Zmiany w relacjach między światowymi imperiami i światowymi gospodarkami

Od ok. 10 000 p.n.e. do około 1500 r. n. e. istniały byty będące światowymi systemami. W tym czasie formuła światowego imperium wydawała się „silniejsza” niż formuła światowej gospodarki. Rozszerzające się światowe imperia wchłaniały sąsiadujące z nimi światowe gospodarki. Światowe imperia mają ściśle określone granice czasowe i przestrzenne, w związku z tym ich ekspansja zewnętrzna zawsze osiągała punkt, którym centralna władza zostaje przejęta przez siły działające na rzecz dezintegracji, a to w konsekwencji prowadziło światowe imperia do upadku. W miejsce tych przestrzennych „próżni” ponownie pojawiały się światowe gospodarki i minisystemy.

Światowe imperia odnosiły sukces i okazały się bytami trwałymi (ok. 500lat), a światowe gospodarki okazały się bardziej kruche i żadnej nie udało się przetrwać tak długo w tym samym czasie. Od roku 1500 n. e. dotychczasowy potencjał siły formuł uległ odwróceniu. Od tej pory mieliśmy do czynienia z jedną szczególną światowa gospodarką, ustanowioną wówczas na wielkim obszarze Europy. Logika jej procesów wewnętrznych prowadziła do stopniowej ekspansji i wchłaniania otaczających światowych imperiów, jak i również sąsiadujących minisystemów. Z końcem XIX wieku ekspansja kapitalistycznej światowej gospodarki objęła cały glob, co oznaczało przetrwanie tylko jednego systemu historycznego. Stworzyło to całkowicie nową sytuację strukturalną i od tego momentu nie występują już żadne systemy historyczne zewnętrzne wobec systemu kapitalistycznej gospodarki.

CO SZCZEGÓLNEGO W OBECNYM SYSTEMIE WYJAŚNIA NIEUSTANNĄ EKSPANSJĘ?

Nieustanna ekspansja przestrzenna kapitalistycznej gospodarki była funkcją ich wewnętrznej dynamiki nieustannej akumulacji kapitału. Dynamika ta działa w trojakiego rodzaju sposób:

1. ekspansja przestrzenna wywiera specyficzny wpływ na kreowanie nadwyżki ekonomicznej zawsze wtedy gdy nadwyżka ta ulega redukcji w chwilach globalnego załamania koniunktury gospodarczej.

2. kapitalistyczna gospodarka światowa pociąga za sobą istnienie struktur, które w specyficzny sposób „wynagradzają” postęp technologiczny. W światowych imperiach obok „nagród” odnoszących się do postępu technologicznego występowały również dotkliwe „kary” (które w poważny sposób spowalniały proces postępu technologicznego). Postęp technologiczny czynił tę kontrolę jeszcze bardziej skomplikowaną, prowadził bowiem do tego co można byłoby nazwać tendencja w zwykłych procedurach działania kapitalistycznej gospodarki światowej, której techniczne a tym samym militarne możliwości pozwalały przezwyciężyć opór światowych imperiów.

3. kapitalistyczny sposób produkcji pociąga za sobą mechanizmy, które w specyficzny sposób „karzą” zachowania, które nie są wrażliwe na zmieniające się warunki związane z imperatywem maksymalizacji akumulacji kapitału. Ci, którzy kontrolują operacje gospodarcze i którzy nie podporządkowują się temu imperatywowi w końcu bankrutują i znikają ze sceny gospodarczej. Nie występują też mechanizmy „karzące” irracjonalne sposobów konsumpcji światowych produktów.

Systemy historyczne są dobitnymi przykładami nieodwracalnych wektorów czasu. Kiedy dokonamy analizy strukturalnej tych systemów zauważymy występowanie pewnego rodzaju powtarzających się zjawisk na pewnym ograniczonym poziomie zmierzających w kierunku równowagi. Wracamy do sprzeczności w systemie historycznym. Zatem jest to układ, który zawsze zmienia się w określonym kierunku, ale też układ, który w zasadzie pozostaje również w jakimś sensie, niezmienny. Każdy system historyczny musi pozostać historycznym. Jeśli ma on swój początek, będzie miał też swój koniec.

2) Mirosława Marody, Anna Giza- Poleszczuk – „Przemiany więzi społecznych. Zarys teorii zmiany społecznej”

Socjologia- jest dyscypliną historyczną, której podstawowym obiektem badań jest społeczeństwo, jako podlegające ciągłym zmianom formy i konstelacje ludzkich stosunków

Czy socjologia jest dyscypliną teoretyczną czy praktyczną?

Dilthey i Weber, jedni z twórców socjologii jako dyscypliny, stworzyli pojęcie humanistycznej „socjologii rozumiejącej", która bardziej kładzie nacisk na wartości, jakimi obiekt się kieruje w danym momencie, niż na przyczyny. Innymi słowy, każda sytuacja jest inna, trudno zawsze korzystać z takiej samej metodologii. Socjologowie ci nie negowali jednak metodologii nauk klasycznych, a swoje postulaty traktowali jako jej uzupełnienie. Metodologia powinna więc opierać się na opisie i wyjaśnieniu mechanizmów zjawisk oraz na ich zrozumieniu. To pytanie sprowadza się do pytania o strukturę świata: czy świat jest prosty czy złożony? Istnieją głosy, że światem rządzą pewne prawidłowości, które są niezmienne i pewne. Z drugiej strony, ostatnie odkrycia wskazują na to, że nie do końca tak jest (np. większość cząsteczek elementarnych to cząstki nietrwałe).

Należy więc zauważyć różnicę pomiędzy procesami zachodzącymi w stanie równowagi a zachodzącymi w stanie jej braku. (Procesy dyspatywne)

Analogicznie w naukach społecznych i historycznych.

Edmund Mokrzycki: „praktyka badawcza socjologii oparta jest na podziale dyscypliny na metodologię, teorię i badania empiryczne". Owe trzy elementy rzadko ze sobą korespondują

Kluczowym aspektem zrozumienia pojęcia społeczeństwa jest badanie historycznej zmienności jego form, jak zmieniają się stosunki międzyludzkie na przestrzeni dziejów. (czynniki wyznaczające dotychczasową zmienność następujących po sobie form organizacji społecznej).

DYNAMIKA ZMIANY

• Durkheirn - Społeczeństwo mechaniczne => Społeczeństwo organiczne

• Marks i Engels - Społeczeństwo burżuazyjne => komunizm

• Daniel Bell - społeczeństwo agrarne => społeczeństwo przemysłowe =>społeczeństwo postprzemysłowe

Zmiana społeczna wiąże się ze zmianą przez człowieka narzędzi wykorzystywanych w działaniach zmierzających do pozyskiwania środków do życia. Tego typu zmiany dotykają najwięcej płaszczyzn życia społeczeństwa oraz pojedynczego człowieka. Dzisiaj duże znaczenie mają technologie informacyjne. Wpływają one na przemiany struktury społecznej.

W pewnych przypadkach państwo działa stymulujące na przemiany społeczne, w innych hamująco (Japonia XX w.; Chiny XIX w.)

Teoria „ewolucjonizmu" - istnieją stałe fazy rozwoju kultury i cywilizacji; każde społeczeństwo musi przejść wcześniej czy później przez ten sam etap rozwoju.

Przeniesienie technologii i wzorów produkcyjnych ze „świata rozwiniętego" do krajów „rozwijających się" wcale niekoniecznie zaowocuje przyspieszeniem zmiany organizacji społecznej. Może to się odbyć w całkiem odmienny sposób.

Dwie rewolucje, które zmieniły porządek społeczny:

1) przemysłowa

2) informacyjna (dokonuje się teraz)

Czynniki napędzające proces zmiany społecznej:

■ Przemieszczenia ludności- między populacjami lub w ich obrębie=> wymieszanie się rdzennej ludności z napływową

■ Przemieszczanie związane było z wyczerpywaniem się zasobów otoczenia, w którym dana ludność mieszkała

■ Wyczerpywanie się zasobów, jest zaś związane ze wzrostem owej populacji

■ Przy zmianie społecznej pojawia się nowa i prężna grupa wiodąca (nie regulowana przez prawo) np. w społeczeństwie nowoczesnym -inteligencja. w ponowoczesnym- eksperci i analitycy

Wszystkie ww. czynniki wprowadzają na skalę masową transformacje w związkach między ludźmi i grupami ludzi.

Ogólne procesy leżące u podstaw ewolucji ludzkich społeczeństw:

1. LICZEBNY WZROST POPULACJI (wiąże się to zazwyczaj ze zmianą systemu

„zarządzania" większą liczbą ludzi): Ludzi zaczynają nie tylko łączyć więzy pokrewieństwa, ale ich wzajemne stosunki zaczynają być efektem położenia społecznego, a konkretniej wspólnego interesu -powstają stany, a potem klasy. Powstają nowe typu wspólnot. Postawą przynależności do takich wspólnot nie są więzy krwi, ale głównie zachowanie i obyczaje.

2. INTENSYFIKACJA KOMUNIKACJI MIĘDZYLUDZKIEJ

Warunkuje ją głównie rozwój technologiczny, poprzedzony pewną „uniwersałizacją-ponadregionalną, ponadśrodowiskową i ponadklasową-sytuacji społecznej" (Zygmunt Bauman - np. uzależnienie się wszystkich od wolnego rynku).

3. PRZEKSZTAŁCENIE HABITATU

Z jednej strony można uznać, że przekształcenie warunkowane jest „determinizmem technologicznym", czyli dzięki rozwojowi technologii społeczeństwa przekształcają się z tradycyjnych w ponowoczesne, ale jest to pogląd mało przekonujący. Z drugiej można uznać, że człowiek zawsze poszukuje nowych „nisz ekologicznych" oraz zmienia się układ sił społecznych w zbiorowości. (Akceptacja przemian technologicznych zależy od przemian społecznych, a nie odwrotnie). Wyczerpanie się zasobów środowiska może prowadzić do dwóch reakcji społecznych: albo społeczeństwo popada w regres albo w ekspansję. Tam gdzie siły tradycjonalistyczne są osłabione społeczeństwo zaczyna eksperymentować na różnych płaszczyznach życia- zmienia strukturę społeczną.

PRZEMIANY PROCESÓW USPOŁECZNIENIA

„Kryzys tradycyjnych wartości" „zepsucie świata": taki argument pojawia się zazwyczaj gdy następuje transformacja jednej organizacji społecznej w drugą i forma w jakiej zawsze było zamknięte społeczeństwo zaczyna być niewystarczająca. Wiele sytuacji jest dla członków społeczeństwa nowych, trudno im się niekiedy z nimi oswoić. Istotą życie społecznego jest bardziej TRWANIE niż ZMIANA.

Okresy przejść z jednej formy organizacji społecznej do drugiej są dla jednostek męczące i niekiedy bolesne. Burzą porządek rzeczy, zmuszają jednostki do odmiennego niż zazwyczaj zachowania, nie dlatego, że zmusza ich sytuacja, ale dlatego, że chcą one zawsze dostosowywać się do oczekiwań innych oraz wykorzystywać okazje nadarzające się do wzmocnienia swojej pozycji.

Cechą każdego przejścia z jednej formy organizacji do drugiej jest MASOWE WYKORZENIENIE JEDNOSTEK Z ICH DAWNYCH WSPÓLNOT. Przejście, zagraża, więc interesom dotychczasowych wspólnot i tym samym jest więc podłożem SPORÓW IDEOLOGICZNYCH. Wyłonienie się nowego typu ładu społecznego musi być poprzedzone rozbiciem starej idei danego typu społeczeństwa i budowaniem nowej. Na nowo wytwarza się wspólna wiedza, która podporządkowuje dążenie jednostek do pewnej odgórnej całości, ustala ramy prawne, instytucje itd. RELIGIA:

Religia ustanawia specyficzną formę relacji między jednostką, społecznością, a środowiskiem. Religie starożytne określały z góry rzeczywistość, tłumiąc refleksyjność jednostek oraz dążenia do jej zmiany. Religie monoteistyczne wprowadzają jednak element rozróżnienia na rzeczywistość ziemską oraz pozaziemską, to stwarza już pole do ewentualnych zmian doczesnej rzeczywistości. Dodatkowo chrześcijaństwo podporządkowuje życie doczesne nadrzędnym ideom życia po śmierci. W średniowieczu Kościół stał się jednostką uniwersalną, dającąjedyny, słuszny obraz rzeczywistości. PROCES GLOBALIZACJI:

W XV w. wzrasta jednak rola znaczenia władzy świeckiej. Państwa dążą do zacieśnienia relacji między ludźmi żyjącymi na danym terytorium, głównie poprzez umacnianie kontroli. Powstaje na nowo świecka koncepcja suwerenności. Powstaje idea państwa narodowego, poprzedzona walką z absolutyzmem. W XIX w. znika pojęcia społeczeństwa obywatelskiego, powstaje nowoczesne państwo, które sprawuje rządy w imieniu ludu.

To państwo dla swoich potrzeb stworzyło ideę narodu, która później nieco obróciła się przeciwko niemu. Jak naród, to i mniejszości narodowe (problem XX wieku). Trudniej jest więc dążyć do jak najsilniejszego uwspólnotownienia społeczeństwa, jeśli składa się ono z grup od siebie odmiennych, które kierują się przeciwstawnym interesem. „Współcześnie miejsce przynależności narodowej, nabywanej przez fakt urodzenia się w określonym państwie, zaczyna coraz częściej zajmować tożsamość społeczna, przyjmowana na mocy indywidualnego wyboru jednostek." Nie ujednolicone społeczeństwo może więc być polem konfliktów oraz roszczeń wysuwanych przez uciskane mniejszości (biedni, emeryci, studenci, kolorowi, homoseksualiści itd.) Do takiej grupy może i chce podpiąć się każda jednostka. Powstaje kryzys koncepcji państwa narodowego jako wspólnoty polityczno-kulturowej i tym samym odrzucenie tego sposoby organizacji ładu społecznego. Z drugiej jednak strony, fakt przynależności do danego narodu jest współcześnie tak oczywisty, że aż niezauważalny. Bycie tej samej narodowości z góry wytwarza więc

poczucie pewnej więzi w ludziach. Tak bardzo polegamy na tych więziach narodowych, że zapominamy o wszystkich innych. Jedynym czynnikiem uwspólniającym działania i wizje świata ludzi (w obrębie świata Zachodniego) jest wiedza ekspertów i analityków, (Radzę sobie wykres na stronie 326, to jest właściwie podsumowanie tego wszystkiego co streściłam powyżej)

OD SPOŁECZEŃSTW WSPÓLNOT LOKALNYCH DO SPOŁECZEŃSTWA DYSKRETNE GOI DALEJ

Termin społeczeństwo, powinno się rozumieć bardziej pod kątem, wytwarzania się emocjonalnych więzi między ludźmi, dokonywanych w obrębie „wspólnot bazowych".

Proces uspołeczniania: wytwarzanie (współdziałanie), odtwarzanie (socjalizacja) i podtrzymywanie (rytuały) więzi społecznych. Wspólnota- większa grupa jednostek, która ma szanse komunikowania się między sobą i podziela pewien obraz rzeczywistości oraz współdziała na rzecz realizowania wspólnego celu. Współdziałanie i wspólny cel wytwarzają silne więzi między ludźmi. Współdziałanie prowokuje powstawanie mechanizmów kontroli społecznej. Wspólnoty nie działają w odosobnieniu, komunikują się między sobą i tworzą tym samym sferę publiczną. Z istnienia tego typu reguły współżycia (akceptowania pewnych reguł współżycia) powstają instytucje: rynek, państw, system komunikacji etc.

Istnieją: WSPÓLNOTY WYOBRAŻONE -wspólnota terytorialna (Polacy, Portugalczycy, Ślązacy, Walencjanie etc.)

-wspólnota, ideologiczna (religia, stosunek do władzy) Wspólnoty wyobrażone wywodzą się ze wspólnot realnych (pracowniczych, organizacyjnych, rodzinnych) Na jednostce powinny ciążyć zobowiązania moralne wobec wspólnoty, z którą się identyfikują.

Podsumowując:

Teoria zmiany społecznej:

Społeczeństwo tradycyjne- federacja izolowanych małych społeczności lokalnych, obejmujących całość życia swoich członków. Jednostki wierzą w centralny obraz świata wytwarzany przez religię. =>

Społeczeństwo wspólnot lokalnych - cechami takiego społeczeństwa są: urbanizacja, industrializacja, przenoszenie się ze wsi do miast, zaczyna się tworzyć społeczeństwo masowe, a z niego wyłaniają się pewne instytucje, czy struktury organizujące, porządkujące ludzkie działania. Społeczeństwo takie powoli zaczyna przemieniać się w =>

Społeczeństwo wielkich struktur- pracę zaczyna regulować rynek, powstają państwa z potężną administracją (opartą na weberowskiej wizji biurokracji), przemysł jest nastawiony na masową produkcję, pojawia się kultura masowa i powszechna oświata. Masy ludności zaczynają się klasyfikować wg statusu ekonomicznego.

Ludzie uwolnieni w angażowanie się w funkcjonowanie struktur, które same działają prężnie, zaczynają wtórnie zatracać więzi.

3) Witold Morawski – „Globalizacja: wyzwania i problemy”

Дата добавления: 2013-12-12