Се билет. 1.Мостай Кәримдең “Ай тотолған төндө” трагедияһында башҡорт ырыуҙарының көнкүрешенең

1.Мостай Кәримдең “Ай тотолған төндө” трагедияһында башҡорт ырыуҙарының көнкүрешенең һүрәтләнеүе. Кешенең рухи азатлығы идеяһы.

2.Ноғман Мусиндың әҫәрҙәрендә кешенең тәбиғәткә, хеҙмәткә мөнәсәбәте. Мораль –этик проблемалар.

3.Мостай Кәримдең үҙеңә оҡшаған бер шиғырын ятҡа һөйләргә.

1.Мостай Кәримдең “Ай тотолған төндө” трагедияһында башҡорт ырыуҙарының көнкүрешенең һүрәтләнеүе. Кешенең рухи азатлығы идеяһы.

“Ай тотолған төндө” трагедияһында шәхестең азатлығы идеяһы үҙәктә тора.

“Ай тотолған төндө” трагедияһы башҡорттарҙың боронғо көнкүрешенә ярашлы ғөрөф-ғәҙәттәрен, йолаларын һүрәтләүгә арналған. Ул замандарҙа ил –йорт, ырыу менән бейҙәр хакимлыҡ итә, илдә ырыу йолалары һәм ҡанундары, ғөрөф-ғәҙәттәре хөкөм һөрә. Шуларҙы боҙғандарҙы, азатлыҡҡа ынтылғандарҙы йола хөкөм итә.

Мостай Кәрим был трагедияһында ана шул ҡанундарға ҡаршы сыҡҡан, иреккә, рухи азатлыҡҡа ынтылған ҡыйыу шәхестәрҙе, уларҙың ҡотолғоһоҙ һәләкәткә атлауҙарын, йола ҡорбандары булыуын тасуир итә.

Аҡйегет менән Зөбәржәт өҙөлөп яратышалар, егеттең әсәһе Тәнкәбикә байбисә уларҙы өйләндерергә вәғәҙәһен дә биргән. Ләкин ағаһы яуҙа ятып ҡалғас, Аҡйегет йола буйынса тол ҡалған еңгәһенә өйләнергә тейеш була. Йола шулай ҡуша, был ҡәтғи закон.

Бына ошо йолаға ҡаршы үҙенең мөхәббәте хаҡына Аҡйегет дау күтәрә. Егет һөйгәне Зөбәржәтте яҡлап ҡына түгел, ә ҡоллоҡҡа ҡаршы баш күтәрә.

Мостай Кәримдең Аҡйегете менән Зөбәржәте феодаль йәмғиәттең ҡырағай ҡанундарына ҡаршы сыҡҡан, уға баш эймәй, мөхәббәттәре, рухи иректәре хаҡына ғорур рәүештә үлемгә барған шәхестәр.

Тәнкәбикә – иң трагик образдарҙың береһе. Тәнкәбикә – ырыу һәм ғаилә башлығы. Ул ырыу менән бейлек ҡыла, ырыу йола ҡанундарын тоторға, уны ҡурсаларға тейеш. Шуға ла ул ырыу аҡһаҡалдары йола ҡушыуы буйынса Аҡйегеткә – Шәфәҡ, Ишмырҙаға Зөбәржәт тейешлеген әйткәс, ошо ҡарарға буйһонорға мәжбүр була.

2. Ноғман Мусиндың әҫәрҙәрендә кешенең тәбиғәткә, хеҙмәткә мөнәсәбәте. Мораль –этик проблемалар.

Ноғман Мусин әҫәрҙәрендә тәбиғәт ысынбарлыҡтың айырылғыһыҙ өлөшө булған саф күңелле кешеләр менән гармонияға инә. Уның әҫәрҙәрендә ыңғай геройҙар – ер биҙәге, ә кире геройҙар- имгәктәр, гармонияны боҙоусылар.

Яҙыусының “Мәңгелек урман” дилогияһында 19 -сы быуат аҙағы – 20-се быуат башында башҡорт илендәге тәрән кисерешле хәл-ваҡиғалар сағылыш тапҡан. Был осорҙа Рәсәй батшалығының колониаль иҙеүе тағы ла көсәйә, халыҡтың урмандары, туғайҙары, сабынлыҡтары тартып алына. Шул арҡала әкиәттәге кеүек бай тәбиғәте булған халыҡ ярлылана бара, бөлгөнлөккә төшә.Романдың тәүге юлдарында уҡ Ҡаратау урман хужалығы ҡараусыһы Ғилман Торомтаев Кеше образы менән башҡорт өсөн изге символикаға әйләнгән ҡурай араһындағы диалог һүрәтләнә. Ҡурайҙы яһап бөткәс, ләззәтләнеп һыҙҙырып уйнап та ебәрә ул. Бына ошо саҡта сихри моң аҫтында тәбиғәт менән кеше бер бөтөнгә әйләнгәндәй тойола, уларҙың берлеге төҫмөрләнә, тәбиғәт һәм уның менән бергә кешенең дә мәңгелеге раҫлана.

Эйе, кеше бөйөк, тереклек мәңгелек, ләкин уларҙың бөйөклөгө тәбиғәткә бәйле, тәбиғәттән башҡа тереклек тә юҡ. Бына шул һағайта яҙыусыны. “Үлгән тау урынына тау ҡалҡмай, ҡороған йылға үҙәнен шыр ҡаплай”. Урман да сабынлыҡ түгел, йыл да күпереп ҡалҡып сыҡмай, ҡырҡылған ағастар урынына яңы үҫентеләр ултыртҡанда ла, уларҙың өлгөрөп етеүен быуаттар буйы көтөргө кәрәк. “Урман юҡ икән, ерҙең йәм-күрке юҡ, сөнки ул әҙәм балаларын утлы, һыулы, ризыҡлы, йорт-ерле иткән”. Бына ниндәй берлекте раҫлай әҫәр: тәбиғәт – тәү сығанаҡ, кеше – уның бер айырылмаҫ өлөшө. Тимәк, тәбиғәтте һәләк итеү – үҙ-үҙеңде һәләк итеү.

Кеше һәм тәбиғәт, тарих һәм бөгөнгө көн бәйләнеше, быуындар, замандар күсәгилешлеге сағыла дилогияла.

Был әҫәр үҙ эсенә бер юлы

Дата добавления: 2015-04-24