Мемориалды-ордерлік нысан

Сызба

Есептіркегіштердің жіктелуі

7.2. Есептіркегіштерге жазбалар жүргізу тәртібі мен техникасы

Шаруашылық әрекеттерін есептік тіркеу процесінің жалпы белгісін мына сызба түрінде көрсетуге болады:

Осы кезеңдердің әрбіреуінің мағынасы төмендегідей:

• Қцжаттарда әрбір жеке әрекет тіркеледі;

• Жинақтау жэне талдау шоттарында кәсіпорын-ның шаруашылың қүралдары мен әрекеттерінің ағым-дағы есебі мен топтастырылуы жүргізіледі;

• Баланста кәсіпорынның шаруашылық ңүралдары мен олардың ңүрылу көздері мерзім бойынша белгілі бір күнге қорытындыланады және ақшалай багалаумен көрсетіледі.

Бухгалтерлік есеп әдісін келешекте рет-ретімен ашу және наңтыландыру төртібі үшін жинақтау және талдау шоттары бойынша кәсіпорынның шаруашылық қүрал-дары мен әрекеттерін топтастыру және ңорытындылау жүргізілетін есептіркегіштердің негізгі түрлері қарас-тырылған.

Есептіркегіштерге жазбалар жүргізу тәртібімен танысайық. Есептіркегіштерге жазбалар жүргізу сапасы есепте айтарлықтай маңызды рөл атңарады. Ол есеп мәліметтерінің сапасын көтеру мен уақыттылығын жетілдіру ісінде шешуші факторлардың бірі болып сана-лады.

Осыған байланысты есеп жазбаларына келесі талаптар қойылады: ццжаттылыц, уацыттылыц, цысқалық, нацтылыц, аныцтыц.

Осы талаптарға сәйкес есеп тәжірибесімен есептір-кегіштерде жазбалар жүргізудің бірқатар ережелері жасалған.

Ең алдымен есептіркегіштеріне жазбалар рэсімделген, тексерілген жэне өңделген ццжаттар негізінде жүргізілуі керек. Жазбалар аяқталғаннан кейін әрбір қүжатта оны екінші рет пайдаланбас үшін осы қүжаттың көрсет-кіштері қай есептіркегішінде көрсетілгендігі туралы белгі жасалынады.

Есептіркегіштеріне жазбалар жазу мазмүны есеп тіркегішініц тцрімен,оныц ццрылуымен жэне мақсаты-мен анықталады.

1) Тіркегішке жазу күні;

2) Жазба жүргізілген қүжаттың нөмірі мен күні;

3) Жазбалардың мазмүны талап етілетін негіздеме;

4) Корреспонденцияланатын шоттардың нөмірлері мен талдау есебінің позициялары;

5) Сомасы. Жазбалардың неғүрлым маңызды, мәнді элементтері болып табылады.

Осы элементтердің барлығы есептіркегіштерінің барльщ түрлері мен нысандарында жеке кесте, баған жә-не басқа да қарастырылатын тіркегіштер түрінде кезде-седі.

Есептіркегіштерде мәтінін қысқа және аздап, ал ма-гынасын тура жөне анық етіп жазу керек. Сандары мен мәнін оңай әрі дүрыс оқу үшін анық және түсінікті етіп жазу керек. Себебі қатені тез анықтауда және туындаған қатені бірден жөндеу маңызды болып табылады.

7.3. Тіркегіштердегі есеп жазбаларының қорытындысы, салыстырылуы мен жинақталуы

Есептіркегіштерде, әдетте, айдың аяғында ай бойғы ай-налым жиынтығы мен шоттар бойынша жиындар есеп-теледі. Ай бойғы есеп жүмыстарының аяңтаушы циклы баланс қүруға қажетті сәйкес көрсеткіштерді алу және есеп жазбаларын салыстыру, жинақтау мақсатында жүргі-зіледі.

Өзара байланысты журнал-ордерлер мен ведомостар-дыц жиынтық сомаларыныц өзара салыстырылуы есеп жазбаларының дүрыстығына баңылау жасау қүралы болып табылады.

Есеп жазбаларына бақылау жасауда жинацтау жэне талдау есебініц мәліметтперін өзара салыстыру маңыз-ды орын алады.

Егер жинаңтау және талдау есебі мәліметтері арасын-да қажетті теңдік болмаған жағдайда есепті дүрыс, нақты белгіленген деп айтуға болмайды.

Жинақтау есебі талдау есебінен бөлек жүргізілген жағдайда олардың жиындарын салыстыру бізге бүрын-нан мәлім айналым және қалдың ведомостарының көме-гімен жүзеге асырылады.

Бір есептіркегіште жинаңтау есебін талдау есебімен біріктіру немесе талдау есебінің жазбалары жинаңтау есебінің тіркегіштерінің алдынан келсе, онда келешек үшін олар негіз болып табылады және оларды салысты-руға қажеттілік болмайды.

Кәсіпорындагы бухгалтерлік есепті меңгеру барысын-да неғүрлым тереңірек қарастырылатын есеп жазбаларын бақылаудың және есептіркегіштердің жиынтьщ көр-сеткіштерінің әдістері тәжірибе жүзінде ңолданылады.

Жазбалардың жиындар мен есептіркегіштердің бар-лығын ТОЛЫРЫМӨН тексеріп, келіскеннен кейін есеп-тіркегіштердің қорытынды жиынын Бас кітапқа көші-руге кіріседі. Бас кітаптың, есептіркегіштердің және карточкалардың мәліметтері бойынша есеп беру қүры-лады.

Есеп жүмыстарының айлық циклы міне, осындай. Кө-ріп отырганымыздай, есептіркегіштерге шаруашыльщ әрекеттерінің жазбалары, жиындарды санау мен қоры-тындылау қарастырылған және қатаң бекітілген тәртіп-терімен сипатталады.

Есеп мәліметтерінің есеп тіркеулері мен жиында-рының бекітілген ережелерін саңтау есепті үйымдас-тыруда қажетті наңтылықты қамтамасыз етеді және кәсіпорынның қызметін бақылау, оралымды басқару ісінде оның маңыздылығын жылдам жогарылатуға мүм-кіндік береді.

7.4. Есептіркегіштердегі қателерді түзету

Есептіркегіштерде жазбалардың жиындарын есепте-генде және салыстырғанда кей кездерде қателер жіберілуі мүмкін.

Алайда, бір ғана қатенің фактісін бекіту мүмкін емес, өйткені біз қатенің қай жерде және неден кеткенін әлі білмейміз. Қателерді анықтағаннан кейін оларды табуы-мыз керек, яғни сол тіркегішті, оның бет нөмірін, қате кеткен жиынтық бөлігін табуымыз керек. Сонымен қатар қатенің міні мен сипатын да анықтауымыз ңажет.

Қателерді табу кейде өте күрделі, уақыт пен еңбек шы-ғынын талап ететін іс болып табылады. Сондықтан қатені тез таба білу үлкен төжірибелік маңызға ие болады.

Қателерді іздеудің неғүрлым кең тараған әдісі жаішай тексеру немесе жазбалар пунктировкасы болып табылады.

Оның мәні қате табылған есептіркегіштегі барлың жаз-балар біртіндеп қүжаттармен немесе осындай әрекеттер бейнеленген басқа есеп тіркегіштерімен салыстырылады. Әрбір тексерілген соманың алдында «V» белгісіңойылады. Мүндай тексеру кезінде қате міндетті түрде табылады.

Қателер табылғаннан кейін оларды жөндеу жүргізіледі. Есеп жазбаларында ңателерді дүрыс жөндеу есеп мәлі-меттері мен сандарының сенімділігін және аньщтылығын қамтамасыз ету ісінде маңызды рөл атңарады.

Есептіркегіштердегі қате есеп жазбаларын жөндеу техникасының мынадай тәртібі бар.

Егер есептіркегіштердегі қате жиындарды қойғанға дейін табылса, онда жөндеу дүрыс емесін сызып және белгілі сөзбен дүрыс жазбалар жазу жолымен жөнделеді. Қате жазбаларды сызу сызылган сөзді оқуға болатындай етіп жазады. Керекті жазба бар мүмкіндіктерге байланыс-ты сызылғанның астына жазылады, яғни осы жағдайда есептіркегіштердегі қате жазбаларды жөндеу техникасы қүжаттардағыдай болып келеді.

Қүжаттарда ңүжатқа қол қойған түлғаның ңолымен, ал есептіркегіштерде қатені жөндеген түлганың қолымен ңателерді жөндеу расталынуы керек. Сөз жазу кітаптың, карточканың, журнал-ордердің жолдарында жөнделген қатеге қарсы бағанда жазылады. Банк қүжаттарында қатені жөндеу тәртібі банк ережелерімен бекітіледі.

Қателердің дүрыс еместерін сызып, оның орнына дүрыс жазбаларын жазу әдісі корректурлың әдіс деп аталады.

Корректурлық әдісті бухгалтерлік жазбада көрсетілген басңа есептіркегішке әрекеттерді жазған кезде, сонымен қатар жазу нәтижесінде жіберілген қателерді жөндеу кезінде ңолданылады. Бүл әдіс журнал-ордерлік нысан-дағы тіркегіштерде жиындарын қойғанға дейін қателер анықталган жағдайда, сонымен қатар мемориалды-ордерлік нысанды есептіркегіштерде бухгалтерлік баланс-тың қойылуына дейін және егер олардың түзетілуі мемо-риалды ордердің өзгеруін талап етпейтін жагдайда қол-данылады. Тіркегіш жиындарын Бас кітапқа көшіргеннен кейін қателерді түзетуге болмайды. Ондай жағдайда жіберілген қате сомаға Бас кітапңа жеке жол болып енгізілетіндей бухгалтерия анықтама рәсімдейді. Олар сәйкес есептіркегіштерде сақталынады.

Қосымша жазба әдісі есептіркегіштердегі сома наңты сомадан кем болган жағдайда ңолданылады. Егер:

• шоттар корреспонденциялары дүрыс көрсетілсе, бірақ керекті сомадан кем жазылған кезде;

• өнімнің өзіндік қүны нормативті (жоспарлы) қүнынан жогары болған кезде пайдаланылады.

Қызыл сторно (теріс жазба) әдісі қате шоттар корреспон-денциясын жөндеу үшін немесе керекті сомадан сома артық болған кезде қолданылады. Жөнделген жазба немесе сома есептіркегіштерге қызыл сиямен жазылады.

Есептеген кезде қызыл сиямен жазылған сомалар қо-сылмайды, керісінше жиынтың сомадан алынып таста-лынады. Сәйкесінше, қызыл сторналанған жазба жазбаны толығымен жояды және сонымен бір уақытта орындалған әрекетті дүрыс көрсететін жазба әдеттегі сиямен жазы-лады. Қызыл сторно әдісі көмегімен өткен есеп кезең-дерінде жіберілген қателер жиындарды санаганға дейін және одан кейін де жөнделеді.

Қызыл сторно әдісі өнімнің өзіндік ңүны нормативті (жоспарлы) құнынан төмен болған жағдайда, өнімнің нормативті (жоспарлы) құнын наңтылы өзіндік қүнға корректировка жасаған кезде де пайдаланылады.

7.5. Бухғалтерлік есеп нысандарының мәні

Бухгалтерлік есеп көптеген тіркегіштерде жүргізіледі. Есеп тіркеуі үшін жазбалар әр түрлі кезектілікпен жүргізілетін әр түрлі кітаптар, карточкалар, журнал-ордерлер, ведомостар мен жеке парақтар қолданылады. Олардың барлығы бухгалтерлік есептің әр түрлі нысан-дарының қүрылуына әкеледі.

Бухгалтерлік есеп нысандары дегеніміз - жинацтау жэне талдау есебі байланысын, шаруашылыц эрекет-терін тіркеу эдістемесі мен техникасын, есеп үрдісін ұйымдастыру мен технологиясын аныцтайтын есептіркегіштердіц жиынтыгы.

Бухгалтерлік есептің бір нысанынан келесі нысанын ерекшелендіретін белгілері болып келесілер табылады:

• ңолданылатын тіркегіштердің саны, олардың мақ-саттары мен түрлерінің сыртңы мазмүны;

• жинаңтау және талдау есебінің хронологиялық және жүйелік тіркегіштерінің өзара байланыстары;

• есеп тіркегіштеріне жазбалар жазу кезектілігі мен әдістері;

• бухгалтерлік есепте механизация және автома-тизация құралдарының пайдаланылу дәрежесі.

Қазіргі кезде ұйымдарда есептің негұрлым кең тарал-ған нысандары болып мемориалды-ордерлік, журнал-ордерлік және автоматтандырылган нысандары табы-лады. Есептіркегіштердің ңүрамы және оларға жазы-латын жазбалардың кезектілігі есептің мемориалды-ордерлік нысаны болып табылады.

Есептің мемориалды-ордерлік нысаны кезінде ал-гашқы және жинақтау қүжаттарының негізінде бірінші тіркеу журналына, одан кейін Бас кітапқа (жинақтау есебінің тіркегіші) жазылатын мемориалды ордерлер ңүрылады. Талдау есебі алғашқы және біріктірілген қү-жаттар негізінде жасалатын карточкаларда жүргізіледі. Жинақтау және талдау есептерінің мәліметтері бойынша айдың соңында бір-бірімен салыстырылатын айналым ведомосын ңүрады.

Есептің мемориалды-ордерлік нысаны есеп үрдісінің ңатаң кезектілігімен, есеп техникасының қарапайым-дылығымен және дұрыстығымен ерекшеленеді, осы нысан кезінде талдау тіркегіштерінің стандартты нысан-дары, есеп машиналары, тіркеудің көшірме әдісі кеңінен ңолданылады. Сонымен ңатар ол бойынша маманданды-рылған және мамандандырылмаған қызметкерлер арасында есеп жүмыстарын бөлуді жүзеге асыруға болады.

14-сызба Бухгалтерлік есептің мемориалды-ордерлік нысаны

Мемориалды-ордерлік нысанның кемшіліктері мына-дай:

• бір ғана жазбаларды бірнеше рет көшіруден туын-дайтын есептің күрделілігі (мемориалды ордерде, тіркеу журналында, жинақтау және талдау тіркегіштерінде);

• талдау есебінің жинақтау есебінен бөлінуі, талдау есебінің күрделілігі (ол жинақтау есебінен артта қалып отырады);

• талдау есебі тіркегіштерінің нысандары шаруа-шылық қызметін талдау, бақылау және есеп беруді қүру үшін қажетті көрсеткіштерден түрмайды.

Осыған байланысты есеп салыстырмалы түрде төмен танымдық мағынада болады, сонымен ңатар есеп беруді ңүру үшін ағымдағы есептің мәліметтеріне таңдау жасап, топтастыру жүргізуіміз керек. Қазіргі кезде есептің мемориалды-ордерлік нысаны кейбір мекемелер мен үйымдарда гана қолданылады.

7.7. Журнал-ордерлік нысан

Журнал-ордерлік нысан бойынша есеп жүргізуде пайдаланылатын негізгі тіркегіш журнал-ордерге бай-ланысты өзінің атауына ие болды.

Журнал-ордерлер - арнайы кестеленген бос парац-тарда шахматтыц цагида бойынша қцрастырылган бухгалтерлік тіркегіштер.

Есептің журнал-ордерлік нысанының негізгі ерекше-ліктері мыналар:

• шаруашылың әрекеттерін есепке алу үшін тек кре-диттік белгісі бойынша жазбалар жүргізілетін журнал-ордерлердің қолданылуы;

• журнал-ордерлер ңатарында жинақтау жөне талдау есептерінің біріктірілуі;

• журнал-ордерлерде жүйелік жазбалардың хроноло-гиялық жазбалармен бірге бірігуі;

• журнал-ордерлерде шаруашылық әрекеттерінің бақылау және есеп беруді қүру үшін қажетті көрсеткіш-терінің көрсетілуі;

• журнал-ордерлер мен Бас кітаптың рационалды ңүрылуының арқасында жазбалар санының қысқарты-луы.

Журнал-ордерлер айтарлыңтай тіркегіштер саны бар үлкен форматты бос парақтар болып табылады. Олар жеке жинақтау шотына немесе жинақтау шоттарының тобына бір айға ашылады. Әрбір журнал-ордерге арнайы түраңты нөмір тағайындалады. Ереже бойынша, журнал-ордерлерәртүрлімөлшердеболады. Төменде 1010 «Касса» шоты бойынша №1 журнал-ордер көрсетілген.

Журнал-ордерлерге жазбалар күн сайын немесе ал-ғанщы қүжаттардан не алгашқы қүжаттар мәліметтерін жинақтау және топтастыруға арналған көмекші ведомос-тардан жүргізіледі. Екінші жағдайда журнал-ордерлерге көмекші ведомостардың жиындары жазылады.

Дата добавления: 2014-01-07