Беларусь у час савецка-польскай вайны 1919-1920 гг., Рыжскi мiрны дагавор

Утварэнне Беларускай ССР i Лiтоуска-Беларускай ССР

Пасля вызвалення Б. ад ням.акупантаў і аднаўлення савецкай улады зноў паўстала пытанне аб утварэнні бел. нац. дзяржаўнасці. Існавала некалькі пазіцый: 1) Кіраўніцтва Паўночна-Заходняга абкома РКП(б): Б. павінна быць тэрытарыяльнай адміністрацыйна-гаспадарчай адзінкай РСФСР. 2) Бел. нац.камісарыят (Белнацкам): стварэнне Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Р. Рэзалюцыя аб утварэнні беларускага савецкага ўрада.Пленум ЦК РКП(б) прыняў пастанову аб утварэнні БССР. 1 студзеня 1919 г. Часовы ўрад Беларусі абнародаваў маніфест у сувязі з утварэннем БССР. 1-ы усебел. з'езд Саветау, Мiнск, 2-3 лютага 1919. Па прапанове Свярдлова з'езд прыняу рашэнне аб аб'яднаннi БССР з Лiтоускай ССР. З'езд прыняу канстытуцыю БССР,аналагiчную канст. РСФСР 1918. Па ёй вышэйшым органам улады БССР абвяшчауся Усебел. з'езд Саветау.Узначалiу Вялiкi Прэзыдыум - Мяснiкоу.Аб'яднанне Лiтвы i Беларусi у ЛiтБел адбылося 27 лютага 1919 года. Старшыней новай дзяржавы са сталiцай у Вiльнi стау Цыхоускi,. ЛiтБел праiснавау да наступлення палякау у 1919

годзе.

1918 адрадзiлася Польская дзяржава. Пiлсудскi аб'явiу аб аднауленнi РП у межах 1772.У снежнi 1918 польскi урад стау на шлях ажыццяулення памерау далучыць землi Украiны, Б. i Лiтвы да Польшчы. 21 снежня у Гродна Рада БНР стварыла Савет Дзярж. абароны (узначалiлi В.Ластоускi i генерал

В.Кандратовiч). Сiлы былi няроуныя. Было вырашана далучыцьь Гродзеншчыну да Лiт. рэспублiкi на правах аутаномii. Лiт. рэспублiка у той час была прызнана шэрагам дзяржау у тым лiку i краiнамi Антанты. З мэтай адстойвання iнтарэсау бел. народа i кiравання бел. землямi пры Лiт. урадзе было створана Мiнiстэрства бел. спрау, узначалiу I.Варонка.Да п.1919 палякi захапiлi значн. частку Гродзенскай губернii, працягвалi наступленне у трох напрамках: 1)Вiльня-Лiда-Маладзечна, 2)Баранавiчы-Мiнск, 3)Кобрын-Пiнск. Захапiлi Брэст, Ваукавыск, Слонiм, Скiдаль, Шчучын, Пiнск, Баранавiчы. Бальшавiцкая улада не змагла арганiзаваць значнага супрацiулення.Вялiкiя сiлы Чырво-

най Армii у гэты перыяд канцэнтравалiся на Усходнiм фронце,якi бальшавiцкi урад лiчыу галоуным. Вясной 1919 польскiя войскi захапiлi Лiду i Вiльню. Урад ЛiтБел пераехау у Мiнск.У мэтах канцэнтрацыi сiл i узмацнення абароны 1 чэрвеня 1919г. у Маскве было прынята рашэнне аб перадачы паунамоцтвау бальшавiцкiх урадау Украiны, ЛiтБел i Латвii ураду РСФСР. Лiт.-бел. армiя перайменавана у 16 армiю. Польскае наступленне працягвалася. Пагроза навiсла над Гомелем. I толькi на лiнii р.Бярэзiны фронт стабiлiзавауся да вясны 1920.У сакавiку 1920 палякi - новае наступленне. Пры дапамозе Антанты яны захапiлi Мазыр, Калiнкавiчы, Рэчыцу.25 красавiка палякi сумесна з пятлюрауцамi разгарнулi наступленне на працягу усяго польска-савецкага фронту ад р.ПРыпяць да р.Днестр.Дзякуючы перакiдванню войск з Усходняга фронту, Чырвоная Армiя 14 мая

1920г. здолела перайсцi у контрнаступленне. Але з-за недахопу сiл наступленне не дала вынiкау. Новае наступленне Чырвонай Армii распачалося у лiпенi 1920, было старанна падрыхтавана i дало плён. 7 лiпеня быу вызвалены Мiнск, 1 жнiуня - Брэст. Пад нацiскам А.Чарвякова,З.Жылуновiча, Д.Чарнушэвiча ЦК КП(б)Б прызнау неабходным выступiць з дэкларацыяй аб прызнаннi самавызначэння бел. народа. 31 лiпеня 1920. у Мiнску прынята Дэкларацыя незалеж-цi БССР у межах адной (Мiнскай) губернii. Гэта было не столькi аднауленне беларускай дзяржавы, колькi супакойванне народных мас. Супраць гэтага акта выступiлi беларускiя эсеры, якiя жадалi бачыць Беларусь сапрауды цэласнай i незалежнай дзяржавай. Рыжскі мірны дагавор Расіі i Украiны з Польшчай (18 марта 1921):

Зах. Б. i Зах. Укр. – Польшчы. Польское админ.-тер. деление: воеводства, поветы, гмины.

46 Грамадска-палiтычнае i эканамiчнае развiццё БССР у 20-х гадах XX ст.

Разбурэнні, беспрацоўе, ўсеагульнае адзяржаўленне сродкаў вытворчасці, харчразвёрстка - незадаволенасць народа, ас. сялянства.Цяжкi эканамічны і паліт. крызіс 1920–21: разбалансаванне паліт. і эканаміч. інтарэсаў. З’явілася нов. эканамічн. палітыка, распрацаваная Леніным і прынятая Х з’ездам РКП(б) у 1921. Сродкi рэалiзацыi: харч.падатак, кааперацыя, свабоднае прадпрыймальнiцтва i свабодны рынак. Сутнасць нэпа – макс. пад’ём вытворчых сіл і паляпшэнне становішча рабочых і сялян дзеля захавання савецкай улады.Гал. мэта нэпа - замена харчразвёрсткі харч.падаткам. Дазвалялася здаваць зямлю ў арэнду і выкарыстоўваць наёмную працу пры ўмове, што члены сям’і наймальніка таксама працуюць. 3 віды гандлю: прыватны, кааператыўны і дзяржаўны. Дзяржбанк ў к.1922 – нов. грашовыя знакі – чырвонцы.Адменены абмежаванні на сумы ўкладаў, якія маглі захоўваць грамадзяне і арганізацыі ў ашчадных банках.Дзяржава стала падтрымліваць дробныя і сярэднія прыватныя і кааператыўныя прадпрыемствы.Дазвалялася арэнда прамысловых прадпрыемстваў іншаземнымі фірмамі ў форме канцэсій.Радыкальныя змены адбыліся ў кіраванні дзярж. прамысловасцю.Узнаўлялася грашовая аплата працы.Заняпаўшая ў гады вайны і рэв. эканоміка Б. пачала адраджацца.Аднак поспехі прынеслі і вялікія эканамічныя праблемы. Крызіс збыту, як вынік няправільнай цэнавай палітыкі дзяржавы, вялікай розніцы паміж коштам прамысловых і с/г тавараў.Селянін за прададзеную прадукцыю мог набыць прамтавараў у параўнанні з даваенным часам у 7 разоў менш.Крызіс збыту абвастрыў фінансавую праблему.Меры па зніжэнні сабекошту прамысловай прадукцыі, цэн на тавары, скарачэнні накладных расходаў, удасканальвалася дзейнасць кіруючага апарату і інш.У выніку павысілася рэнтабельнасць прадпрыемстваў.Творчая ініцыятыва рабочых, укараненне прагрэсіўных метадаў працы.Правядзенне ў жыццё новай экан. палітыкі дазволіла ў кароткі тэрмін аднавіць прамысл-ць, стабілізаваць эканоміку.Доля прыватніка ў валавой прамысловай прадукцыі зменшылася.У тых умовах выцясненне прыватніка было адной з памылак у справе кіраўніцтва эканомікай краіны. У 1927 аб'ём валавай прадукцыi iндустрыi БССР перавысiу даваенны узровень. На долю дзярж. прамысл-цi - амаль 3/4 усёй прамысл. прадукцыi. Палепшылiся умовы працы i быту, жыццёвы узровень. Паднялася вытворчая i грамадска-палiтыч

ная актыунасць рабочых.

47 Развiццё культуры Беларусi у пачатку XX ст. Палiтыка беларусiзацыi 20-х гадоу i яе вынiкi.

У міжваенны перыяд (20–30-я) грамадска-паліт. жыццё на Б. было поўным супярэчнасцей, цесна звязаным з сац.-эканамічнымі працэсамі.Барацьба двух тэндэнцый. Адна - дэмакратызацыя, другая – працяг палітыкі ваен. камунізму. Пачатак палітыкі беларусізацыі – 1924. З 1923 да сяр. 1924. працэс беларусізацыі прайшоў 1-ую фазу, на працягу якой вялася ў асноўным яе падрыхтоўка. Беларусізацыя дзярж. устаноў, грамадскіх арганізацый, якая мела на мэце вывучэнне супрацоўнікамі бел.мовы і перавод на яе справаводства.Вырашалася задача актыўнага вылучэння на кіруюч. пасады прадстаўнікоў карэннага (не толькі бел.) насельніцтва. Значных поспехаў дасягнулі бел.літ., нац. бел. тэатр, музыка, жывапіс.Нягледзячы на супярэчнасці, цяжкасці і недахопы, палітыка беларусізацыі з’явілася практычнай спробай ва ўмовах савецкай улады ажыццявіць бел. нац. адраджэнне. Паспяхова праходзiла беларусiзацыя навучальных устаноу. Да 1928 80% школ пераведзена на бел. мову. Бел.мову неслi у масы бел. пiсьменнiкi У.Дубоука, М.Чарот, К.Чорны i iнш. Мастацкiя творы 20-х гадоу сведчаць аб зменах,якiя адбывалiся у грамадстве. Паэма Я.Коласа "Новая зямля" дала цэласнае уяуленне аб спадзяваннях беларус- кага сялянства, яго духоуным патэнцыяле. Развiваецца краязнауства. На сярэдзiну 20-х гадоу у БССР дзейнiчала 240 краязнау-чых арганiзацый. У ходзе беларусiзацыi развiвалася новая галiна у навуцы - беларусазнауства. Плённа працавалi на нiве бел. адраджэння паэт, празаiк Цiшка Гартны; пiсьменнiк М.Гарэцкi; гiсторыкi В.Ластоускi,У.Iгнатоускi, У.Пiчэта; жывапiсец i графiк М.Фiлiповiч; стваральнiк першага беларускага кiнафiльма "Лясная быль" Ю.Тарыч; аутар першай п'есы на бел.мове "Машэка" Е.Мiровiч; кампазiтар, аутар Дзярж. гiмна БССР Н.Сакалоускi... Да 1928 беларусiзацыя дасягнула значных поспехау. Яна аблегчыла барацьбу з непiсьменнасцю, садзейнiчала ажыццяуленню асветнiцкай работы, стварыла пе-радумовы для разгортвання нацыянальна-культурнага будаунiцтва у БССР.

Дата добавления: 2015-06-25