Vііі лекция-тезис

ТҮРКІ ӘЛЕМІ РЕНЕССАНСЫ

Орта түркі дәуірі. Орта ғасыр дәуірінің ерекшелігі.

Орта түркі дәуіріндегі Қарахан дәуірі, Моңғол дәуірі.

Орта Азия мәдениетіне үлес қосқан ІХ-ХІ ғасырда өмір сүрген ойшылдар, аттары әлемге әйгілі – Әл-Хорезми, Әбу Насыр әл-Фараби, Әл-Бируни, Ибн Сина т.б. ғалымдар.

Шыңғысхан дәуірі.

Орта ғасырда жазылған түркі жазба ескерткіштерінің ең көлемді де мазмұнды түрі – араб жазуымен жазылып сақталған нұсқалар.

Отандық түркологияның ғылыми тарихы ХVІІІ ғасырдың екінші жартысынан басталуы.

ІХ-ХV ғасырлар арасында араб тілінде араб графикасымен жазылған түркологиялық еңбектер.

Туыстас түркі халықтар тілдерінің салыстырмалы сөздіктерінің жасалуы.

Араб тілдес ғалымдар жазған түркологиялық зерттеулердің ең алғашқысы Бағдат ғалымы Махмұд Қашқаридің Диуани лұғат ит-түрк сөздігі.

Махмұд сөздігі – түркілердің алғашқы энциклопедиясы.

Махмұд сөздігі – Х-ХІ ғасырдағы түркі халықтарының сөйлеу тілі фактілерінен тарихи мәлімет беретін, қазіргі түркі халықтарының бәріне ортақ еңбек.

М. Қашқаридің Диуаны – тек түркология ғылымы үшін емес, бүкіл әлем лингвистикасында салыстырмалы, салғастырмалы әдіс бойынша жазылған тұнғыш туынды.

Абулқасым Махмұд ибн Омардың «Муккаддимат әл-адаб»/«Әдебиетке кіріспе» деп аталатын арабша-парсыша-түрікше-монғолша сөздігі.

Мұхаммед ибн Қайсаның «Китаб мажму таржуман түрки ва ғажами, ва мұғли» деп аталатын сөздігі.

Араб тілінің маманы Абу Хаййанның «Китап ал-идрак ли-лисан ал-атрак» атты еңбегі.

Түркі тілдерінің тағы бір көрнекті зерттеушісі – Джамал-Ад-Дин ибнМұханнаның «Қитаб хилиат алинсан ва халват ал-лисан /Тіл шеберлігі және соны баяндау» деп аталатын еңбегі.

ХІV ғасырдан сақталған араб ғалымы Жамал-Аддин Мұхамед ат-Түркидің «Түрік, қыпшақ тілдерін жақсы оқып үйренуге жазылған кітап» деп аталатын сөздігі.

ХІV ғасырдың аяғы мен ХV ғасырдың басында Египетте жарық көрген «Түркі тілдерін үйренушілерге арналған құрал» атты еңбек.

ХІV ғасырда Китаб ат-тухфат аз-закийат фил-лұғат ат-түркийат / Түркі тілдеріне байланысты жазылған сыйлық деп аталған авторы белгісіз еңбек.

Орта ғасыр жазбаларының ең көнесі – Жүсіп Баласағұнижазған «Құтадғу білік» деп аталатын көлемді эпикалық дастан.

А.Қ. Егеубаевтың жасаған «Құтадғу біліктің» қазақша аудармасы.

С.А. Аманжолов, Н. Сауранбаев бастаған қазақ тілі мамандары мен әдебиетшілердің Құтты біліктің қазақ тіліне қатысы туралы айтқан бірсыпыра пікірлері.

ХІ ғасырда жазылған Қожа Ахмет Яссауидың Диуани хикмет/Парасатты толғаулар жинағы атты шығармасы.

Ғалымдар «Хикмет» тіліне байланысты көзқарастары мен пікірлері.

Ахмед Иүгінекидің Хибат ул -Хақайық/Ақиқат сыйы атты туынды.

Түркілердің қайта өркендеу кезеңі болып табылатын орта ғасырлық жазба ескерткіштердің өзіндік ерекшеліктері М.Қашқари, Ю.Баласағұни, А.Иүгінеки, А.Иасауи және т.б. даналар және олардың түркітану ғылымындағы орны.

Жүсіп-Зылиха.

Низамидың Хұсрау-Шырыны.

Саиф Сарайдың Гүлстан бит-түрки еңбегі.

Мұхаббат - наме.

Оғыз наме.

Дата добавления: 2014-01-04