Грамадска-палiтычнае жыццё у Беларусi у другой палове 19 ст

Паустанне 1863 гг. Выспяванне паўстаннябыло звязана з абставінамі развіцця Беларусі ў другой палове XIX ст. Сялянства Беларусі ў сваей большасці было нездаволена ўмовамі адмены прыгоннага права. 3 мэтай прадухілення іх удзелу ў паўстанні супраць самадзяржаўя, што пачалося ў 1863 г. у Польшчы, царскі ўрад змяніў некаторыя палажэнні рэформы 1861 г. і скасаваў часоваабавязанае становішча сялян. Былі паменшаны на 20% выкупныя плацяжы. Гэта паўплывала на ўдзел сялянства ў паўстанні. Сярод паўстанцаў налічвалася толькі 18% сялян. Масавы ўдзел у паўстанні ўзяла шляхта, якая дамагалася аднаўлення Рэчы Паспалітай у межах 1772 г. Найбольш рашуча настроеная частка шляхты ажыццяўленне сваіх мэт звязвала з падрыхтоўкай і правядзеннем узброенага паўстання супраць царскіх улад пры падтрымцы сялян. Прыхільнікаў такой тактыкі дзеянняў называлі «чырвонымі». Частка буйных памешчыкаў спадзявалася дасягнуць названай мэты мірным шляхам без удзелу сялянства. Прыхільнікаў такой тактыкі дзеянняў называлі «белымі». Кіраўніком «чырвонай» плыні шляхецкіх рэвалюцыянераў у Беларусі стаў Вікенцій Канстанцін (Кастусь) Каліноўскі(1838—1864 гг.). Восенню 1862 г. стаў старшынёй Літоўскага правінцыяльнага камітэта (ЛПК) у Вільні — цэнтра «чырвоных» у Літве і Беларусі, які ўзначаліў падрыхтоўку узброенага паўстання супраць царскіх улад. Вялікую ролю ў арганізацыі паўстання адыграла выданне з лета 1862 г. К. Каліноўскім разам са сваімі паплечнікамі першай рэвалюцыйна-дэмакратычнай газеты ў Беларусі «Мужыцкяя праўда». Выйшла 7 нумароў газеты. К. Каліноўскі прапагандаваў ідэю народнай сялянскай рэвалюцыі і сфармуляваў ідэю дэмакратычнай народнай дзяржавы. Ну мары газеты ён падпісваў псеўданімам «Ясъка, гаспадар з-пад Вільні».

Адсутнасць адзінага плана баявых дзеянняў, недахоп сіл і зброі, аб'яўленне беларуска-літоўскіх губерняў на ваенным становішчы і правядзенне карнай аперацыі супраць паўстанцаў пад кіраўніцтвам віленскага генерал-губернатара М. Мураўёва, рознагалоссі паміж удзельнікамі паўстання прывялі да яго паражэння. Восенню 1863 г. узброеная барацьба ў Беларусі была практычна падаўлена. У канцы студзеня 1864 г. быў арыштаваны К. Каліноўскі. Знаходзячыся ў турме, ён напісаў і перадаў на волю тры лісты свайму народу, вядомыя пад назвай «Пісьмы з-пад шыбекіцы». 3 лістоў вынікала, што К. Каліноўскі не прызнаваў маскоўскі або польскі ўрады сваімі для беларусаў. Ён заклікаў беларускі народ ісці ваяваць.

Падаўленне паўстання 1863 г., якія развярнуліся затым рэпрэсіі ў адносінах да яго ўдзельнікаў, фактычная забарона беларускага друку надоўга затрымалі развіццё нацыянальнага руху. Яно ажывілася зноў толькі ў канцы 70-х гадоў, калі ў барацьбу ўступіла новае, народніцкае пакаленне. На чале яго апынуліся разначынцы-народнікі, прыхільнікі тэорыі сялянскага сацыялізму, распрацаванага А. Герцэнам і Н. Чарнышэўскім. Народніцтва Беларусі ідэйна і арганізацыйна з'явілася часткай агульнарасійскага руху. Вядомымі прадстаўнікамі гэтага руху былі выхадцы Беларусі М. Судзілоўскі, А. Бонч-Асмалоўскі, будучы царазабойца І. Грынявіцкі і інш. У 1874 - 1884 гг. зямляцтва і нелегальныя групы беларускіх студэнтаў існавалі ў многіх вышэйшых навучальных установах Расіі. Члены гэтых арганізацый часта былі кіраўнікамі народніцкіх гурткоў у Мінску, Магілёве, Гродне, Пінску, Слуцку і ​​іншых гарадах. Ідэйна і арганізацыйна яны былі звязаны з «Зямлёй і воляй», створанай у Пецярбургу ў 1876 г. Пасля яе расколу ў 1879 г. большасць беларускіх гурткоў падтрымала прыхільнікаў «Чорнага перадзелу». Лідар яго Г. Пляханаў двойчы наведваў Беларусь. У Мінску ў 1881 г. былі выдадзены тры нумары газеты «Чорны перадзел» і газета для працоўных «Збожжа». Пасля распаду «Чорнага перадзелу» у 1882 г. беларускія народнікі перайшлі на пазіцыі «Народнай волі». «Нарадавольцы» спрабавалі аб'яднацца ў адзіную рэгіянальную Паўночна-Заходнюю арганізацыю «Народнай волі», але ў канцы 1882 г. арышты прывялі да яе распаду.

У пачатку 80-х гг. цэнтрам беларускіх народнікаў быў Пецярбург. У пачатку 1884 г. з ініцыятывай аб'яднання ў адзіную арганізацыю ўсіх народніцкіх гурткоў выступіла група «Гоман», якой кіравалі А. Марчанка і Х. Ратнер. Былі выдадзены два нумары газеты «Гоман», якая прапагандавала ідэі абласной аўтаноміі Беларусі ў федэратыўнай рэспубліканскай Расіі. «Гоманауцы» ўпершыню заявілі пра існаванне беларускай нацыі, адстойвалі яе права на нацыянальную самастойнасць. Аднак стварыць адзіную арганізацыю ў Беларусі гомоновцы не змаглі, што тлумачыцца рэпрэсіямі ўладаў і крызісам народніцтва, якое сыходзіла з гістарычнай арэны і саступала дарогу марксізму. У наступныя гады народніцтва набывала ліберальны характар. Адмовіўшыся ад рэвалюцыйнай барацьбы з урадам, ліберальныя народнікі сканцэнтравалі ўвагу на ўмацаванні сялянскага землеўладання, спадзяючыся затрымаць працэс абеззямельвання сялян. Яны прапанавалі ўмацаваць супольнае землекарыстанне, даць сялянам ільготныя крэдыты, развіваць сялянскія здабычы і г.д.
Развіццё капіталізму прывяло да фарміравання значных кадраў рабочага класа Беларусі. У сілу наяўнасці тут мноства дробных прадпрыемстваў становішча працоўнага класа Беларусі было больш цяжкім, чым у Расіі. 13 - 14-гадзінны працоўны дзень, нізкая зарплата, штрафы, адсутнасць страхавога і пенсіённага забеспячэння выклікала ў працоўных да розных формаў барацьбы. Спачатку гэта былі ўцёкі, а ў 70-я гг. асноўнай формай сацыяльнага пратэсту станавіцца стачка. Прынятае ў 80 - 90-х гг. заканадаўства аб абмежаванні выкарыстання дзіцячай і жаночай працы, памераў штрафу, працягласці працоўнага дня, увядзенне фабрычнай інспекцыі істотна не паўплывала на становішча працоўных Беларусі, бо яго сфера была абмежавана толькі часткай прамысловых прадпрыемстваў. У 80-я гады сталі стварацца гурткі сярод працоўных, дзе вывучаліся творы К. Маркса і Ф. Энгельса. Першы гурток быў створаны ў Менску студэнтам Э. Абрамовічам. Якасна новы этап у распаўсюдзе марксізму звязаны з узнікненнем групы «Вызваленне працы», якая ўзнікла ў 1883 г. у Жэневе. Працоўны рух Беларусі зліваецца з агульнарасійскім сацыял-дэмакратычным рухам. Членамі групы былі выхадцы Беларусі І. Гецев, А. Гурыновіч, С. Ляўкоў, А. Трусаў і інш На актывізацыю сацыял-дэмакратычнага руху ў Беларусі аказаў уплыў створаны ў 1895 г. у Пецярбургу «Саюз барацьбы за вызваленне рабочага класа». Яго членамі былі ўраджэнцы Беларусі: Л. Лепяшынскі, М. Левашкевич, Т. Максімаў і інш. У другой палове 90-х гг. сацыял-дэмакратычныя арганізацыі дзейнічалі ў Мінску, Гомелі, Віцебску, Смаргоні, Ашмянах, Брэст-Літоўску, Гродне, Пінску. Члены сацыял-дэмакратычных арганізацыяй праводзілі палітычную агітацыю сярод рабочых, распаўсюджвалі лістоўкі і рэвалюцыйную літаратуру, кіравалі стачечной барацьбой рабочых. У рабочым і сацыял-дэмакратычным руху Беларусі ў канцы 90-х гг. з'явіліся свае спецыфічныя рысы: імкненне яўрэйскіх, літоўскіх і польскіх сацыял-дэмакратаў ствараць рабочыя арганізацыі па нацыянальнай прыкмеце. Былі створаны сацыял-дэмакратычныя арганізацыі Каралеўства Польскага (у 1900 г. сацыял-дэмакратыя Каралеўства Польскага і Літвы), «Усеагульны яўрэйскі саюз у Літве, Польшчы, Расіі» (Бунд).

Дата добавления: 2015-06-25