Тарихи жыр 10 страница

Қазақ халқының лиро-эпостық жырларының бір бұтағына ХІХ ғасырда туып, ел арасына таралған «Мақпал қыз», «Құл мен қыз» («Талайлы мен Айым қыз»), «Күлше қыз – Назымбек», «Есім сері – Зылиқа» сияқты ғашықтықты жырлайтын дастандар жатады. «Олар өзіміздегі ежелгі сюжеттерді, діни-кітаби хикаяттарды пайдаланумен қатар өмірде болған оқиғаларды да жырлайды. Әсіресе, ХҮІІІ-ХІХ ғасырларда қазақ даласының әр түкпірінде орын алған тарихи оқиғалар мен әлеуметтік-сүйіспеншілік мәселелер дастан мазмұнына айналады да, ондай шығармаларда махаббат қана емес, тарихи және әлеуметтік сарындар пайда болады.»[1011]

Бұл жырлар фольклор мен жазба әдебиетін жалғастырып тұрған мұралар. Жырларға әйел теңдігі, еркін махаббат, әлеуметтік теңсіздік мәселелері арқау болған. Фольклортанушы ғалым Ә. Қоңыратбаев «Бұл жырлар халық фольклоры мен жазба әдебиетті ұштастырып, байланыстырады. Сол себепті олардың фольклорлық және авторлық сипаты бар. Бір анығы, бұл жырлар үлкен-үлкен эпос айтушылардың өңдеуінен өтіп, жетіле, көркемделе түскен»[1012], – деп жазады.

Ал, ғалым Ы.Т. Дүйсенбаев «Қазақтың лиро-эпосы» деген еңбегінде «...Күлше қыз – Назымбек», «Есім сері – Зылиқа», «Құл мен қыз», «Мақпал қыз» секілді көлемді, көркемдігі бірсыдырғы дастандар бар. Бұлардың түп негізі халық аңыздарына барып тірелсе де, кейбіреулерінің авторлары да белгілі, шамасы ел арасында есімдері мәлім ақындар сол халыққа жете таныс сюжетті қайтадан жырлап өңдеген, толықтырған болу керек. Демек, осы аталған нұсқалардың қай-қайсысын алсақ та, бір жағынан, оларға фольклордың тікелей әсері тисе, сонымен бірге жазба әдебиеттің де біраз ықпалы болғандығын аңғару онша қиын емес»[1013], – деп жазады.

Мысалы, «Есім сері – Зылиқаны» Нұрқан Тоқмағамбетов немесе Тоқмағамбет жырау, «Мақпал қызды» – Ертай Құлсариев немесе Бақыткерей Науқанов жазды деген мәлімет бар екен. Қалай десек те, бұл дастандардан тарихи жаңа кезеңнің ықпалымен дәстүрлі сюжеттердің жаңаша кепте, өзгеше өрнекте қайта жырланып, фольклорлық арғы тамырдан алшақтап, жазба әдебиетке тоғыса бастағанын зерттеушілер байқаған.

Бұл дастандарда әйел теңдігі, махаббат еркіндігі, бір сөзбен айтқанда, адам бостандығы әңгіме болады.

«Фольклорлық дәстүр бойынша сүйіспеншілік тақырыбы жырланады, бірақ мұнда әлеуметтік сарын басым: бірін-бірі сүйген екі жас таптық, әлеуметтік теңсіздіктің құрбаны болады. Қыз байдың, ханның баласы да, жігіт – кедейдің ұлы немесе құл ретінде суреттеледі» деп жазады С.Қасқабасов.[1014]

Назымбек пен Күлше арманына жетіп қосылады, Талайлы атылып, қаза табады, Айым қыз суға кетіп өледі. Сегіз сері Мақпалмен қосыла алмай, сағыныштан құса болған қыз ауруға душар боп өледі. Ал, Есім сері күрескерліктің арқасында Зылиқаны алып қашып, елден босып-ауып, ақ махаббатқа қол жеткізеді.

Бұл шығармалар жазбаша мен ауызша дәстүрдің тоғысында туғандықтан ежелгі сюжеттердің жаңа идеяға құрылғаны анық. Қазақтың көне лиро-эпостық жырларында кейіпкерлердің барлығы байдың немесе ханның ұл-қызы болса, бұнда («Назымбек пен Күлше қыздан» басқасы) қыздар байдың қызы да, жігіт қарапайым еңбек-шаруа адамы. Яғни сол кезеңде қазақ қоғамында нақтылы өмір сүріп, ел ортасында жүрген реалды кейіпкерлер. Түйіндеп айтқанда, бұл жырларда «эпикалық кеңістік» өзгеріске ұшырап, «тарихи-реалды кеңістікке» ауысқанын байқаймыз.

Төрт дастанның ішінде эпикалық дәстүрге етене жақын тұрғаны «Назымбек пен Күлше қыз». Ондағы бас кейіпкерлер он сан ноғайдың ханы Асылбектің ұлы Назымбек, қырық сан Қырымның ханы Жанысбайдың қызы Күлше. Жырдағы кеңістік Ә. Қоңыратбаев тап басып айтқандай, «оқиғаның XVI ғасырдағы Орманбет хан мен қырық сан Қырым жұртымен байланыста»[1015] екендігін байқаймыз. «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» жырындағыдай екі хан «балалы болсақ, құдаласайық» деп, уәде беріседі. Ақыры, солай болады да, Назымбек жеті жасқа толғанда әкесі қайтыс болады:

Жанысбай енді ойлайды тұрмаймын деп,

Жетім ұл, жесір қатын көрмеймін деп.

Еліне қызын бермей, көшіп кетті,

Күлшені бір жетімге бермеймін деп.

Сонымен екі жас жиырма жасқа толғанда Қырым еліне ноғайлыдан түйелі керуен келгенде Күлше сұлуды сары атан танып, боздайды:

Келіпті қатарласып керуен де,

Қыз шығар кешке жақын серуенге.

Жаныс бай Қырым елден көшкенінде,

Бар екен бір сары бота бозінгенде.

Қалы бар маңдайында сары атан-ды,

Жамағат, көріп пе едің мұндай жанды?!

Сары атан көше бойы боздағанда,

Күлше қыз танып даусын, қайран қалды.

Қысқасы, екі жастың махаббатының қайтадан оянуына осы сары атан себепкер болады да, Күлше қыз Назымбекке «бағасы тоғыз жүздік торғын белбеу» беріп жібереді. Керуен елге алты ай жүріп жеткенде Назымбек науқастанып, содан 7 жыл ауырып, ақыры, Күлше сұлуды іздеп шығуға тәуекел етеді:

Ноғайдың жар шақырып жияр бәрін,

Қалдырмай үлкен-кіші кәрі-жасын.

Өнерлі төрт-бес жолдас аламын деп,

Жидырды он сан ноғай бозбаласын.

Бір жақсы қария бар сол бір кезде,

Сынаумен біледі екен әр мінезді.

Өткізген тоғыз ханды толғауменен,

Қарияның жасы келген тап бір жүзге.

Сыпыра жырауды елестететін бұл қария Назымбекке айыр көмей шешен, жауырыны жерге тимеген палуан, домбырашы ақын дегендей ылғи ығай-сығай азаматтарды елден таңдап қосып беріп, сапарға аттандырады.

Білемін мың жылқыда бес атың бар,

Бесеуі бес мың тіллә бағасы бар.

Жезмойын, Сұрбикеш пен Бозойнақ ат,

Біреуі – Танакөз ат, Еркешұбар.

Сыншы қария осы сәйгүліктерді Назымбекке таңдап береді. Сонымен олар Күлше сұлуға келсе, ол қырық сан Қырым елінің патшасына ұзатылғалы жатыр екен. Қалыңдығының ұзатылу тойының үстіне түскен Назымбек:

Мен ханы ем он сан ноғай Орманбеттің,

Ісіне кім көнбейді құдіреттің?

Қолымнан жеті жасар тұйғын қашып,

Сонымен сұрау салып келіп жеттім.

Патша:

Таптың ба, жоғыңызды, Назым мырза,

Неше айда келіп едің бұл Қырымға?

Ақылмен артыңызды сіз байқаңыз,

Іздеген құсың түсті біздің торға.

Осылай жауаптасқан соң Назымбек билікті патшаға береді. Ал, патша билікті Күлше қызға береді. Күлше қыз болса:

Патша еді мынау тұрған менің ием,

Назымбек, топ ішінде сізді сүйем.

Падиша, сізбен болдым үш жыл жолдас,

Мойныма қарыз қылмай кешсең, тием.

Патша:

Назымбек, менен бұрын сенің жарың,

Көрген соң тәубә қылдың ғашық жарын.

Алдыңнан Жаппар ием жарылқасын,

Мен кештім, құдай кешсе, соның бәрін.

Шығармада жастар осылайша өзара тіл табысып, екі ғашық бақытқа жетеді.

Жарасар тоқым салса қаракөкке,

Бір Алла жеткізе көр ақ ниетке.

Назымбек іздеп келіп, жолы болып,

Күлше қыз таңдап тиді Назымбекке.

Екі хан айдалада дос болыпты,

Сөйлесіп, көңілдері қош болыпты.

Падиша Назымбекке құшақтасып,

Назымбек падишамен дос болыпты.

Сюжет фольклорлық дәстүрде өрбіген. Бірақ бұндағы тың жаңалық – екі ер азамат билік пен таңдауды әйелге ұсынып, соның дегенін бұлжытпай орындауы еді. Лиро-эпостық шығармалардың дені трагедиямен аяқталса, бұнда жыршы тосын шешім қабылдайды. Дастан әйелді ардақтау, әспеттеу басты құндылық екендігін әйгілеп, соған лайықты ерлерді оқырманға үлгі етуімен романтикалық өзгеше өрнекке жол ашқан. Адамның жан тазалығын дәріптеп, ар-ұжданының жеңісін мадақтаған.

Осы сияқты халық шығармасында пайда болған өзгеше өрістер туралы «Қазақ әдебиетінің тарихында» «Ертедегі батырлар жырында әйелдер образы сүйген жарының көмекшісі, ақылшысы, сұлу-сымбаттысы болып бейнеленеді. Ал, ХІХ ғасырдың екінші жартысында шыққан жырларда әйелдер тек сүйкімді, сұлу жар ғана емес, өз бас бостандығы үшін күрескен ер кейпінде жырлау эпоста жиі ұшырайды» деп орынды мән беріп, мысалға Қарашаш батыр, Нарқыз бейнелерін келтіреді[1016].

Б.Әзібаева романдық дастандардың поэтикалық жүйесіне жан-жақты талдау жасап, бұл дастандардың пайда болуына қазақтың лиро-эпосы мен шығыс дастандарының тигізген әсерін нақтылы саралаған. Ол аталмыш дастандардың тууына «жергілікті фольклорлық сюжет негіз» болғандығын айтады[1017].

«Мақпал қыз», «Есім сері – Зылиқа», «Құл мен қыз» шығармаларының ерекшелігі сол – онда «тарихи-реалды кеңістіктегі», яғни қазақ қоғамындағы сол кезеңдегі жастардың өмір-тіршілігі суреттеледі. Бас кейіпкерлер –байырғы лиро-эпостағыдай ежеғабыл салтымен тумай жатып атастырылған, тағдырдың бұйрығымен бір-біріне ессіз ғашық болған, түпкі шын мәніне келсек, ата-ананың алдындағы ақ парызды орындаушылар емес, керісінше, бірін-бірі кездейсоқ ұнатып, еркін махаббатты таңдағандар. Бір сөзбен айтқанда, ата дәстүрге қайшы келіп, қалыңмалға наразылық білдірушілер.

Айым қызға ғашық болған жігіт Талайлы құл, ал Мақпалға – Сегіз сері, Зылиқаға – Есім сері ғашық. Сегіз бен Есім, Талайлы – үшеуі де байдың жылқышылары. Бұл үш жігіт те өнерпаз, тепсе, темір үзетін тегеурінді азаматтар. Үшеуінің де аузымен құс тістеген жүйрік аттары бар. Сегіз серіде Кербесті, Қара жорға, Талайлыда Керқұла, Есім серіде Қанкүрең деген тұлпарлар бар.

...Талайлы әрі іскер, әрі палуан,

Әртүрлі өнері бар алуан-алуан.

Әрі ақын, әрі тілді, шешен-шебер,

Істейді әртүрлі істің бәрін қолдан.

Ал, Сегіз сері мен Мақпал оқыған, көзі ашық, көкірегі ояу азаматтар:

Тапсырдым, Мақпал, сені бір Аллаға,

Тіліміз бір келіп ед бисмиллаға.

Дәуірде қарсы қарап тұрушы едік,

Мектепте оқып едік бір молдада.

Яғни, әлеуметтік-сүйіспеншілік дастандардың бас кейіпкерлері шетінен атбегі, палуан, сал, сері, ақын, өнерпаз, тіпті, оқыған азаматтар. Бұлардың жалғыз міні – дәулетінің аздығы ғана. Ал, қарсыластары – қисапсыз бай, биліктің күшіне сенген жуандар тобы. Мақпалды малға сатып алғалы келгендер:

Қыз іздеп қарақалпақ Жабы батыр

Қамданып қосшы-қолаң сайлап келді.

Бас қылып қырық жігітке Бұлдырықты,

Жасанып жау келгендей жайнап келді.

Түрінен төрт түліктің тізе тіркеп,

Ілуді қой малымен айдап келді.

Есім серіні қуып келгендер былай суреттеледі:

Ер болсаң бұл ісіңді тындырып бер,

Еріксіз Есіміңді көндіріп бер.

Есерсоқ ел бүлдірген тентегіңді

Құл қылып, жайдақ түйе міндіріп бер.

Ұлыққа сені ұстатам мұңымды айтып,

Тауып бер Есіміңді, шыныңды айтып.

Болмаса шабыншылық көрсетемін,

Мұнан соң тілге келмей саған қайтіп.

Қысқасы, дастанда жуандар тобының мал байлығына Есім сері, Сегіз сері, Талайлының жан байлығы, ар тазалығы, өнер-білімі қарама-қарсы қойылады. Ал, үш қыз материалдық байлық иелерін емес, рухани байлық иелерін құлай сүйеді.

Бас кейіпкерлер Айым, Мақпал, Зылиқа – үшеуі де байдың қызы. Айым қызға фольклорлық «қыздың күйеу таңдау» мотивіндегідей ата-анасы өзіне лайықты жар таңдауға рұқсат еткенімен, Талайлы құлды ұнатқандықтан арманына жете алмай, екі жас құрбан болады. Мақпал қалыңмал төлегендіктен қарақалпақтың батыры Жабыға ұзап, жолда Сегіз серіге үш күн кездесіп, түпкілікті мұратына жете алмаған соң, махаббат дертіне шалдығып, қапыда көз жұмады. Сегіз серінің болашақ тағдыры бұлыңғыр қалады:

Бір-бірін сонсын қайтып көре алмапты,

Ғашықтық дертке төзім бере алмапты.

Сонан соң сән-салтанат, көрген қызық

Қиялын қыз Мақпалдың бөле алмапты.

Басталып, жаугершілік, жол тоқталып,

Сал Сегіз уәдеге орай келе алмапты.

Яғни ол да заманның құрулы тұрған тезінен ұзай алмайды. Басқаша қадам жасатып, жыршы да өтірікші бола алмайды. Ал, кейіпкерлердің ішінде ең күрескері – Есім сері. Ол қоғамдық жүйеге бас иіп, дәрменсіздік танытпай, өз бақыты үшін ерлік жасап, Зылиқаны алып қашып, Орынбор, Бұқар, Шаш өлкелеріне бой тасалап, мұратына жетіп, бала сүйеді. Патшалық өкіметтің билік орындарына да қарсы келіп, Мұқан төренің аяр екендігін әшкерелейді.

Бұл шығармаларда қазақ қоғамының сол кезеңдегі әлеуметтік қайшылығы айқын бедерленеді. Шығыс дастандары тәрізді шытырман оқиғалы болдыру үшін жыршы Есім серіні атқамінер барымташы ретінде суреттейді. Әлбетте, халқымыз үшін жылқышылардың әлеуметтік мәртебесі ерекше қадірлі болған. Сол себепті жырлаушылар әйел махаббатының қорғаны ретінде басқаны емес, «күлдір-күлдір кісінетіп, күреңді мінген» үш жылқышыны таңдап алады. Үш дастанда да әйел бостандығы «қалыңмалдың» құрбанына айналып, ар-ұжданы аяқ асты етіледі. Айым қыздың ата-анасы жар таңдауға рұқсат еткенімен, ақырында, ескіліктің шырмауынан шыға алмайды. Бұл да сол дәуірдің буырқанған өмірі, ащы шындығы.

Түйіндесек, әлеуметтік-сүйіспеншілік дастандарда жаңа заман туғызған рухани құндылықтар алға озады. Атап айтқанда, әйел теңдігі, махаббат еркіндігі, адамның ар-ұждан бостандығы, ішкі жан дүниесіндегі қазыналар, азаматтық намыс негізгі тақырыпқа айналады. Бұл шығармаларда суреттелетін тұлға керемет қасиетке ие эпикалық мінсіз кейіпкер емес, ел ішінде жүрген қарапайым еңбек адамдары, яғни лирикалық кейіпкерлер[1018]. Б.Әзібаева:

«Дастанда бас кейіпкердің эволюциялық өзгеріске ұшырағанын байқаймыз: ендігі бас кейіпкер ру-тайпаны ерлікпен қорғайтын бұрынғы атақты аңшы-батыр емес, кәдімгі адамгершілік сезімді ардақтай білетін қарапайым адам. Дастанда сол жаңа тұлға халықтың сүйіктісіне, идеалына айналады»[1019], - деп жазады.

Бұдан біз әлеуметтік-сүйіспеншілік дастандағы кеңістіктің де, кейіпкердің де тосын өзгеріске ұшырап, соны өріске бет алғанын көреміз. Бұнда фольклорлық қалыпқа соғылған дәстүрлі поэтикалық жүйе қолданыла бермейді, керісінше кәдімгі өмірдегі жеке адамдардың ішкі жан дүниесіндегі арпалыстар шынайылықпен суреттеледі. Дәлірек айтқанда, «Бұл топтағы жырларда қаһарманның көңіл күйін сипаттау, кейіпкердің іс-әрекетіне психологиялық дәлелдеме беру өрнегі молаяды, демек мінездің дара келбетін елестету нақтылана түседі»[1020]. Әлбетте, бұл деректер ақындық дара қолтаңбаның халық шығармасына бедер сала бастағанын көрсетеді. Фольклорда «индивидтік тіл, даралық портрет»[1021] болмайтын болса, бұл дастандарда керісінше ондай қасиеттер мол. Яғни, халық мұрасы әу бастағы тек-тамырынан алшақтап, ендігіде жазба әдебиетпен тоғысып, өмір сүруге қадам басқаны аңғарылады. Демек бұл дастандардан жазба ақындардың жеке қолтаңбасын айқын аңғаруға болады. Фольклор жаңа дәуір тудырған рухани сұраныстарға жауап беріп, түрі мен мазмұны елеулі өзгеріске ұшырап, уақыт талабына бейімделгенін аңдаймыз. Ескі дәстүр халық ақындары сусындайтын сарқылмас қайнар көзге айнала бастағаны байқалады.

§ 7. Лиро-эпикалық (балладалық) жыр

Жалпы сипаты. ХІХ ғасырда қазақ фольклоры бір топ шығармамен толықты. Олар бұрынғы классикалық эпостан да, ғашықтық жырдан да, тарихи жырдан да өзгеше. Солай бола тұрса да, олар осы аталған жанрлардың әрқайсысының біраз белгілерін бойына сіңірген. Айталық, батырлар жырынан эпикалық баяндауды, ғашықтық жырдан лирикалық сарынды, ал, тарихи жырдан өмірде болған адамдарды бейнелеуді алған. Соған қарамастан оларға ұқсамайды. Батырлық эпостан айырмасы – елді шапқыншылардан қорғау мен ерлік іс-әрекет жоқ, ғашықтық жырдан айырмашылығы – жалындаған махаббат көрінбейді, тарихи жырдан өзгешелігі – нақты бір тарихи оқиға бейнеленбейді. Яғни бұл шығармаларда эпикалық пафос бар да, эпикалық батыр жоқ, екі жастың қосылуы бар да, бір-біріне іңкәр болған ғашықтар жоқ, тарихи адамдар бар да, тарихи факт жоқ. Мұндай туындылардың тағы бір ерекшелігі – ежелгі мифтік ұғымдардың, ертегілік қиял-ғажайыптың жоқтығы және оқиғаның кәдімгі өмірдегі жағдайда өрбуі. Міне, осылардың бәрі ол шығармаларды жеке жанрдың үлгісі деп қарауға негіз болғандай. Бұл топқа «Айман-Шолпан», «Наурызбай-Қаншайым», «Ерназар-Бекет» секілді шығармаларды жатқызуға болады. Бір қарағанда, олар бір-бірінен алшақ сияқты көрінеді, сол себепті «Айман-Шолпанды», «Наурызбай-Қаншайымды» біресе ғашықтық жырға, кейде тарихи жырға, ал, «Ерназар-Бекетті» тарихи жырға қосып келдік. Анығында, олар – жаңа дәуір туғызған лиро-эпикалық жырлар. «Лиро-эпикалық» дегенде баяғы «лиро-эпос» ұғымында емес, балладалық сипаттағы шығармалар деген тұрғыда түсінеміз. Әдетте, біз «баллада» жанры жазба әдебиетімізде ғана бар деп ойлаймыз. Ақиқатында, олай емес. Баллада жанры көптеген елдің фольклорында бар және халық поэзиясының жеке жанры ретінде ғылыми тұрғыдан зерттеліп те жүр [1022]. Әуелде баллада би өлеңі түрінде пайда болғанмен, ол атау бірте-бірте шағын, содан соң лиро-эпикалық сипаттағы поэзиялық шығармаға қатысты қолданылатын болған. Фольклорлық баллада, негізінен, осы тұрғыда қарастырылады. Мәселен, орыс халық балладасы туралы ең жаңа еңбекте былай делінеді: «Әу баста балладалар халық эпосының бір бұтағы болған, сондықтан фольклористердің көпшілігі оларға халық поэзиясының эпостық түрінің эволюциялық дамуының нәтижесі деп қараған» [1023]. Әлбетте, еуропа мен орыс халықтарының балладасы мен біздің балладалық жыр деп отырғанымыз бірдей емес. Олардың фольклорлық балладасында негізгі тақырып – адамның қайғылы жағдайға душар болып, өмірмен қоштасуы немесе неше түрлі сұмдық оқиғаларды ұйымдастыратын жауыздардың үнемі жеңіп отыруы болып келеді. Әсіресе, ата-ананың балаға қастығы, туыс адамдардың бір-біріне істеген зұлымдығы, яғни отбасындағы трагедия – ең көп жырланатын тақырып. Осының бәрі лиро-эпикалық сарында баяндалады, сондықтан шетел фольклористері балладаны лиро-эпикалық жанрға жатқызады.

Біздің лиро-эпикалық жырларымыз басқа халықтардікіне типологиялық жағынан ұқсас: үлкен елдік, яки Отанды қорғау мәселесінің жоқтығы, әңгіме өзегі – отбасылық болуы, сюжеттің күрт өзгеруі, оқиғаның кейде трагедиямен аяқталуы. Тегі, мұндай типологиялық ұқсастықтың болуы жалпы фольклордың даму заңдылығынан туындаса керек. Ғалымдардың айтуынша, фольклорлық баллада – феодалдық қоғамда пайда болатын көрінеді. Бұл кезде фольклор өмір талабына сәйкес өзгеріске түсіп, оның құрамында жаңа жанрлар қалыптасады. Сондай жанрдың бірі – халықтық баллада деп есептеледі.

Қазақ қоғамы да көп уақыт феодалдық-патриархалдық болғаны белгілі. Оның өзіндік ерекшеліктері болғаны сияқты қазақ фольклорында да типологиялық заңдылықтармен бірге көптеген өзіндік қасиеті болды. Мұның бір көрінісі – ХІХ ғасырда пайда болған лиро-эпикалық жырлар. Оларды балладалық сипаттағы шығармалар деудің өзі белгілі дәрежеде шартты, бірақ, жоғарыда айтылғандай, өзінің бүкіл болмысы, нысанасы, объектісі бойынша балладаға жақын. Сөз жоқ, біз атап отырған шығармалар таза баллада емес, олар қазақтың өмірінен туғандықтан әрі басқа фольклор жанрларының әсерінен таза баллада жанрының ауқымынан шығып кетеді. Мұнда эпикалық сарын басым, сондай-ақ бірнеше жанрдың белгілері бас қосқан: айтыс, қоштасу, арнау үлгілері кездеседі, ал, мұның өзі жырға лирикалық сипат береді. Сонымен бірге қазақ балладалық жырларында ежелгі заманның салты мен ұғымдары, рулар арасындағы тартыс, көне сюжеттер мен мотивтер ұшырасады және трагедиялық та, бақытты да финал бар, тарихи адамдардың жаңа дәуірге сәйкес жаңаша әрекеттері бейнеленеді, кейіпкерлердің мінез-құлқы мен іс-қимылдарында ескі ұғым-түсініктер өзгертілген түрде көрсетіледі. Жалпы, бұл жырларда бұрынғы мен кейінгі жағдаяттар шебер ұштастырылған, сөйтіп, олар жаңа жанрдың пайда болғанын айғақтаған деп айта аламыз.

Дата добавления: 2015-06-04