Саяси плюрализм 4 страница. Жалпы мемлекеттің шығуын, ғылым адамзат қоғамы дамуының белгілі бір тарихи кезеңімен

Жалпы мемлекеттің шығуын, ғылым адамзат қоғамы дамуының белгілі бір тарихи кезеңімен, яғни әлеуметтік таптар мен топтардың пайда болып, қоғамда саяси-әлеуметтік теңсіздіктердің қалыптасуымен байланыстырады. Алғаш рет мемлекет түрлерін типтеуді Аристотель жасады. Ол геродот пен Платонды үлгі ете отырып, мемлекетті монархияға, аристократияға, және политейге бөлді.оның ойынша бұл үш түрі де халыққа мансапқорлықсыз, пайдакүнемдіксіз қызмет ететін болса заңды болып танылады. Мамлекет қоғамның саяси жүйесінің басты элементі, саяси институттардың маңызды бөлігі. Ол белгілі бір аумақ шеңберінде тұратын адамдардың мүдделерін қорғап, олардың арасында,ы ара-қатынастарды құқықтық ережелер арқылы реттеп бақылайтын қоғамдық механизм. Мемлекет қоғамдағы билікті іс-жүзіне асырушы орталық институт. Ол адамдардың белгілі бір заңға бағынған қалыпты өмір сүруін қамтамасыз ететін саяси орган.

Мемлекеттің бірнеше белгілері бар.

1) Аумақтық бөліну.

2) Ерекше өкімет аппараты (ол өзінің үстемдігін қарулы әскер, шенуніктік аппарат, полиция, сот, барлау, шіркеу, баспасөз, және т.б. құралдары арқылы жүзеге асырады.)

3) Мемлекеттің егеменлігі. Ол – ішкі және сыртқы істерін атқарудағы толық тәуелсіздігі, дербестігі.

4) Ашық күш қолдану, зорлықпен еріксіз көндіру. Қылмыс жасағандары еркінен айырудан бастап, өлім жазасына дейін кесе алады. Оны орындауға жоғарыда екінші белгісінде көрсетілген құралдары бар.

5) Салық салу.

6) Мемлекеттің міндетті түрде мүшесі, азаматы болуы.

Мемлекет типтері

Мемлекет унитарлық, федеративтік және конфедеративтік болып бөлінеді.

Унитарлық (лат. Біртұтас, біріккен деген сөзінен шыққан) құрылыста саяси билік бір орталыққа бағынады, мемлекеттің ішінде өз алдына бөлек басқа құрылымға басқа жол берілмейді. Оның территориясы, конституциясы бір болады.

Федерация деп белгілі бір саяси тәуелсіздігі бар, бернеше мемлекеттік құрылымдардың бірігіп одақтық жаңа бір мемлекетті құруын айтады. Федерация мен оған кіретін субъектілердің міндеттері арасындағы айырмашылықтар жаалпымемлекеттік конституциясымен реттеледі.

Конфедерация деп өздерінің кейбір амал-әрекеттерін үйлестіріп, белгілі бір мақсаттарды (әскери, сыртқы саясаттағы және т.с.с.) жүзеге асыру үшін бірлескен егеменді елдердің тұрақты одағын айтады.

Тоталитарлы,авторитарлы режимдерде бюрократиялық басқару халықтық деп аталаберетін.

Ал,жеке адамның кіріптарлығы оның еркіндігі деп түсіндірілетін. Биліктің қоғамдықпікірді

ойыншыққа айналдыруы оған қоғамдық бақылау деп дәлелденетін. Еркін сайлаудың жоқты

ғы демократияның жоғарғы түрі делінеді. Демократиялық қоғамда жеке адамның құқы ж/е міндеттері, сонымен қатар оларды жүзеге асырудың кепілі парламентте қабылдайтынзаңдар арқылы қам-з етіледі.бұған дейінгірежимдерде керісінше көптеген шаралар бұйрық арқылы іске асырылған. Бұрынғы авторитарлы саяси жүйелердебоямалау орыналған бюрократтық басқару халықтық деп аталған; жұмысшы табы өзінің күнкөрісі жолында кіріптар болған;жеке адамның толық аз

ғындауы оның түпкілікті еркіндігі деп санаған; қоғамдық сананыбилікті уландыру ісін қоғамд

ық бақылау деп есептеген; мәдениеттің құлдырауыноның дамуы деп атаған; ерік сайлаудың жоқтығы демократияның жоғарғы түрі деп есептелінген, тәуелсіз пікірге тыйым салу өмірге ғылыми көзқарас деп есептелінген; сөйтіп, ондай режи өтіріктің баптағанынабата түскен.

3. Саяси мәдениет мәні

Саяси мәдениет өмір сүріп отырған қоғамның тұрпатына сай қалыптасқан саяси түсінік, құндылық бағыттар, тәртіптер және саяси мінез-құлықтар көріністерінің жиынтығы болып табылады. Саяси мәдениет қоғамның тұрақтылығының кепілі. Ол мәдениеттің барлық саласын реттейді. Ал саяси мәдениет, қоғамдық сана және практика арасындағы байланыс саяси дәстүр арқылы жүргізіледі. Саяси мәдениет өмір сүріп отырған саяси жүйенің тірегі болып табылады, халықтың барлық жіктерін біріктіреді.

Саяси мәдениет дегеніміз қоғамның саяси өміріне лайықты типтегі саяси сана мен саясиміне-құлықтың жиынтығы болып табылады. Саяси мәдениет қоғамдық қатынастарды жаңартып, қайта құру, тарихтың саяис байлығын игеру мақсатында саяис құндылықтарды жасау мен саяси рухани мұраны игерудің біртұтас процесі болып табылады.

1. Билік теориясы және билік қатынастары

Билік- ерікті немесе мәжбүрлі бағыну, бой ұсыну деген сөз. Басқару және бағыну бұл екеуі биліктің екі жағы. Оларды бір-бірінен бөліп қарауға болмайды. Екеуі де қоғамға қажет. Биліктің өзі басқару түрінде көрінеді, ал басқару билік түрінде болады. Басқару деген ұғым билікке қарағанда кеңірек. Ал билік дегеніміз – басқарудың элементі, басқару процесінің көзі.

«Билік» дегеніміз біреулердің басқаларға өмір жүргізуге, бұйрық беруіне, басқаруға деген құқығы мен еркі, біреулердің басқалар жөнінде дегенін іске асыру және олардың тәртібімен қызметіне белгілі бір ықпал ету қабілеті мен мүмкіндігі.

Билік жөнінде ғалымдар арасында әр түрлі анықтамалар мен тұжырымдамалар бар.

1. Теологиялық анықтама билікті белгілі бір мақсатқа, белгіленген нәтижеге, қорытындыға жету мүмкіндігі деп түсіндіреді.

2. Бихевиористік анықтама бойынша билік деп басқа адамдардың жүріс-тұрысын, өзін-өзі ұстауын өзгерту мүмкіндігіне негізделген іс-әректтің ерекше түрі.

3. Инструменталистік анықтама билікті белгілі бір құралдарды, амалдарды пайдалану, қолдану мүмкіндігі деп біледі.

4. Структуралистік анықтама билікті басқарушы мен бағынушының арасындағы қатынастың ерекше түрі деп ұғады. Олар кейбір адамдарды туғпнынан, табиғатынан әміршіл, басқарғысы келіп тұратын болады, ал басқалары көнбісе, көнгіш, басқа біреу өз қырын билеп, басқарып, жол көрсетіп тұрғанын ұнатады, қалайды дейді. Солардың арасында, олардың ойынша, билік қатынастары туады.

5. Конфликтілік анықтама дау-жанжалжағдайында игілікті бөлуді реттейтін мүмкіндік, шиеленісті шешудің құралы деп түсіндіреді.

6. Біраз ғалымдар билікті кең мағынасында басқаларға тигізілетін жалпы ықпал ретінде қарайды.

Билік адамзат қоғамымен бірге пайда болады және оның даму барысанда бола бермек. Ол ең алдымен қоғамдық өндірісті ұйымдастыру үшін керек. Онсыз барлық қатысушы адамдарды біртұтас ерікке бағындыру қиын.

2. Саяси режимдер мәні, типтері.

ХХ ғ-да әсіресе,біздің елімізге көп қайғы –қасірет әкелген тоталитаризм теориясы дамыды. Ол – м-т тарапынан қоғамның ж/е әр адамзаттың өмірін қатаң бақылауға алатын мем-к –саясиқұрылыс.То

талитарлық мем-т қоғаммен тұтасып кетеді. Бір партия,бір идеология үстемдік етеді. Ол адамның

жеке басының құныдылығын бағаламайды, оны мем-ң құралы ретінде пай-ды.Тоталитарлы,авторит

арлы режимдерде бюрократиялық басқару халықтық деп аталаберетін.Ал,жеке адамның кіріптарлығы оның еркіндігі деп түсіндірілетін. Биліктің қоғамдықпікірді ойыншыққа айналдыруы оған қоғамдық бақылау деп дәлелденетін. Еркін сайлаудың жоқтығы демократияның жоғарғы түрі делінеді. Демок

ратиялық қоғамда жеке адамның құқы ж/е міндеттері, сонымен қатар оларды жүзеге асырудың кепілі парламенттеқабылдайтынзаңдар арқылы қам-з етіледі.бұған дейінгірежимдерде керісінше көптеген шаралар бұйрық арқылы іске асырылған. Бұрынғы авторитарлы саяси жүйелердебоямалау орыналған

бюрократтық басқару халықтық деп аталған; жұмысшы табы өзінің күнкөрісі жолындакіріптар болғ

ан;жеке ад-ң толық азғындауы оның түпкілікті еркіндігі деп санаған; қоғамдық сананы билікті улан

дыру ісін қоғамдық бақылау деп есептеген; мәдениеттің құлдырауыноның дамуы деп атаған; ерік

сайлаудың жоқтығы демократияның жоғарғы түрі деп есептелінген, тәуелсіз пікірге тыйым салу өмірге ғылыми көзқарас деп есептелінген; сөйтіп, ондай режи өтіріктің баптағанынабата түскен.

3.Саяси әлеуметтанудың мәні

Қоғамдық әлеуметтік құрылымы мен жіктелуін оқып білудің мәні зор. Себебі, қоғам өзінің қандай әлеуметтік топтардан, ал олар қандай жай-күй, жағдайда тұратындығын білуі керек. Олардың іс-әрекеті барлық қоғам институттарының қызмет ету сапасын, қоғам дамуының бағытын анықтайды. Адамның қоғамдағы орны көптеген әлеуметтік белгілерімен сипатталады. Оған ұлты, тұратын жері, қоғамдық өндіріске қатысуы, қоғамдық еңбек бөлінісіндегі орны, кәсібі, білімі, табыс мөлшері, саяси білікті іске асыруға қатынасы және т.б. жатады. Осындай бір немес бірнеше әлеуметтік белгілермен бірлескен адамдар жиынтығын әлеуметтік топ д.а. М-ы:шаруа, зейнеткерлер, жұмысшылар, студенттер, ауыл адамдары т.б. Өзінің қоғамдағы орнына байланысты олар бір уақытта әр түрлі әлеуметтік топтардың мүшесі бола алады, м/ы: студент, қазақ үлкен қаланың тұрғындары.т.б. адамдардың қоғамдық жағдайындағы ортақ өмір етекшеліктері, әлеуметтік бір топқа енуі олардың әлеуметтік мүшелерін берлестіреді. Олар адамдар мен әлеуметтік топтардың өз өмірлік жағдайын, мүкіншілігін нығайтуда, кеңейтуде көрініс табады. Олар әр түрлі деңгейде табысқа, билікке, кәсіпке, білімге, мәртебеге және т.с.с. ие болу мүмкіншіліктері жатады.

Плюрализм – (ағылшын) пікір сайысы, билеуші және оппозициядағы партиялардың өкімет билігін, іске асыруға қатысуға жағдай жасайтын демократиялық қоғамда өмір сүретін ұғым.саяси плюрализм – бұл қоғамды демократияландырудың, адамдық құндылықтарды, оның ар-намысын, нығайтудың маңыызды құралы. Соңғы уақыттарда біздің елімізде плюрализм проблемасына баса назар аударыла бастағандығын атап көрсету керек. с.п-ң неғұрлым терең түсіну оның қайнар көздеріне назар аударуға жәрдемдеседі, өйткені оның генезисінің көптеген аспектілері аз зер-н. Саяси пю-м мәселелерін Шығыс Еуропа ғалымдары да кеңінен зерттеуде. Мәселен, венгерлік саясат-р плюрализм – бұл қоғамдық – саяси прогресс мүшелеріндег, гуманистік мақсаттарды тәжірибеде іске асырудағы көзқарастар мен іс – әрекеттердің диалектикасы деп есептейді. Батыста өріс алған ж/е «плюралистік демократия» тұжырымдамасы түрінде қалыптасқан саяси пл-м идеясының мазмұнына назар аударуға лайықты. Оның маңызды постулаты саяси билік тек мем-к құрылымдармен ғана емес, сондай-ақ,азаматтардың әр түрлі бірлестіктерімен: ең алдымен, саяси партияларымен, кәсіподақтармен де жіктелетіндігн ж/е іске асырылатындығн пайымдау болып табылады. Саясат саласындағы п-м орталық билікті шектеуді, биліктің бөлінуін білдіреді, алайда ол биліктің бір органдарын екіншісіне қарсы қойып жіберуі тиіс. Әсіресе, бұл шығарушы ж/е атқарушы билікке қатысты.

2) Қазақстандағы саяси қозғалыстар мен саяси бірлестіктер.

Саяси қозғалыс деп өкімет билігі үшін күрес арқылы қазіргі жағдайды өзгертуге немесе өкіметке ықпал жасай отырып, оны нығайтуға тырысқан қоғамдық күштерді айтады. Басқа қоғамдық ағымдармен салыстырғанда саяси қозғалыстың айырмасы ол өкімет үшін немесе үкіметті жүзеге асыру тәсіліне ықпал ету үшін күреседі, яғни бұл жолда саяси тәсілдерді пайдаланады.

Саяси қозғалыстардың пайда болуына мына жағдайлар себеп болды: 1 Жеке адам өз ойын, көқарасын, өкімет орындарына тікуелей жеткізе алмайды. Сондықтан өзі сияқтылармен топтасады.

2 Экономикалық және әлеуметтік қайшылықтар, наразылықтар себеп болады. 3 Ұлттық мәселелердің шешілмеуі.

Саяси қозғалыстар көпшілік партияны құру жолында алғашқы саты болуы мүмкіңн. Қозғалыстың партияға тән ұйымы, жұмысының бірыңғай бағдарламасы, басқаруда айқын принциптер іболмайды.

Қоғамдық құрылысқа қатынасына қарай саяси қозғалыстар консервативтік, реформистік, революциялық және контрреволюциялық болып бөлінеді. Саяси қозғалыстар бір қалыпта тұрмайды. Олар дамып, өзгеріп отырады, және мынандай сатылардан тұрады: қозғалысқа қажеттілік және оның пайда болуы; үгіт-насихат, әрекет ету сатысы; дамыған жұмыс кезеңі; саяси қозғалыстың өшу сатысы.

Қоғамдық ұйымдарға халықтың белгілі бір тобының мүддесін білдіріп, қорғайтын, алдына қойған әлеуметтік мақсатқа жету үшін ерікті түрде мүшелікке кірген, өзін-өзі басқаратын адамдардың бірлестігі жатады.

Қоғамдық ұйымдар әр түрлі келеді. Оған партиялар, кәсіподақтар, жастар ұйымы, кооперативтік бірлестіктер, шығармашылықодақтар, әртүрлі ерікті қоғамдар жатады. Қоғамдық ұйымдар арқылы миллиондаған адамдар өзін-өі басқаруға белсенді қатысып, өмір мектебінен өтеді. Қоғамдық ұйымдар мынандай түрлерге бөлінеді:

1) Қоғамдық-саяси мүдделеріне сай құрылған ұйымдар. Бұған алдына саяси-мақсаттар қойған ұйымдар жатады.

2) Экономикалық мүдесіне қарайқұрылған ұйымдар.

3) Таптық белгісіне қарай құрылған ұйымдар(ғылыми техникалық, оқу-ағарту, денсаулық сақтау, ұлттық-мәдени, спорттық, қорғаныс, діни, т.б.)

Қазақстанда ардагерлер, әйелдер, жастар одақтары, және т.б. қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар бар. Осылардың бәрі, сайып келгенде, әрқайсысының өз ерекшеліктері болуына қарамастан, еңбекшілердің белсенділігін арттырып, Қазақстанның гүлденіп-өркендеуіне, тұрақты дамуына үлестерін қосқанда ғана мақсаттарына жетпек.

3. Саяси элита және лидерлік.

«Элита» термині сұрыпталған, таңдалған, іріктелген деген мағынаны білдіреді. ХVІІІ ғасырдан бастап ол сөзбен жоғары сапалы товарларды атады. ХХ ғ. бастап саясаттану мен әлеуметтануда білімі, байлығы, беделі, билігі жоғары адамдардың азғантай әлеуметтік тобын білдіреді.

Саяси элита деп қазына-байлықты, қаржы-қаражатты бөлуге байланысты және т.б. саяси маңызды шешімдер қабылдауға қатысты жоғары мәртебесі мен ықпалы бар ұйымдасқан топты айтады.

Саяси элиталарды қалыптастырудың, жоғары лауазымды қызметке іріктеп аалудың 2 түрі бар: антрепренелық және гильдия жүйесі. Антрепренерлық түрде басқарушы қызметке үміткердің ерекше қасиеттері, көпшілік жұртқа ұнай білу қабілеті басты орын алады. Мұнда кандидаттың байлығына, кәсібіне, біліміне, мамандығына, т.с.с. онша мән берілмейді. Ол ең алдымен өзінің тапқырлығын, жасампаздығын,белсенділігін, көрсете білуі қажет.

Саяси элиталарға сұраптаудың мұндай түрінің кемшілігі – саясатқа сырттай жағымды көрінгенмен шын мәнінде кездейсоқ, принципсіз, ұрыншақ, авантюрист адамдардың билік басынакелуі. Ондай адамдардың іс-әрекетін болжап, пішіп болмайды. Сондықтан, қоғам өмірінде дау-жанжалдар, саяси шиеленістердің мүмкіндігі көбейеді. Қазақстан қазіргі элитасына кімдер жатады десек, оған Президент аппаратының құрамы, Парламент министрліктер басшылары мен орынбасарлары, дипломатиялық элита кіреді.Олардың арасында тиімді несиелер алып, бизнеспен айналысып, байығандар баршылық. Олар қаржы-қаражат, экономикалық қорлар, қажетті мағлұматтарға иелік етеді.

Аймақтық элиталарға облыс әкімдері жатады.

Дата добавления: 2015-04-24