Жеке биомеханика 2 страница

1. Жұмыс істейтін бұлшық еттерінің топографиясы.

2. Жүзу энергетикасы.

Қолмен және аяқпен есуді мына жағдайларда пайдалы қолдануға болады, егер жүзушінің кеудесі тепе-теңдігін сақтаған және денесі сырғанақты мықты бір конструкцияны құраса.

Бұған құрсақ және арқа бұлшық еттерінің мықты жұмысының арқасында қол жеткізуге болады. Ал кеуденің басқа бұлшық еттері қол басының бүгілуін қамтамассыз ететін бұлшық еттер, кроль тәсілімен жүзген кезде өте қаурыт жұмыс істейді. Брасс тәсілімен жүзген кезде аяқ бұлшық еттері негізгі жұмысты атқарады.

Спорттық жүзу кезінде шеңберге ұқсас қимыл жасап есу әрекетін жасайтын қол бұлшық еттеріне де айтарлықтай ауырлық түседі.

Әр түрлі фазаларда қандай бұлшық еттер негізгі жұмысты атқаратыны көрсетілген.

Жүзу энергетикасы.

Су кедергісінің тәуелді күштері, жүзушінің жеңуге тиісті негізгі күштері судың тығыздығы, ауа тығыздығынан 800 есе жоғары, ал суда жүзу, өте көп күш шығынын талап етеді, бұл адам локамациясының ең үнемді түрі болып табылады.

Механикалық тиімді коэффициент (пайдалы әрекет коэффициенті сияқты), жүзушіде 1-5% құрайды, бұл жүзушініц шеберлігі артқан сайын жоғарылай түседі. Бұл коэффициент локамациясынын, жер бетіндегі көрсеткішінен (20-40%) және теңіз жанауарлары балықтардан көп төмен. Мысалы жасыл тасбақада, форельде және алтын балықта 10,14,40% құрайды. Аяққа ласта киіп жүзген кезде механикалық тиімділік коэффициенті, ласта кимей жүзгеннен анағұрлым жоғары 17%,

Бұл дәлелдер су ішіндегі адам қозғалысы әдістерінің: қолданылмаған үнемдеулерінің мол қоры, бар екендігін паш етеді. Халықаралық деңгейдегі Жүзушінің 1 метр жолға жүмсаған энергетикалық құны, қарапайым жүзушіден 40% төмен. Брасс тәсілін жаңа меңгергендерге (қозғалыс жылдамдығы 0,3-0,5м/с) кроль тәсіліне қарағанда 30% үнемді екен. Жүзуді тиімді ету (оптимизация) жүзушінің техникасы мен әдістеріне қойылатын негізгі талаптар динамикамен жүзу энергетикасының заңдылықтарына сүйенеді.

Ең негізгі ортақ талап, ол алға тартылу күшін үлкейтіп, оған кедергі жасап тоқтауға тырысатын күштерді азайту керек.

Тарту күшін көбейту жүзушінің қолымен есу және аяқпен итерілу (брасс) кезінде сумен әрекетке түсетін дене мүшелерінің күшін көбейту арқылы қол жеткізуге болады. Бүкіл есу сызылатын уақыт аралығында, қол су ішінде үнемі қозғалыста болуы керек, осының арқасында жақсы жүзуші "судан тірек тапқандай" әсер алады.

Егер жүзуші мәре сызығын кесіп өткенге дейін жеткілікті мөлшеерде энергиясын сақтай білсе, ол бүкіл қашықтық бойы жоғарғы деңгейдегі тартылу күшін сақтай алады. Қозғалыс өнерінің ішінде — жүзуде энергияның өте көп жұмсалынатын түрі анықталған.

Сол үшін:

1. Артық қимыл әрекетті азайту керек.

2. Ең тиімді қозғалыс екпінін таңдау, бірақта әрбір жүзушінің әр жүзу жылдамдығында өзіндік қозғалыс екпіні болады:

3. Тоқтату күшінің көлемін азайтуға тырысу.

4. Бұлшық еттердің пайдасыз жұмыс істеуін жою.

Жүзу кезінде басқа бірде-бір спорт түріндегідей емес, алға қозғалу кезінде жұмыс істемейтін бұлшық еттердің емін ерікін жағдайын келтіру маңызды орын алады.

Мысалы кроль тәсілімен жүзу кезінде су бетімен қолды алып өткен кезде қол бұлшық еттері барынша емін-еркін қалпын сақтау керек. Сондай-ақ брасс тәсілімен жүзген кезде, сырғанау фазасы кезінде (спорт жарысы кезінде бұл барынша қысқартылады), көптеген бұлшық етгер емін-еркін болады. Тежеу күштерінің ішіндегі ең үлкендері судың маңдай алды қарсылық күші және құйын тұрғызғыш қарсылық осы екі күште шабуыл бұрышын азайтқан кезде кеми түседі. Шабуыл бұрышы дегеніміз дененің ұзына бойымен қозғалыс бағытының арасындағы бұрыш.

Шабуыл бұрышы кем болған сайын;

1. Дене минделі және осының салдарынан маңдай алды қарсылық күші кем болады.

2. Су ағысының дене бетінен ажырауы және осының салдарынан құйын тұрғызғыш қарсылық күші кеми түседі.

Сондықтан да жүзуші өз денесінің қозғалыс бағытына қарай барынша көлбеу орналасқанын таңдау керек. Д. Каунсилменнің сөзімен айтқанда "Маңдай алды қарсылық және құйын тұрғызғыш қарсылық күшін, жүзушімен судың арасындағы үйкеліс кедергісіне ауыстыруға болады", бұл салыстырмалы түрде онша үлкен емес, Тәжірибесі аз жүзушілер өте төмен жылдамдық көрсетеді, өйткені көбіне олардың денесі нашар сырғанау жағдайында болып, өзінің соңынан судың өте үлкен массасын алып жүріп су құйынын тұрғызады.

Пайдасыз энергия шығынын азайту үшін циклді жылдамдық ауытқуын азайту керек. Ол брасс тәсіліне қарағанда, король тәсілінде аздау. Бұған қол жеткізу үшін брасі тәсілінде аяғымен тынымсыз жұмыс істеуі керек және кроль тәсілімен жүзушінің бір қолы итеру әрекетін бітірмей жатып, екінші қолы есу әрекетіне кіріседі.

Осы айтылғандардың барлығы, брасс тәсілне қарағанда, кроль тәсілінің жылдамдығы жоғары екендігін көрсетеді. Кроль тәсілімен жүзуде қабылданған қозғалыс әрекетінің кинематикасы, маңдай алды қарсылық күші мен құйын тұрғызғыш қарсылық күші дене мүшелерінде, үдететін және тоқтататын күштердің инерциясын азайтуға қол жерткізеді.

Дәріс № 13.

Еңбек пен спорттағы кейбір қимылдарды талдау.

Дәріс жоспары:

1. Еңбек пен спорттағы кейбір қимылдарды талдау.

2. Жүгіріп ұзындыққа секіру.

Еңбек пен спортгағы күрделі дене қимылдарын биомеханикалық тұрғыдан талдау дене күшін, ептілік, шыдамдылық және жалпы жүйке жүйесінің қалыптасу жолдарын дұрыс түсінуге көмектеседі. Зембіл көтеру, жүгіріп ұзындыққа секіру және партада отырудағы бұлшық еттердің қызметіне талдау жасаймыз.

1. Зембіл көтеру кезінде бұлшық еттер статикалық жұмыс атқарады. Зембілдің ауырлық күші әсіресе қолтық буындарына әсер еттеді. Зембілді көтеріп тұрғанда буын ажырап кетуіне, шынтақ пен шыбық, білезік буындарының бүгілуі және жазушы бұлшық еттері, шыбықтың бүгілуі, қол басын жазушы еттер арқылы жасалады. Алақанның тереңдегі және беткі бұлшық еттері, саусақтың бүгуші, құрт тәрізді бұлшық еттері, бармақты бүгуші тереңдегі бұлшық еттері және оның қысқа бұлшық еті, зембіл сабын қысып ұстау қызметін атқарады. Бұл бұлшық ет үнемі жиырылып сырттан түскен ауырлық күштің әсерінен жұмыс істеп, қолдың басқа бұлшық еттеріне қарағанда тез шаршайды.

Зембілді көтеріп тұрғанда оның қолға түсетін күші иық белдеуі, тұлға және аяқ бұлшық етіне беріледі. Тұлға және иық бұлшық еті статикалық жұмыс атқарып тепе-теңдікті сақтап тұрады. Зембілді көтеріп тұрғанда тұлға азырақ алға еңкейеді. Сол кезде ауырлық түзуі омыртка бағанасының жамбас-сан, тізе, балтыр, табан буындарының алдына ауысады.

Дене ауырлығы және жүк әсерінен арқаның тереңдегі бұлшық етіне, жамбас-сан буыны бұлшық еттері, бөксенің улкен бұлшық еті, санның артқы топ бұлшық еті, тізе және балтыр-табан буындарының, балтырдың артқы топ бұлшық еттері қатайып жиырылады. Тізе және балтыр-табан буындарының байламдары ауырлық күшіне қарама-қарсы жұмыс атқарады. Зембілді көтеріп қозғаған уақытта аяқ бұлшық етінің жұмысы өзгереді де, ол динамикалық сипатқа ие болады.

Тұлға және қол бұлшық етінің статикалық жұмыс күші арта түседі. Жас адамдарға зембіл көтерудің ешқандай зияны жоқ өйткені, мүнда салмақ денеге симметриялы әсеретіп, омыртқа не басқа қаңқалар қисаймайды. Бұл жерде тек зембілдегі жүктің салмағына мұқият болу керек, себебі oлартқан сайын жоғарыдағы айтылған бұлшық еттерден басқа құрсақ бұлшық еті де қатысып, жүрек қызметін арттырады.

Жүгіріп ұзындыққа секіру.

Жүгіру қайталанатын, ал секіру қайталанбай жүгіруден кейін бірақ рет орындалатын қимыл. Секіру 4 кезең орындалады.

1-кезең-жүгіру (А-Б) жылдамдықты арттырып, теуіп секіру үшін және қалықтау ұзындығын арттыру үшін дайындық кезең. Бұл кезеңдегі қозғалу жылдамдығының артуы аяқтың қимылға көшу қызметіне байланысты,

2-кезең-секіру. Оң аяқпен 1 қадам және сол аяқ пен 2-1 қадам жасаумен аяқталады. Сонда бұл кезең оң аяқты алға қатты сілтеп, қолды шынтақтан бүге оң қол артқа, сол қол алға құлаштаумен сипатталады. Аяқты тірек ауданынан жылдам алға және жоғары итеріліп, дене жерден көтеріледі. Аяқтың балтыр-табан буынынан бүгілуі, балтырдың үш басты бұлшық еті мен үлкен бақайдың бүгуші ұзын бұлшық еттінің қимылға келтіру жұмысымен іске асады. Аяқ ұшына таялғанда тілерсек табан буынынан, үлкен жіліншіктің және кіші жіліншіктің артқы бұлшық-етін бүгеді.

Алдымен санның артқы топ бұлшық еті және бөксенің үлкен бұлшық еті жиырылып аяқты жамбас-сан буынынан жазады. Санның әкетуші бұлшық еті бөксенің ортаңғы және-кіші бұлшық етін қимылға енгізіп, мықымды солға бұрады, содан аяқ сілтеніп аттайды.

Сілтенген (оң) аяқ ілгері кетеді. Сілтеудің күші мықын бел және төрт басты бұлшық еттердің жиырылу күшіне байланысты болады. Бөксенің үлкен бұлшық еті созылғаннан кейін екпін күшімен аяқ ілгері кетіп тізе буынынан жазылады. Артта қалған сол аяқ итеру күші арқылы тұлғаны оңға бұрады Ал арқаның омыртқаны жазушы, омыртқаны солға бұрушы, құрсақпен оның сыртқы қиғаш және сол ішкі қиғаш бұлшық еті тұлғаның оңға бұрылып кетуіне кедергі жасайды.

Қолдың айқасып қозғалуының маңызы күшті өйткені олардың екпіні аркылы кеуденің жоғары жағының бүрылуы тепе-теңдікке келіп, денені бір бағытта ұстайды. Қолдың алма кезек қозғалуы иық белдеуінің тік білік арқылы айналуына байланысты болады. Оң қолды артқа сілтегенде көкіректің кіші ромб тәрізді жауырынды көтеруші, арқаның жалпақ, 3 басты тоқпан жілік және дельта тәрізді бұлшық еті дұрыс қатады. Сол қолды алға сілтегенде; алдынғы тіс тәрізді және трапеция бұлшық етінің жоғарғы бөлігі 2 басты, құс тұмсық, тоқпан жілік бұлшық еті, дельта тәрізді бұлшық ет және іректің үлкен бұлшық еті қатады шынтақ буынының бүгулі күйі, оның жазушы және бүгуші бұлшық етін қатайтып жиырылуы арқылы қалыптасады. Ол уақытта пронатор, супинатор бұлшық еттерінің қызметі арқылы алақан ішке қарап тұрады.

3-кезең-қалықтау. (В.Г.). Бұл кезең сол аяқты итеріп секіруден кейін дене жоғары көтеріліп, сілтенген аяқ төмен қарай түсіп жерге жеткен аралықты айтады. Осы кезде қолдардың бағыты керісінше алмасады да тұлға азырақ солға бұрылады. Дене қалықтағаннан кейін бос қалған аяқ, мықын бел, санның бұлшық еті таспа және үлкен шандыр қабығын керетін бұлшық еттердің жиырылуы арқылы алға келеді. Екпін бойынша тізе буыны бүгіледі балтыр ілгері кетеді. Тізе бүгілуі басты бұлшық еттің жәрдемімен реттеліп тұрады. Бөксенің және санның артқы топ бұлшық еттері ұстап тұру жұмысын атқарады. Балтырдық артқы топ бұлшық еті қозғалтуды жүзеге асырады.

Сілтенген оң аяқ жерге жетерде бөксенің үлкен еті аяқты сан буынынан жазу, төрт басты ет тізе буынынан жазушы, балтырдың артқы топ және аяқ басын қайқайтып бұлшық-еттерінің жұмыстары басталады. Иық белдеуі трапеция тәрізді және алдыңғы тіс тәрізді бұлшық еті жұмысы арқылы іріңкі болып, қолдар еркін қозғалады. Бұл кезде де қол жартылай бүгілген күйде қалады. 4-кезең—жерге түсу. (Г.Р.Е.). Бұл кезеңде дене жерге өз салмағы арқылы жылдам қозғалыста келіп түседі. Жерге түсуді отыру (Г) көтерілуге күш жұмсау (Д) және көтерілу-тұру әрекеттеріне бөлуге болады.

Отыру омыртқа тез ішке қарай иіліп және жамбас-сан буыны арқылы өте көп бүгіліп, дене алға қарай күшті иіледі, қолдар төмен түсіп аяқты бойлай ілгері созылады. Аяқ толық жазылмаған күйде өкшені жерге бағыттай алға созылады.

Аяқты неғұрлым ұзаққа сілтесе, секіру ұзындығы соғұрлым артады. Бірақ аяқты сілтеу күші мен жүгіріп келгендегі пайда болған жылдамдық бірдей болмаса, дененің не артқа, не алға құлап түсуі мүмкін.

Омыртқа мен жамбас-сан буынының күшті бүгілуі құрсақ, мықан-бел және санның тік бұлшық еттерінің күшті жиырылуынан болады, қолтық иықтың жалпақ, көкіректің үлкен және дельта тәрізді бұлшық етінің артқы бөлімінің бұлшық омыртқа жұмысын арттырады. Бірақ жерге толық түсіп отырғанда ок көп күш, аяқты тізеден жазу және балтыр-табан буыныньп бүгу бұлшық еттеріне түседі.

Көтерілуге күш жұмсау. Бұл кезде қол тез артк сілтенеді. Дене еңкейіп, ал аяқ жанбас-сан және тізе буынына бүгілген күйінде болады. Бұл дененің жерге қатгы түсуі жеңілдетіп, жылдамдықты жояды. Оның үстіне секірген жерді жұмсақтығы, оның үйкелісі бұлшық еттерге күштің аз түсуін жәрдем етеді. Ауырлық орталығы төмендеп денені қайта көтеруді оңайлатады.

Қолдың артқа тез сілтенуі трапеция жауырынды көтеру және арқаның жалпақ қимылға ендіру жұмыстарына байланысты. Жамбас-сан буынынан дененің бұрынғы күйіндей терең бүгілуіне арқаның тереңдегі бұлшық-еті және бөксенің үлкен бұлшық етінің ұстап тұру жұмысы жеткілікті болады. Тізенің бүгілуімен балтыр табан буынының жазылуына санның алдыңғы топ және балтырдың артқы топ бұлшық етінің ұстап тұрушы жұмысы жағдай жасайды.

Тұру. Бұл кезде қол тез алға сілтенеді. Тұлға және аяқ жазылады. Алдыңғы екі кезеңде де қозғалу жылдамдығы баяулайды да, қолдың артқа тез сілтенуінен дене бағыты жоғары қарай икемделіп, ауырлық орталығы алға ауысады. Бұл көкіректің үлкен бұлшық еті дельта тәрізді бұлшық еттің алдыңғы бөлігі, екі басты және құстұмсық тоқпан жілік бұлшық - еттерінің қимылға ендіру жұмыстары арқылы орындалады.

Тұлғаның жазылуы арқаның тереңдегі бұлшық еттер, күшті жиырылуынан болады. Аяқтың жамбас-сан буыны-бөксенің бүгілуі төрт басты бұлшық еті мен камбала тәрізді бұлшық еттерінің қызметімен орындалады. Шынтақ буыны қардың үш басты бұлшық етінің келте басымен қол басын бүгуші бұлшық етерінің жәрдемімен қатайып, қарысады ұзындыққа жүгіріп секіру, алдын-ала әртүрлі шынықтыруды (күшті арттыру, жылдамдықты арттыру үшін жүгіру, отырып тұру т.б.). талап етеді. Секірудің өзі тұлға және аяқ бұлшық етін жетілдіреді. Тыныс алу және қан айналу жүйені жақсартып, тепе-теңдік қимылдары дамиды. Жүру кезінде статистикалық процестерге қарағанда динамикалық әрекеттер күшті болады.

Дененің ауырлық салмағы тік, төмен бағытталған болса, судың қысымы жоғарыға бағытталады. Бұл жағдайда дененің аударылып кету қауіпі туады. Тепе-теңдік дененің жалпы ауырлық салмағының орталығы және оның көлемі бір түзу сызық бойында болғанда ғана сақталады, ол үшін қол алға қарай созылада, суда қозғалу жылдамдығы, денені суда көлденең жатқызып қол аяқты, созып жүзгенде артады. Бұл жағдайда судың кедергісі кемиді. Бірақ, адамның тепе-теңдікті сақтауы қиындайды.

Дәріс№14.

Дене қалпының тәнтанулық сипаттамасы.

Дәріс жоспары:

1. Дене қалпының тәнтанулық сипаттамасы.

Түрегеп тұру қалпы. Адам түрегеп тұрғанда тұрақсыз, тұрақтану және теңдік жағдайында болады. Түрегеп тұрған кезде екі аяқтың табан және оң табан мен сол жақ табанның еденмен және кеңістікпен жанасу алаңынан тірек ауданы түзіледі. Тұру қалпы теңдей болған жағдайда ауырлық орталығының тік сызығы дененің орта жазықтығынан және шамамен тірек ауданының ортасынан өкше сүйегімен табан сүйектерінің бастарына тура келеді. Бақайларда, тірек ауданында болса да, өздерінің бүгетін бұлшық еттері жиырылған жағдайда ғана тірек ауданы ретінде қатысады. Тірек ауданы аяқ басындағы өкше дөңесінен алдыңғы жақта-бірінші және бесінші табан сүйектерінің бастарынан түзілген дегенмен орталығы ортаңғы табан сүйектері болып табылады. Өйткені табанның бірінші және бесінші сүйектері ортаңғы сүйектерге қарағанда, олардан әлдеқайда қозғалғыш. Сол себептен тірек ауданына қысымды шеткі сүйектерге емес, ортаңғы сүйектерге көбірек түсіреді.

Тірек ауданы бір аяқпен тұрған кезде, әсіресе аяқтың басымен немесе конькидің ұшымен тұрғанда көп азаяды. Дененің теңсіздік қозғалыстарының тербелісі де күшейеді. Дененің салмақ орталығын көтеретін және түсіретін тең қозғалыстар, тірек ауданынан салмақ орталығының тік сызығын бір жаққа қарай ығыстырмай дене тепе-теңдігін сақтайды.

Түрегеп тұру қалпының үш түрі бар. Оларға анропометриялық қалып (қалыпты күй) еркін тұру (қолайлы күйі) және тік түру қалпы (қайқайған тік күйі) жатады.

Антропометриялық қалып кезінде дененің жалпы салмақ орталығы аяқ пен қолдың ірі буындарының көлденең біліктері және дененің жекеленген бөліктерінің салмақ орталықтары маңдай жазықтықта орналасады.

Антропометриялық қалып әр түрлі өлшеулерге негіз болып табылады. Атап айтқанда оны бойдың (дененің) ұзындығын өлшегенде пайдаланады. Тексеретін адамды бой өлшегіш немесе қабырғаға: желкесін, жауырынын, бөксесі және өкшесін тигізіп барынша тік тұрғызған күйіңде зерттейді. Антрометрлік қалып тәнтануда дененің құрылысын және оның қозғалыстарын оқып үйренудің басталуы негізі болып табылады. Осы аталған қалыпты оқып үйренген кезде қол басы сыртқа бұрылып, алақан алға қарап тұрады деп келісілген.

Еркін тұру қалпында жалпы салмақ орталығы ұршық буыны бөлігінің жанынан, ал тізе және тілерсек буындарының көлденең білік алдынан өтеді. Бұл қалыпта бұлшық еттердің жұмысы аз болады. Өйткені еркін тұруға аталған буыңдарының байлам аппаратының құрылымы көбірек жәрдем етеді. Еркін тұру қалпы кезінде мықын артқа қарай қисаяды, ал онымен бірге бүкіл тұлға артқа қарай ұршық буынының көлденең білігінің маңында айнала алмайды. Өйткені, мықын-ортан жілік байламын тартып тұрады. Тізе буыны көп жазылмағандықтан және салмақ орталығы буынның алдыңғы жағынан өтетіндей көрінгенімен, буынның бүйір және арі жақтағы байламдары жібермейді, осы қалып кезінде тілерсек буыны аймағында, салмақ күшінің әрекеті балтырды алға қарай бүгуі қажет. Бірақ топай сүйектің шығыры алға қарап кеңейе түсуінен оң жақ және сол жақ тобықтар аралығында қысылады да бұл қозғалысты тежейді, Сонымен бірге тілерсек буынының айналасындағы бұлшық еттері және жіліншектердің сыртындағы күшті жетілген бұлшық еттер, балтырдың алға қарай бүгілуіне қарсы қызмет етеді.

Тік тұру қалпы кезінде жалпы ауырлық орталығының білігі аяқтың барлық ірі буындарының көлденең біліктерінің алдынан өтеді. Бұл қалып кезінде тұлға ұршық буынынан алға қарай бүгіледі. Бірақ бұған ұршық буынының артқы бетіндегі бұлшық еттерінің жиырылуы кедергі келтіреді. Аяқтың бүл қалпы кезінде, еркін тұру қалпы кезіндегіге ұқсас болады. Талданған үш қалыптың ішіңдегі ең қолайлысы- еркін тұру қалпы.

Сол себептен де біз оны өмірде жиі пайдаланамыз. Дененің тірек ауданы біркелкі пайдаланылмайтындықтан антропометриялық қалып қолайсыз, өйткені алдыңғы жақта тірек беті көбірек, ал арт жақта азырақ болады. Соның салдарынан дене тепе-теңдік қалыптан тез ауып кетеді. Бұған қоса бұл қалып кезіңде тілерсек буынының алдыңғы және артқы беттеріндегі бұлшық еттердің қызметтері болғанымен олар біркелкі дамып жетілмеген. Сондықтан да алдыңғы жақтағы еттер тобы қатты жиырылады, ал артқы топтағылар елеусіз түрде ғана жиырылады. Қақайып тік тұру қалпын ақтау үшін, бұлшық еттер барынша күшті жиырылады да, тез шаршайды, сөйтіп бұл кейде ұзақ пайдалануға қолайсыз.

Дата добавления: 2015-06-04