Гарадзельскі прывілей 1413 Г. Рэлігійная палітыка Вітаўта

Пасля перамогі пад Грунвальдам Вітаўт, прыхільнік незалежнасці ВКЛ, імкнуўся парваць васальныя адносіны з польскім каралём. Ягайла вымушаны быў пачаць новыя перагаворы аб аднаўленніі уніі. У 1413 г. у замку Гародлі над Бугам адбыўся з’езд некаторых польскіх феадалаў і 47 феадалаў-католікаў ВКЛ. Польская шляхта і кароль на гэты раз рабілі стаўку на шырокія колы літоўскай і беларускай шляхты каталіцкага веравызнання. З гэтай мэтай гарадзельскай граматай былі падараваны новыя прывілеі той частцы феадалаў, якія прынялі каталіцтва і польскія гербы. Феадалы сучасных беларускіх, украінскіх і рускіх зямель, у сваёй большасці праваслаўныя, па-ранейшаму засталіся нераўнапраўнымі. Усе некатолікі, якія складалі пераважную большасць насельніцтва, не павінны былі дапускацца да дзяржаўных пасад. Толькі феадалы-католікі ВКЛ мелі права ўдзельнічаць у выбарах вялікага князя, маглі быць выбранымі ў сойм, займаць дзяржаўныя пасады і атрымліваць афіцыяльныя радавыя гербы. Забараняліся шлюбы паміж католікамі і праваслаўнымі. Гарадзельскі прывілей пашыраў правы каталіцкай царквы і духавенства. Вітаўт згадзіўся з яго ўмовамі, імкнучыся набыць прыхільнікаў сярод польскіх епіскапаў і буйных феадалаў у надзеі, што пасля смерці Ягайлы ён можа стаць яго пераемнікам на каралеўскім прастоле ў Польшчы.

У далейшым феадалы беларускіх і ўкраінскіх земляў ВКЛ неаднаразова пратэставалі супраць замацаванай у Гарадзельскім прывілеі эканамічнай і палітычнай дыскрымінацыі праваслаўных, дамагліся адмены некаторых яго норм у 1432 і 1434 гг. Поўнасцю артыкул аб недапушчэнні праваслаўных да вышэйшых дзяржаўных пасад быў адменены толькі ў XVI ст.

Новая унія, заключаная ў Гародлі, замацавала саюз ВКЛ і Польшчы ў форме персанальнай уніі. Але ў наступныя гады саюзныя адносіны паміж імі значна аслабіліся. У 1430 г., пасля абрання на вялікакняжацкі прастол Свідрыгайлы, прыхільніка самастойнасці ВКЛ, адносіны настолькі сапсаваліся, што справа дайшла да ваенных дзеянняў супраць Польшчы. У 1432–1434 гг. адносіны крыху наладзіліся, але становішча было няўстойлівае і ў 1434 г., пасля смерці Ягайлы, унія была скасавана.

Ігнараванне Вітаўтам інтарэсаў праваслаўных, якое навязвалася яму Польшчай, значна шкодзіла ВКЛ, паколькі адштурхоўвала ад яго ўлады большую частку насельніцтва. Менавіта ў гэты час і пачаўся ад’езд з ВКЛ праваслаўных князёў і феадалаў у Маскоўскую дзяржаву як адзінаверную ім. З другога боку, другія феадалы, убачыўшы, што пераход у каталіцтва прынясе ім вялікія матэрыяльныя перавагі і зраўняе іх у правах з польскай шляхтай, пачалі прымаць каталіцтва, што ў далейшым прывяло іх да апалячвання і адыходу ад свайго народа. Усё ж Вітаўт разумеў усю важнасць становішча праваслаўнага насельніцтва для лёсу дзяржавы і рабіў энергічныя захады, каб пазбегнуць антаганізму паміж праваслаўнымі і католікамі ў княстве.

Найперш ён хацеў бачыць праваслаўную царкву сваёй дзяржавы самастойнай і працягваў традыцыйныя для Вялікага княства Літоўскага спробы займець уласную іепархію. У 1415 г. ён стварыў самастойную мітраполію з цэнтрам у Наваградку і дабіўся ад праваслаўных епіскапаў княства пастаўлення на чале яе мітрапаліта балгарына Грыгорыя Цамблака. Канстанцінопаль не прызнаў гэтага выбару.

Вітаўт першы падаў думку аб уніі праваслаўнай і каталіцкай цэркваў у ВКЛ і рабіў захады па яе рэалізацыі ў дзяржаве. Ужо ў 90-я гады XIV ст. ён вёў перамовы з мітрапалітам Кіпрыянам аб магчымасці заключэння уніі. Мітрапаліта Цамблака ён паслаў на Канстанцкі сабор, дзе меркавалася ўзняць пытанне аб уз’яднанні праваслаўя і каталіцтва ў глабальным маштабе. Аднак Цамблаку не ўдалося здзейсніць план уніі. У хуткім часе Цамблак памёр, а Вітаўт, які ў гэты час ішоў на збліжэнне з Масквой, не захацеў абвастраць з ёй адносіны і таму не назначыў пераемніка Цамблаку. Вітаўт памірыўся з маскоўскім мітрапалітам Фоціем, падтрымліваючы адначасова каталіцкую царкву, што працягвала місіянерскую дзейнасць у Літве і асабліва ў Жамойці.

Дата добавления: 2014-01-06