Першыя спробы стварэння беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці

Скліканне і вынікі працы Усебеларускага з’езда. Узброенае паў­с­тан­не ў Петраградзе выклікала непакой беларускіх дзеячаў за лёс Бе­ла­ру­сі. 27 кастрычніка ў «Грамаце да Беларускага Народа» і звароце «Да ўсяго Народа Бе­ла­рус­ка­га» выканкамы ВБР, ЦВБР i вай­с­коўцаў-бе­ла­ру­саў Заходняга фронту выступiлi з заклiкам «узяць у свае рукi ўпраўленне сваiм краем, каб здзейснiць свае неадкладныя гiс­та­рыч­ныя задачы». З гэтай нагоды паведамлялася аб скліканні 5 снеж­ня 1917 г. Усебеларускага з’езда для абвяшчэння Беларускай дэ­мак­ра­тыч­най рэспублiкi, «спаянай з Вялiкаросiяй i iншымi суседнiмi Рэс­пуб­л­i­камi Расii на аснове федэрацыi», і абрання ўласнага органа ўла­ды – Краёвай Рады. Другі цэнтр нацыянальных сiл утварыўся ў Петраградзе

– ў Беларускi Абласны камiтэт (БАК) пад стар­шын­с­т­вам Я. Канчара. 17 лiстапада ў сваёй дэкларацыi БАК за­я­віў аб гатоўнасцi ўзяць на сябе арганiзацыю руху «ў мэтах стварэння гарантыi захавання i цэласнасцi аўтаномнай Беларусi». Кіраўніцтва ка­мі­тэ­та запэўніла камісара па справах нацыянальнасцей СНК І. Джу­гаш­ві­лі (Сталіна) у прызнанні Савецкай улады і атрымала на патрэ­бы... з’езда 50 000 руб. У першых чыслах снежня 1917 г. дэлегаты сталі з’яз­д­жац­ца

14 снежня на з’ездзе сабралася 1872 чал., з якiх 1167 чал. мелi пра­ва рашаючага голаса. Асноўная ма­са дэлегатаў складалася з сялян. Сярод нешматлікай часткі партыйцаў пераважалі эсэры i грамадоўцы. Прэзiдыум узначаліў Іван Серада.

Выказаная арганізатарамі з’езда патрэба ў нацыянальным самавы-зна­чэн­ні беларусаў не выклікала пярэчанняў. Асноўная маса дэлегатаў вы­ка­за­ла­ся ў падтрымку праекта аб на­дан­ні Бела-русі палітычнай аўтано­міі (з уласным органам улады – Кра­ё­вай Радай) у складзе Расійскай фе­дэ­ра­тыў­най рэспублікі. Краёвай Радзе (Савету рабочых, салдац-кiх i ся­лянскiх дэпутатаў) належала склiкаць Беларускi Устаноўчы сход i пас­лаць дэлегатаў на мiрную кан­фе­рэн­цыю.

Няўдалыя спробы ба­ль­ша­ві­коў і іх памагатых раскалоць з’езд і сар­ваць планы па ўста­ля­ван­ні нацыянальнай улады на савецкай аснове пры­му­сі­ла СНК Заходняй вобласці і фронту ў ноч з 17 на 18 снежня пай­с­ці на гвалтоўны разгон з’езда. К. Ландэр, В. Кнорын і іншыя дзеячы патлумачылі гэтую акцыю «жаданнем бе­ла­рус­ка­га з’езда стварыць у краi сепаратна паралельную нацыяналiстычную ўладу i непадпа­рад­ка­ван­нем iснуючай уладзе Саветаў».

Такiм чынам, нягледзячы на дэклараванае ленiнскiм урадам права на­ро­даў на самавызначэнне, мінскія бальшавiкi зрабiлi ўсё магчымае для та­го, каб прадухiлiць яго ажыццяўленне Усебеларускім з’ездам. Iдэй­ным абгрунтаваннем такой палiтыкi з’яўлялася прынцыповае па­ла­жэн­не РСДРП (б) аб тым, што вырашэнне нацыянальнага пытання пав­iн­на быць падпарадкавана найперш класавым iнтарэсам пра­ле­та­ры­я­ту i бяднейшага сялянства. Па-за межамі такога падыходу любая ак­тыўнасць нацыянальных арганiзацый успрымалася бальшавікамі вык­люч­на негатыўна.

Не ўжалося да­маг­чы­ся доўгачаканай палітычнай аў­та­но­міі Беларусі ў складзе Ра­сій­с­кай федэратыўнай рэспублікі запаволіў працэс аб’яднання белару­саў і рус­кіх у адзі­най дзяржаве. Па-другое, беларускія дзеячы не ад­мо­ві­лі­ся ад ідэі афар­м­лен­ня нацыянальнай дзяржаўнасці, але былі вы­му­ша­ны ўзяц­ца за яе рэалізацыю на іншай – нацыянальна-дэмакра­тыч­най аснове.

Дата добавления: 2014-01-03