Лекция тезистері

Основания выполнения, исполнительные документы и процессуальные сроки их предъявления для принудительного исполнения.

Выполнение судебных решений. Органы принудительного выполнения.

Стадия судебного исполнения – это совок норм гражд проц права, кот регулируют порядок принудительного выполнения решений, определений, постановлений суда и др юрисдикционных органов, кот определяется системой взаимосвязанных гражд проц прав и обязанностей органа судебного исполнения и участников исполнительного производства, а также осущ его субъектами проц действий.

Органы исполнения – это гос органы, на кот возложена реализация решений, определений, постановлений суда и др юрисдикционных органов, постановленных с целью защиты прав и зак интересов граждан, юр лиц и гос-ва. Ими явл органы судебного исполнения, кредитные учреждения (банки), органы гос управления, предприятия, учреждения, организации.

Основаниями исполнения явл решения, определения, постановления суда и др юрисдикционных органов, кот вступили в зак силу, принудительная реализация кот возложена на органы судебного исполнения. В ст. 348 приведен их полный перечень:

· решения, определения и постановления судов в гражд делах, а также постановления судов о взимании алиментов;

· приговоры, определения и постановления судов по криминальным делам в части имущественных взысканий;

· постановления судьи или суда в части имущественных взысканий в делах об админ правонарушениях;

· мировые соглашения, утвержденные судом;

· исполнительные предписания нотариусов….

Исполнительные документы – это письменные, оформленные по установленной форме и содержанию документы, кот издаются судом и др юрисдикционными органами для принудительного выполнения постановленных ими решений.

Исполнительными документами явл:

· исполнительные листы;

· исполнительные предписания нотариусов;

· приказы арбитражного суда, решения Международного коммерческого арбитражного суда и Морской арбитражной комиссии при Торгово-промышленной палате Украины;

· решения комиссий по трудовым спорам.

Решение суда в деле, где хотя бы одной стороной явл гражданин, может быть предъявлено для принудительного исполнения на протяжении 3-х лет с момента вступления в зак силу, а во всех остальных делах – на протяжении одного года.

Тақырып 1. Халықаралық құқық жүйесі

1. Қазіргі кезеңдегі халықаралық құқық ұғымы

2. Халықаралық құқық - құқықтың ерекше жүйесі ретінде

3. Халықаралық жалпы құқық және халықаралық жеке құқық

4. Халықаралық құқық және ішкі мемлекеттік құқықтың ара қатынасы

Қазіргі кезеңдегі халықаралық қатынастардың негізгі сипаттары.

Мемлекеттер арасындағы сандарлы қарым-қатынастың алғышарттары халықаралық құқықтың және мемлекеттің егеменді құқық нормаларын құрметтеу болып табылады. Халықаралық құқық нормаларын халықаралық құқық реттейді және сонымен бірге оның нормаларына ықпал етеді. Халықаралық құқық кез келген қоғам өмірі үшін орасан маңызы бар тарамдана дамыған халықаралық қатынастарды реттейді. Халықаралық қатынастар халықаралық құқықтық нормалардың мазмұнын белгілейді.

Жеке зерттеулерді қажет ететін іргелі проблемаларға бәрінен бұрын, халықаралық жүйедегі халықаралық құқық және халықаралық қатынастар проблемасының орны жатқызылады. Мәселен, халықаралық қатынастарды зерттеушілер, халықаралық қатынастарды неғұрлым маңызды және айқындаушы деп айырады, оларды жүйе ретінде қарайды. (Г.А, Арбатов,Н.И. Лебедев, Ш.П. Санакоев, Д.Г Тамашевский).

Халықаралық жүйе тар мағынада мынаны қамтыды: біріншіден, мемлекеттер мен мемлекеттектес құрылымдар; екіншіден, мемлекеттік құрылым ретінде қалыптасу процесіндегі тәуелсіздік үшін күресіп жатқан халықтар мен ұлттар; үшіншіден, халықаралық қатынастар; төртінщіден, мемлекеттердің топтасуы; бесіншіден, осы элементттер арасындағы байланыс.

Жоғарыда аталып өткендерден басқа, халықаралық жүйеге, сондай-ақ, халықаралық қатынастарда өз орны бар халықаралық құқықтық және өзге де элеуметтік нормалар кіреді. Халықаралық жүйе үшін белгілі бір тұтастық, басқа компоненттерден салыстырмалы түрдегі оқшаулыққа тән.

Халықаралық жүйенің өзіне тән ерекшелігі, біріншіден, оның негізгі элементі – мемлекет – халықаралық жүйенің бір бөлігі болып саналады. Екіншіден, - онсыз өмір сүре алмайды.

Сонымен, халықаралық құқытың даму және өмір сүру проблемаларын анықтай отырып, қазіргі халықаралық қатынастардың ерекшеліктерін, халықаралық жүйенің ұғымы мен компонентерін анықтап алу қажет.

Осы аталғандарды ескерсек, халықаралық қатынастар ұғымы, олардың құқықтық табиғаты туралы жалпы қорытынды шығаруға болады.

Халықаралық қатынастар дегеніміз – ол мемлекеттер арасындағы саяси, экономикалық, құқықтық, дипломатиялық, әскери, мәдени, ғылыми және өзге байланыстардың жүйесі.

Халықаралық қатынастар үшін мемлекеттер арасындағы өзара қарым-қатынастарды нығайту және кеңейте түсу, халықаралық қауыпсіздіктің жаңа проблемаларын шеше білу, ядролық соғысты болдырмау, халықаралық құқықтың беделін көтеруге ат салысу.

2. Халықаралық құқық - мемлекеттер арасындағы, сондай-ақ халықаралық қатынастарға қатысатын кейбір басқа да құрылымдар арасындағы әртүрлі саяси, экономикалық және өзге де қатынастарды реттейтін құқық саласы. Ол ішкі мемлекеттік құқықтың барлық өзге салаларынан елеулі түрде айырылатын құқықтың ерекше жүйесі ғана емес. Халықаралық құқық дегеніміз халықаралық қатынастарды реттейтін және біршама келісілген мемлекеттердің еркін білдіретін келісімдік және әдеттегі нормалармен принциптер жүйесі болып табылады.

Халықаралық құқықты сақтау халықаралық құқық белгілеген шектер мен нысандарда мемлекеттердің жеке және ұжымдық шаралары арқылы жүзеге асырылады.

Құқық анықтамасы халықаралық құқыққада да жатады, бір ғана өзгешілігі, әрбір анықтау элементінің халықаралық құқықта өз ерекшелігі бар. Мысалы, халықаралық құқыққа құқықтың мынадай дәстүрлі белгілерге тән: мемлекеттік еріктік сипаттағы құбылыс; заңдық нормалар белгілі бір қоғамдық қатынастарды реттейді; мәжбүрлеу халықаралық - құқықтық нормаларды сақтауды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, халықаралыққұқық үшін кейбір өзгеше ерекшеліктерге тән.

Реттейтін пәні. Халықаралық құқық генетикалық жағынан және өзінің мәні бойынша мемлекетпен байланысты екеніне қарамастан, ол жеке мемлекеттің құқықғы бола алмайтыны сияқты, мемлекеттен жоғары тұратын құқықты бола алмайды. Ол мемлекеттердің өзара қарым-қатынастарын орнататын және қамтамасыз ететін мемлекет аралық құқық болып саналады. Бұл қатынас, әдетте, өзінің таптық табиғаты, саяси сипаты, ішкі құрылысы, аумақтық құрамы, халқының саны жағынан әр-түрлі мемлекеттер арасындағы саяси, экономикалық және басқа да қатынастарды қозғайды. Бұл арада халықаралық құқық пәнін халықаралық қатынастан айыра білу қажеттілігін айта кетуіміз керек.

Халықаралық құқықтыққатынастар объектісі дегеніміз – ол құқық субъектілері өзара жалпы танылған халықаралық қатынас принциптері мен нормалары негізінде не үшін құқықтық қатынасқа түсетін болса, соның бәрі. Объектілердің үш түрі ажыратылады: аумақ, іс-қимыл, іс-қимылдан тартыну. Мысалы, аумақ, әсіресе әскери сипаттағы мәселелерде, объекті ретінде алға жие шығады. Іс-қимыл – мемлекеттер арасындағы әр-түрлі құқықтық қатынастардағы – бейбітшілік мәселелердегі, өзара-көмегімен ұғынудағы объекті болып саналады. Бейтараптық мәселелері, соғыс жүргізу заңдары мен әдет-ғұрыптар – объектілердің соңғы түріне жататын объектілер болып есептеледі. Халықаралық құқықтың объектісі – халықаралық құқық принциптері мен нормаларына қайшы келмеуі тиіс. Халықаралық ынтымақтастықтың саяси кеңейюне байланысты объектілер шеңбері де кеңейе түсуде. Мәселен, жер серігі байланысының құқығы, атом құатын бейбіт мақсатқа пайдалану,ішкі континенталдық мемлекеттер мәртебесі секілді, осы заманғы бағыттар объектілердің жаңа жүйесін жасайды.

Халықаралық құқықтың мемлекеттің ішкі құқығынан құқық нормаларын қамтамасыз ету тәсілі жағынан да айырмашылығы бар. Құқық субъектілерінің еріктерімен келісумен қатар, халықаралық құқық күштеп көндіру шараларында қолданады. Соңғысының жеке дара сипаты да, ұжымдық сипаты да бар. Халықаралық құқық нормалары, мемлекеттер арасындағы келісімдер процесінде ғана қалыптасады.

Басқаша айытқанда, халықаралық құқықтың,құқықтың барлық басқа салалары мен жүйелерінен айырмашылығы ``келісім сипаты`` болады. Халықаралық құқықтың негізгі ерекшеліктері осы қысқа тұжырымдаудан азды-көпті байқалып қалуы мүмкін.

Мемлекеттің ішкі барлық құқық салаларында субъектілер, тұлғалар болып табылады, ал халықаралық құқықта субъектілер екі топ жатады.

1 топ – негізгі скубъектілер:

а) егеменді мемлекеттер;

б) өздерінің тәуелсіздігі үшін күресудегі ұлттар мен халықтар;

2 топ - қосалқы субъектілер:

в) халықаралық ұйымдар;

г) мемлекеттес құрылымдар.

Соңғы жылдары халықаралық құқықтың дамуы, индивидтің халықаралық құқық субъектілігінің теориясы кеңінен қолдау тапты. Халықаралық құқық нормаларының құрылу тәсілі оның елеулі ерекшеліктерге ие болып табылады.

Халықаралық құқықтағы норма жасау процесі өзгеше. Бұл процестің негізіне халықаралық құқық нормаларын жасау тәсілі ретінде мемлекеттер еріктілігін келісу теориясы жатады. Халықаралық құқықтың майталманы Г.И. Тункиннің еңбектерінде барынша толық дамытылған бұл теория – теория мен практикадағы ең іргелі зерттеу болып саналады.

Бұл теория бойынша, халықаралық құқық нормалары немесе әдеттегі келісімді болып мемлекеттердің еріктерінің келісуі нәтижесінде пайда болады. Халықаралық құқық нормалары екі, бірнеше немесе көптеген мемлекеттердің еріктілігінен келісу жолымен жасалады. Мұндай келісім нені білдіреді? Мемлекеттің ішкі құқық нормалоры жамды күшінің негізі болып есептелетін еріктіліктен айырмашылығы – индивидтерден жоғары тұрған мемлекеттік еріктілік; халықаралық құқық нормалары жарамды күшінің негізі саналатын келісім – екі, бірнеше немесе көптеген мемлекеттер еріктіліктері келісімінің нәтижесі. Бұл заңдық мәніс.

Халықаралық құқығының ерекшелік қасиеттерін анықтай отырып, қайнар көздері жүйесіне халықаралық көпшілік құқығының субъектілік құрамына, жауапкершілік институтының ерекшеліктеріне жеке-жеке тоқталу қажет.

Бұл мәселелер халықаралық құқықтың жеке тарауларында қарастырылады. Халықаралық құқықтын халықаралық құқықты ерекше құқық жүйесі ретінде жатқызуға мүмкіндік беретін ерекше сипаттары бар.

Бұл ерекшеліктерге жататындар:

1. реттеу пәні;
2. ерекше субъективтік құрам, атап айытқанда, егеменді мемлекеттер;
3. халықаралық құқықтағы норма жасау процесінің нәтижесі ретіндегі қайнар көздерінің ерекше жүйесі;
4. заң шығарушы, атқарушы және сот органдары жүйесінің жоқтығы;
5. жауапкершілік институты.

Сонымен, халықаралық жалпы құқық - ол құқық субъектілерінің еріктерімен келісе отырып жасайтын, заң жүзінде міндетті деп саналатын және қажет болған жағдайда мәжбүрлеу арқылы қамтамасыз етілетін заң нормаларының жүйесі.

Халықаралық құқық, мемлекеттер арасындағы келісілген ерікті білдіретін және олардың арасындағы қатынастарды, халықаралық ұйымдар арасындағы және басқа да субъектілері арасындағы қатынасты реттейтін келісілген және әдет-ғұрып нормалары мен қағыдаларының жиындығы. Халықаралық құқық ерекше құқық жүйесі ретінде қандай болмасын ұлттық жүйеге кірмейді және онда ұлттық құқық нормалары жоқ. Халықаралық құқықтың реттеу аясы дипломатиялық құқық, экологиялық, экономикалық, гуманитарлық, полициялық мәселелер және оларды әрі қарай дамыту. Осыған орай халықаралық құқық ұлттық құқық сияқты салаларға бөлінеді: халықаралық теңіз құқығы, халықаралық экономикаляқ құқығы, халықаралық экологиялық, дипломатиялық және консулдық құқық.

Тақырып 2. Халықаралық құқықтың субъектілері мен қайнар көзі

1. Халықаралық құқық субъектісі ұғымы мен түрлері.
2. Халықаралық құқықтық мойындау (тану).
3. Халықаралық құқықмирасқорлық институты
4. Халықаралық құқықтың қайнар көздері.

Халықаралық құқық субъектілері, халықаралық құқық негізінде және аясында жүзеге асатын халықаралық құқықтар мен міндеттерге ие және осы бойынша халықаралық жауапкершілігі бар халықаралық қатынастарға қатысушылар. Халықаралық құқықтың ерекшелігі қатысушы субъектілердің тең болуы.

Халықаралық құқық субъектілері: негізгі субъектілерге мемлекеттер, тәуелсіздігі үшін күресетін ұлттар мен халықтар; туынды субъектілерге халықаралық ұйымдар, мемлекеттес құрылымдар.

Мемлекет – халықаралық құқықтың негізгі субъектісі.

Халықаралық құқық нормалары негізінен мемлекетаралық қатынастарды реттейді, яғни мемлекеттер арасындағы қатынастарды, өйткені халықаралық құқық субъектілерінің ішінде тек мемлекетерге тән ерекше қасиет бар. Ол оның саяси құқықтық қасиеті – егемендік. Мемлекеттік егемендік дегеніміз не?

Мемлекеттік егемендік – мемлекеттік биліктің ел ішіндегі үстемдігі мен сыртқы саясаттағы тәуелсіздігі. Сонымен бұл тек мемлекетке тән қасиет.

Халықаралық қатынастарға мемлекеттер егеменді құрылым ретінде қатысады, онда қандай да болсын ешбір билік өзінің міндетті заңды ережелерін мәжбүрлемейді. Әрбір мемлекеттің егемендігін қадірлеу, барлық мемлекеттердің егеменді теңдігін мойындау – халықаралық құқық қағидаларының бірі болып табылады.

Мемлекеттердің егеменді теңдігі дегеніміз, бұл барлық мемлекеттер заңды түрде тең дегенді білдіреді, яғни олардың міндеттері мен құқықтары тең. Сонымен, халықаралық қауымдастықтың барлық мүшелері ретінде олардың экономикалық. саяси және әлеуметтік жүйелеріне қарамастан бірдей құқықтар мен міндеттерге ие болады.

Халықаралық құқықтың қатысушы ретінде мемлекеттер өздерінің құрылымы бойынша – біртұтас және күрделі болып бөлінеді.

Біртұтас (унитарлы) мемлекеттер халықаралық қатынаста халықаралық құқық субъектісі ретінде қатысады және оның басқа мемлекеттік құрылымы туралы мәселелер туындамайды. Біртұтас мемлекеттер, олар әкімшілік-аумақтық бөліністерге бөлінген мемлекеттер.

Күрделі (одақтас) мемлекеттер қатарына федеративтік мемлекеттер кіреді.

Федерация – бұл күрделі және тығыз мемлекеттік құрылым.Әрқайсысы өзінің құрамында бірқатар мемлекеттер немесе мемлекеттік құрылымдардан тұрады. Федерация мүшелері (одақтас республика, автономды республикалар, жерлер, штаттар) белніленген ішкімемлекеттік дербестігін сақтайды, бірақтан, конституциялық қықық бойынша сыртқы қатынасқа дербес қатыса алмайды және халықаралық құқық субъектісі бола алмайды. Бұл жерде жалпы федерация халықаралық аренада біркелкі халықаралық құқықтың субъектісі ретінде қатысады. Федеративтік мемлкеттерге Ресей Федерациясы, АҚШ, т.б. мемлекеттер жатады.

Құрылымы күрделі мемлекеттердің ішінен конфедерация деген түрі белгілі. Конфедерация, бұл тәуелсіз мемлекеттердің белгілі бір ортақ мақсатқа жету үшін (бірігіп қорғану, сыртқы саясат жүргізу, мемлекеттердің қауіпсіздігін қорғау, қаржыландыру және т.б.) құрылған одағы. Қазіргі жағдайда классикалық конфедеративтік мемлекет жоқ деп айтуға болады. Мысалы, Швейцария конфедеративтік мемлекет болып саналғанмен, іс жүзінде олай емес, өйткені Швейцария әкімшілік аумақтық бөліністерге (кантондарға) бөлінеді.

Мемлекеттер арасында ерекше көрінетін тұрақты бейтарапты мемлекеттер.

Тұрақты бейтараптық - мемлекеттің арнайы халықаралық құқықтық мәртебесі. Мұндай мәртебеге көпжақты халықаралық шарттар немесе декларация негізінде ие болады.

Бейтарап мемлекет – бұл осы мемлекеттің егемендігі мен тәуелсіздігіне ешқашан, ешкімнің қол сұқпағандығына ірі мемлекеттердің халықаралық келісіммен кепілдік беруі, яғни осындай кепілдік берілген мемлекетті айтамыз.

Тұрақты бейтараптық, мемлекет соғыс кезінде қандай болмасын соғысушы тараптарға тікелей әскери көмек көрсетпеуге міндеттенеді, сондай-ақ, бейбіт кезде тұрақты бейтараптық мемлекет әскери одақ пен блоктарға кірмеуі керек, өзінің аумағын басқа мемлекетке әскери мақсатқа пайдалануға бере алмайды. Егер осы шарттарды бұзған жағдайда ол тұрақты бейтараптық мәртебесінен айырылады.

Жоғарыда айтылғандай, халықаралық құқықтағы тұрақты бейтараптық көпжақты халықаралық шарттар немесе декларациямен белгіленеді. Қазіргі кезде келісілген 1815 жылғы 20 қарашада Жарияланған Вена Конгрессінің декларация негізінде ие, 1955 жылы 25 қазанда Бейтараптылық туралы Федералды конституциялық заңға сәйкес Австрия да танылды. 1981 жылы – Мальто, 1995 жылы - Түркменстан.

Халықтар мен ұлттар – халықаралық құқықтың субъектісі

Халықтар мен ұлттар өз мемлекетін құруға және өзін-өзі анықтауға құқығы бар.

Халықтардың өзін-өзі тану императивті нормалардың бірі. Барлық халықтар осы нормаға сәйкес өзінің саяси мәртебесін еркін белгілеп, өзінің экономикалық, мәдени және әлеуметтік дамуын еркін қамтамасыз етеді.

Халықаралық үкіметаралық ұйымдардың құқықтық субъектілігі.

Халықаралық ұйымдар ХІХ ғасырдың ортасынан бастап пайда болып іске қосылды. Қазіргі кезде 3 мыңнан аса халықаралық ұйымдар қызмет атқарады. Халықаралық ұйымдардың ішінен халықаралық үкіметаралық ұйымдар халықаралық құқықтың субъектісі болып табылады, өйткені, олардың құрылташылары болып мемлекеттер болады, ал мемлекеттер халықаралық құқықтың негізгі субъектісі. Барлық халықаралық үкіметаралық ұйымдардан Біріккен Ұлттар Ұйымының халықаралық құқыққабілеттілігі кең көлемді.

Халықаралық ұйымдар өз өкілеттіктерін жүзеге асыру барысында құқықтар мен міндеттерге ие болмайды. Сонымен қатар олардың өздерінің жеке шекарасы болмайды. Халықаралық ұйымдар тек қана халықаралық шарттардың негізінде жұмыс істейді.

Халықаралық ұйымдар субъект болады, егер оның қатысушы мемлекеттері халықаралық құқықтар және міндеттермен қамтамасыз етсе.

Мемлекеттер мен халықпаралық ұйымдардың арасындағы немесе халықаралық ұйымдар арасыгдағы шарттар құқығы туралы 1986 ж. Вена Конвенциясының 3 бабына сәйкес, халықаралық ұйымдар халықаралық құқықтың субъектілері болып табылады. Оларды негізгі субъектілер болып табылатын мемлекеттер әр түрлі ауқымдағы ынтымақтастық үшін құрады. Сондықтан да қарастырып отырған субъект туынды топқа жатқызылады.

Алашқы кезде халықаралық ұйымдар құқық субъектілік қасиетке ие болмаған. Ол ұйымдардың, халықаралық құқықтың халықаралық қатынастардың дамуының белгілі бір сатыларында пайда болады.

Халықаралық ұйымдардың тәуелсіздігі жоқ. Олар мемлекетке тәуелді, яғни халықаралық ұйымдардың өмір сүруі үшін мемлекеттер халықаралық ұйымдарға құқық субъектілікті береді. Халықаралық ұйымдарда құқық субъектілік ХХ ғасырдың 20-жылдарында ғана пайда болды. Ұйымдардың халықаралық құқық субъектілігі құрылтай актісінде бекітіліді.

Мемлекеттес құрылымдар – халықаралық құқық субъектісі.

Мемлекетес құрылымдарға: ерікті қалалар (бұрын Батыс Берлин,Венеция, Гамбург) мен мемлекет қалалар (Ватикан) кіреді.

1815 ж. Вена трактатына сәйкес ерікті қалаларға 1846 ж. Дейін өмір сүрген Краков қаласы, 1919 ж. Версаль бейбітшілік шарты бойынша – Данциг (1920-1939) қаласы жатқызылады, сондай-ақ “Триест бос аумағын” құруға талпыныстар жасалды, бірақ олар жүзеге аспады. Кейінірек, осы аумақ Италия мен Югославияның құрамына кірді.

Батыс Берлин мәртебесі 1971 ж. Төрт тарапты келісіммен реттеледі, ол КСРО, АҚШ, Ұлыбритания және Франция арасында болды. Мұндай мемлекет тәрізді құрылымның болуы ГДР мен ФРГ-нің өмір сүруімен байланыстырылып түсіндіріледі. Жоғарғыдағы 1971 ж. Келісімнің ережелеріне сәйкес, Батыс Берлин дербес саяси біртұтастықты көрсетеді. Германия біріккен соң халықаралық құқықтың аталмыш субъектісі таратылды.

Ватикан, бұл католик шіркеудің әкімшілік орталығы “мемлекет-қала”, Италия астанасы Рим маңына орналасқан. Халықаралық құқық субъектісі Ватиканның ерекше мәртебесі 1984 ж. Италиямен жасаған келісімі арқылы белгіленген. Ватикан БҰҰ мүшесі емес, өйткені БҰҰ құрамына егеменді мемлекеттер ғана кіреді, дегенмен бұл әмбебеп ұйымда оның тұрақты бақылаушылары бар. Негізінен, Ватиканның өзінің аумағы бар, жер көлемі 0,44 шаршы км. Соған қарамастан Ватикан дүниежүзіндегі көптеген мемлекеттермен дипломатиялық қарым-қатынас жасайды, оның БҰҰ-да және әртүрлі халықаралық ұйымдарда тұрақты бақылаушылары бар. Ватикан елдердің халықаралық конференцияларына үнемі қатысып отырады.

Жеке тұлғалардың халықаралық құқық субъектілігі. Халықаралық шарттарға сәйкес жеке тұлғаға берілетін құқықтар көлемінің халықаралық және аймақтық денгейінің кеңеюіне байланысты ол халықаралық құқық субъектісінің бірі болды. Көпке дейін халықаралық құқық субъектісінің бірі болды. Көпке дейін халықаралық құқықтық әдебиеттерде индивидтің құқық субъектілігі жоққа шығарылып келді. Ал халықаралық құқық бойынша ғылыми әдебиеттерде индивидтің халықаралық құқық субъектілігі жоққа шығарылды (мысалы, А.П. Мовчан, С.В. Черниченконың еңбектерінде). ХХ ғ. 80 жылдарының аяғында индивидтің халықаралық құқық субъектілігінің жеке элементтерін отандық еңбектер алғаш рет жариялана бастады. Батыстық заңгерлер индивидтің халықаралық құқық субъектілік теориясын аз-кем мойындайтын. Қоғамның халықаралық өміріндегі объективті өзгерістер осы заманғы халықаралық құқықтағы адамның құқық субъектілігі жөніндегі мәселеден “тыйым салуды” алып тастады.

Индивидтер құқықтарының орындалуын бақылау мақсатында БҰҰ шеңберінде қосымша институттар құрылуда. Мысалы, 1996 ж. 20 желтоқсандағы Бас Ассамблеяның 48/141 қарарына сәйкес, адамның барлық құқықтарын қолдау және қорғау бойынша Жоғарғы Комиссар қызметі құрылды. Бірінші Жоғарға Комиссар жұмысына 1994ж. 5 сәуірде кірісті. 1997 ж. Оның отставкаға шығуына байланысты Мери Робинсон жаңа Жоғарғы Комиссар болып тағайындалды. БҰҰ-ның бұл лауазымды тұлғасына адам құқықтары жөніндегі қызметтің негізгі жауапкершілігі жүктелген. Жоғарғы Комиссардың өкілеттігі адамның барлық құқықтарын қорғаудан және оны тиімді жүзеге асыруды қолдаудан тұрады.

Бейбітшілікті жақтайтын кез келген мемлекеттің адам құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуі басым орында болатыны талас тудырмас. Халықаралық құқықта мемлекеттің халқына өзінің азаматтарын, шетел азаматтарын және азаматтығы жоқ тұлғаларды жатқызады. Халықтың осы топтарының заңдарда бекітілу дәрежесіне қарай адам құқықтарын қорғау туралы ұлттық стандарттардың халықаралық стандарттарға қаншалықты сәйкес келетіне қарай халықаралық құқықсубъектіліктің нақтылы жайын да айтуға болады.

Халықаралық құқықтық мойындау (тану).

Халықаралық құқықтық мойындау (тану), мемлекеттің қандайда болмасын басқа мемлекетпен заңды қатынасқа түсуге дайын екендігін, онымен толық масштабты дипломатиялық, консулдық және басқа да қатынасты қолдайтындығын білдіретін мемлекеттің біржақты актісі. Танылып жатқан (мемлекет) жақ болып танылуы мүмкін жаңадан пайда болған мемлекет, жаңа үкімет, тәуелсіздігі үшін күресіп жатқан халықтар мен ұлттар, халықаралық ұйымдар.

Халықаралық тану нысандары:

Де-юре (заңды тану) тануы - бұл толық көлемде тану. Бұл танымды қайтып алуға болмайды. Мұндай жағдайда танылып жатқан мемлекетпен немесе үкіметпен толық көлемде дипломатиялық, консулдық және басқа да қатынастар орнатылады.

Де-факто (фактілік тану) – бұл жартылай тану. Мұндай таным кезінде дипломатиялық қатынастар орнатылмайды, тек консулдық немесе сауда қатынастары орнатылады. Сонымен қатар бұл таным қайтарылуы мүмкін. Әдетте жаңа мемлекетті танығанда емес, жаңа үкіметті танығанда қолданылады.

Ад хос - бұл уақытша белгілі бір мәселеге байланысты тану. Мұндай таным кезінде мемлекет танығысы келмесе де, тануға мәжбүр болады. Мысалы, өз азаматтарын сауда жағынан қорғау. Мұндай жағдайда, субъектінің танылуы жоқ, алайда, мысалы мемлекетке туындаған мәселелрді реттеу үшін белгілі бір қатынастарға түсу қажет. Мысалы, бір реттік қатынастар – спорт жарыстарына, ғылыми семинарларға, конференцияларға т.б. қатысу. Мұндай шаралар аяқталған соң қандай да бір қатынастардың пайда болғанына қарамастан, субъектінің құқығын танымау жөнінде жариялануы мүмкін.

Дата добавления: 2015-05-10