Ислам гылымхалы 8 страница

Біз айтты әрцашан тез туып, бір сәтте төбемізге кө-теріліп, бейне бір көзді ашып-жұмган жылдамдыцпен өмі-рін аяцтап батуга таянган толган айдай сезінеміз. Әп-сәт-те келіп, эп-сәтте кетіп, сагынышымызды ой-санамызда цалган суреттермен оңаша цалдырады. Қысқа уацыт аясы-на сыйып кеткен айттың аса бай әрі астам жомарттыгы сонша — онда апта мен айлардың жасырын екендігін айту әсіре айтцандыц емес. Ол цашан да көктен ой-санамызга бейне бір шырацтай жагылып, көңіл-көгімізге шаттыц-өзені болып цұйылады. Көкірек-көзі ашыц жандардың да жанарының рухани жарыгы жарц етіп, өзіне тартып, ра-мазанмен цимай цоштасцандарга көктердің бейбіт-нұрын ұсынады. Осылайша жалпы бәріне жүрегінің тереңдігіне қарай, рухани элемнің әсемдіктерін жеткізеді.

Айт - дүние мен акыретке тән эсемдіктердің бір-бірі-мен етене араласып, адамдардың рамазан бойы әр түрлі гибадаттар арқылы бейне бір періштеге айналып, періш-телер де осы ұқсастыққа бет бұрып, сол бір рухы саф жандар арасында сайрандап, айнала илани әсемдік пен сұ-лулыққа оранып, осынау гажайып тылсым дүниені көрген-дер, өздерін оянгысы келмейтін түс элемінде деп ойлайты-нын айтуга тіл жетпес күн.

Осы мүбэрак күнде рамазан жеткен барлыц жер-жүзі періштелер мен рухани жандардың көктегі тылсым эле-міндей көрініп, шаттыққа бөленген рухани галаматца тең бір сицырлылыцца оранады. Сол сэттен цасиетті айт мұ-сылмандарды өзіне баурап алып, оларды жүрек пен рухани өмірінің тұңгиыгына царай тартады. Оларга ай мен күн тіпті кұс жолын цамти алатын кеңістік дайындап, «цұпия цазынага» жап-жарыц айна болу жолдарын көрсетеді... Көңілдері алабұртып, алып ұшкан әркім өз дәрежесіне ца-рай айттың көрсеткен жолдарымен ұшуга даяр кұстай бола цалады. Тылсым сырдың есігі ашыла кеткендей ца-наттарын тагатсыз цагады. Ацырында үша жөнеліп, жеткен яки жететін шыңдардың асқақтыгын көріп, та-машалап, тұла бойы нұрга малынады да, осы дүние күнін бейне бір жэннат заманына айналдырады. Иә, олар га-жайып күйге еніп, әрбір заттан Хаққа тиіс эсемдік пен сұ-лулыцты көріп, тамашалап, ақпай тоцтап цалган заман-ның тілімен ең әдеби хүтпа-жырлар оциды. Оган барлыц мекендерден, айттың нұрымен боялган саф, гажайып си-цырлы әуен цосылады. Егер айттың жазган осы бір эуені мен айт әлеміндегі адамдардың жүрек-сарайынан төгілген жырларын цагазга төгу мүмкін болса, ең гажап әуен мен аса магыналы өлең де мұның жанында күзде төгілген сап-сары жапырақтай болып цалар еді деп ойлаймын.

Кейде айттың келуімен, көкірек көзі ояу жандарды ¥лы Жаратушы жацтан ескен «илани самал» баурап алады. Сол сәтте олар жай адамдардың тамаша еткен әлемінің аргы жагын көргендей гажайып күйге еніп, бейне бір екі элемнің ортасында тұргандай сезінеді. Тақуалықтан жү-ректері діріл цагып, өздерін «үміт пен үрей» аясынан та-бады. Кейде адам айтта барлыц нэрсені болмысынан бас-цаша сезініп, өзгеше багалайды. Тіпті ол өзін баураган кей-бір сезім иірімдері арцылы көктер мен жерді бір-бірімен бі-рігіп кеткендей көріп, жерден ұзап, көкке үшып, періште-лердің арасына кіріп, олардың элемінде жүргендей сезініп, ашылып, кеңейіп «мекенсіз» күй кешеді. Сонда ол өзін бейне бір түпсіз тереңдікке бойлап, шексіздікке жеткендей сезі-неді.

Аіітта сезімдер өте жұмсап, адам жаны катты жеңіл-дейді де, ацыл мен жүрек бір-бірімен цосылып кетеді. Адам кейде осы бір деңгейдегі өзгерістерге царап, цатты таңда-нады. Бәлкім, сол сэтте ол адамдыц цұндылыцтарды еске түсіргені үшін айттың цайта-цайта келуін қалайтын да шыгар...

Иә, айтты барлыц иманды жандар іштей сезінеді. Біз-дің өлкемізге аса нәзік, аса сүйкімді, аса тэтті болып келе-ді. Мыңдаган жылдан бері цадірлі цонацтай келіп, цұт-бе-рекесін шашып, мейірім-шапагатымен құшақтаган айтты цашан да үйімізде, мешіт, мінәжатхана мен көшелерде кө-ріп келген сэтте-ац цұшагымызды ашып тұра жүгіреміз. Иә, айт әр келгенінде сана-сезімімізге катты эсер етіп, өзімізді кұшагында тұргандай сезінеміз. Сонда біз оны бейне бір аңцыган жұпар иіс, тіл мен тамагымыздагы лэз-зат, жүректе сезілген тәттілік, ой-өрісімізге жаңа атцан таңдай сезіне кетеміз. Ол да күннің әр сагатында бізге тілмен жеткізе алмайтын гажайып эуенін шарыцтатып ала жөнеліп, айналасын баурап алып, бәрімізді өзінің ацы-реттік багына царай тартады. Ой-сана мен қиял-әлеміміз-ді галамат суреттермен безендіреді. Бір күні алыстап кетсе де, ой-санамызда әсем түстердей сол бір суреттер сакталып кала береді...».

2. Ораза жамандықтан сактайды

Ораза адам жанын тазартып, жаман қылықтардан сақ-тайды. Құранда Аллаһ Тағала былай дейді. «Ей, иман ет-кендер! Күнәлардан сақтанып, тақуалыққа жетулерің үшін сендерге бүрынғыларға парыз етілгендей ораза па-

. 280

рыз етілді»

Бұл аятта айтылғандай оразаның мақсаты- мұсылманды тазартып, тақуалық дэрежеге жеткізу. Бірақ тақуалық деген ңе өзі? Осыны эуелі ұғынып, түшынып алайық. Тақуа дегеніміз - сақтану, қорку, сиыну, ¥лы Жаратушының қор-ғанына кіру. Тақуалықтың үш дэрежесі бар:

Мэңгілік өлімнен сақтану. Яғни, өзін жаратқан Аллаһ Тағалаға сену, иман ету. ¥лы Жаратушыға иман етпеген адамның басына бақ, қолына құс қонғанмен қашан да жан-сарайы қараңғы болмақ. Өйткені, ертеңгі күн өлімге басы тігілгелі тұрған жанның бүгінгі татқан балы да у болып ке-леді. Ендеше, бүгіні жоқтың ертеңі де жоқ. Алайда, тілін кэ-лимаға келтіріп, Аллаһ Тағалаға иман етіп, мойынсұнған жан мэңгілік жаһаннам отынан құтылып, мэңгілік бақытты-лық сарайы жэннатқа қарай қадам басады. Яғни, иман еткен өзін мэңгілік өлімге деген соқыр-сенім мен күпірліктен сақ-тайды.

¥лы Жаратушыға қарсы келуден сақтану. Аллаһ Тағала-ның көптеген бұйрықтары бар. Осы әмірлерді орындау - па-рыз. Жэне Оның көптеген тыйымдары да бар. Олардан алыс тұру - парыз. Оның тыйым салғандарына қол жүгірту -Оған қарсы келу деген сөз.

Тікелей Аллаһ Тағаланың қорғанына кіріп, Одан өзгені жүрекке алмау.

Бақара,2/185.

Ендеше, такуалық - иманды, көркем мінезді, парасатты жан болып, Аллаһ Тағалаға мойынсұнып, «толық адам» шыңына қарай «нүрлы ақылды» шырақ, «жылы жүректі» пырақ етіп, ыждаһаттылықпен қадам басып қайраттану. Де-мек, оразаның мақсаты - жанды рухани кірден тазартып, көркем мінезге тэрбиелеу, нэпсіге ауыздық салып, тізгінді қолға алу. Аса ойшыл Ибн Рушд былай дейді: «Егер кімде-кім еркі мён нэпсісіне ие болса, онда ол өзін элемнің ең ба-қытты адамымын деп санасын».

Бірақ ораза, аузы берік жанды тақуалық-тауына қалай жеткізеді? Жалпы адам баласының толық адам шыңына же-туі мен көркем мінезді болуының негізі - нэпсіге ие бо-луында жатыр. Нэпсі - бойдағы құмарлық сезім. Ол өзіне ұнамды келетін барлық нэрсеге қол сұққысы, татқысы келе-ді. Оның өлшемінде шек жоқ. Бүгінін, тіпті бір сэттік ләзза-тын ертеңі мен мэңгілік бақытына айырбастап яки сатып жіберуге қашан да құмбыл тұрады. Асылында, ол үшін ер-тең жоқ. Міне, осы кезде ақыл рөл ойнай бастайды. Ақыл -жақсы мен жамандықты айыра білетін адамның негізгі құ-ралы. Бірақ сол ақылдың да өлшемі шектеулі. Оның бүгінгі жақсы дегені ертең жаман, жаман дегені жақсы болуы эб-ден ықтимал. Міне, осы кезде ақылға бүгіні мен ертеңінде жаңылыспайтын өлшем қажет. Бұл - илаһи өлшем. Егер адам баласы нэпсісіне ие бола алмаса, нэпсі адамның еркін қалаған жағына бағыттай алады. Кей кезде илаһи өлшемді білген ақьшды тұтқындап тастап, еріксіз өзіне мойынсұнды-рып тыйым салған нэрсеге қол сұқтырады. Сондықтан ақыл жүрекпен бірігіп, Аллаһ Тағаланың бұйрығын орындап ауыз бекітеді. Нәпсінің барлық күш-қуаты осы ауыз арқылы өтеді. Нэпсі қаншама ақыл мен ерікті ауыз ашуға қинаса да, ол екеуі ¥лы Жаратушының бұйрығынан аса алмайды. Ашыкқан нэпсінің құмарлық сезімі элсіреп, деңгейі төмен-деп кетеді. Осы сэтте адам бойына рухани қарқын жүре бас-тайды да, жүректің түпкірінде, нэпсінің қалтарысында қал-ған ар-ождан күллі адамгершілік сезімдерді оятып, тура­лыққа бастайды. Яғни, негізгі рөл мен тізгінді ар-ождан қолға алып, адам жаны рухани лэззатқа шомыла бастайды. Бэлкім, ол сонда ғана кұмарлық сезімдердің татқан лэззаты-нан, рухани сезімдердің алған лэззаттары элдеқайда басым екенін аңғарып, оның бұдан кейінгі бар арман-тілегі - то-лық адам шыңы бола бастайды. Толық адам шыңы - адам-ның ¥лы Жаратушы мінезіне ұқсауы. Яғни, рақымды, мейі-рімді, кешірімді болу секілді. Міне, оразаның осындай хик-меттері бар.

Нэпсіні тэрбиелеп, жолға салуда аштық пен шөл өте үл-кен рөл ойнайды. Бірақ бұл Аллаһ Тағала үшін болуы керек. Кісі өздігінен аш қалып, діттеген мақсатына жете алмайды. Өйткені, ораза - Аллаһ Тағалаға жасалатын ғибадат. Толық адам болу жолындағы барлық қадам ¥лы Жаратушы үшін арналуы керек. Қасиетті (қудси) хадисте Аллаһ Тағала: «Аузы берЫ адам ішіп-жеуін мен үшін догарды. Ораза — Мені мен цүлымның арасындагы гибадат. Оган берілетін сыйды Меи гана өлшеп, Мен беремін. Аузы берік цүлымның аштыц пен сусагандыцтан шыццан ауыз исі мен үшін миск әтірінен де тамаша», - дейді.

3. Қоғамдық пайдасы

Оразаның аузы берік адамға ғана емес, сонымен қатар қоғамдық пайдалары бар. Ораза - елдегі дәулетті адам мен жоқ-жітік арасында байланыс жасайды. Көбінесе ауқатты адам жасынан өмірдің ауыр тіршілігін көріп, тауқыметін ар-қаламай өскендіктен, жанашырлық сезімнен мақұрым қала-ды. Қазақ «аш бала тоқ баламен ойнамайды, тоқ бала аш бо-лам деп ойламайды» деп дәл тауып айтқан.

Жарықтық Абай атамыздың:

«Кәрі қой ептеп сойған байдың үйі, Қай жерінде кедейдің тұрсын күйі? Қара қидан орта қап ұрыспай берсе, О да қылған кедейге үлкен сыйы.

Қар жауса да тоңбайды бай баласы,

Үй жылы, киіз тұтқан айналасы.

Бай ұлына жалшы ұлы жалынышты,

Ағып жүріп ойнатар көздің жасы», - дегенінде үлкен мэн жатқан жоқ па? Кейде адам байлыққа батқан соң, айналасын ұмыта бастайды. Бірте-бірте аңғаддықтың құрығына түседі. Осы сэтте оның өмірге деген көзқарасы өзгереді. Нэпсісі ат-тан салып, бойдағы жанашырлық сезімін тұншықтырып тас-тайды. Дәулетті адамы осындай күй кешкен елден берекет кетеді. Бір мемлекетте өмір сүрсе де, бай басқа элемде, тұр-мысы нашар халық басқа бір элемде жүреді. Мұндай қоғам ауыр дертке душар болып, елде жүйе бұзылады. Ауқатты адамдар қол астындағы жұмыс істеген адамдарына төбеден қарайды. Алауыздық осындайдан туады. Байлыққа мастан-ған қашан да бас пайдасын ойлайды. Мұндай кісі ешуақыт-та жоқ-жітіктің халін ұға да, сезе де алмайды.

Адам ораза ұстап, сэресіден кешке дейін аш қалғаңда ға-на айналасына басқаша қарай бастайды. Өйткені, ауыз бе-кіткен ол күні бойы аш қалмақ. Аш адамның бойында тасы-ған нэпсі бірте-бірте элсірейді де, жүректің тереңіндегі мейірім-шапағат сезімі оянады. Ол сонда ғана апгтықтың қандай екенін аңғарады. Өзінің де жай ғана пеңде екенін се-зінеді. Ал оянған мейірім-шапағат жалпы адамзатқа, тіпті элемге деген сүйіспеншілікті өзімен бірге ала келеді. Сонда элгі кісі адам тұрмақ, жан-жануарға да сүйспеншілікпен қа-рай бастайды. Рамазан айының - рақым айы болуының сы-ры да осында жатыр. Адам мен адамның, адам мен элемнің арасында достық, махаббат байланысы құрылады. Міне, адамның бойында мейірім-шапағат туып, оны айналасына нұрлы шашу етуі - ¥лы Жаратушыға арнаған нағыз пгүкірі.

4. Ораза ырыс-берекенің қадірін білдіреді

Негізі адам баласы өзіне берілген нығмет пен ьфыс-бере-кенің қадірін біле бермейді. Сый-сияпат етіп берілген ырыс-берекені бейне бір тегін дүниедей төгіп-шашады. Әр түрлі тэтті тағамдарды да бейпіл жей берген соң, ауыздан дэмі кетіп, бал бал болудан қалады. Мұндай күйге түскен кісі ешуақытта тамақтың қадірін сезе алмайды. Ал адам баласы ауыз бекітіп, күні бойы аш жүргенде, тағамның Үлы Жара-тушының қүлына жайган дастарқанындағы үлкен ырыс-бе-рекесі екенін аңғарады. Ол күні бойы аш қалып, кешкүрым ауыз ашқанда, аузына салған қатқан нанның да қаншалық-ты қадірлі екендігін сезеді. Атам қазақ «Аштықта ішкен ашыған қымыранның дэмі қырық жыл ауыздан кетпес» деуінің сыры осында жатыр. Тоқ адамның дэл солай сезуі эсте мүмкін емес. Мұндай қоғамның экономикасы да оңай-лықпен құлдырамайды. Аштықты көп көргендіктен атам қа-зақтың нанды қатты қадірлейтіндіктері де содан. Иэ, аш-тықты сезбеген, мастықтан айыға алмас.

5. Ораза сабырлылық пен төзімділікке үйретеді

Адам баласы өмірге жылап келіп, жылап кетеді. Неге? Өйткені, өткінші фэниде діттеген мақсатына қолы жете бер-мейді. Кейде жылдар бойы өз мақсатына қарай қадам баса-ды да, орта жолда болдырып, күдерін үзеді. Кейде шыдамы таусылып, қолын бір-ақ сілтейді. Міне, ораза жүйрік пойыз-дай жүйткіген ғүмырда асқақ арманына асыққан адамның иығына сабырдан садақ асады. Ай бойы аш қалып, күңдіз аузын ашпауға бекініп, эбден дағдыланған адамның бойын-да сабырлылық пен шьвдамдылық сезімі күшейіп, өркен жаяды. Аштық пен қүмарлық сезімге сабыр қылған, өзгеге де сабыр ете алады. Бойдағы ашу мен жеңілдігіне сабыр-тіз-гінін салып, жанарында ойльшық пайда бола бастайды. Бұл ғұмырда нағыз сабыр - өз нэпсісін жеңе біліп, Аллаһ Таға-ланың ақ жолыңда жүруге бел байлау. Ақырет элеміндегі асқақ шыңнан көз айырмау. Оразаға төзе білген өзге ғиба-даттарға да шыдамдылық таныта алады. Сабырлылық күші-не ие болған жан ғана, діттеген мақсатына жете алады. Кұ-раңда жетпіске жуық аятта сабыр мадақталған. Мысалы: «Аллаһ сабыр еткендермен бірге», - дейді. «Асыр» сүре­сінде де Аллаһ Тағала: «Заманға ант етейін. Шынында адам баласы сөзсіз қасіретте. Бірақ иман етіп, ізгі іс істе-гендер, бір-біріне ақиқатты айқындап, сабырлықты на-сихаттағандар ондай күйге душар болмайды», - деп баян етеді.

Заманының үлкен ойшылы Имам Ғазали оразаның үш түрі бар екендігін айтады:

Жалпыға тэн ораза. Яғни, ішіп-жеуден, жыныстық қаты-настан аулақ тұру.

Аллаһ Тағаланың елден ерек кұлдарына тэн ораза. Бүл -көз бен кұлағын, аяқ-қолы мен өзге де мүшелерін күнэдан сақтауы.

Аллаһ Тағалаға жақын адамдардың оразасы. Жүрегі мен ой-сана элемі Аллаһ Тағаладан өзге нэрседен пэк болуы. Осылай ораза ұстағанға Аллаһ пен ақыреттен өзге ой келсе, оразасы бұзылады. Бірақ діннің байрағын желбіретіп, көкке қадау үшін дүниені ойласа болады. Бұл - толық адамның бейнесі.

Оразаның түрлері

Ораза - парыз, уәжіп, нэпіл жэне мэкрүһ болып төртке бөлінеді.

Парыз ораза

Пврыз ораза екіге бөлінеді:

1. Тағайындалған ораза: Рамазан оразасы.

2. Тағайындалмаған ораза: Қазаға қалған ораза мен «кэф-
фарат» ретінде ұсталған оразалар.

Уәжіп ораза

Бүл да екіге бөлінеді. Атау (нэзір) оразасы сияқты. Белгі-лі бір уақытта тұтамын деп, уақыт белгілеп тұтқан ораза -тағайындалған уэжіп ораза. Нақты уақыт белгілемей кез келген бір күні немесе айда тұтамын деп атаған ораза - та-ғайындалмаған уэжіп ораза.

Нэпіл ораза

Бұл - сүннет, мүстахап, мэндүп болып үшке бөлінеді. Нэпіл оразалар мына күндерде ұсталады:

Күн ара түту

Бұл ең жақсы ораза. Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «Ең сауапты ораза -Дәуідтің (а.с.) ұстаган оразасы. Дәуід бір күн ораза ұстап, бір күн ұстамайтын». Абдуллан ибн Омар «Мен одан да көп ұстай аламын», - деген кезде Аллан Елшісі: «Бұдан жақсысы жоқ», - деп жауап қайтарды^ш.

Әр айда үш күн ораза ұстау

Әр айдың он үпгінші, он төртінші, он бесінші күні ораза ұстау - мұстахап. Әбу Зэрдың риуаяты бойынша, Аллаһ Ел-шісі (с.а.у.) былай дейді: «Әр айда үш күн ораза ұстагың келсе, айдың 13, 14, 15-ші күндерінде үста»^2%2.

Әр аптаның дүйсенбі, бейсенбі күндері ораза үстау

Усама ибн Зэйдтің риуаят етуі бойынша, Пайғамбары-мыз (с.а.у.) дүйсенбі және бейсенбі күндері ораза ұстайтын. Одан «Неге бұл күндері ұстайсыз?» деп сұрағанда: «Адам-дардың істері Аллаһқа дүйсенбі мен бейсенбі күндері тап-сырылады», - деді. Басқа бір риуаятта «Үлы Раббыма менің істерімнің ораза ұстаган кезімде ұсынылуын қалаймын», -деген қосымша сөзі бар '²⁸³.

Шэууэл айында алты күн ораза ұстау

Бұл оразаны сол айдың ішінде кез келген күні үзбей бірі-нен кейін бірін немесе үзіп-үзіп ұстауға болады. Бірақ айт-тың артынша кезекпен дереу бэрін ұстаған абзал. Қаза, атау, т.б. оразаны осы күндерде ұстаса дэл сол сауапты ала алады. Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «Кімде-кім Ра-мазанды оразамен өткізіп, бұдан кейінгі шәууәл айында ал-ты күн ораза ұстаса, жыл бойы ораза ұстаганмен бір-дей^2%\

Лрафа күнінде ораза үстау

Қажылықта болмаған адамның Зилхижжаның тоғызын-шы күнінде ораза ұстауы - мұстахап. Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай дейді-: «Арафа күні үсталган оразаның бүрын-гы және келешектегі бір жылдық күнэлардан арылтаты-ны Аллантан үміт етілген^2%5.

Мухаррам айының тогызыншы, оныншы (ашура) және он бірінші күндері ораза үстау мүстахап немесе сүннет

Пайғамбарымыз (с.а.у.) Мэдинаға келген кезде яһудилер-дің (еврей) апгура күні ораза ұстағанын көріп, «Бұл қандай ораза?», — деп сұрады. Оган: «Бұл - ұлы күн. Аллан бұл күні Мұса мен Исрайл ұрпагын дұшпандардан құтқарган. Сон-дықтан осы күні Мұеа ораза ұстайтын» - деп жауап қай-тарды. Пайгамбарымыз (с.а.у.) сонда: «Мен Мұсага сен-дерге қараганда әлдеқайда жақынмын», - деді де, осы күні ораза ұстауды әмір етті

Харам айларда ораза үстау

Зилқағда, Зилхижжа, Мухаррам және Рэжап айларының бейсенбі, жұма, сенбі күндері ораза ұстау - мэндүп.

Шагбан айында ораза үстау

Хазіреті Айша былай дейді: «Аллаһ Елшісі Шағбан айында үстағандай Рамазаннан басқа ешқандай айда ораза ұстамайтын. Ол Шағбан айының бэрін оразамен өткізе-тін»²⁸⁷.

Мәкрүн оразалар

Мэкрүһ оразалар «тахриман» және «тәнзиһан» мэкрүһ болып екіге бөлінеді.

1. Тахриман мэкрүһ ораза. Рамазан айтының бірінші кү-ні мен құрбан айтының төрт күнінде ұсталған оразалар тах-/ риман мэкрүһ. Өйткені, ол күндер - Аллаһтың бізге ұсын-ған сый-сыяпатты, қуанышты күндері. Бұл күндері ораза ұс-таған адам күнэкар болумен қатар оразасы жарамды. Мұн-дай ораза бұзылса, қазасы өтелмейді.

2. Тэнзиһан мэкрүһ. Тек қана ашура күні ораза ұстау, жұма күні ғана ораза ұстау жэне сенбі күні ғана ораза ұстау, наурыз күндерінде ораза ұстау - тэнзиһан мэкрүһ. Бірақ эдет етіп, ұстап жүрген оразасы сол күнге сэйкес келсе, еш-теңе етпейді. Жұма күні жайлы Пайғамбарымыз (с.а.у.) бы-лай дейді: «Түндер арасында тек қана жұма түнін гиба-датқа бөлмеңдер. Бірақ кімде-кім эдет етіп ұстап жүрген оразасы сол күнге сәйкес келсе, бұдан тыс нәрсе²⁸⁸. Екі күн қатарынан ауыз ашпай ораза ұстау да мэкрүһ. Бұл - уисал оразасы. Пайғамбарымыз (с.а.у.) үмбетіне жаны.ашығаны үшін бұлайша ораза ұстауға тыйым салған. «Сен осылай ораза ұстайсың ғой» деп, сүрағандарға Ол: «Мен сендер се-кілді емеспін. Мені Раббым ішіп-жегізеді», — дейді²⁸⁹. Кү-мэнді күні де ораза ұстау - мэкрүһ. Яғни, Шағбан айының отызыншы күнін Рамазан күні ме, элде Шағбан айы ма деп аспан бұлт болғандықтан күмән пайда болса, бүл күн «кү-мэнді күн» деп аталады. Бұл күні ораза ұстау - мэкрүһ. Тіп-ті екі күн бұрын да ораза ұстау - мэкрүһ. Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «Рамазанды бір немесе екі күн бұрын оразамен қарсы алмаңдар. Бірақ кімде-кім әдеті болганы үшін үстаса (ұстап жүрген оразасы осы күнге сейкес келіп қалса) ұстасын²⁹⁰. Кімде-кім осы күмэнді күнді рамазан

эш-ШэуканиДУ, 249. Бухари, Саум,49. Бухари, Саум,5-14.

оразасынан деп ұстаса, ұстаған оразасы мэкрүһ болумен қа-тар, кейіннен бұл күннің Рамазан күні екені анықталған жағдайда, бұл ораза - Рамазан оразасы саналады. Әйелдің күйеуінен рұқсат алмай нэпіл ораза ұстауы - мәкрүһ. Ері оған бұзғыза алады. Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «Ері жанында бола тұрып, рұцсатсыз ораза ұстаган әйел-дің оразасы адал болмайды» \ Қажылардың элсіреп қалу-лары ықтимал болғандықтан «тәруия» жэне арафа күні ора-за ұстаулары - мэкрүһ. Хайыз немесе нифас кезіндегі эйел-дің ораза ұстауы харам болып, оразасы іске аспайды. Қаза-сын өтейді.

Оразаның уаңыты мен Рамазан айының аныңталу жолы

Оразаның уақыты

Ораза уақыты — екінші шапақтан басталып, күннің ба-туына дейінгі уақыт. Кейбір фақиһтер бойынша, сақтық үшін алғашқы шапақта ішіп-жеуді тоқтатқан жақсы. Кімде-кім шапақ жайында күмэнданса, сэресіні тоқтатқан абзал. Бірақ кімде-кім тоқтатпай ішіп-жеп, кейіннен уақыты шы-ғып кеткенін білсе, оразасын қаза етуі керек. Рамазан айы -ашық аспанда жаңа туған айды көрумен немесе бұлтты күн-де Шағбан айын отыз күнге толтыру арқылы білінеді. Құ-ранда Аллаһ: «Кімде-кім ораза айында болса, ораза ұста-сын» ²⁹². Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Жаңа туган айды көрген кезде ораза ұстаңдар, екінші жаңа туган айды көрген кез-де оразаларыңды тоқтатыңдар. Егер аспан бұлтты болса, Шагбан айын отызга толыцтырыңдар», — деген²⁹³. Басқа бір хадисінде «Ай жиырма тогыз күн. Жаңа туган айды көрмейінше, ораза ұстамаңдар. Егер аспан бұлтты болса, Шагбан айын отызга толыктырыңдар», — дейді.

Аузы берік кісі күннің батып-батпағаны жайлы күмэн-данса, аузын ашпағаны дұрыс. Ораза ұстаған адам анық уа-қытты білмесе, шамалаумен сэреге тұрып, шамалаумен ауыз аша алады. Шапақтың атқанын біле алмаған адам ерте бастан қам жасап, аузын ертерек бекітіп, ал күннің батқа-нын біле алмаған кезде, кештеу ашқан абзал. Бұл - сақтық үшін жасалған шара. Бірақ қазіргі таңда арнайы жасалған күнтізбелер бар.

Дата добавления: 2015-07-02