Уз’яднанне беларускага народа ў складзе БССР

11 верасня наркам абароны К. Варашылаў аддаў за­гад аб ут­ва­рэн­ні Беларускага і Украінскага франтоў.

17 верасня Беларускі фронт у складзе чатырох армій, конна-ме­ха­ні­за­ва­най групы і Дняпроўскай флатыліі, агульнай колькасцю каля 200 000 сал­дат і афіцэраў на чале з камандармам другога рангу М. Кава­лё­вым пачаў вызва-ленчы паход. У першы дзень былі вызвалены Бара­на­ві­чы, 18 верасня – На­ваг­ру­дак, Ліда, Слонім, 19 – Вільня, Пружаны, 20 – Гродна, 21 – Пінск, 22 ве-расня – Беласток і Брэст. Да 25 верас­ня савецкія войскі цалкам выканалі сваю місію. У па­лон да Чырвонай Арміі трапілі каля 60 тыс. по­ль­с­кіх вайскоўцаў.

28 верасня 1939 г. паміж СССР і Германіяй быў падпісаны да­га­вор «Аб дружбе і межах», у адпаведнасці з якім за­ход­няя мяжа савец­кай дзяржавы ўсталёўвалася па «лініі Керзана». Ак­ра­мя таго, у абмен на Люблінскае і час-тку Варшаўскага ваяводстваў нем­цы перадава­лі ў сферу савецкага ўплыву Літву. Неўзабаве па рашэнні ўрада СССР Ві­ль­ня і Віленскі край былі перада-дзены Літве.

У вызваленых ад палякаў населеных пунктах Заходняй Беларусі час­ці Чыр­во­най Арміі з энтузіязмам і радасцю сустракалі жыхары. У ва­я­вод­с­кіх і павятовых цэнтрах сталі стварацца часовыя органы ўла­ды – уп­раў­лен­ні з удзелам рабочых, чырво-наармейцаў, інтэлігентаў. Іх склад зац­вяр­д­жаў­ся камандаваннем Чырвонай Арміі. У гмінах улада пе­ра­ходзі­ла да сялянскіх ка­мі­тэ­таў. Пры органах улады фармаваліся ат­ра­ды па раззбраенні па­лі­цыі, асаднікаў і па ахове парадку.

Насельніцтва Заходняй Бе­ла­ру­сі выявіла высокую зацікаўленасць у лёсе свайго краю. 22 кас­т­рыч­ні­ка з 2 763 191 выбаршчыкаў 90,67% ад­да­лі за 927 дэпутатаў Народнага сходу. У прынятых пад час яго працы ў Беластоку 28-30 кастрычніка 1 Дэкларацыі аб дзяржаўнай уладзе абвяшчаўся яе пераход да Са­ве­таў дэпутатаў працоўных. 2. У дэкларацыі па другім пытанні дэпута­ты за­пі­са­лі зварот да Вярхоўных Саветаў СССР і БССР з просьбай аб пры­ё­ме Заходняй Беларусі ў склад Савецкага Саюза і БССР. 3 і 4 дэкларацыі абвя-шчалі аб пераходзе банкаў, буйной пра­мыс­ло­вас­ці і ўсіх зямель ва ўсенарод ўласнасць.

Азначаныя Дэкларацыі сталі юры­дыч­най асно­вай для прыняцця Вярхоў-ным Саветам СССР Пастановы ад 2 лістапа­да 1939 г. «Аб уключэнні Заход-няй Беларусі ў склад Са­ю­за Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік з уз’яднан-нем яе з Бе­ла­рус­кай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікай» і Пастановы Вярхоўнага Са­ве­та Бела­рус­кай ССР ад 14 лістапада 1939 г. «Аб прыняцці За­ход­няй Беларусі ў склад Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэс­пуб­лі­кі». Такім чынам, факт уз’яднання беларусаў у адзінай рэспубліцы быў замаца-ваны юры­дыч­на. Тэрыторыя БССР павялічылася са 125,6 тыс. кв. км да 225,6 тыс. кв. км, а колькасць насельніцтва – з 5,6 да 10 млн.

4 снежня 1939 г. Прэзідыум Вяр­хоў­на­га Савета СССР выдаў указ аб ут-варэнні ў Заходняй Бе­ла­ру­сі 5 абласцей – Баранавіцкай, Беластоц­кай, Брэсц-кай, Вілейскай і Пінскай. У студзені 1940 г. Указам Прэ­зі­ды­у­ма Вярхоўнага Савета БССР замест 32 паветаў, якія існавалі раней, быў утвораны 101 раён. У выніку тэрыторыя БССР ста­ла складацца з 10 абласцей і 191 раёна.

Пад час ажыццяўлення сацыялістычных мерапрыемстваў былі на­цы­я­на­лі­за­ва­ны не толькі буйныя, а ўсе прамысловыя аб’екты, а так­са­ма ган­даль, транс-парт, домаўладанні (плошчай больш за 113 кв. м), бу­дын­кі бы­лых дзяржаўных устаноў і іншая маёмасць. На змену пры­ват­на­му ган­д­лю прыйшоў дзяржаўны – было адчынена 717 магазінаў і 740 лар­коў.

Важнейшым сацыяльна-эканамічным і палітычным наступствам ра­шэн­няў Народнага схода стала скасаванне пры­ват­най уласнасці на зям­лю. З гэтай на­го­ды восенню 1939 – вясной 1940 г. у Заходняй Беларусі адбываўся падзел памешчыц­кай зямлі, жывёлы і інвентару паміж без­зя­ме­ль­ным і малазяме­ль­ным сялянствам. Адкрываліся медыцынскія ўстановы, якія бясплатна абслугоўвалі на­се­ль­ніц­т­ва.

Сацыяльнай заваёвай працоўных Заходняй Беларусі зрабілася бяс­п­лат­ная адукацыя. Адкрываліся ўста­но­вы па ліквідацыі непісьменнас­ці і мала-пісьменнасці. У Беластоку, Грод­не, Баранавічах, Пінску па­ча­лі працаваць на-стаўніцкія інстытуты, у Брэсце, Маладзечне і Лідзе – настаўніцкія курсы. У 1939–1940 гг. у Заходняй Беларусі пачалі пра­цу 5 ВНУ. Адкрыліся 5 драма-тычных тэатраў, 220 бібліятэк, 100 кі­­на­­тэ­ат­раў, 92 дамы культуры.

Разам з тым частка насельніцтва Заходняй Беларусі су­тык­ну­ла­ся з са­вец­кі­мі карніцкімі органамі. Рашэнні аб рэп­рэ­сі­ях прымаліся як у Маскве, так і ў Мінску, на ўзроўні ЦК КП(б)Б і НКУС. Да пачатку Айчыннай вайны ў За­ход­няй Беларусі адбы­лі­ся 4 кампаніі па высылцы ў Сібір і Ка­зах­с­тан рознага кшталту «контррэвалюцыйных элементаў» (асаднікаў, кула-коў, былых паліцэйскіх і інш. дзяржаўных служачых) агульнай ко­ль­кас­цю 117 418 чал.

У 1940 г. па загаду І. Сталіна з 21 857 палонных польскіх афіцэраў былі расстраляны ў Катыньскім лесе пад Смаленскам, а 7805 – замучаны ў тур-мах. Пад час палітычных зачыс­так органамі НКУС тэрыторыі Заходняй Бе­ла­ру­сі ад іх рук загіну­лі беларускія дзеячы – У. Самойла, М. Краўцоў, А. Ула-саў і інш. Як прав­i­ла, іх справы разглядалiся несудовымi органамi, якія не пакідалі ні­я­кіх слядоў сваёй дзейнасці, на­ват магіл сваіх ахвяр.

Уз’яднанне беларускага народа ў адзінай рэспубліцы з’явілася ак­там гітарычнай справядлівасці. Быў пакладзены канец нес­п­ра­вяд­лі­ва­му Рыж-скаму дагавору, сацыяльна-эканамічнаму і культурна-на­цы­я­на­ль­на­му прыгнёту беларусаў у складзе польскай дзяржавы. Няг­ледзя­чы на жорст-касці таталітарнага рэжыму, беларускі народ меў маг­чы­масць развіваць сваю мову, культуру, выяўляць сваю са­ма­быт­насць у ся­м­’і і ншых брацкіх народаў СССР.

Дата добавления: 2014-01-03