Temat 18: wŁadza I jej legitymizacja

1) Max Weber – „Trzy czyste typy prawomocnego panowania” Władza została zdefiniowana jako prawdopodobieństwo, że pewne lub wszystkie polecenia, pochodzące z danego źródła znajdą posłuch w danej grupie. Motywy podporządkowania się poleceniom mogą być bardzo różne. Jednakże kryterium prawdziwego stosunku władzy jest pewne minimum dobrowolnego podporządkowania, a zatem zainteresowanie w zachowaniu posłuszeństwa(oparte na ukrytych motywach lub otwartej akceptacji). Nie każde wykonywanie władzy jest związane z celami ekonomicznymi. Ale działaniem pewnej znaczniejszej liczby osób musi kierować na ogół jakiś aparat administracyjny. Źródłem podporządkowania się członka aparatu administracyjnego decyzjom zwierzchnika może być zwyczaj, więzy uczuciowe, zainteresowania materialne lub względy ideowe. Jeżeli solidarność między zwierzchnikiem a podległym jest czysto materialna, to powoduje to niepewną sytuacje. Dlatego takie zainteresowanie uzupełniają na ogół elementy uczuciowe i idealistyczne. Na ogół konieczny jest jeszcze taki czynnik jak wiara w prawomocność władzy. Każdy system próbuje wzbudzić i kultywować przekonanie o swojej prawomocności. Zależnie od podstawy prawomocności, na którą powołuje się władza, będą się zasadniczo zmieniały: typ podporządkowania, rodzaj aparatu administracyjnego, rozwijanego w celu utrzymywania tego typu podporządkowania, oraz sposób wykonywania władzy. W równie zasadniczy sposób będą się zmieniały osiągane wyniki. Wskazane jest zatem sklasyfikowanie typów władzy według rodzaju, postawy prawomocności na którą powołuje się dany typ władzy.1. O wyborze tego kryterium przesądza jego znaczenie. Fakt, że inne kryteria zostają pominięte nie odgrywa zasadniczej roli. Sprawa prawomocności systemu ma nie tylko teoretyczne znaczenie, chociażby dlatego, że jest związana z prawomocnością posiadanej pozycji. 2. Nie każde powoływanie się na prawomocność wystarcza. Gdyby tak było to pracownik żądający dotrzymania warunków umowy sprawowałby władzę nad pracodawcą. W rzeczywistości jest tylko stroną i ma tylko „prawa” do otrzymania zapłaty. I tak w przypadku władzy pracodawcy nad pracownikiem jest zawarcie dobrowolnej umowy, której wyrazem są ustalone przez pracodawcę normy i instrukcje dotyczące procesu pracy, a także w wypadku władzy feudała nad wasalem, czy urzędnika. Tylko niewolnictwo jest niedobrowolne. Inny nieco jest wypadek presji ekonomicznej opartej na pozycji monopolisty, który może dyktować swoim partnerom warunki umowy. 3. Przesłankach tradycjonalnych, czyli przekonaniu o trwałości odwiecznego porządku i prawomocności władzy, która jest na nim oparta (władza tradycyjna) 4. Przesłankach charyzmatycznych, czyli na przekonaniu o wyjątkowej świętości, heroizmie lub szczególnie wzorowym charakterze danej osoby (władza charyzmatyczna) W wypadku władzy legalnej obowiązuje wobec prawnie ustanowionego, bezosobowego porządku. Władza legalna: typ czysty oparty na biurokratycznym aparacie administracyjnym. Akceptacja następujących, wzajemnie od siebie zależnych warunków stanowi podstawę skuteczności wykonywania władzy legalnej. Norma prawna może być ustanowiona w drodze porozumienia lub narzucona i zobowiązuje do posłuszeństwa przynajmniej część członków danej grupy. Każdy system prawa jest spójnym systemem celowo ustanowionych zasad abstrakcyjnych. Proces administrowania polega na racjonalnym dążeniu do osiągania celów wyszczególnionych w regulaminie obowiązującym daną grupę, w granicach wyznaczonych przez przepisy prawne i wynikające z nich zasady. Osoba sprawująca władzę dzierży „urząd”. W działalności związanej z jej statusem, a obejmującej również wydawanie poleceń innym osobom, jest ona podmiotem bezosobowego porządku, którego cele realizuje w swoim działaniu. Osoba podporządkowująca się władzy podlega jej tylko jako członek danejgrupy i zobowiązana jest do posłuszeństwa tylko wobec „prawa”.Członkowie grupy, spełniając polecenia osób sprawujących władzę, nie podporządkowują się im jako jednostkom, lecz okazują posłuszeństwo bezosobowemu porządkowi. Z socjologicznego punktu widzenia prawomocność władzy może być traktowana tylko jako prawdopodobieństwo, że właściwe postawy występują w stopniu istotnym i że będą one zapewniały odpowiednie postępowanie. Nie zawsze podporządkowanie się władzy opiera się na przekonaniu o jej prawomocności. Co więcej dominacja systemu władzy może być, jak to się często zdarza w praktyce, tak dalece ugruntowana- z jednej strony przez wspólnotę interesów zwierzchnika i jego aparatu administracyjnego, a z drugiej przez bezradność tych ostatnich- że system ten może sobie pozwolić na pominięcie uzasadnienia prawomocności. Z „posłuszeństwem” mamy do czynienia gdy, osoby spełniającej polecenia przebiega w taki sposób jakby treść polecenia stała się podstawą działania. Zakres określania stosunków społecznych i zjawisk kulturowych przez władzę jest szeroki. Zwierzchnik i jego aparat administracyjny występują często formalnie jako pomocnicy lub przedstawiciele grup pracujących. Nie zmienia to jednak autorytatywnego charakteru stosunku między nimi. Zasadność podstaw prawomocności, na które powołują się trzy typy władzy prawomocnej opiera się na przesłankach racjonalnych, czyli na przekonaniu o legalności norm prawnych i o uprawnieniu osób sprawujących. Tak więc zasadnicze cechy racjonalnej władzy legalnej można ująć w sposób następujący: ciągłość organizacyjna funkcji urzędowych określonych przez przepisy.Ściśle wyznaczona sfera kompetencji. Chodzi tu o ustalenie sfery obowiązków związanych z pełnieniem funkcji, które wynikają z systematycznego podziału pracy; zapewnienie władzy koniecznej do realizowania tych funkcji; określenie koniecznych środków przymusu i warunków ich stosowania. Zorganizowana w ten sposób jednostka sprawująca władzę będzie nazywana organem administracyjnym. Tego typu organizacja występuje zarówno w dużych organizacjach prywatnych, partyjnych, jak też w państwie czy kościele. Organizacja oparta jest na hierarchii. Sprawowanie urzędu regulują specjalne zasady i normy. Członkowie aparatu administracyjnego powinni być całkowicie pozbawieni prawa własności środków produkcji i administrowania. W wypadku racjonalnej władzy legalnej nie jest możliwe zawłaszczenie stanowiska urzędowego. Akty administracyjne, decyzje i zasady są sformułowane i utrwalone na piśmie nawet wtedy gdy zgodnie z przyjętym zwyczajem ustala się je w toku ustnej dyskusji.Istnieją różne sposoby sprawowania władzy legalnej. Analiza, którą przeprowadzamy obecnie, będzie w kategoriach idealnego typu biurokracji. Najczystszym typem władzy legalnej jest ten, który opiera się na wykorzystaniu biurokratycznego aparatu administracyjnego, podlegającego najwyższemu zwierzchnikowi, składa się z poszczególnych urzędników, którzy są mianowani i działają według następujących zasad: są osobiście wolni i podlegają władzy tylko w zakresie wyznaczonym przez ich bezosobowe urzędowe obowiązki. Są zorganizowani w system jasno określonej hierarchii urzędowej. Każde stanowisko urzędowe ma wyraźnie określoną sferę kompetencji w sensie prawnym. Stanowisko urzędowe zajmowane jest na mocy dobrowolnej umowy, dzięki czemu istnieje w zasadzie swobodna selekcja.Podstawą selekcji kandydatów są posiadane kwalifikacje fachowe urzędnicy otrzymują jako wynagrodzenie pieniężną pensję i mają przeważnie prawo do emerytury. Sprawowany urząd stanowi jedyne albo zasadnicze zajęcie urzędnika. Urzędnikowi zapewnia się możność robienia kariery.Urzędnik pozbawiony jest prawa własności środków administrowania i prawa zawłaszczania stanowisk. Urzędnik podlega ścisłej i systematycznej dyscyplinie oraz kontroli. W organizacjach biurokratycznych ciągle wzrasta rola kwalifikacji fachowych. Jak wykazuje doświadczenie, czysto biurokratyczny typ administracji, to jest monokratyczna odmiana biurokracji zapewniająca osiąganie najwyższego stopnia sprawności i jest najracjonalniejsza. Kapitalizm odegrał najważniejszą choć nie jedyną rolę w rozwoju biurokracji. 2) David Beetham – „Legitymizacja władzy” Możemy powiedzieć, że władza jest legitymizowana o ile jest zgodna z ustalonymi regułami; reguły te znajdują usprawiedliwienie w przekonaniach zarówno sprawujących władzę jak i podporządkowanych tej władzy; istnieją przejawy akceptacji określonych stosunków władzy ze strony podporządkowanych. Są to trzy poziomy legitymizacji, które uzupełniają się. Najbardziej podstawowym poziomem legitymizacji jest poziom reguł. Władza jest legitymizowana przede wszystkim wtedy, gdy nabywa się ją i sprawuje zgodnie z przyjętymi regułami (reguły władzy). Mogą to być reguły niepisane, należące do nieformalnej konwencji lub też sformalizowane w postaci pewnych kodeksów bądź postanowień. Przeciwieństwem legitymizacji na poziomie reguł jest nielegalność władzy. Władza jest nielegalna wówczas, kiedy nabyta została z pogwałceniem reguł lub jest sprawowana w sprzeczności z nimi. Drugi poziom legitymizacji: władza jest legitymizowana, o ile reguły władzy znajdują oparcie w przekonaniach stron związanych stosunkami władczymi. Trzeci poziom legitymizacji zakłada czynne przyzwolenie ze strony podporządkowanego na zależności władcze,- przyzwolenie wyrażające się w konkretnych zachowaniach.Niektórzy badacze wyrażają pogląd, że aktywne przyzwolenie jest charakterystycznym składnikiem legitymizacji związanej z nowoczesną tradycją liberalną i dlatego nie może być brane pod uwagę w wypadku społeczeństwa odmiennego typu. To, co uważane jest za przyzwolenie i to, od kogo tego przyzwolenia wymaga się jest kulturowo określone, determinowane przez konwencje danego społeczeństwa. Zachowania polegające na zaprzestaniu współpracy, biernym oporze, aż po jawne nieposłuszeństwo i zbrojną opozycję są miarą erozji legitymizacji władzy. Erozja ta jest tym większa, im szerszy zasięg mają tego typu zachowania. Na tym poziomie analizy zjawisko to możemy określić jako „delegitymizację”. Zgodnie z konwencjonalną definicją państwo to szereg wyspecjalizowanych instytucji, które posiadają monopol stanowienia prawa i władzy sądowniczej na określonym terytorium oraz środków zorganizowanego przymusu niezbędne do zapewnienia tym instytucjom skuteczności. Państwo jest odpowiedzialne za określenie reguł, które rządzą wszystkimi innymi relacjami władzy legitymizację tych relacji poprzez dostosowanie ich do porządku prawnego.Właściwością władzy państwowej jest to, że nie podlega nadrzędnemu prawodawcy, którego autorytet mógłby uprawomocnić i gwarantować jej własne reguły. W tym przejawia się istota suwerenności państwa: określa swoje własne reguły działania, a nie tylko reguły obowiązujące innych aktorów. W sensie prawnym jest to cecha samouprawomocnienia. Suwerenność jest więc warunkiem władzy państwa i jednocześnie słabością- gdyż nie może potwierdzić własnej prawomocności poprzez odwołanie się do nadrzędnego autorytetu. Suwerenność jako monopol stanowienia prawa i zapewnienia jego skuteczności nie jest tożsama z władzą, jak również zdolnością państwa do realizowania różnych celów. Podtrzymywanie konstytucyjnych reguł zależy od spełniania dwóch warunków. Pierwszy stanowi niezależność sądowniczych instytucji państwa. Drugi to rzeczywiste podporządkowanie armii cywilnej kontroli. Porządek konstytucyjny jest trwały tylko o tyle, o ile jest podtrzymywany przez społeczeństwo. Z tego wynika, że analizując zakres legitymizacji władzy politycznej musimy, po pierwsze zbadać jej legalność, po drugie zakres społecznej akceptacji porządku konstytucyjnego, na którym się ta władza opiera.Decydującą zmianą w sferze idei legitymizujących władzę polityczną w czasach nowożytnych była erozja wiary w nadrzędną wartość urodzenia i dynastycznej sukcesji. Jeżeli chodzi o władzę polityczną, to zmiana ta pociągnęła coś więcej niż tylko afirmację zasad równości wobec prawa i otwarcie dróg karier publicznych przed ludźmi utalentowanymi. Państwo przestało być postrzegane za osobistą własność władcy; zaczęło być postrzegane jako własność ludu.W monarchiach konstytucyjnych szczególnie żywa jest wiara w tradycjonalizm i dziedziczenie. W krajach komunistycznych zasada suwerenności została ograniczona przez doktrynalne założenia marksizmu-leninizmu. Tak więc istnienie systemów, w których legitymizacja rządu pochodzi z dwóch różnych, czasami konkurencyjnych źródeł jest możliwe. We współczesnym świecie występują konstytucje, które czerpią prawomocność nie tylko z zasady suwerenności obywateli. Jednakże nawet w wypadkach konstytucji „mieszanych” zasadę suwerenności ludu jako ostateczne źródło autorytetu możemy odnaleźć w założeniu, że konstytucja wymaga aprobaty obywateli. Idea suwerenności obywateli pociąga dwie różne konsekwencje dla legitymizacji porządku konstytucyjnego we współczesnym świecie. Po pierwsze porządek ten musi zawierać pewne procedury powszechnej reprezentacji politycznej. Po drugie, nawet konstytucje oparte na zasadzie autorytetu, wymagają powszechnej akceptacji, czy to przez decyzje zgromadzenia narodowego, plebiscyt, czy masową mobilizację rewolucyjnego typu. Idea suwerenności jest ściśle związana z ideą narodowej autonomii i samookreślenia. Jakie konsekwencje dla legitymizacji władzy politycznej ma idea narodowej autonomii w czasach współczesnych, kiedy granice państwowe są bardziej lub mniej gwarantowane przez system międzynarodowych porozumień? Tam, gdzie narodowa tożsamość jest już ukształtowana, a większość ludzi identyfikuje się z określonym terytorium, idea narodowej niezależności jest źródłem silnego poparcia dla państwa, szczególnie w obliczu zewnętrznych zagrożeń. Nacjonalizm staje się siłą delegitymizującą istniejący porządek konstytucyjny. Legitymizacja władzy politycznej wymaga zarówno moralnego autorytetu, jak i realizacji celów, które stanowią uzasadnienie ogromnej koncentracji władzy w rękach państwa. Zdolność do zaspokojenia materialnych potrzeb ludności wyznacza zasadniczą różnicę pomiędzy krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się. Industrializacja jest procesem któremu towarzyszą duże nierówności i zaburzenia struktur społecznych, szczególnie dotkliwie ze względu na sposób, w jaki niektóre kraje rozwijające się włączone zostały do międzynarodowego podziału pracy. Poparcie jako forma legitymizacji władzy. We współczesnych systemach politycznych wyróżnić możemy dwa rodzaje poparcia: w ramach procesu wyborczego i poparcie typu mobilizacyjnego. Brak instytucji wyborów nie musi oznaczać braku legitymizacji. Mobilizacyjny typ legitymizacji zakłada, że poparcie wyrażone jest przez długotrwałą, masową aktywność obywateli i współpracę z rządem, realizującą określone cele. Permanentna mobilizacja tworzy szczególne zapotrzebowanie na przywódców o charyzmatycznych kwalifikacjach. Legitymizacja poprzez demokratyczne wybory nie tylko dopuszcza, ale wręcz wymaga pluralizmu idei i formacji politycznych; w wypadku wzoru mobilizacyjnego publiczne wyrażenie alternatywnych poglądów lub przeciwstawienie się oficjalnej polityce rządu poza instytucjami rządzącej partii stanowi zagrożenie dla legitymizacji jej władzy. 3) John Scott – „Władza” Generalnie prezentuje poglądy Foucault. Można postawić znak równości między władzą a dyscypliną: - kontrola społeczna i samokontrola jednostek- sposób zdyscyplinowania jednostek- wszechogarniająca kontrola społeczna - ludzie sami się kontrolują, aby nie zostać wykluczonym ze społeczeństwa. Władza ekspercka: - zasadniczy czynnik dyscyplinujący społeczeństwo- wynika to z daleko idącej specjalizacji wiedzy, przez co musimy polegać na ekspertach. Eksperci objaśniają swoją wiedzę, kompetencje, interpretują ją i nadają jej sens. Rządzenie jest to nowoczesna forma panowania. Celem jest kontrolowanie jednostek w jak najszerszym zakresie i produkowanie zdyscyplinowanych jednostek. Biopolityka jest to nadzór nad jednostkowymi ciałami, zarządzanie populacją poprzez regulację procesów życiowych dotyczących całego sposobu życia jednostek. Dyscyplina jest nadzorem sprawowanym nad ludźmi za pomocą systemów reguł, które są im zwyczajnie narzucane. Ludzie sami się dyscyplinują, kontrolują, aby nie zostać wykluczonym. Opisuje bardzo mocno zinternalizowaną kontrolę społeczną, za tym ta teoria nie wnosi nic nowego. Zamiast przemocy wprost jest internalizacja reguł zachowania, samo ograniczanie się. Dwa rodzaje autorytetu: - hierarchiczny (przypisany do funkcji)- kompetencyjny (wynika z wiedzy) na nim opiera się władza ekspercka. Biurokracja przedstawicielska - władza ekspercka, ludzie są zsocjalizowani, aby być podległymi władzy. Eksperci są niezbędni, wymaga to zaufania do nich. Dlaczego nie jesteśmy świadomi, że wiedza jest władzą? – taka tezę stawia tekst. Podsumowanie: Wiedza ekspercka ma coraz większą rolę w podejmowaniu decyzji. Chęć przerzucenia decyzji z polityków na ekspertów. Zagrożenia, jakie za tym idą to po pierwsze teoria może stać się ideologią. Po drugie opinie ekspertów, ich wiedza, może nie być w pełni obiektywna. Polityka wciąż dąży do rozszerzenia biopolityki- coraz szerszej kontroli ludzkiego życia biologicznego.

Дата добавления: 2013-12-12