Студопедия

КАТЕГОРИИ:


Архитектура-(3434)Астрономия-(809)Биология-(7483)Биотехнологии-(1457)Военное дело-(14632)Высокие технологии-(1363)География-(913)Геология-(1438)Государство-(451)Демография-(1065)Дом-(47672)Журналистика и СМИ-(912)Изобретательство-(14524)Иностранные языки-(4268)Информатика-(17799)Искусство-(1338)История-(13644)Компьютеры-(11121)Косметика-(55)Кулинария-(373)Культура-(8427)Лингвистика-(374)Литература-(1642)Маркетинг-(23702)Математика-(16968)Машиностроение-(1700)Медицина-(12668)Менеджмент-(24684)Механика-(15423)Науковедение-(506)Образование-(11852)Охрана труда-(3308)Педагогика-(5571)Полиграфия-(1312)Политика-(7869)Право-(5454)Приборостроение-(1369)Программирование-(2801)Производство-(97182)Промышленность-(8706)Психология-(18388)Религия-(3217)Связь-(10668)Сельское хозяйство-(299)Социология-(6455)Спорт-(42831)Строительство-(4793)Торговля-(5050)Транспорт-(2929)Туризм-(1568)Физика-(3942)Философия-(17015)Финансы-(26596)Химия-(22929)Экология-(12095)Экономика-(9961)Электроника-(8441)Электротехника-(4623)Энергетика-(12629)Юриспруденция-(1492)Ядерная техника-(1748)

Судовая рэформа




На працягу XVI ст. адбыліся значныя змены і ў судовым ладзе ВКЛ. У гэты час назіраецца парушэнне тыпавога для сярэднявечча прынцыпу, згодна з якім органы дзяржаўнай улады адначасова выконвалі судовыя функцыі. Другая тэндэнцыя – набыццё судовым ладам саслоўнага характару – стварэнне судоў для шляхты, мяшчан, сялян, духавенства, татар, яўрэяў, хаця пры гэтым захоўваліся і агульнасаслоўныя ўстановы.

Суды ВКЛ падзяляліся на вышэйшыя, так ці інакш звязаныя з вялікім князем, і мясцовыя, якія дзейнічалі ў ваяводствах і паветах.

Самым высокім судовым органам быў вялікакняжацкі, ці гаспадарскі суд, суд паноў-рады і іх разнавіднасці: соймавы суд (праводзіўся князем і панамі раднымі ў час сойма), суд камісарскі, асэсарскі і скарбовы трыбунал.

У 1581 г. быў створаны і ў 1582 г. пачаў працаваць Трыбунал ВКЛ (Галоўны суд) – найвышэйшы апеляцыйны суд дзяржавы, які абмежаваў судовую ўладу вялікага князя і паноў-рады. Ён складаўся з 46 суддзяў, якіх штогод абірала ліляхта на павятовых сойміках. Сесіі Трыбунала праводзіліся ў Вільні, Мінску, Навагрудку. Пастанова (дэкрэт) Трыбунала выносілася па большасці галасоў і абскарджанню не падлягала.

Сярод мясцовых судоў найболын старадаўнім быў замкавы, ці гродскі суд, пасяджэнні якога праводзіліся ў замку, ці, як яго яшчэ называлі у тыя часы, – горадзе, градзе. Суддзямі выступалі службовыя асобы мясцовай адміністрацыі – ваявода, староста, дзяржаўца і іх намеснікі. Тут разглядаліся справы шляхты, мяшчан і сялян, значыць, у некаторай ступені ён быў усесаслоўным судом. У другой палове XVI ст. у склад гродскага суда былі ўключаны прадстаўнікі мясцовых феадалаў, якія ўжо мелі спецыяльныя веды ў галіне права. Гэта сведчыла пра пэўныя зрухі ў судаводстве, пра аддзяленне суда ад адміністрацыі.

Да канца XVIII ст. на Беларусі дзейнічаў старажытны копны суд, які разглядаў пераважна справы сялян. Суддзямі тут былі простыя людзі – копныя мужы ці копныя старцы. Іх пастановы, як правіла, выконваліся адразу.

Шляхцічаў і іншых асоб, якія ўчынялі злачынства ў час ваеннай службы, маглі судзіць службовыя асобы каманднага саставу арміі: гетман, ваявода, кашталян, маршалак, харужы – у залежнасці ад часу, месца і цяжкасці злачынства, асобы абвінавачваемага і пацярпеўшага.

Шляхта патрабавала, каб яе судзіў не вялікі князь і яго адміністрацыя, а сама шляхта. Бельскі сойм 1564 г. устанавіў земскія суды – выбарныя шляхецкія саслоўныя суды, упершыню цалкам аддзеленыя ад мясцовай адміністрацыі. Канчатковае прававое афармленне яны атрымалі паводле Статутаў 1566 і 1588 гг.

Земскiя суды – гэта важны этап у развiццi судовага ладу i права ў ВКЛ, у фармiраваннi правоў i прывiлеяў літвінскай шляхты. Iх узнiкненне выклiкала з’яўленне новай прафесii – юрыста.

Земскi суд складаўся з суддзi, падсудка i пiсара, якiх абiрала на павятовым соймiку шляхта. Затым вялiкi князь зацвярджаў iх. Выбранымi маглi быць толькi ўраджэнцы княства, шляхцiчы, зем­леўладальнiкi, людзi дабрачынныя, хрысцiянскай веры, якiя ведалi права, умелi пiсаць i не займалi духоўных i дзяржаўных пасад (апошняе сведчыць, што ствараўся суд, незалежны ад царквы i адмiнiстрацыi). Суддзi абiралiся пажыццёва. Пры ўступленнi на пасаду яны давалі публічную прысягу, што будуць судзiць справядліва, непрадузята, нягледзячы на грамадскае і матэрыяльнае становішча людзей, асабістыя адносіны да іх.

Справы ў земскiм судзе разбiралiся на сесіях, што збiралiся тры разы на год. Судаводства вялося да сярэдзіны XVII ст. на беларускай, потым на польскай мове.

Новыя суды абаранялi не толькi дзяржаўныя iнтарэсы, але i iнтарэсы прыватных асоб. На пасяджэннях разбiралiся справы князёў, баяр, шляхты, што мелi ў павеце свае землi, за выключэннем спраў, што разглядалiся вялiкакняжацкiм i гродскiмi судамi. Земскi суд разглядаў грамадзянскiя i крымiнальныя справы па абвiнавачванню шляхты. Гэта быў пераварот у судаводстве.

Другiм судом, аддзеленым ад органаў дзяржаўнага кiравання, стаў падкаморскi суд, створаны ў 1566 г. Ён разглядаў зямельныя спрэчкi i iншыя справы, звязаныя з прэтэнзiямi па землеўладанню, якiх было вельмi шмат.

У гэтым судзе зямельныя спрэчкi вырашаў падкаморы з удзелам зацікаўленных бакоў. Гэта пасада лiчылася ганаровай i даходнай, бо значная частка судовых пошлiн iшла ў даход суддзi. На яе трэба было выбiраць “в праве и писма русского умеетных шляхтичов”. Памочнiкам падкаморыя ў вымярэннi i ўста­наўленнi межаў землеўладанняў быў каморнiк.

Разгляд справы ў гэтым судзе адбываўся на месцы гранiц землеўладанняў. Там жа падкаморый слухаў тлумачэннi бакоў, паказаннi сведкаў, разглядаў пiсьмовыя досведы, выносiў сваё рашэнне, паказваў на мясцовасцi, дзе павiнна праходзiць мяжа, ставіў межавыя знакi. Таму гэты суд часта называлі “межавым”.

На новых прынцыпах выбарнасцi i ўдзелу прадстаўнiкоў гарадскога насельнiцтва сталі ладзіцца ў другой палове XVI ст. войтаўска-лаўнiцкі i бурмiстраўскi суды, якiя стваралiся ў гарадах, што атрымалі граматы на магдэбургскае права. Гэтым судам былi падсудныя крымiнальныя i грамадзянскiя справы гараджан.

Існаваў таксама каптуровы суд, які дзейнічаў у час міжкаралеўя.

Стварэнне выбарных, незалежных ад адмiнiстрацыi судоў, хаця б толькi для некаторых саслоўяў, сведчыла пра новы этап у развiццi прававой культуры грамадства, пра iмкненне да паступовага ўсталявання прававога парадку ў дзяржаве. Выбарны незалежны суд меў на мэцэ служэнне не толькi iнтарэсам дзяржавы, але i правам асобных людзей, задачам абароны правапарадку, нават ад органаў дзяржаўнай улады. Гэты радыкальны пераварот у прававой тэорыi i поглядах на роль суда ў грамадстве Беларусi i Лiтвы ў XVI ст. пачаў ажыццяўляцца ў Заходняй Еўропе толькi ў XVII–XVIII стст. Статут 1588 г. у значнай ступенi паставiў дзейнасць мясцовай адмiнiстрацыi пад кантроль суда.

У сучаснай літаратуры нярэдка перабольшваюцца значэнне і роля права і суда ў княстве. ВКЛ характарызуецца як прававая дзяржава. На практыцы было інакш. Значным недахопам судовай сістэмы дзяржавы з’яўлялася адсутнасць надзейнага механізма, які забяспечваў бы выкананне судовых рашэнняў. Абсалютная большасць насельніцтва – простыя людзі зусім былі пазбаўлены праваздольнасці, іх лёсам поўнасцю распараджаліся іх уладальнікі – паны. У пастанове Варшаўскага сойма 1537 г. гаварылася: “Духоўныя і свецкія ўладальнікі маюць права на поўнае падпарадкаванне і паслухмянасць сваіх падданых, а калі апошнія будуць ім супраціўляцца, то такія ўладальнікі могуць сваіх падданых... караць па свайму меркаванню”.

 

 




Поделиться с друзьями:


Дата добавления: 2014-01-06; Просмотров: 2261; Нарушение авторских прав?; Мы поможем в написании вашей работы!


Нам важно ваше мнение! Был ли полезен опубликованный материал? Да | Нет



studopedia.su - Студопедия (2013 - 2024) год. Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав! Последнее добавление




Генерация страницы за: 0.01 сек.