Базылік

Цыпрыян (Кіпрыян; Bazylik Cyprian; 1535? — пасля 1600)

Дзеяч культуры, паэт, перакладчык, дру-кар, кампазітар. Нарадзіўся ў мяст. Серадз (Польшча) у мяшчанскай сям'і. У матры-куляцыйных кнігах Кракаўскага універсітэ-та за 1550—51 запісаны як Cyprianus Mathiae Syradiensis. У сярэдзіне 1550-х ra-доў прыняў кальвінізм, працаваў у веліка-княжацкай канцылярыі ў Вільні. Пры двары Жыгімонта //Аўгуста сустрэўся з уладаром грэчаскіх астравоў Парас i Самас (на той час яны былі захоплены асманамі) Якабам Базылікам Гераклідасам, які пазней стаў малдаўскім гаспадаром. Уражаны здольнас-цямі «...Кіпрыяна з Серадзея, юнака, на-дзеленага высокімі годнасцямі, выдатна адукаванага ў свабодных навуках, a асаблі-ва ў паэзіі i музыцы...», Гераклідас правам, дадзеным яму імператарам Карлам V, дара-ваў яму тытул «poeta laureatus» i шляхецкае званне. Ад Гераклідаса Б. пераняў герб i другое імя — Базылік.

3 1558 Б. працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая

РадзівЬга Чорнага. Песні i псалмы шырока выкарыстоўваліся ў пратэстанцкім наба-жэнстве, a ў перыяд росквіту Рэфармацыі шматгалосыя спевы атрымалі найбольшае пашырэнне. Верагодна, Б. аўтар 4-галосых пратэстанйкіх песень, выдадзеных у 1556 у Кракаве. У 1558 з Брэсцкай кальвінісцкай друкарні, якая існавала пад апекай Радзіві-ла Чорнага, выйшаў «Брэсцкі канцыянал» (або «Песні хвал боскіх») Яна Зарэмбы — першы друкаваны нотны зборнік на Бела­русь Музыку для яго напісалі Вацлаў з Шамотул i Б. У прадмове да «Канцыянала» адзначалася, что песні прызначаюцца для тэнара i аматараў «фігурных» спеваў. У не-каторыя песні Б. уводзіў складаны кантра-пункт. У 1560, каб мець падтрымку пруска-га князя Альбрэхта, Б. паслаў яму ў Круля-вец рукапіс з некаторымі сваімі песнямі. Невядома, дзе Б. атрымаў музычную адука-цыю, але яго музычныя творы напісаны на даволі высокім мастацкім i прафесійным узроўні. Устаноўлена 12 назваў шматгало-сых музычных твораў. Амаль усе яны Hani-саны ў 1550-я гады.

3 1560-х гадоў пачынаецца росквіт літа-ратурнай дзейнасці Б., у асноўным як пе-ракладчыка. Першы вядомы твор — верш на смерць жонкі яго патрона Радзівіла Чорнага Альжбеты з Шыдлоўца (1562, Брэст). 3 гэтага часу дзейнасць Б. звязана з Брэсцкай друкарняй. Верагодна, ён прымаў удзел у стварэнні славутай кальвінісцкай Бібліі (1563). Б. — аўтар невялікіх верша-ваных твораў: верш на герб Радзівілаў, зме-шчаны ў Брэсцкай бібліі, у ананімным тво­ры «Пратэй, або Пярэварацень» (1564). Вершам у кнізе «Другія кнігі св. Лукі» звяртаўся да Мікалая Радзівіла Рудога з заклікам, каб той пасля смерці свайго бра­та Радзівіла Чорнага прадоўжыў апеку над рэфармацыйным рухам у Вялікім княстве Літоўскім. Некаторыя даследчыкі (А.Брук­нер, С.Кот) прыпісваюць Б. аўтарства ан-тыкаталіцкай сатыры «Пратэй, або Пярэва­рацень» (выйшла ананімна, без выхадных звестак) i багатага фальклорнымі матывамі ананімнага твора «Працэс чарцей супраць людскога роду» (1570).

Неўзабаве пасля смерці Радзівіла Чорна­га (1565) Б. стаў кіраўніком ці ўладальнікам Брэсцкай друкарні. У 1567 у яго перакладзе i з яго прадмовай выйшаў кампілятыўны твор «Псторыя жорсткіх ганенняў царквы боскай», у якой з гуманістычных пазіцый асуджаецца нецярпімасць да царкоўна-рэ-

лігійных адносін у некаторых еўрапейскіх дзяржавах, праследаванні іншадумцаў, дзе-ячаў Рэфармацыі. Адна з гравюр кнігі ад-люстроўвае пакаранне смерцю Яна Гуса, выдатнага чэшскага рэфарматара. Выданне прысвечана новаму патрону, серадзскаму ваяводу Альбрыхту Ласкаму, у якога Б. нейкі час быў асабістым сакратаром. У 1569 у яго перакладзе выйшла кніга М.Бар-летыуса «Псторыя пра жыццё i слаўныя справы Георгія Кастрыёта, звычайна звана-га Скандэбергам» з дадаткам аб асадзе i ўзяцці горада Шкодры. У прадмове Б. значна папоўніў біяграфію Кастрыёта, змясціўшы звесткі, запазычаныя з твораў розных гісторыкаў 15—16 ст. «Гісторыя Кастрыёта» — першас выданне, якое Б. пазначыў сваім сігнетам i імем — «у друкарні Кіпрыяна Базыліка». У кнізе зме-шчаны таксама тэкст каралеўскага прыві-лея ад 27.3.1569, які гарантаваў Б. выключ-нае права выпускать кнігі на працягу 15 га-доў пры ўмове, што ён не будзе друкаваць антыкаталіцкія выданні. 3 гэтага часу ў Брэсцкай друкарні выходзілі творы вык-лючна свецкага i гістарычнага характару. Ёсць звесткі, што ў 1570 Б. меў поўны пе-раклад «Хронікі» М.Кромера, але не надрукаваў яго. Апошнія вядомыя тэксты вый-шлі ў 1570. Пасля 1570 Брэсцкая друкарня, відаць, перастала існаваць, таму наступныя пераклады выходзілі ў іншых друкарнях М.Олаха — «Пра Атылу, караля угорскага» (1574, Кракаў), пра набегі гунаў; вядомы твор А.Маджэўскага-Фрыча «Аб удаскана-ленні Рэчы Паспалітай» (1577, Лоск; вый­шла без кнігі пра касцёл, прадмова напіса-на С.Будным).

С.Кот называе Б. найлепшым пераклад-чыкам 16 ст. з латыні, маючы на ўвазе чысціню мовы, трапнасць выразаў. Менаві-та пераклад «Пра Атылу...», зроблены Б., з'явіўся асновай для перакладу аповесці на беларускую мову ў канцы 16 ст., a кніга «Аб удасканаленні Рэчы Паспалітай» была перакладзена ў Расіі ў канцы 17 — пач. 18 ст.

Тв.: Pieśni. Kraków, 1958.

Jlim.: П a р э ц к i Я.1. Антырэлігійная сатыра Брэсцкага друкарскага двара ў XVI ст. // Беларуская літаратура. Мн., 1979. Вып. 7; Drukarzedawnej Polski od XV do XVIII wieku. Wrocław; Kraków, 1959. Z. 5. S. 45—52; Literatura staro­
polska w kontekście europejskim. Wrocław etc, 1977. S. 162, 187. Л.Иванова

Дата добавления: 2014-01-04