Онлайн-консультация – БЕСПЛАТНО! 2 страница

V0	Тұрлаусыз сөйлем мүшелерінің қызметі:
	сөйлемнің негізін құру
	жалаң құрылымды сөйлем жасау
	предикативтік қатынасқа ие
	предикаттың субъектісі болу
	үндеу амалы ретінде жұмсалу
	пікірді кеңейту, толықтыру

V0	Анықтауышқа тән емес белгі:
	меншіктік мағынаны білдіреді
	бірнеше пікірді сыйыстырып береді
	есімше тұлғаларымен жасалады
	атрибуттық қатынасты білдіреді
	анықталушы мүшемен қабыса байланысады
	анықталушы мүшемен матаса байланысады
	анықталушы мүшемен меңгеріле байланысады
	сөйлемге барлық сөйлем мүшелеріне қатысты енеді

V0	Анықтауыштың стильдік тұлғасы:
	«зат есім - болып»
	«есім сөз - демей»
	«есім сөз - үшін»
	«есім сөз - кезінен»
	«у үшін»
	«барыс септік тұлғалы қиымл есімі»
	«зат есім - дейтін зат есім»

V0	Толықтауышқа тән белгі:
	іс-әрекеттің мекенін білдіреді
	іс-әрекеттің мезгілін білдіреді
	сөйлемге бастауышқа қатысты енеді
	септіктің жанама сұрақтарына жауап береді
	сөйлемге баяндауышқа қатысты енеді

V0	Қосалқы айқындауыш қатысқан сөйлем:
	Есік алды гүлмен құлпырып түр.
	Заман сіздердікі, жастардікі.
	Қызыл, жасыл жапырақтар жерде жатыр.
	Көбінің жүзі ақшыл не қызғылт сарғыш келеді.
	Ақәділ қария ақ боз үйдің алдында табиғатқа сүйсіне қарап отыр.

V0	Оңашаланған айқындауыш:
	сөйлем мүшелерінің түрі
	пікірді үнемді етіп жеткізеді
	интонациясы жағынан ерекшеленбейді
	қосымша грамматикалық мағына үстейді
	үтір, сызықша және жақша арқылы ажыратылады.
	негізгі сөзге қосарланып дефис арқылы жазылады.
	нүктелі үтір, қос нүкте, көп нүкте арқылы ажыратылады

V0	Бірыңғай мүшелі жай сөйлем:
	Сөз берді екенсің, орында.
	Келе алмауының себебі бар.
	Кеш жатса да, уақытында келді.
	Сөз бергенмен, орындай алмады.
	Кеш жатты, сондықтан келе алмады.
	Сөз берді және уақытында орындады.

V0	Етістік тұлғалы бірыңғай баяндауыштар:
	сабақтаса байланысады
	көсемше формалы болады
	себептік қатынасқа құрылады
	шарттық қатынасқа құрылады
	қарсылықты қатынасқа құрылады

V0	Жалпылауыш мүше қатысқан сөйлем:
	Парсы, түрік кітаптары Абайды біресе Шираздың гүлзарына әкетеді.
	Мерв, Мешхедтің миуалы бақ-хауыздарына әкетеді.
	Иран, Арабтың шөл-құмын, қала тірлігін таный түскендей болды.
	Самарқанның мазар, ғимараттарына қадалтады.
	Сауда жолдары, ұлы базарлар – барлығы да бүгін айрықша керек болған.

V0	Профессор Р. Әмір пікір бойынша бірыңғай баяндауышты сөйлем:
	Күн де көтерілді, жылқыға біз де келіп жеттік.
	Менің атым бұрмалауға келмейді, Шеген аға дерсің.
	Ол кейін шегінді, көзін Нұрымның ернінен айырмады.
	Кісі отырарлық жері бар деймісің, басқа үйлердің біріне барайық.
	Кейде ыза мен зіл де байқалады, кейде қызық мақал-мәтелдер айтылады.
	Өзге елді екеуіңіз қолға алыңызшы, ауылдағыларды өз мойныма алайын.
	Шегенді бұл мәселелерден шеткерірек пе деуші еді, бірақ олай емес екен.
	Ойымда Шегенге сақтаған хикаяларым жүрген сияқты еді, бірде-біреуі аузыма түспей қалды.

V0	Айқындауыштарға тән белгі:
	арнайы сөздерден ғана жасалады
	үндеу қызметінде жұмсалады
	интонациялық жағынан ерекшеленбейді
	басым мүшемен тығыз грамматикалық байланыста тұрады
	айқындайтын сөзінің алдында орналасады
	сөйлемге тек анықтауышқа қатысты енеді

V0	Түпкі (базистік) құрылымды жай сөйлемнің қызметі:
	пікірді түрлендіру
	пкірге эмоцияны қосу
	пікірді үнемді ету
	пікірді экспрессивті ету
	пікірді қарапайым логикаға сай құру

V0	Жай сөйлем түрлерінің топтау парадигмасына енбейтін қатар:
	айтылу мақсаты
	информациялық көлемі
	негізгі құрамының көрінісі
	логика-грамматикалық типі
	предикативтік компоненттерінің құрамы
	жақтық мағыналарының болу-болмауы

V0	Іс иесі субъект пен оның қимыл-әрекеті қатынасына құрылған сөйлем:
	Бәріміздің назарымыз сонда.
	Қалың қарды жамылған ақ дала.
	Кешікпей отыншыларға кезіктік.
	Айналада көз тартарлық бұдыр жоқ
	Ойпыр-ай, Бексұлтанның әңгімешілін-ай!
	Бұларды басқарып жүрген - Файзулла Сұлтанов.

V0	Субъект зат пен оның заттық сапасының қатынасынан құрылған сөйлем:
	Ол – еңбек адамы.
	Қадірлейтініміз сондықтан.
	Мұны шу дегенде аңғара да бермейсің.
	Құрметпен қарауымыздың себебі сол.
	Онымен достасу, ұғысу оңай орайласатыны анық.
	Еңбек адамының кісіні өзіне тартатын ерекшелігі болады.

V0	Жалаң сөйлем:
	атаулы сөйлем.
	жақсыз сөйлем.
	екі негізді сөйлем.
	бір негізді сөйлем.
	мүшеленбейтін сөйлем

V0	Жалаң сөйлем:
	құрмалас сөйлемнің түрі
	жақтың қатысына қарай түрі
	сөйлемнің айтылу мақсатына қарай түрі
	сөйлемнің семантикалық сипатының түрі
	сөйлемнің логика-грамматикалық типінің түрі
	тек предикативтік қатынаспен шектелген сөйлем түрі

V0	Сөйлемді толымсыз етіп құру:
	күрделі пікірді жеткізу амалы
	пікірді нақтылап жеткізу амалы
	пікірді жан-жақты жеткізу амалы
	стильдік қайталауды болдырмау амалы
	күрделі пікірді жай сөйлеммен беру амалы

V0	Болымды сөйлем:
	болымсыз пікірді хабарлайды
	болымды пікірді хабарлайды
	болымсыз баяндауыштың негізінде жасалады
	жоқ, емес сөздерінің қатысуы арқылы жасалады
	болымсыз етістіктің формалары арқылы жасалады
	«-ған, -ген жоқ» конструкциясы арқылы жасалады
	грамматикалық белгісі тұрлаусыз мүшелерден көрінеді

V0	Болымсыз пікірді білдіретін сөйлем:
	Жалқау тек жатар, оның ісі қашар.
	Ісің ақ болса, құдайың жақ болар.
	Барыңа шүкір ет, жоғыңа сабыр ет.
	Жақсы іске келеді, жаман асқа келеді.
	Бай - балпаң келер, жарлы – жалтаң келер.
	Жақсыдан тиер шапағат, жаманнан тиер кесапат.
	Қатты жерге қақ тұрар, қайратты елге мал тұрар.
	Жаман ат қамшыласаң өрге шаппас, жақсының жаман адам бабын таппас.

V0	Болымды пікірді білдіретін сөйлем:
	Сиыр сауған шөлдемес.
	Сүзеген сиырға құдай мүйіз бермес.
	Есек барға саналса да, малға саналмайды.
	Есек мінген ат сұрамайды, балық жеген ет сұрамайды.
	Айналдырған ауру алмай қоймас, бұлттанған күн жаумай қоймас.

V0	Бір негізге сүйеніп құрылған сөйлем:
	Түсінді бәрін.
	Жүргізбеді ғой мына қобыздың үні.
	Күнекейдің жүдегенін енді ғана көріп тұр.
	Шанағына тартқан көмі икемге келмей қойды.
	Әбден қиналған Ықылас жер бауырлап жатып алды.
	Күнекейдің үйден шығып кетуден басқа амалы қалмады.
	Қызыл аршадан жасалған осы қобыз оны көп азапқа салды.

V0	Бастауышы етістіктен болған сөйлемнің ерекшелігі:
	субъектіге тән сандық сапаны атау
	логикалық субъектіні актуалдау
	субъектіге тән заттық сапаны атау
	субъектінің іс-қимылын актуалдау
	субъектіге тән сындық сапаны атау
	сөйлемді зат пен қимыл-әрекет қатынасына құру

V0	Биноминативті сөйлем ерекшеліктерінің парадигмасына енбейтін қатар:
	бұл сөйлем түрінің құрмаластарға да тән болуы
	субъекті мен оның іс әрекетінің қатысын білдіруі
	бастауышының да, баяндауышының да тұлғасы зат есімнен болуы
	екі зат, құбылыс арасындағы идентивтік қатынасты білдіруі
	бастауышының да, баяндауышының грамматикалық тұлғасы бірдей формада келуі

V0	Биноминативті сөйлемдер парадигмасына енетін қатар:
	Күн кешкірген мезгіл.
	Жаңа үйлер салынған.
	Ол - Қарсақбай зауытының инженері.
	Зауыттың үйлері бұрынғысынан көбейген...
	Жаңа үйлердің біріне бір автомобиль келіп тоқтады.

V0	Профессор Р. Әмірдің пікірі бойынша жақты сөйлемдерге тән белгі:
	белгісіз жақты білдіруі
	жалпылама жақты білдіруі
	жақтық мағынаға, формаға ие конструкция болуы
	субъектіні білдіретін сөз ілік септік тұлғасында келуі
	субъектіні білдіретін сөз барыс септік тұлғасында келуі
	тілеулі, қалаулы оқиғаны нақты субъектіге қатыссыз етіп беруі
	болмыстағы бір жағдайды қорытынды тұжырым ретінде беру і

V0	Ж. Садуақасұлының пікірі бойынша екі негізді сөйлем түрі:
	атаулы сөйлем
	жақсыз сөйлем
	белгілі жақты
	белгісіз жақты
	жақты сөйлем
	жалпылама жақты

V0	Атаулы сөйлем:
	Күзгі түн.
	Мен ояу.
	Ел ұйқыда.
	Оттар сөнген.
	Бұлт мынау жерге төнген
	Шөптің басын қырау көмген.

V0	Жақты сөйлемдердің баяндауыштарының жасалу формалары:
	«-уға болады»
	«-у/ керек, қажет»
	«-ып,-іп, п /болмайды»
	«-ар, -ер /есімше болар»
	«- ды. -ді /жіктік жалғаулары»

V0	Белгісіз жақты сөйлем:
	Дәмі тіл үйіреді.
	Оңтүстік аймақтарда өсіріледі.
	Ерекше күтімді аса қажет етпейді.
	Біздің жақта оны әңгелек деп атайды.
	Жаңбыры аз, дымқылы кем жерлерге өсіре беруге болады.

V0	Жақсыз сөйлем:
	Көп біл, аз сөйле.
	Жығылсаң нардан жығыл.
	Жүрген аяққа жүргем ілінеді.
	Сасқанда сақалыңды таба алмассың
	Білмегенді сұраудан арланбау керек.
	Алуан-алуан жүйрік бар, әліне қарап шабады.
	Өз ағасын ағаламаған, кісі ағасын жағалайды.

V0	Іс-қимыл объектісінің сұраулы екендігін білдіретін сөйлем:
	Олжеке, кімді ойлап келе жатсың?
	Мен үшін болған ғой сасық неме!
	Әлі де Молдажанмен болып келемісің?
	Жоқ, әлгі антұрғанды айтамын-ау, әншейін.
	Әй, Олжеке-ай, түбінде соның айтқаны келе ме деймін...

V0	Жол бойында Абайдың ешнәрсеге тоқтағысы келмеді (М.Әуезов). Сөйлем айтылу мақсатына қарай:
	іске қосу мақсатындағы сұраулы сөйлем
	өтініш мағынасындағы бұйрықты сөйлем
	іске қосу мақсатындағы бұйрықты сөйлем
	ақпарат беру мақсатындағы хабарлы сөйлем
	тікелей бұйыру мағынасындағы бұйрықты сөйлем

V0	Альтернативті сұраулы сөйлемдердің жасалу жолдары:
	«есім емей +немене» конструкциясы арқылы
	«етістік емей +немене» конструкциясы арқылы
	сұрау есімдіктерінің қатысуы арқылы
	алдыңғы сөздің қайталануы арқылы
	сұраулық шылаудың қатысуы арқылы
	болымды, болымсыз формалардың бастапқы мағынасына қарсы келуі арқылы

V0	Альтернативтік сұрақты білдіретін сұраулы сөйлем:
	- Басқарма қайда?
	- Егін басында.
	- Басқарма мүшесінен кім бар?
	- Бәрі де егін басында
	- Ауылда кім бар?
	- Бәрі де егін басында (С.М.).
	- Бұл ауылда тірі жан бар ма, жоқпа?

V0	Сол жылғы нәубеттен бәрі қырылып қалды емес пе? (Б.М.) Сұраулы сөйлемнің түрі:
	тіке сұрақ
	ашық мәнді сұрақ
	түрткі сұрақ
	альтернативті сұрақ
	риторикалық сұрақ
	қарсы жақтың көзқарасын айқындайтын сұрақ

V0	Альтернативті сұраулы сөйлем парадигмасына енбейтін қатар:
	- Комиссиясы келе ме, жоқ па?
	- Ай, Жайлеке, жұмысты бітіреміз бе?
	- Бәрекелді, сіздер де келесіздер ме?
	- Не тұрыс, жұмысқа ниеттерің жоқ па?
	- Е, тәйірі, осынша жұрттан жұмыс қала ма?
	- Өзіңіз осы бригадтансыз ба?

V0	Қызметіне қарай анықтаушы сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдердің жасалу амалы:
	сұрау есімдігі арқылы
	синтаксистік тәсіл арқылы
	сұраулық шылаудың қатысуы арқылы
	алдыңғы лексиканың қайталануы арқылы
	болымды мағынаның қарсы мағынада берілуі арқылы

V0	-Қой, Абайжан! Айтпа оны, атама, жетер! Сөйлемнің мағынасы:
	тілек, өтініш
	ұсыныс жасау
	келісім білдіру
	кеңес, демеу беру
	іске шақыру, үндеу
	тоқтау салу, тежеу
	ескерту, сес білдіру
	келіспеу, бас тарту

V0	Бұйрықты тұжырымды етіп, үзілді-кесілді етіп жеткізу амалы:
	шартты рай тұлғалы етістік
	– айық- ейік тұлғалы баяндауыш
	бұйрық райдың І жақ формалары
	«келер шақ етістік – сұраулық шылау»
	«ІІ жақ бұйрық форма – деген соң – ІІ жақ бұйрық форма»
	етістіктің түбіріне –шы, - ші формаларының қосылуы арқылы

V0	Реплика ретіндегі сөйлем:
	Келіспегенде ше!
	Келісті ме, жоқ па?
	Кешегі шаруамен барып қайттым.
	Бұл жаңалықты іште сақтай алмадым.
	Жарайсың! Біткен шаруа деп осыны айт!

V0	Сөйлемдердің айтылу мақсатына қарай түрлерінің парадигмасына енбейтін қатар:
	лепті
	сұраулы
	бұйрықты
	хабарлы
	екі негізді

V0	Лепті сөйлемдердің жасалу амалдарының парадигмасына енбейтін қатар:
	бір сөздің қайталануы
	«сын есім д есеңізші»
	«есімше тұлғасы шығарды»
	«етістік деймін», «есім сөз деймін»
	«тәуелдеулі формалы есімше – есімше»
	«жедел өткен шақ формасының» жеке өзінің қатысуы
	«да, де жалғаулықтары» арқылы тіркескен күрделі баяндауыштар

V0	- Қайтарылып берілсін, жүргізу керек! Бұйрықты сөйлемнің мағынасы:
	тоқтау салу, тежеу
	кеңес, демеу беру
	келісім білдіру
	тілек, өтініш
	нұсқау беру
	іске шақыру, үндеу

V0	Р.Әмір пікірі бойынша қыстырманың қызметі:
	үндеу
	актуалдау
	ойды саралап айту
	күшейтіп айту
	пікірді сұсты етіп көрсету
	поэтикалық әсер тудыру

V0	Қыстырма қатысқан сөйлем.
	Тфә-тфә, тілім тасқа!
	Ұзағынан сүйіндірсін!
	Жеңеше, қуаныш құтты болсын!
	Келініңіз, шынында, керім-ақ екен!
	Пай-пай! Сұлулық пен жастық жарасып тұр.

V0	Қыстырынды элемент қатысқын сөйлем:
	Басқалар да сөйлесін.
	Жә, осы жерден тоқтай қал!
	Жарқыным, сөзге қонақ берсеші!
	Інішек, сіз де ойыңызды айтыңыз.
	Меніңше, бәрі де сөйлегісі кеп отыр.

V0	Қаратпа сөздің қызметі:
	үндеу
	ойды саралап айту
	пікірді, ойды ерекше ескерту
	пікірге тірек, дәлел, әсерлілік беру
	кісіні, затты тыңдаушының есіне түсіру
	кісіні затты тыңдаушыға ерекшелеп таныту
	сөйлеушінің әртүрлі эмоциясын білдіру

V0	Одағай сөз қатысқан сөйлем:
	Қыз мінген торының ұшқырын-ай!
	Сірә, бәйге аттары шығар мына шаң?
	Арқасы қышыған жігіт ілгері шық!
	Қыз таяғы жігітке батушы ма еді, пәлі?
	Қыз қуу дегенде әшейіндегі ұяң мінез қыздар да іркілмейді.

V0	Сөйлем құрамында кездесетін бөгде сөз:
	кірме сөз
	қыстырма сөз
	төл сөз
	автор сөзі
	термин сөз

V0	Бөгде сөз қатысты сөйлем:
	Өз баласы - мен.
	Ол да сағынып қалатын.
	Мені мейірленіп сүюші еді.
	Қайтар сәт таяп, жолға жиналамыз.
	Азғана демалыс болса, шапқылап ауылға жететінбіз.
	Содан соң өзі мені «жолың болсын» деп елжіреп сүюші еді.

V0	«Шегеру» синтаксистік амалына тән ерекшелік:
	инерциямен кездейсоқ пайда болады
	бір сөздің қайталануы арқылы жасалады
	болымсыз сөйлемдерге синонимдес конструкция
	тыңдаушыға бір затты, қимылды ерекше ескертіп, мойындату
	қимылдың ұзақ, қарқынды болғанын эмоциялы түрде білдіреді

V0	Қимылдың қарқынды болғанын эмоциялы баяндау мақсатында қайталау:
	Бұл пікірді алғаш айтқан мен, мен.
	Ал содан шерін тарқатсын кеп, тарқатсын кеп.
	Ойлайсың, ойлайсың, бірақ ой түбіне жетпейсің.
	Дораз қартты өлтірген мен, мен, мен! – деп күңіренесің.
	Пиғылымды сезіп қойды, басыма ұрған сол, сол! – деп түйді келіншек.

V0	Ойды мойындатып айту мақсатындағы қайталауға қатысқан сөйлем:
	Айтқанда көзі оттай жанады.
	Қасындағылар селт етпей тыңдайды.
	Ал біз оны тыңдап, әбден жалықтық.
	Әкесі ұлы туралы үнемі айтып отыратын.
	Былай шыққан соң, ал кеп күл, ал кеп күл.
	Менің ұлым ба, ұлым түбінде министр болады

V0	Есім баяндауышқа эмоциялық мағына үстеп тұрған қайталау:
	Өмірімде сенен жақын ешкім жоқ.
	Балам, көз қуанышым тек өзің, тек өзің.
	Болашағыңды ойланшы, қалқам, ойлан!
	Соңғы рет, соңғы рет жүзіңе барлап қарайын.
	Сен дегенде жүрек етім елжірейді кеп, елжірейді!

V0	Шегеру (диафрагмалау) амалының ерекшелігі:
	пікірді саралап жеткізу
	көркем әдебиет стиліне тән болуы
	сөйлеудегі түпкі құрылым болуы
	үндеу амалы ретінде қатысуы
	етістік-баяндауыш болымсыз сөйлемге синонимдес құрылым болуы

V0	«Шегеру» амалымен құрылған сөйлем:
	Селт еткен ешкім болмады.
	Барлығы немқұрайдылық танытты.
	Ешкімнің назар аударғысы келмеді.
	Оның бұл ұсынысына ешкім назар аудармады.
	Оның бұл ұсынысына назар аударған ешкім жоқ.

V0	Салыстырмалы түрде түркі тілдеріндегі жай сөйлемдерге тән ерекшелік:
	жалаң, жайылма болуы
	жақты, жақсыз болуы
	толымды, толымсыз болуы
	бір негізді, екі негізді болуы
	болымды, болымсыз болуы
	айтылу мақсатына қарай топталуы
	күрделі пікірдің жай сөйлеммен берілуі

V0	Салыстырмалы түрде түркі тілдеріне тән ерекшелік парадигмасына енбейтін қатар:
	изафеттік тіркестер
	меншіктілік қатынас
	атрибуттық қатынас
	бастауышы етістікті сөйлемдер
	етістік негізді атаулы сөйлемдер
	сөйлемдердің құрылымдық түрлері

V0	Р. Әмірдің пікірі бойынша субстантивтену құбылысына тән емес қызмет:
	объектіні актуалдау
	іс-әрекеттің себебін актуалдау
	етістікті сөйлем жасау
	жай сөйлемнің функциялық шеңберін кеңейту
	логикалық субъектіні актуалдау
	іс-әрекет иесі мен қимылдың қатынасын білдіру
	күрделі пікірді жай сөйлеммен беру
	атаулы сөйлемдердің лексикалық базасын, функциясын кеңейту

V0	Себептік қатынасты білдіретін септіктер қатар:
	жатыс септігі, ілік септігі, атау септігі
	атау септігі, ілік септігі, табыс септігі
	атау септігі, табыс септігі, шығыс септігі
	барыс септігі, табыс септігі, көмектес септігі
	барыс септігі, шығыс септігі, көмектес септігі

V0	Объектінің түгел қамтылуын немесе қамтылмауын білдіретін септіктер қатары:
	барыс септігі, ілік септігі
	атау септігі, барыс септігі
	табыс септігі, шығыс септігі
	жатыс септігі, көмектес септігі
	көмектес септігі, шығыс септігі

V0	Бірыңғай пысықтауышы бар сөйлем:
	Көзі бір ашылып, бір жұмылады.
	Абай әр сұраққа асықпай, саспай жауап берді.
	Абайға соңғы кездердегі қуаныш пен жұбаныштың ең зоры осы болды.
	Абай енді ғана әкесі мен Ұлжанға сәлемін берді.
	Арыз бере білу, алдай білу – мақтан.

Дата добавления: 2017-01-14