Раннее и Древнее царство в Египте. 17 страница

– Bu gün mühafız burada yoxdur. Nə vaxt gələcəyı bəllı deyıl... Sabah gəlsəniz yaxşı olar.

Gəncin mülayim səsi Rüstəmbəyin həyəcanını təskin etdi. O buraya böyük qorxu ilə gəlmişdi...

Küçəyə çıxdılar. Hava olduqca soyuqdu. Duruxub düşündülər.

– Sabaha qədər harada qalacağıq? - deyə Rüstəmbəy soruşdu. - İmranın yanı qorxuludur.

Qulamrza cavab olaraq onun üzünə baxdı, bir şey söyləmədi. Düşüncəli bir halda yola davam etdilər. Birdən Qulamrzanın dodaqları təbəssümlə parladı.

– Rüstəmbəy, - dedi, - Tapdığın yanına gedək.

– Tapdıq kimdir?

– Pah! Burada bir Tapdıq var. Qəribə adamdır. Neçə ildir buradadır. Peşəsi lotuluqdur. Üç ay əvvəl məni evinə qonaq aparmışdı. Özü də Podolda olur.

Rüstəmbəy heyrətlə:

– Balam, hardan-hara? Deməzmi, nə münasibətlə? Qulamrza sevinclə Rüstəmbəyin qoluna girdi.

– Əşi, o elə adam deyil. Gör necə razı olacaq. Rüstəmbəy istər-istəməz yola düşdü.

Tapdıq Podolun ən qarışıq və kirli bir küçəsində yaşayırdı. Alçaq qapını döydülər, uzunsaqqal, qara ləbbadəli bir yəhudi bunları qarşılayıb, fəna qoxulu bir koridora götürdü. Səsə sol tərəfdəki, üzərinə keçə çalınmış qapı açıldı, qara sifət, iri burunlu bir baş göründü.

Tapdıq:

– Buyurun, buyurun! - sözləri ilə qonaqları xırda, qaranlıq vö rütubət qoxulu otağına aldı.

Pinti geyinmiş, üzünü tük basmış Tapdıq hər sözündən nəzakət yağdıraraq:

– Məni bağışlayın, mənə xəcalət verdiniz, - deyə kirli yatağının üstündə yer göstərdi.

Oturdular.

Rüstəmbəy otağı gözdən keçirdi. Divardan iplə asılmış rəfdə toz basmış süni çiçəklər qoyulmuşdu; divarlara cürbəcür şəkillər vurulmuşdu: burada çılpaq qadınlarla bərabər Səttarxanın şəkli də asılmışdı. Xırda pəncərənin pərdəsi darçını ləkələrlə dolu idi.

Tapdıq Rüstəmbəyin otağı seyr etməsini görərək:

– Qulamrza, daha sən məni tanıyirsan. Ancaq... yoldaşının yanında başıaşağı oldum.

Sözlərini qurtarıb, məhcub bir təbəssümlə Rüstəmbəyin üzünə baxdı:

– Bağışlayın, dərvişlikdir, - dedi. - Mənim atam Qafqazda bir kişidir. Dövlətli də olmasa, özünə görə varı var. Kağız yazır ki, gəl, getmirəm... Mən də belə dəliyəm.

Rüstəmbəy:

– Zərər yoxdur, - dedi. - İnsanların hərəsi bir cür dəlidir. - Cahıllıqdır... Dalını düşünmürəm... Əh, beş gün dünya deyilmi? Harada xoş keçir, orada yaşa.

Qulamrza əlini boğazma uzadaraq:

– Tapdıq, - dedi, - mən ölüm, siçan davası satdığını bir nağıl elə. Tapdtq cavab verməkdən çəkinib, gözlərini yerə dikmişdi. Qulamrza gülə-gülə: - Rüstəmbəy, bir gün Tapdığın pulu qurtarır. Ha düşünür, bir çarə tapa bilmir. Deyir, gəldim evə, cörəyin içini çıxarıb, ondan həblər qayirıb bazara apardım. "Siçan davası, siçan davası!" - deyə çığırır. Podol bir yerdir ki, camaat siçanın əlindən zardır. Tökülüb həbbin bırini bir abbasıya göydə götürürlər.

Qulamrza nağıl etdikcə Tapdıq utanıb qızarırdı. Axırda durub koridora çıxdı.

Tapdığın olmamasından istifadə edərək, Qulamrza onun macəralarını Rüstəmbəyə anlatdı.

Rüstəmbəy zarafatla:

– Canım, - dedi, - məni haraya gətirdin? Gecə durar bizi öldürər.

– Yox. Hər kəsi dolandırar. Amma qonağa xəyanət eləməz. Bu xəspuşların qəribə xasiyyəti var: duz-çörəyə xəyanət etməzlər. İndı bax gör bizə nə hörmət edəcək. Ölümə göndərsək gedər.

Rüstəmbəy heyrətli gözləri ilə otağın təkrar seyrinə daldı:

– Qulamrza, dedi, - xəspuş da olsa, məslək sahibinə bənzəyir. Bax, bunun da özünəməxsus bir hüsni-təvəccöhü var... Səttar xanın rəsmini görürsənmi? Düşünmüş də, şahın deyil, Səttar xanın rəsmini asmış.

Bu əsnada qapı açıldı. Tapdığın məhcub siması göründü.

Naharı ev sahiblərinin yemək otağında etdilər: quru balıqla kolbasa yedilər. Tapdıq ət tapmadığı üçün:

– Bağışlayın, - dedi, - sizin yanınızda xəcalətli oldum. Nə edim, başqa bir zaman gəlmədiniz. Bildir əlimə Məkkəyə gedən bir-iki tatar keçmişdi. Bilirsiniz, kefım necə kökdü. Ey! Nə vaxtlar vardı! Studentlər inqilab salıb aləmi dağıtdılar.

"Student" sözünü deyərkən Tapdıq qonaqlarının üzünə məna ilə baxıb, zarafat etdiyini duydurdu.

Yeməkdən sonra yenə Tapdığın otağına çəkildilər. Qulamrza düşüncəli idi:

– Tapdıq, - dedi, - Sayaddan nigaranam. Get, bir xəbər gətir.

Tapdıq əlini başıa tərəf qaldırıb:

– Gözüm üstə! Kağız yazsan yaxşı olar, - deyib Qulamrzanın üzünə baxdı və fikrinin təsvib olunmasını duyaraq, haman taxtın altındakı taxta sandığı irəli çəkdi. - Kağız tapılar... məni bir o qədər də avam bilməyiniz.

Tapdıq bir dəstə yıpranmış kitabçaların arasından bir parça kirli və əzik kağız götürüb Qulamrzaya verdi:

– Konvertim yoxdur, bağışlayın, - dedi. - Kağız yazmağı sevmirəm. Alın, kitab da verim. Oxuyun, yoxsa darıxarsınız. Bildir kefim kök olanda, axşamlar bu kitabları oxurdum... Ey!.. Nə vaxtlar vardı!..

Tapdıq köksünü ötürərək, Nat Pinkertonun macəralarına dair bir-iki kitabça çıxardı:

– Qəribə nağıllardır. Çox idi, ev xanımına verdim, ondan da tanışları aparmışdır.. Yaxşı kitab olduğu üçün cibişdana saldılar getdi... Mən də istəmədim... Bilirsiniz, dilim gödəkdir; birdən bir il otaq kirayəsi vermirəm. Əl həmişə dolu olmur. Dədəmizdən pul qalmayıb, sənətimiz də ki, yoxdur...

Tapdıq Rüstəmbəyə alışaraq uzun-uzadı danışdı. Qulamrza da məktubu bitirib verdi. Rüstəmbəy:

– Tapdıq, - dedi, - bizim evdən də xəbər getirərsənmi? Tapdıq müti bir əsgər kimi:

– Baş üstə! Gətirərəm... adres ver də.

Tapdıq lazımi məlumat aldıqdan sonra qırağı getmiş dəri papağını başına basıb, qızartdaq yapıncısını çiyninə salaraq:

– Bilirsiniz, bu yapıncının altında bu il İmrana nə, qədər tüfəng daşımışam. Arsenalda bir zabit var, yüzəcən tüfəng satmışdı. Bir dəfə bir çamadan naqan gətirdim. Zəhrimar nəfəsimi kəsdi... Xülasə, Allah yetirir... Görək yoldaşlardan nə qazanacağıq.

Tapdığın geri donməsi bir neçə saat çəkdi. Tramvay işləmədiyi üçün uzun yolu piyada gedib gəlmişdi. Yapıncını yerə qoyar-qoymaz:

– Axtarıb itirən yoxdur. Salamatlıqdır. Hərənizə bir məktub gətirdim, - dedi. Rüstəmbəy ev xanımından və Qulamrza da Sayaddan gələn məkrubları cəld oxuyub sakit oldular. Axtarış bir daha olmamışdı. Yalnız bir əsger Rüstəmbəyi soruşub getmiş imiş.

Tapdiq istehza ilə gülərək:

– İndi, yoldaşlar, - dedi, - axşam düşüb. Balıq-çörəyimizi yeyək, siz yatmaqda olun, mən də qarovula gedim. Bizim ev komitəsinin sədri yaman adamdır, qarovula çıxmayanın atasını yandırır.

Qulamrza:

– Saat neçəyə qədər qarovul çəkəcəksən? - deyə sordu.

– Düz sabaha qədər. Evin qabağında o yana get, bu yana get... Birdən şən və laübali Tapdıq məhcub bir hal aldı:

– Vallah, - dedi, - Rüstəmbəydən xəcalətli oldum. Pis vaxtda gəldiniz. Mən ölüm, Ölkə düzəlsin, mənə əməlli-başlı bir qonaq gəlin.

– Əşi, zərər yoxdur. O qədər görüşəcəyik ki.

– Qorxuram bu kasıb Tapdığı yaddan çıxarasınız.

– Yox, çixarmarıq.

– Vallah, ölümə göndərsəniz gedərəm. Mən sizin nökərinizəm, həmişə kiçiyinizəm; nə əmriniz olsa, buyurun.

– Qardaşsan.

– Balıq-çörəklə qardaşlıq olarmı? Mən sizə gərək ayrı cür qulluq edəydim...

Qonaqlar çox məmnun olduqlarını söyləyərək, Tapdığa təşəkkür etdilər. Buna baxmayaraq, Tapdıq yenə məhcub bir tövrlə onları yemək masasına dəvət etdi.

Yeməkdə qoca yəhudi ilə arvadı da iştirak etdi. Masanın üzərinə solğun və şilküt boşqablar, axsaq çəngəl-bıçaqlar düzülmüşdü. Quru balıq təmizlənib qoyulmuşdu. Qara çörəklə bərabər bir-iki də ağ bulka vardı. Samovar küncdə piqqıldayırdı. Qadın təskinlik verərək:

– Tapdıq Makarıç çox məhcub olur. O, qonağı çox sevər. Ancaq ət tapa bilmədi. Deyirəm, Tapdıq Makarıç, zərər yoxdur, yoldaş Lenin inqilab düzəltdi, bərabərlik elan etdi. İndi hamı müsavidir. Bundan sonra məmləkət üçün hamı çalışacaq, işlər düzələcək. Bilirsiniz, çar zamanı yaşamaq necə çətindi? Ətrafdakı yəhudilərin bu şəhərdə yaşamağa haqları yoxdu. Bir dəfə həkimə bir xəstə gətirmişdilər. Üç gün bizdə gizli yaşadı. Axırda polis duyub - sürdü və bizi də yüz manat cərimə etdi. Xəstə yəhudi yolda ölmüşdü. Nə zülmlər olurdu! İndi yoldaş Lenin yəhudilərin insan haqqını qaytardı.

Tapdıq ev xanımının sözlərini təsdiq edərək:

– Yəhudilərin dükan açmağa da ixtiyarları yoxdu. Birisi mənim adıma açmışdı.

Tapdıq birdən Rüstəmbəyə yönələrək türkcə:

– Yəhudilərə "pis" deyirlər. Amma mən bunlardan pislik görmədim: özləri qazanan kimi, başqasını da qazandırırlar. Bizim müsəl mandakı paxıllıq, ayaqdan çəkmə bunlarda yoxdur. Bilirsən, bunlar bir-birinin əlindən necə tuturlar. Bizim müsəlman köpək oğlu adamı boğmaq istəyir. Vallah, vətənimdən bunun üçün baş götürüb gəlmişəm...

Bu əsnada qapı döyüldü. Qoca yəhudi qalxıb getdi.

– Qarovula gəlin, -deyə qapıdan səs eşidildi. Tapdıq yerindən:

– Gəlirəm! Gəlirəm! Bu saat! Qadın Tapdığa çay tökdü və şimi qabını ona tərəf itələdi.

– Tapdıq Makarıç, iç, - dedi, - hava soyuqdur. Tapdıq çayı nəllbə kiyə töküb içdi və sonra küncdəki tüfəngi götürüb geyinməyə getdi. Qadın onun arxasınca:

– Tapdıq Makarıç, boynuna başlıq dola, şaxta bərkdir, donarsan, -dedi və söhbətə davam etdi.

O biri gün də muhafizi idarədə tapmadılar. Bir saat gözləmək icab etdi. Bir də:

– O, Rüstəmbəy! -deyə səs gəldi. Rüstəmbəy ona tərəf yönələn əsgəri libaslıya baxaraq:

– Vanya, siz burada nə gəzirsiniz? - deyə ayağa qalxdı. Öpüşdülər.

Vanyanın Kiyev mühafizi olduğu meydana çıxdı. Vanya yoldaşını və Qulamrzanı otağına qəbul etdi.

– Canım, nə münasibətlə? Mən sizi Qafqazda bilirdim.

– Yollar xarabdır, getmək mümkün deyil. Vanya ciddi və mətanətli səslə:

– Yaxında açarıq. Don hövzəsi əlimizdədir. Yalnız Şimali Qafqaz xarabdır, ora da düzələr.

Kabinənin hərdəqiqə qapısı açılır, cürbəcür adamlar girib, sadə bir tərzdə danışır, raport söyləyir, kağız imzaladırdı. Vanya adi mehribanlığı ilə hər kəsi qarşılayır və eyni zamanda da Rüstəmbəylə zarafatlaşır və arabir cəbhə həyatını xatırladırdı.

Nəhayət, Rüstəmbəy qafqazlıları himayə məsələsini açdı:

– Bu kəskin mübarizə zamanı bizlərə də xətər yetməsindən qorxuruq, - dedi. - Vuruşma ilə şəhərə girən əsgər acıqmış, bir çox hadisələr baş vermiş və vermədədir...

Vanya onun sözlərini kəsərək:

– Hərb əsnasında hadisələrin olması təbiidir, - dedi. -Düşmən bizə qarşı rəhm göstərdimi? Yüzdən yuxarı gizli meyit tapmışıq. Bunlar həp dəzgahdan ayrılıb zülmlə öldürülmüş işçilərdir... Mühasirədə azmı qırıldıq?.. Biz də sinif düşmənimizə qarşı amansızıq. Onları sağ buraxsaq, imkan bulub bizi təpələrlər...

Vanyanın mehriban üzü sərt bir şəkil almışdı. Gözləri kin saçırdı. Rüstəmbəy sakit dinləyirdi. Qulamrzanın canına qorxu cökmüş, gəldiyinə belə peşmandı.

Vanya bir-iki kağıza imza atıb sakit oldu. Rüstəmbəy təkrar məsələyə döndü. Vanya qəti:

– Kimsə sizlərə toxuna bilməz! - dedi. - Bu saat əmr verərəm. Vanya dediyini haman həyata keçirdi; katibini çağırıb əmr yazmasını söylədi.

Rüstəmbəy və Qulamrza sakit oldular.

– Başqa işiniz də olsa, gəlib mənə deyırsiniz, - deyə Rüstəmbəyin üzünə baxdı. Rüstəmbəy ayağa qalxaraq:

– Sağ olun, - deyib çıxdı.

Milli komitə buraxılmış və üzvlərin hərəsi gündəlik çörəyini təmin etmək üçün bir yerə işə girmişdi. Bir-biri ilə görüşmək imkanı belə qalmamışdı. Rüstəmbəy fəaliyyətsizlikdən yenə dəruni aləmi ilə məşğul idi. Bir neçə ildən bəriki həyatını təhlil edərək, onun quruluşunda uyğunsuzluqlar görüb əsəbiləşirdi. Atdığı bütün addımlar ona yanlış görünürdü. Özünü uzun təhlil və tənqiddən sonra, ağlın səadət verici qabiliyyətinə inanmamağa başlayırdı. Ona belə gəlirdi ki, hiss ağıldan daha ötgün bir qüvvədir. "Ağıl, - deyirdi, - irəlini təyin etməyə qalxışan bir qüvvədir. İradə hürr olmadığı üçün ağıl daim qaranlıqda sürünür və ələləksər insanı çıxılmaz nöqtələrə sövq edir. Duyğu isə təbii bir axındır. Təbiət çağırışını əks etdirən bu qüvvə ruha sükutt yaşayışa müvazinət bəxs edir..."

Belə mühakimələrdən sonra Rüstəmbəy hissə qapılıb, orada boşluq və sərt bir acılıq duyur, əzab çəkirdi. Bu dəqiqələr Musyanın kölgəsi onun ətrafına fırlanaraq, dəruni müvazinətini pozurdu. Bəzən cəhənnəmi əzablar çəkir, ruhunun hər tərəfindən dəliklər açılıb içəri acılar və kədərlər axırdı. Tənhalıq hissi onu boğurdu.

Dərdini unutmaq üçün Rüstəmbəy evdən qaçır, saatlarca küçələri dolaşıb yorulur. Enerjisi söndükdən sonra böhranı təskin olurdu.

Bir gün yenə evdən qaçmış, şəhərin kənar küçələrindən uzaqlaşaraq, qəbiristana doğru gedirdi.

Ətraf qarla örtülmüşdüsə də, hava sakit və xoşdu. Sallaq budaqlı ağ qovaqlar qərib yolçuları andırırdı. Hər yer sakit və kədərlə dolu idi. Qəbiristan darvazasından keçdi. Ətrafı tənha məzarlarla əhatə olmuş xiyabanla yürüdü. Kimsə yoxdu. Ürək çarpıntısından başqa bir şey eşidilmirdi.

Sağa tərəf döndü. Qırx addımlıq bir məsafədə çiçəklər döşənmiş təzə bir qəbir üstə sadə kürklü bir qız çöküb ağlayırdı.

Rüstəmbəy yavıqlaşdı. Qızin həzin səsi onu düşüncədən ayırdı... Əvvəl gözlərinə inanmadı. Sonra;

– Olesya! Sizsiniz? - deyə cəsarətsiz addımlarla irəlilədi.

– Ölən kimdir?

– Anam! Anam! - deyə qız hönkürtü ilə ağladı. Olesya ilə bərabər

qəbrin o biri tərəfindən də Musyanın kədərli siması canlanmağa başla dı. Ölüm yatağında uzanan bu gənc qızın ürəyindən qara qanlar axırdı. Rüstəmbəy diz çökərək əlləri ilə gözlərini qapadı. Sel kimi axıtdığı göz yaşları duyduğu günahları yüngülləşdirməyə başladı.

Rüstəmbəyin ağlaması Olesyaya qəribə görünmüşdü. Qəbiristandan dönərkən bu sirri bilməyə çalışdı:

– Rüstəmbəy, çoxdan sizə rast gəlmədim, harada idiniz? - deyə sordu.

– Burada. Olesya bir müddət danışmadı və gözlərinin yaşı hələ qurumamiş bu adamı dərin düşüncə ilə süzdü. Sonra cəbhə macəralarını xatırlayaraq:

– Rüstəmbəy, - dedi, - cəbhə yadınızdadırmı? Ah, nə laqeyd vaxtlarımız vardı! Musya necə oldu? Xəbəriniz varmı?

Rüstəmbəy başını aşağı saldı kirpiklərinin arasına toplanan odlu damlaları dəsmalı ilə silib dedi:

– Musyanın sonu çox fəci oldu: özünü öldürdü.

Olesya:

– Ah, nə deyirsiniz! - deyı içini çəkdi. Biz yazışırdıq, sonra bir aralıq Moskvaya getdim, daha ondan xəbərim olmadı... Yazıq!

Olesya heyfsilənərək ağladı.

– Rüstəmbəy, yəqin eşq məsələsidir... O sizi sevirdi... Rüstəmbəy qəti səslə:

– Mən Musyanın bu qədər hissə qapılacağını zənn etməzdim... Rüstəmbəy məsələni ətraflı olaraq Olesyaya anlatdı və vicdan əzabı çəkdiyini də əlava etdi.

– Olesya, -dedi, -bu acı hadisədən sonra dəruni müvazinətim tamamilə pozulmuşdur... Günahımı əfv etdirəcək heç bir şey təsəvvür edə bilmirəm... Yalnız gedib qəbrini ziyarət etmədə təsəlli arayıraım.

– Getməkmi istəyirsiniz?

– Bəli, gedəcəyəm. Bunu özümə borc bilirəm.

Yenə sükut düşdü. Olesya təkrar Rüstəmbəyi süzdü; solrmış üzündə dərin əzab izləri vardı. Olesya ona acıdı və onun kədərlərinı dağıtmaq üçün:

– Rüstəmbəy, qulluq edirsinizmi? - deyə sordu.

– Etmirəm. Ancaq qayıdandan sonra etmək fikrindəyərn. Vanya da buradadır, kömək edər, zənnindəyəm.

Olesya:

– Görüşdünüzmü? - deyə sevindi.

– Görüşdük.

– Neçə aydır bir yerdə çalışırıq. Ancaq mən arabir Kiyevə gedib-gəlirdim. Siz də qayıdın, yenə köhnə cəmiyyətimizi burada ehya edək... - Olesya bir az duruxub köksünü ötürdü: - Ah, Musyaya bədbəxtlik üz verməsə idi də! - deyə əlavə etdi.

Rüstəmbəy hazırlandı və yol xərci almaq üçün İmranın yanına getdi.

İmran hər bir təsadüfə qarşı mağazanın dəyərli mallarinı daşıtmış və qəfəsələri boş buraxmışdı. Rüstəmbəy məsələni anlamayaraq:

– Ay İmran, - dedi, - dükan gözümə birtəhər görünür. İmran süni kədərlə:

– Allah mərdimazarın evini yıxsın: hər nə oldu səninlə mənə oldu.

Rüstəmbəy yenə anlamadı:

– Nə oldu ki?

– Nə olacaq, dünən gəlib malları apardılar. Sən verən pulların üstünə iki o qədər də qoyub şokoladla biskvit almışdım. Hamısı getdı... Kaş verməyəydin - pulun düşmədi, məni avara qoydun!..

Rüstəmbəy sakit və bir az da pərişan durub İmrana tamaşa edir, məqsədini anlatmağa belə cəsarət etmirdi. Bu halda Həsənoğlu gəldi. Bu da Rüstəmbəyi az tanıyan adam kimi, rəsmi salamla iktifa edib, mağazanın arxasına keçdi...

Rüstəmbəy bu adamlarla özünün arasında dərin bir uçurum olduğunu ilk dəfə olaraq anlayıb, ağır düşüncələrlə mağazanı tərk etdi.

Дата добавления: 2015-06-26