Палітычная сістэма СССР, БССР 1930-х гадоў. Усталяванне таталітарызму. Дэфармацыі грамадска-палітычнага жыцця. Рэпрэсіі ў дачыненні да беларускага грамадства

Фарміраванне і ўмацаванне савецкай дзяржаўнасці было цесна звязана з ідэямі правядзення праз уладу дыктатуры рабочага класа, яго перавагі над іншымі слаямі насельніцтва; усталяваннем адзінай ідэалогіі – марксізму, што падразумявала барацьбу з іншадумствам; абвастрэннем барацьбы паміж класамі па меры нарастання сацыялістычнага будаўніцтва. Гэта вяло да усталявання аднапартыйнасці.

Вынікам гэтага стала складванне аднапартыйнай палітычнай сістэмы і аўтарытарызму, пры якім дэмакратычныя працэдуры альбо ўвогуле адсутнічаюць, альбо маюць фіктыўны характар. Палітычная сістэма СССР і БССР уключала ў сябе наступныя элементы: 1) камуністычная партыя як авангардная сіла грамадства; 2) Саветы дэпутатаў працоўных – як палітычная аснова дзяржавы; 3) прафсаюзы рабочых і камуністычны саюз моладзі, якія перадавалі волю партыі рабочым і моладзі і былі партыйным рэзервам кадраў. У якасці “перадатачных апаратаў” і “прывадных рамянёў” якія падпарадкоўваюць грамадства волі партыі выступалі дзяржаўны аппарат, навуковыя і асветныя таварыствы, творчыя Саюзы, спартыўныя, абаронныя і іншыя арганізацыі.

Падчас тэхнічнай мадэрнізацыі савецкая палітычная сістэма рэалізавала ў кіраванні прынцып бюракратычнага цэнтралізму. У выніку у партыі умацавалася улада партыйнага апарата, а затым рэжым асабістай улады Сталіна. Адбылося зліццё дзяржаўных і партыйных органаў кіравання; ліквідавалася ўсялякая самастойнасць у кіраванні камсамолам і прафсаюзамі; звузілася сфера дзейнасці Саветаў, а выбары ў іх сталі фармальнымі (1 кандыдат), выбарнасць кіруючых кадраў змяняецца наменклатурным прызначэннем.

Дзейнасць гэтай сістэмы дэфармавала грамадска-палітычнае жыццё – звязала творчую ініцыятыву і актыўнасць людзей, аслабіла фінансава-эканамічную і палітычную самастойнасць саюзных рэспублік, усталявала безадказнасць улады за ўчынкі, прывяла да таталітарызму – рэжыму, які заснаваны на абсалютным панаванні дзяржавы ва ўсіх сферах жыцця грамадства – пры адсутнасці дэмакратычных правоў. Забяспечваецца татальнай ідэалогіяй, культам асобы правадыра і моцным рэпрэсіўным апаратам.

Праявамі таталітарызму сталі палітычныя рэпрэсіі і палітычны тэрор (арышты, шэльмаванне, псіхалагічны уціск, заняваленне, высылкі, спецперасяленні, расстрэлы).

Рэпрэсіі на Беларусі.

Першая хваля ў пачатку 1930-х гадоў у ходзе кампаніі “барацьбы” з нацыянал-дэмакратызмам (нацдэмаўшчынай) – з тымі, хто ставіць нацыянальныя інтарэсы вышэй за класавыя, а нацыянальную культуру вышэй за пралетарскую (арыштована больш за 110 дзеячаў навукі і культуры) – Ластоўскі, Лёсік, Прышчэпаў, Баліцкі, Гарэцкі, Пушча, Дубоўка (Асуджаны на тэрмін ад 3 да 10 гадоў і высланы ў аддаленыя районы).

Другая хваля пракацілася ў сувязі з пачаткам калектывізацыі – рэпрэсіраваны тысячы заможных і сялянскіх сямей.

Пікам рэпрэсій стаў 1937 г., калі была прынята версія аб шырокім антысавецкім падполлі на Беларусі і існаванні шпіёнскіх нацыянал-сацыялістычных арганізацый на чале з кіраўніцтвам рэспублікі – Чарвяковым, Галадзедам, Гікала.

Новы ўздым адбыўся ў 1939-1940 гг., быў скіраваны на польскае насельніцтва Заходняй Беларусі. Усяго на Беларусі пад рэпрэсіі папалі звыш 230 тыс. чалавек.

28. Прававое, гаспадарчае і культурнае становішча заходнебеларускіх зямель ў складзе буржуазнай Польшчы (1921-1939 гг.)

Заходняя Беларусь – назва этнічнай тэрыторыі беларусаў, якая адышла да Польшчы па ўмовах Рыжскага міру ад 21 сакавіка 1921 г. Паводле польскага тэрытарыяльна-адміністрацыйнага падзелу знаходзілася ў складзе Віленскага, Навагрудскага, Палескага і Беластоцкага ваяводстваў.

Мела плошчу ў 113 тыс. км², звыш 4 млн. чалавек (больш паловы беларусы).

Прававое становішча насельніцтва, як этнічных меншасцей польскай дзяржавы было вызначана рашэннямі Версальскага дагавору краін-пераможцаў у першай сусветнай вайне, палажэннямі Рыжскага міру і артыкуламі майскай канстытуцыі Полшчы 1921 г. Яны павінны былі забяспечыць палітычную, культурную і рэлігійную свабоду беларускага насельніцтва.

Рэальнасць была іншай. Заходняя Беларусь стала аграрна-сыравінным прыдаткам (т. зв. “крэсы усходнія”) Польшчы. Палітыка польскага ўрада насіла каланіяльны характар: разграбленне прыродных рэсурсаў; адсутнасць прамысловага будаўніцтва; не вялося аднаўленне разбуранай вайной гаспадаркі. Прамысловасць насіла саматужна-рамесніцкі характар, была засяроджана на першаснай перапрацоўцы сыравіны.

У сельскай гаспадарцы – паўфеадальная сістэма, з панаванне абшарніцкай памешчыцкай зямельнай уласнасці. Маёнткаў польскіх памешчыкаў – 84,4%, беларускіх – 4,1%.

На працу ў адміністрацыйныя ўстановы прадстаўнікоў беларусаў не бралі. Рабочым плацілі менш, чым у цэнтральнай Польшчы. Апора мясцовай улады – перасяленцы з Цэнтральнай Польшчы – асаднікі. Агульная сітуацыя – хранічнае беспрацоўе ў горадзе, аграрная перанаселенасць вёскі і эміграцыя беларусаў за мяжу.

Культурная палітыка – паланізацыя, імклівае закрыццё беларускіх школ і культурна-асветніцкіх устаноў. Таму Заходняя Беларусь стала рэгіёнам барацьбы за нацыянальна-культурнае, палітычнае і сацыяльнае вызваленне. Яна вялася і партызанскімі і палітычна-парламенцкімі сродкамі. Доўжылася ўсе 20 гадоў, у розныя гады на чале барацьбы беларусаў стаялі Таварыства Беларускай Школы – (ТБШ). Кампартыя Заходняй Беларусі (Лагіновіч, Славінскі, Дубовік, Мартэнс), Беларуская рабоча-сялянская грамада, Беларускі пасольскі клуб “Змаганне”, Камсамол Заходняй Беларусі, такія нацыянальныя партыі і арганізацыі, як БХД-БНА, Белеруская санацыя.

Дата добавления: 2014-01-07