдайда хлороздың сипаты түрліше болады.

Хлороз ауруы әсіресе жеміс ағаштарында кең таралған және ол халық шаруашылығына едәуір экономикалық зиян келтіреді. Топырақтағы темірдің өсімдік сіңіре алмайтын түрге өтуі көп жағдайда хлороз ауруы пайда болуының алғы шарты болып табылады. Ғалымдар темірдің комплекстік күрделі тұзы – хелатты жасап шығарды.

Дәріс 14. Каллустың матаның морфофизиологиялық сипаттамасы. Суспензионды дақылдар. Гаплоидты клетканың дақылдары.

Биотехнология – экономикалық маңызды заттар өндіру үшін, өсімдіктердің жаңа сорттарын, жануарлардың жаңа түрлерін, микроорганизмдердің штаммаларын алу үшін биологиялық процестер мен объектілерді пайдаланатын ғылым мен өндірістің жаңа саласы.

Биотехнологияның негізгі мақсаты - мәдени өсімдіктердің жаңа сорттарын шығаруға қажет селекциялық материалды аз уақыт ішінде алу үшін өсімдік жасушаларын өсіру.

Өсімдік клеткаларын қолдан өсіру дегеніміз өсімдіктің жеке жасушаларын, ұлпаларын, мүшелерін асептикалық жағдайда жасанды қоректік ортада өсіру.

Өсімдік ұлпасының стерилденген кішкене бөлшегін Петри чашкасының немесе пробиканың ішіне агаризонды қоректік ортаға орналастырады. Содан кейін ұлпада жасушалар белсенді түрде бөліне бастайды. Жасушалық түзілім тез өсіп каллус түзеді. Каллус дегеніміз дифференцияланбаған жасушалардың жинақталып ерекше ұлпа түзуі. Егер осы каллустың бөліктерін балғын қоректік ортаға отырғызса, онда олар шектеусіз өсе алады.




Поделиться с друзьями:


Дата добавления: 2014-11-26; Просмотров: 1510; Нарушение авторских прав?; Мы поможем в написании вашей работы!


Нам важно ваше мнение! Был ли полезен опубликованный материал? Да | Нет



studopedia.su - Студопедия (2013 - 2024) год. Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав! Последнее добавление




Генерация страницы за: 0.029 сек.