Студопедия

КАТЕГОРИИ:


Архитектура-(3434)Астрономия-(809)Биология-(7483)Биотехнологии-(1457)Военное дело-(14632)Высокие технологии-(1363)География-(913)Геология-(1438)Государство-(451)Демография-(1065)Дом-(47672)Журналистика и СМИ-(912)Изобретательство-(14524)Иностранные языки-(4268)Информатика-(17799)Искусство-(1338)История-(13644)Компьютеры-(11121)Косметика-(55)Кулинария-(373)Культура-(8427)Лингвистика-(374)Литература-(1642)Маркетинг-(23702)Математика-(16968)Машиностроение-(1700)Медицина-(12668)Менеджмент-(24684)Механика-(15423)Науковедение-(506)Образование-(11852)Охрана труда-(3308)Педагогика-(5571)Полиграфия-(1312)Политика-(7869)Право-(5454)Приборостроение-(1369)Программирование-(2801)Производство-(97182)Промышленность-(8706)Психология-(18388)Религия-(3217)Связь-(10668)Сельское хозяйство-(299)Социология-(6455)Спорт-(42831)Строительство-(4793)Торговля-(5050)Транспорт-(2929)Туризм-(1568)Физика-(3942)Философия-(17015)Финансы-(26596)Химия-(22929)Экология-(12095)Экономика-(9961)Электроника-(8441)Электротехника-(4623)Энергетика-(12629)Юриспруденция-(1492)Ядерная техника-(1748)

Архітэктура. Жывапіс. Прыкладное мастацтва




Надзвычай багатыя традыцыі склаліся у гэты час ў дойлідстве. Уяўленні аб забудове старажытных беларускіх гарадоў даюць матэрыялы археалагічных раскопак у Брэсце, Гародні, Полацку, Заслаўі, Менску і другіх населеных месцах Беларусі. У Брэсце, напрыклад, археолагі выявілі 224 жылыя і гаспадарчыя пабудовы, большасць якіх уяўляюць сабой аднакамерныя драўляныя зрубы памерам 13–16 квадратных метраў. У ХІІ ст. на беларускіх землях з’яўляюцца першыя мураваныя помнікі-вежы, храмы, крэпасці.

Адзін з першых у 1920-я гады беларускіх даследчыкаў гісторыі айчыннага дойлідства М. Шчакаціхін вылучыў на падставе характэрных прыкмет (спосабаў кладкі, дэкору, памераў і планаў будынкаў) тры арыгінальныя школы дойлідства на беларускіх землях у згаданы час: полацка-віцебская, гарадзенская і смаленская.

Полацкая школа дойлідства адчула на сабе ўплыў візантыйскай і малаазіяцкай архітэктурных школ. Яе адметнасцямі быў лаканізм архітэктурнай канструкцыі, выкарыстанне так званай муроўкі "з прыхаваным радам" (адзін рад тонкай цэглы-плінфы "ўтапліваўся" ў паверхні і замазваўся белым расчынам-цмянкай, ствараючы стракаты ўзор), адсутнасць знешняй тынкоўкі, аздабленне інтэр’ера фрэскамі. Сёння вядомы некалькі мураваных забудоў полацка-віцебскай школы: Пятніцкая і Барысаглебская цэрквы ў Бельчыцах, Спаса-Ефрасіннеўская царква ў Полацку, Дабравешчанская царква ў Віцебску, княжацкі церам у Полацку. Буйнейшым помнікам гэтай школы, найстаражытным мураваным храмам Беларусі з’яўляецца сабор Святой Сафіі ў Полацку. Гэты храм, магчыма, быў пабудаваны не толькі як хрысціянская святыня, але і як сімвал незалежнасці Полацкага княства ад Ноўгарада і Кіева ў часы Усяслава Брачыславіча. Яго ўзнікненне датуюць перыядам з 1044 па 1066 гг., паводле іншых звестак ён быў збудаваны паміж 1050 і 1060 гг.. Стварэнне прадстаўнічай царквы ў Полацку ставіла горад у адзін шэраг з Кіевам і Ноўгарадам, дзе такія ж храмы або ўжо былі збудаваны, або будаваліся, і пазбаўляла Усяслава ад магчымых абвінавачванняў у язычніцтве. Полацкі Сафійскі сабор уяўляў сабою пяцінефны крыжакупальны храм з трыма граненымі апсідамі, на даху якога мелася пяць ці сем купалоў. Знутры храм быў аздоблены фрэскамі, рэшткі якіх захаваліся да нашых дзён. На працягу сваёй доўгай гісторыі Полацкая Сафія двойчы была перабудавана, апошні раз – у ХVІІІ ст., калі рэшткі старажытнай царквы былі ўключаны ў касцёл стылю барока і згубілі пачатковы выгляд.

З твораў гродзенскай школы дойлідства сёння вядомы ніжняя, Прачысценская і Барысаглебская (Каложская) цэрквы ў Гродне, рэшткі царквы ў Ваўкавыску і гродзенскі княжацкі церам. Гродзенскія майстры (імя аднога з іх – Пятра Міланегі – захавалася) ўжывалі муроўку з чэсаных камянёў і плінфы, упрыгожвалі культавыя пабудовы звонку маёлікавымі пліткамі, ствараючы рознакаляровыя кампазіцыі, з іх жа сцялілі падлогу. У сваіх галоўных рысах гродзенская школа сфарміравалася ў ХІІ ст. На думку М. Шчакаціхіна, яе забудовы, падобныя на каўказскія і малаазіяцкія хрысціянскія храмы, утрымлівалі пры гэтым некаторыя рысы візантыйскай архітэктуры. Найлепш захавалася царква Барыса і Глеба, пабудаваная ў 1180-я г. на стромкім беразе Нёмана. Шасціслупны трохнефны храм памерам 21,5 на 13,5 метра спалучыў у сабе найбольш характэрныя рысы школы, знутры сцены былі часткова атынкаваны і ўпрыгожаны фрэскамі, дзеля лепшай акустыкі і палягчэння канструкцыі ў іх былі ўмураваны гаршкі – галаснікі.

Смаленская школа дойлідства цесна звязана была з кіеўскай архітэктурнай школай і нагадвала некаторыя яе рысы. З пабудоў ХІІ–ХІІІ стст. да нас дайшлі рэшткі цэркваў Спаса на Смядыні, Барысаглебскай, Петрапаўлаўскай і іншых.

У ХІІІ ст. беларуская архітэктура папоўнілася вежамі, якія будаваліся ў выглядзе данжонаў ці асобна, ці ў комплексе крэпасных сцен. Найлепш захавалася Камянецкая вежа, пабудаваная непадалёк ад Брэста.

Высокага ўзроўню на беларускіх землях дасягнула ў гэты час выяўленчае і дэкаратыўна-прыкладное мастацтва. Галоўнымі жанрамі першага з іх былі ў ІХ–ХІІІ стст. манументальны жывапіс (мазаіка, фрэска), іканапіс і кніжная мініяцюра. На беларускіх землях майстэрства мазаікі з’явілася ў ХІІ ст., трапіўшы сюды, хутчэй за ўсё, з Візантыі. У якасці матэрыялу выкарыстоўвалі смальту – каляровае непразрыстае шкло ў выглядзе кубікаў ці пласцінак. Мазаіка аздабляла збудаванні Верхняга замка і храм-пазавальню Спаса-Ефрасіннеўскага манастыра ў Полацку, Ніжнюю царкву ў Гародні. Фрэскавы жывапіс – размалёўка прыроднымі фарбамі па свежым тынку – захаваўся фрагментарна. Уяўленні аб традыцыях і тэхніцы фрэскавага жывапісу даюць роспісы Спаса-Ефрасіннеўскай царквы, дзе ў алтарнай частцы, на сценах, слупах, што падтрымліваюць хоры, у келіі Ефрасінні Полацкай адкрыта больш як дваццаць фрагментаў роспісу з выявамі святых. Тыпажы, выкарыстаныя мастакамі, нагадваюць візантыйскія – вузкія твары, міндалепадобныя вялікія вочы, сціснутыя, але цёплыя і прасякнутыя жыццём вусны. Магчыма, што ў вобразе адной са святых намалявана заснавальніца храма – Ефрасіння Полацкая.

Іконы, створаныя на беларускіх землях у той час, пакуль што не выяўлены даследчыкамі. Але ў літаратуры маюцца звесткі аб некаторых найбольш шанавальных іконах, якія былі прывезены з Візантыі. Гэта падораная Ефрасінні Полацкай ікона Эфескай або Корсунскай Багародзіцы, напісаная згодна з паданнем святым Лукой яшчэ пры жыцці яе персанажа, ікона "Дзьмітры Салунскі" і інш.

Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва ў гэты час вылучаецца ў самастойную галіну творчасці, адбываецца спецыялізацыя рамеснікаў у асобных яго відах, удасканальваюцца тэхніка апрацоўкі матэрыялу, мастацкія прыёмы, больш разнастайнымі становяцца формы і тыпы твораў. Зберагліся шматлікія мастацкія вырабы з дрэва – прылады працы і прадметы побыту, упрыгожаныя арнаментальнай контурнай разьбой. У ХІІ ст. разьба па косці шырока распаўсюджваецца. У Полацку, Гародні, Тураве, Пінску і іншых гарадах знойдзены касцяныя гронкі нажоў, грабяні, лыжкі, накладкі на зброю, упрыгожаныя геаметрычным арнаментам у тэхніцы гравіроўкі. Высокамастацкімі з’яўляюцца шахматныя фігуркі з косці, знойдзеныя ў Ваўкавыску, Лукомлі, Гародні. У ювелірным мастацтве шырока пачынаюць ужывацца філігрань, гравіроўка, залачэнне, ліццё. Сярод шматлікіх ювелірных вырабаў найбольш значнай каштоўнасцю з’яўляецца крыж, зроблены па заказу Ефрасінні Полацкай ювелірам Лазарам Богшай у 1161 г. Ягоная каштоўнасць тлумачыцца не толькі мастацкай дасканаласцю. Гэта была даразахавальніца для святых рэліквій, якія пасланцы полацкай князёўны прывезлі з Усходу. Крыж шасціканцовы, даўжынёй 51 см, драўляны, пакрыты залатымі і сярэбранымі пласцінамі, абкладзены каштоўнымі камянямі, жэмчугам і выявамі святых, зробленымі ў тэхніцы перагародчатай эмалі. На баках яго знаходзіцца надпіс, у якім пад пагрозай праклёну забараняецца перанясенне крыжа са Спаса-Ефрасіннеўскай царквы, якой ён быў ахвяраваны. Падчас вайны Полацка са Смаленскам смаляне вывезлі крыж. Вярнуў яго ў Полацк Іван ІV, які абяцаў гэта зрабіць.У 1812 г. крыж схавалі ў сцяне Сафійскага сабора, а ў 1841 г. зноў паклалі ў адноўленую Спаса-Ефрасіннеўскую царкву. У 1920-я гады падчас барацьбы з рэлігіяй ён быў перанесены ў царкоўна-археалагічны музей, а затым у сутарэнне Магілёўскага банка. Адтуль гэтая святыня знікла напярэдадні ці ў час вайны.

Уяўленні аб музычнай культуры беларускіх зямель ІХ–ХІІІ стст. даюць выявы музыкантаў, зробленыя ў творах дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Пры княжацкіх дварах гучала ўрачыста-цырыманіяльная і ваенная музыка. Народнае музычнае мастацтва атрымала развіццё ў творчасці скамарохаў, народных казачнікаў і спевакоў. Яны ігралі на гуслях, жалейках, бубнах, суправаджалі народныя святы, гульні, абрады. Існавала і царкоўная музыка, традыцыі якой прыйшлі на беларускія землі з Візантыі, у працэсе развіцця ў ёй узнікла своеасаблівая сістэма спеваў – знаменны распеў.

Культурныя здабыткі беларускіх земляў ІХ–ХІІІ стст. з’яўляюцца неад’емнай часткай нашай культурнай спадчыны. Яны і сёння арганічна ўпісваюцца ў духоўнае жыццё беларусаў.




Поделиться с друзьями:


Дата добавления: 2014-01-06; Просмотров: 1610; Нарушение авторских прав?; Мы поможем в написании вашей работы!


Нам важно ваше мнение! Был ли полезен опубликованный материал? Да | Нет



studopedia.su - Студопедия (2013 - 2024) год. Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав! Последнее добавление




Генерация страницы за: 0.009 сек.