Зара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу

Балама талаптар бойынша есепайырысу.

Орталандырылған есепайырысулар, транспорттық ұйымдардың жүкті тасымалдау, сонымен қатар жүкті және транспортты экспедициялық қызмет көрсеткенде ұйымдар арасында балама талаптар пайда болады.

Тапсырыс берушіге қызмет көрсетуші ұйымның банкінен гарантиялық анықтама беріледі. Онда: онымен депаненттелген шот; яғни көрсетілген қызмет үшін төлем уақытша осы бөліктен төленіп жатқаны туралы (озінің шотында ақша қаражаты жетіспейді). Анықтаманың қызмет ету мерзім келісім шартта анықталады.

Есеп айырысуды уақытында жасау, құжат айналысының техникасын қарапайымдау сауда ұйымдары өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алуда жүзеге асыра алады. Яғни бір бірінің арасындағы қарыздары бірдей соммамен жабылып отырады, ол операцияны бөлек жүзеге асырады. Өзара талаптар мен міндеттемелер есепке алу арқылы есепайырысу ұйымдардың сұраулары бойынша жеткізілген тауар мен көрсетілген қызметі үшін бөлек жүзеге асырады. Банкке төлем тапсырысы, чектер төлем талап тапсырысы өткізіледі.

Өзара талаптарды және міндеттемелерді есепке алу арқылы есепайырысу кезінде бөлікте жалпы қолданатын және бір қолданатын есепке алумен жүргізіледі.

Жалпы қолданатын есеп айырысуларға кезең бойынша өзара талаптар мен міндеттерді есепке алу сальдосы жатады. Бір реттік есепайырысуға екі ұйым арасындағы қарсы талаптар жатады.

Өзара талаптар мен міндеттерді есепке алу сальдосы бойынша кезеңдік есепайырысу арасында шарттық қатынастары үздіксіз жүретін екі ұйым арасында қолданады. Ұйымдарға бір қалалық және басқа қалалық бөліктер қызмет көрсетуі мүмкін.

Есеп айырысу бойынша кезең мен тәртіп ұйымдар арасында келісімшарт негізінде жасалынады. Келісім күні, есеп айырысудың кезеңі біткенде ұйым (есеп айырысуды жүргізетін) қарама қарсы талаптар бойынеша сальдоны шығарып оны басқа ұйымға хабарлауы керек.

Есеп айырысу бойынша жазулардың көптігінен ұйым оның сальдосын шығаруға құнама онда мерзім үш күнге дейін ұзартылады. Егер есепке алу нәтижесі бойынша есеп айырысуды жүргізетін ұйым өзінде бекітілген соммадан артық төлеуі керек болса онда ол басқа төлем тапсырмасын беріп керекті сальдоны аударады. Ал егер керісінше болса онда ол төлем талап тапсырманы өзара талаптар мен міндеттемелер айырым сомасына бөлек тапсырады.

Сальдо бойынша есепке алу сальдо сомасы біркүндік тауарды түсіргенге тең болғанда алынады. Сальдо сомасы кем болса онда ол келесі кезең есепайырысуына жатады. Сальдо бойынша есепайырысу туралы келісім бар болса тауарлы транспорттық құжаттар банкке тапсырылмайды.

Өзара талаптар мен міндеттемелер сальдосы бойынша төлем құжаттары графасында төлемнің бағытталуы мына жазу жазылады зачет келісімшарт мерзімі мен номері көрсетіледі.

Бірретік есепке алу ұйымдар арасында қандай да бір қарыздардың болуы кезінде және оның біреуінің банкте болуы кезінде қолданылады.

Бір реттік зачет жүргізгісі келетін ұйым банкке сұрау салады және онда есепайырысу құжаттарының негізгі реквизиттері номеры, мерзімі, төлеушінің аты, банктегі шоттың номеры, есепке алу сомасы, банк атауы. Есепке алуды сұрауды қабылдаған банк жүргізеді.

Тауарлық есепайырысулар өзара талаптар мен міндеттемелер есепке алу негізінде көтерме ұйымдарында қолданылады. Бөлшек саудада оны қолдану екіталай.

Вексель бойынша есепайырысу нарықтық экономикада төлем құжаттарының дайын кележатқан түрі вексель болмақ.

Вексель бұл вексель айналымы жолымен берілетін комерциялық несиенің түрі. Яғни белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде және белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі.

Векскль беруші вексель беруші заңды немесе жеке тұлға.

Вексель ұстаушы вексельді ұстаушы яғни вексельде көрсетілген соманы алушы.

Вексельді шығару және оның айналыс.

Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының вексель айналысы» туралы заңымен реттеледі. 1997 жыл 22 сәуір № 97-1

Вексельдің екі түрі бар жай (соло) және аудармалы (тратта)

Жай вексель оны борышкер жазып береді және оған қол қояды. Вексель берушінің міндеті ол бірінші сұраған кезде төлем жүргізу.

Аудармалы вексель бұл вексельде көрсетілген соманы белгіленген мерзімде ұсынушыға немесе үшінші тұлғаға төлеу жөніндегі кредитордың борышкерге берген бұйрығы.

Вексельдің келесі реквизиттері болуы керек: вексель аты құжатқа тіркелген, берілген соманы төлеу туралы бұйрық, кім төлеуі керек, төлем мерзімі, кімге төленетіннің аты, векселді құру мерзімі мен жері, вексель берушінің қолы.

Жоғарыда көрсетілген талаптардың бірі көрсетілмесе онда вексель жарамсыз болып табылады.

Аудармалы вексельді төлеуші табыстау қолының көмегімен акцептеуге тиіс. Аудармалы вексель келесі мерзімде төлемге берілуі мүмкін: ұсынғанда (белгілі бір уақытта); құралғаннан кейін белгіленген уақытта; белгіленген күні;

Аудармалы вексель бірнеше экземплярда берілуі мүмкін. Бұл экземплярлар номермен белгіленуі керек. Олардың әрбіреуі бөлек вексерь ретінде қаралады. Егер де вексельде оның бір экземплярда берілгендігі жазылмаса онда вексель алушы оның бірнеше экземплярда берілуін талап етуі мүмкін. Бұл жағдайда ол өзінің индосантына сұрауы керек. Индосаттар міндетті түрде экземпляр жасап беруі керек.

Аудармалы вексель бойынша мысал.

Бір экземпляр бойынша төлем жүргізілсе онда ол (төлеуші) міндеттен босайды. Басқа экземплярлар осы арқылы жабылады. Дегенмен төлеуші әрі де әр экземпляр бойынша жауапты болады.

Индоссант әртүрлі тұлғаларға экземплярларды берген және одан кейінгі индоссанттар өздері қол қойған экземплярлар үшін жауапты.

Бір экземплярды акцептеуге жіберген адам басқа экземплярда ол кімде екенін жазу керек. Соңғы тұлға экземплярды заңды ұстаушыға беру керек. Егер тұлға адам бас тартса онда ұстаушы экземпляр оған берілгендігі туралы иск береді. Аудармалы вексельүшінші тұлғаның тұрғылықты жерінде немесе басқа да жақта төленуге келе береді.

Вексель сомасына сыйақылар пенялар кірмейді.

Вексель сомасына сыйақы вексельде көрсетілуі керек, ал ол көрсетілмеген болса онда көрсетілмеген ретінде саналады. Сыйақы аударманы вексель құрылғаннан бастап саналады. Егер вексельде көрсетілген сомма жазбашада санмен жазылған болса онда келіспеушілік туындаған жағдайда жазбаша жазылған сома дұрыс деп саналады.

Вексель беруші акцепт және төлем үшін де жауапты. Әр вексель егер де ол бұйрық бойынша берілмеген болса да индосамент арқылы беріледі. Индосамент вексельдің барлық құқығын аударады. Егер индосамент банктік болса онда вексель беруші өз атымен немесе басқа бір тұлғаның атымен бланк толтыра алады және үшінші тұлғаға вексельді бере алады бланкті толтырмай және индосаментті аяқтамай. Индосамент акцепт және төлем үшін жауап береді егер басқа жағдай жасалмайтын болса. Ол алдағы индосаментке тыйым салуы мүмкін бұл жағдайда вексель индосерленген тұлғалар алдында ол жауапты емес. Аудармалы вексельді ұстаушы вексельді ұстаушы болып саналады. Егер индосаментте «алуға валюта» «инкассаға» «сенімартқан» деген жазулар бар болса онда вексель ұстаушы барлық құқықтарды орындай алады, бірақ индоситей алмайды.

Әр бір аударма вексельде мерзімі көрсетілуі де корсетілмеуі де мүмкін. Төленуі тиіс вексель бір жыл ішінде акцептіге ұсынылуы керек (берілген күннен). Вексель беруші оның уақытын ұзартуы да қысқартуы да мүмкін. Вексель мерзімін индосаментте қысқартуы да мүмкін. Жыл ішінде вексель акцептіге берілмесе онда вексель ұстаушы құқығынан айырылады.

Акцепт аудармалы вексельді келесі келесі бетінде «акцептелді» деген жазуымен белгіленеді. Төлем акцептісі вексель ұстаушыға ондағы көрсетілген соманы алуға құқық береді. Төлеуші акцепт арқылы вексельді уақытында төлеуді мойнына алады. Төленбеген жағдайда вексель ұстаушы акцептантқа шағымдануы мүмкін. Яғни вексель сомасынан пеня (рефинансированная ставка) Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінде бекітілген және басқа да шегерістер. Сонымен қатар вексель ұстаушы вексель сомасынан комиссия 0,01% көлемінде бекітеді.

Егер чек төлем мерзіміне дейін берілетін болса онда вексель сомасынан есептік пайыз алынады. Бұл пайыз (банк ставкасы) арнайы есеп ставкасымен ұсталынады. Аудармалы вексель бойынша төлем толық немесе бөлек төленуі (аваль) мүмкін.

Аваль аудармалы вексельде алынады немесе қосымша бетте берілген жерін көрсетеді. Ол «двальге санау» немесе басқа әртүрлі форма арқылы көрсетіліп аваль берушінің қолы қойылады. Вексель ұстаушы өз құқығын регресса индосантқа және вексель берушіге қарсылық көрсете алады егер төлем жасалынбаған болса:

· Егер акцептіден бас тартса

· Төлеуші банкрот болып саналғанда вексельді акцептеген акцептелгеніне қарамастан

· Вексель беруші акцептелген вексель бойынша банкрот болып саналғанда

Регрестік иск вексель бойынша акцепт және төлем бойынша вексель бойынша төлем мерзімінен кеш болмауы керек. Вексель бойынша акцепт және төлем акт бойынша бекітілуі тиіс. Вексель бойынша акцепт емес және төлем жасамау туралы протест бір күн бойында нотариуспен бекітіледі. Бұл акцептелмеу төлем жасамау вексель бойынша процестің сотқа дейінгі ісәрекеттері болып табылады. Вексель алушы индосантыжәне вексель беру вексельдің акцептелмегі және төленбегені туралы төрт жұмыс күні алдында хабарлауы керек.Әр индосант екі жұмыс күнінде индосаментке жағдайды хабарлауы керек.

Акцептелмеу төлемеу жайында протест болған жағдайда вексельге байланысты тұлғалардың барлығына нотариус хабарлауы қажет. Бұл бойынша шығындар протест бойынша шығындарға жатады. Егер вексель ұстаушы протест жасаса онда барлық шығындарды өзі көтереді. Ал егер шағым индосантпен авальшыдан болса онда шығындарды қол қойған тұлғалардың барлығы көтереді. Барлық авальшы мен акцептеуші вексель ұстаушының алдында міндетті. Вексель ұстаушы осылардың барлығына иск жазуға құқығы бар.

Қазақстан Республикасының заңды және жеке тұлғалары жай және аудармалы вексельмен есепайырысуға құқықтары бар, бірақ егер де олар «Қазақстан Республикасының вексель айналымы» заңына сай келсе. Есеп контораларда вексельмен есепайырысу Қазақстан Республикасының ұлттық банкі орнатқан тәртіппен бекітіледі. Кейінге қалтырылған төлемді вексельмен қайта рәсімдеу «Қазақстан Республикасының вексель айналымы» заңымен бекітеді. Акредитивке төлемді қамтамасыз ету банктегі қарызды вексельді залогқа беру жолымен қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының ұлттық банкімен бекітіледі. Вексельді залогқа беру индосаментте рәсімдеуді қойылатын талаптарды сақтаумен іске асыруды. Басқа жағдайда вексельді залогқа қою жіберілмейді. Вексельді залогқа қою және тіркеу және олардың келісімшарттары Қазақстан Республикасының териториясында есеп контораларында жүргізіледі.Вексель арқылы есепайырысу операциялар туралы әдістер сәйкес бөлімде толық қаралды.

Сатыпалушылар мен тапсырушылардың қарыздарының есебі

Тауарлы ұйымдар мен басқа ұйымдардың өзара есепайырысу операцияларында дебиторлық қарыздар туындайды. Бұл қарыздар ақшалай түрдегі қарыздық міндеттемелер. Яғни басқа ұйымдардың тауарлы ұйымдардың алдындағы қарыздары. Дебиторлық қарыздың негізгі түрі ол сатып алушы ұйымдарының тауарлы ұйымдардың жеткізген және түсірген тауарлы материалды қорлар үшін қарыздары болып табылады. Сатып алушылардың қарыздарының есебі активті бөлім шотында 1210 «сатыпалушылар мен тапсырушылардың қарыздары» бұл жалпы сатыпалушылар мен тапсырушылардың жалпы қандай қарыздары бары туралы ақпарат. Бұл бөлімге 1211 «Алынуға тиісті шоттар» 1210.2 «Алынған вексельдер» 1210.3 «Сатып алушылар мен тапсырушылардың басқа да қарыздары» шоттары кіреді.

Сатыпалушылардың қарыздарының есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды жағдайы, ол тауарлық құжаттардың дұрыс болуы және оларды бухгалтерияға дер кезінде шоттарды ашу үшін беру болып табылады.

Тауарлы материалды қорларды түсіру ол екі жақты келісімінде қаралған есепайырысу арқылы жүзеге асады. Ондай құжаттарға төлем талап тапсырмасы, төлем тапсырысы, чектер, вексель яғни қаржылық құжаттарға жататындар.

1210.1 «Алынуға тиіс шоттар» бұл жеткізілген және түсірілген тауар үшін есепайырысу құжаттарын ұсынғанда есепке алынады.

Дебет бойынша бұл шотта сатыпалушы ұсынған соммалары көрініс табады, яғни түсірген тауар үшін ҚҚС сыз есепке алынады. Кредит бойынша сатыпалушыдан келіп түскен төлемдер есепке алынады, келіп түскен материал қорлар үшін осында сатып алушылардың қарыздары азаяды сонымен қатар өзара міндеттеме-талаптарда да егер олар келісім шартта қаралған болса. Сатыпалушылардың қарыздары есептің негізгі корреспонденциясын қарастырайық. Сатып алушы алынуға тиісті шоттарын ұсынғанда түсірген тауар үшін (шот фактура, тауарлы транспорттық накладной және т.б.) бухгалтерлік есепте келесі жазулар:

Сатыпалушы ұсынған салаға

Дт «Алынуға тиісті шот» жіберген тауар үшін сату бағасының сомасына (ҚҚС) өткізілген өніммен қызметтің өзіндік құны.

Кт 7010 субшот «Алынған тауарды сатудан түскен табыс» Осы тауар үшін ҚҚС

Кт 3130 ҚҚС

Сатыпалушылардан төлемдер келіп түскен кассалық ордер бойынша есепайырасу төлем құжаттары негізінде төлем келіп түсті.

Дт 1030 ағымдағы валюталық шоттағы ақша

Дт 1030 есепайырысу шотындағы ақша

Дт 1010 кассадағы ұлттық валютадағы ақша

Кт 1210 алынуға тиісті шоттар

Егер келісім бойынша сатып алушылар жеткізілген тауарлар үшін аванстық төлем жасаса.

Дт 3510 «алынған тауарлы материалды қорлар үшін аванс»

Кт 1210 Алынуға тиісті шоттар

Егер сатыпалушылармен келісімшартта өзара талаптар мен міндеттемелер қарастырылса онда тауарлық ұйым келесі жазуды іске асырады:

Дт 3370 субшот «Төленуге тиісті шоттар»

Кт 1210 «Алынуға тиісті шоттар»

1210 шоты ай соңындағы сальдо Дебеттік болады, бұл сатып алушылардың қарыздарын көрсетеді.

1210.2 «Алынған вексельдер» сатып алушылар мен тапсырушылардың алған вексельдері бойынша қарыздарын көрсетеді. Бұл параграфта сатыпалушылармен вексель арқылы есепайырысуды қарастырамыз.

Кәзіргі кезде ақша айналысының тұрақсыздығы және төлемдердің дер кезінде төленілуі немесе тіпті төленбеу вексельді қолданылуы кең етек жаюда. Вексель берген кәсіпорын қарызалушы ол алған қарыз беруші болып табылады.

Аудармалы вексельмен есепайырысқанда жеткізуші келісімшарт талаптарына сай сатып алушы мекен жайына тауарды түсіріп аудармалы вексельді басқа құжаттармен бірге жазып жеткізуші банкіне жібереді. Жеткізуші банкі вексельді басқа құжаттармен бірге сатып алушының банкіне жібереді.

Сатып алушы вексельді акцептейді және банктен тауарды алуы туралы құжаттарды алады. Мерзімі келгенде сатып алушы акцептелген траттаны сатып алып алынған сомма жеткізушінің банктік шотына аударылады.

Вексель сомасына Вексель сомасына түсірілген тауарлар үшін төлем ҚҚС вексель бойынша ҚҚС кіреді.

Енді 1210 «Алынған вексельдер» бойынша корреспонденцияларды қарастырамыз.

Түсірілген тауар үшін төленуге тиісті шот (шот фактура, тауарлық транспорттық накладной.)

Дт 1210 «Алынған вексельдер» сатып алушының ұсынған сомасында.

Кт 7010 «Өткізілген тауар көрсетілген қызметтің өзіндік құны» субшот алынған тауарды сатудан түскен табыс, түсірілген тауар үшін ҚҚС.

Кт 3130 «ҚҚС» тауар сомасына

Вексельбойынша табысқа:

Дт 1270 «Алуға қысқа мерзімді сыйақылар»

Кт 6110 «Сыйақы бойынша кірістер»

Егер вексель жасалған күннен кейінірек төленетін болса онда ол болашақ мерзім табыстары ретінде

Дт 1270 «Алуға қысқа мерзімді сыйақылар»

Кт 3520 «Алдағы кезең кірістері»

Ай сайынғы сыйақы есептеу (табыс)

Дт 3520 «Алдағы кезең кірістері»

Кт 6110 «Сыйақы бойынша кірістер»

Сатып алушылардан төлем келіп түсуі

Дт 1040 «банк шотындағы ақша қаражаты»

Кт 1210 «Алынған вексельдер»

Вексель бойынша алынған табыс сыйақы:

Дт 1030 «ағымдағы банк шотындағы ақша қаражаты»

Кт 1270 «Алуға қысқа мерзімді сыйақылар»

Егер төленбеген жағдайда тауарлы ұйым сатып алушыға шағымданады.

Дт 2182 басқада дебеторлық қарыз

Кт 1210 «Алынған вексельдер»

Сатып алушы исктен кейін векесельді төлеуі

Дт 1030 «ағымдағы банк шотындағы ақша қаражаты»

Кт 2182 басқада дебеторлық қарыз

Вексель ұстаушы ұйым банкке вексель бойынша дисконтты беріп вексель бойынша банктік заем алады келесі жазу болады.

3 тақырып. Қорлар есебі

Өндіріс процесіне еңбек құралдарымен қатар еңбек заттары да қатысады.

Өндірістік қорлар - бұл бір өндірістік цикл процесінде толықтай тұтынылатын, өзінің құнын бірден өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына көшіріп, оның материалдық негізін құрайтын еңбек заттары.

Кәсіпорындағы тауарлы-материалдық қорлардың есебі №7 "Тауарлы-материалдық қорлардың есебі" БЕС-ына сәйкес ұйымдастырылады, онда мыналар белгіленген:

1. Стандарт әрекетінің аясы.

2. Тауарлы-материалдық қорлардың өлшемдері.

3. Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны.

4. Тауарлы-материалдық қорларды бағалау.

5. Шығысты тану.

6. Есеп берудің ашылуы. Тауарлы-материалдық қорлар - бұл:

1. Шикізат қорлары, материалдар, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен кешендік бұйымдар (тетіктер), отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөшектер және өндірісте немесе жұмыстарды, қызметтерді орындау кезінде пайдалануға арналған өзге материалдар;

2. Аяқталмаған өндіріс;

3. Субъектінің қызмет барысында сатуға арналған дайын өнім, тауар түріндегі активтер.

Тауарлы-материалдық қорларды есепке алудың негізгі міндеттері мыналар:

1. Қорлардың уақтылы және толықтай кірістелуіне, олардың сақталу жеріндегі және қозғалысының барлық сатыларындағы сақталуына бақылау жасау;

2. Қорлардың қозғалысы жөніндегі барлық операцияларды уақтылы және толықтай құжаттау;

3. Көлік-әзірлеу шығындары (ауытқуы) мен әзірленген қорлардың нақты өзіндік құнын уақтылы және дұрыс анықтау;

4. Көлік-әзірлеу шығындарын айналым шығындарына біркелкі және дұрыс есептен шығарылуын бақылау;

5. Қойма қорларының жағдайына бақылау жасау;

6. Ішкі ресурстарды ұтқыр қолдану мақсатында субъектіге керек емес материалдық қорларды анықтау және сату;

7. Сақталатын жерлердегі қорлардың қалдықтары мен қозғалысы жайлы дәл мәліметтерді алу.

Материалдық құндылықтарға әрекеттік бақылаудың қажетті шарты болып табылатындар:

• жабдықталган қойма үй-жайларының болуы;

• материалдарды қоймалардың секциялары бойынша, ал олардың ішінде жекелеген топтар бойынша орналастыру;

• материалдық құндылықтарды қабылдау мен босатуға жауапты адамдар тобын белгілеу;

•тауарлы-материалдық құндылықтарды қабылдау мен
босату құжаттарына қол қою құқы берілетін лауазымды адамдар тобын белгілеу.

Материалдар есебін дұрыс және тиімді ұйымдастыруды қамтамасыз ету үшін қажеттісі:

1) материалдық тауардың бірегей номенклатурасын әзірлеу;

2) құжат айналымының айқын жүйесі және тауарлы-материалдық құндылықтарды кіріс ету және есептен шығару жөніндегі операцияларды ресімдеу тәртібін сақтау;

3) бастапқы құжаттардың есептік нысандарын біркелкі қалыпқа келтіру;

4) тауарлы-материалдық қорларға тұрақты түрде түгендеу жүргізу;

5) бухгалтериядағы материалдардың есебі учаскесін компьютерлендіру.

Өндірістік қорлар функционалдық бағыты бойынша былайша бөлінеді:

1. Шикізаттар мен материалдар - бұл өнім әзірленетін еңбек заттары, Олар өнімнің материалдық (заттық) негізін қалайды. Бұл орайда шикізат - бұл ауыл шаруашылығы мен өндіруші өнеркәсіптің өнімдері (астық, мақта, сүт, мұнай, кеніш, газ). Негізгі материалдар - бұл ұқсатушы өнеркәсіптің өнімдері (ұн, мата, қант, темір, былғары). Көмекші мате-риалдар - бұл шығарылатын өнім құрамына енетін материалдар, бірақ негізгі материалдардан ерекшелігі - өнімнің заттық негізін қаламайды. Бұл материалдарды негізгі материалдарға қосымша ретінде өнімге қажетті сапа беру үшін қолданылады (желім, лак, бояулар).

2. Сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен жиынтықтаушы бұйымдар - бұл белгілі бір өңдеу сатыларынан өткен, бірақ әлі дайын өнім болып табылмайтын шикізат пен материалдар. Әзірленген өнімде негізгі материалдар сияқты рөлді атқарады, яғни оның материалдық негізін құрайды (тоқыма өндірісінде иірілген жіп, машина жасаудағы моторлар, автомобиль жасаудағы дөңгелектер).

3. Отын - бұл мұнай өнімдері (мұнай, бензин, керосин, дизель отыны), қатты отын (көмір, фтор, ағаш отын) және газ тәрізділер. Отындар былайша бөлінеді:

а) технологиялық (технологиялық мақсат үшін);

б) қозғалтқыш (жанар май);

в) шаруашылық (жылу үшін).

4. Ыдыс және ыдыс материалдары - бұл әртүрлі материал-дарды буып-түюге, тасымалдауға, сақтауға пайдаланылатын заттар (қаптар, жәшіктер, қораптар). Былайша бөлінеді:

а) қызмет мерзімі мен құнына байланысты НҚ немесе материалдардың құрамында ескерілетін инвентарлық ыдыс;

б) өндірістік қорлардың құрамында ескерілетін инвентарлық емес ыдыстар;

Жеткізу талаптарына сай ыдыстар қайтарымды (әдетте көп рет пайдаланылатын) немесе кепілді болуы мүмкін. Мұндай кезде жеткізуші сатып алушыдан кепіл алады, ал оны ыдыс тапсырылғаннан кейін қайтарады.

5. Қосалқы бөлшектер тозған тетіктер мен машиналық жабдықтарды жөндеуге және алмастыруға қызмет етеді.

6. Өзге материалдар - бұл өндіріс қалдықтары (сынықтар, кесінділер, ұнтақтар), түзелмейтін ақаудан қайтарылатын қалдықтар, НҚ шығарылуынан алынған материалдық құндылықтар.

7. Құрылыс материалдарын құрылысшы кәсіпорындар қолданады және құрылыс бұйымдарын әзірлеу, құрылыстарды көтеру және әрлеу, үйлер мен ғимараттар үшін бөліктер салу үшін құрылыс-монтаж жұмыстары кезінде тікелей пайдаланылады.

Материалдық қорлардың барлық түрлерінің есебі 1300-"Запастар" бөлімшесінің негізгі, активтік, инвентарлық шоттарында жүргізіледі.

1310-"Шикізаттар мен материалдар" шоты;

1320-"Дайын өнім";

1330-"Тауарлар";

1340-"Аяқталмаған өндіріс";

Кәсіпорындар әрбір шотқа қажетті мөлшерде субшоттар мен талдамалы шоттар аша алады. Кәсіпорынға тиесілі емес, бірақ онда уақытша сақтауда тұрған өндірістік қорларды есепке алу үшін баланстан тыс шоттар пайдаланылады:

002-"Жауапты сақтауға қабылданған тауарлы-материалдық құндылықтар":

а) жеткізушілердің есеп айырысу құжаттарын төлеуден бас тартуына байланысты;

б) төлеу шартының талаптары бойынша жұмсауға тиым салынған тауарлы-материалдық құндылықтар жеткізушілерден алынғанда;

в) өзге себептерге байланысты қабылданған.

003-"Қайта өңдеуге қабылданған материалдар"

005-"Монтаждауға қабылданған жабдықтар". Бұл шотта құрылыс объектісіндегі монтаж үшін тапсырыс берушіден алынған жабдықтың құны ескеріледі.

Тауарлы-материалдық қорларды бағалау Материалдық құндылықтарды дұрыс есепке алу үшін материалдардың әзірленген номенклатурасы болу керек.

Материалдар номенклатурасы - бұл атауы мен тиісті деректемелері (сорты, мөлшері) көрсетілген материалдың әрбір түріне номенклатуралық нөмір белгіленіп, дәл және тұрақты өлшем бірлігі белгіленеді. Бұған қоса, номенклатурада материалдардың ағымдағы есепте ескерілетін бағасы қойылады.

Номенклатуралық тізілім - номенклатура - бағалық деп, ал онда көрсетілген бағалар -есептік деп аталады.

Тағайындалған нөмірін, өлшем бірлігі мен бағасын тауарлы-материалдық қорлардың қалдығы мен қозғалысы ескерілетін барлық құжаттар мен тіркелімдерге қояды. Талдамалы есепте материалдық құндылықтар нақты есептік бағалар (келісім, жоспарлы-есептік) бойынша, ал жинақтамалы есеп пен есеп беруде нақты өзіндік құны бойынша ескеріледі.

Материалдық ресурстардың нақты өзіндік құны мыналарға байланысты анықталады:

1. Осы ресурстарды жеткізуші ұсынған несиеге сатып алынғаны үшін процент төлеуді қоса алғанда, сатып алу шығындары;

2. Коммерциялық, делдал ұйымдарға төленген үстемелер (үстеме ақылар), комиссиялық сыйақылар;

3. Тауар биржаларының қызмет құны;

4. Кедендік баж;

5. Басқа ұйымдардың күшімен жүзеге асырылған тасымалдау, сақтау, жеткізу шығындары.

Материалдарды есептік бағасы бойынша (келісім, жоспарлы-есептік, сатып алу) есепке алған кезде есептік баға бойынша қор құны мен сатып алынған қорлардың нақты өзіндік құндарының арасындағы айырма есептеу жолымен айқындалады. Егер материалдық құндылықтардың есебі келісім бағасы бойынша жүргізілсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша материалдар құны мен көлік-әзірлеу шығындарынан құралатын болады. Көлік тасымалдау шығындарының құрамына кіретіндер:

1. Барлық алымдарды қоса алғанда, теміржол тарифі, су кірепұлы, автомобильмен және ұшақпен тасымалдау және басқа көлік түрлерімен тасымалдау тарифтері.

2. Жеткізушілердің қоймасынан теміржолмен және басқа көлік құралдарымен материалдарды жеткізу.

3. Қорларды сатып алу және әзірлеумен тікелей байланысты іссапар шығындары.

4. Қойманың тұрақты жұмысшыларына ақы төлеуді қоспағанда, қоймадағы тиеу, түсіру және буып-түю жөніндегі шығындар.

5. Жабдықтаушы және делдал ұйымдарға төленген комиссиялық сыйақы.

6. Қорларды сатып алумен тікелей байланысты басқа шығындар.

№ 7 БЕС-ына сәйкес тарифтің артық төленген сомаларын қайтару және сол сияқты түзетулер көлік-дайындау шығын-дарының сомасынан шегеріледі.

Егер қорлардың талдамалы есебін жоспарлы-есептік бағасы бойынша жүргізсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша құннан плюс-минус нақты өзіндік құнның есептік бағасы бойынша құннан ауытқуынан құралады. Бұл бағаларды субъектінің өзі келісім бағасының негізінде көлік-әзірлеу шығындарының жоспарлы мөлшерін ескере отырып дайындайды. Көлік-әзірлеу шығындары немесе жұмсалған материалдарға қатысты ауытқулар (плюс-минус) материалдық құндылықтардың шығыны келісім немесе есептік бағалар бойынша көрсетілген шоттарға ай сайын есептен шыға-рылады. Көлік-әзірлеу шығындарының немесе ауытқулардың (плюс-минус) проценті олардың ай басындағы қалдығы мен ай ішінде келіп түскендерінің сомасын материалдардың ай басындағы қалдығының және келісім (есептік) бағасы бойынша келіп түскен материалдардың сомасын бөліп, алынған нә-тижені 100-ге көбейту жолымен анықталады. Есептеп шығарылған процент бойынша көлік-әзірлеу шығындарын немесе ауытқуды (плюс-минус) тиісті шоттарға есептен шығарады. Материалдар түрлері немесе топтарының шығын көлемінде олар бойынша көлік-әзірлеу шығындарының немесе ауыт-қудың (плюс-минус) процентін табу керек болса және жеткізушілермен тұрақты байланыс болған кезде бухгалтерлік есептің деректері бойынша өткен айлардағы проценттің қолда-нылуы мүмкін.

Өндіріске есептен шығарылатын материалдық ресурстардың нақты өзіндік құнын №7 БЕС бойынша анықтау мынандай әдістердің біреуін қолдану жолымен жүзеге асырылуы мүмкін:

1. Орташа өлшемді құн.

2. Қорларды алғашқы сатып алудың бағасы бойынша бағалау әдісі, ФИФО әдісі.

3. Арнайы бірегейлендіру.

Орташа құн ай басында қолда бар материалдық құндылықтар мен ай ішінде келіп түскендерінің құнын материалдық құндылықтардың бірлігінің санына бөлу жолымен есептеледі.

ФИФО - бұл материалдық құндылықтарды олардың бастапқы құны бойынша бағалау әдісі. Мұндай әдісте мынадай қағида қолданылады: "Бірінші топтама - кіріске, бірінші болып

- шығысқа", яғни материалдық құндылықтардың шығынын оларды сатып алу құны бойынша белгілі бір кезектілікпен бағалайды: алдымен бірінші сатып алынған топтаманың бағасы бойынша материалдарды шығындарға есептен шығарады, одан кейін - екіншісін, содан кейін - үшіншісін және сөйтіп жұмсалған материалдардың жалпы саны біткенге дейін жалғасады. Бағалау тәртібі материалдарды жұмсаудың нақты кезектілігіне тәуелді емес.

Арнайы, жалпылама бірегейлендіру әдісі - бұл әдіс материалдық құндылықтардың топтамалық есебін ұйымдастыру мүмкін болған жағдайларда ғана қолданылады. Егер ай соңындағы қалдықта үшінші, бірінші немесе басқа топтың материалдық құндылықтарының белгілі бір саны болса, онда материалдық құндылықтардың шығысын да, қалдығын да анықтауға болады.

2007 жылғы қазан айындағы материалдық құндылықтардың қолда бары мен қозғалысы

Көрсеткіштер	Саны, дана	Бағасы	Сомасы
1. 1.10.05 ж. қалдық	1 200	100,00	120 000
2. Қазан айында келіп түскені: 31. 10. 05 ж. (1-топтама) 09.10.05 ж. (2-топтама) 21. 10. 05 ж. (3-топтама) 28. 10. 97 ж. (4-топтама)	300 400 700 250	110 130 140 120	33000 52 000 98000 30000
Кірістің жиыны	1 650
Қалдықпен бірге жиыны			333 000
Ай ішіндегі шығындар	2 150
1.11.05 ж. қалдық

1-әдіс. Орташа өлшемді құн әдісі. Материалдық құндылықтың бір бірлігінің орташа бағасы 333 000/2 850 = 116,84 теңгеге тең.

Шығыс2 150* 116,84 = 251 206

1.11.05 ж. қалдық700* 116,84 = 81788 теңгеге тең.

2-әдіс - ФИФО:

Шығыс: _; 1200*100= 120000

300*110= 33000

400*130= 52000

250 * 140 = 35 000

Қалдық:

2150 240000
450* 140 = 63000
250* 120 = 30000

700 3000

3-әдіс - Арнайы бірегейлендіру. Бірінші топтаманың 100 дана, төртінші топтаманың 220 дана қалдығы бар екендігі, 210 - бастапқы қалдық бар екендігі белгілі.

1 11.05 ж. қалдық мынаған тең:

210дана*100 = 21 000

100дана* 100= 10000

170 дана* 140 = 23800

220дана* 120 = 26400

700 82 200

Шығыс мынаған тең: 333 000 - 82 200 = 250 800

Көрсеткіштер	Орташа өлшемді қүн	ФИФО	Арнайы бірегейлендіру
1. Шығыс саны\құны	2 150\251 206	2 150\240 000	2 150\250800
2. Қапдық саны\құны	700\81 788	700\93 000	700\82 200

Сатудың таза құны бойынша қорларды бағалау мынадай жағдайларда жүзеге асырылады:

1. Қорлардың нарықтық құнының кемуі.

2. Қорларға залал келтіру.

3. Толықтай немесе ішінара ескіру. Құнның төмендеу мөлшері жекелей:

а) нақты заттар үшін;

б) жалғыз заттар тобы үшін;

в) қорлардың бірнеше тобы үшін;

г) коммерциялық қызметтің қандай да бір түріне қатысты заттар үшін есептеледі.

Есептеу сонымен қатар кәсіпорынның барлық қорларының жалпы құнының негізінде жүзеге асырылуы мүмкін. Қорлардың құнын ішінара есептен шығару нәтижесінде іске асырылмаған пайдамен байланысты ысырапты есепке алу жүргізіледі. Батыс елдерінде сатудың таза құны (NRV) материалдық құндылықтардың шынайы құны анықталатын баға-лау әдістерінің бірі болып табылады. Оны субъект құндылықтарын нарықта сата отырып, бұл құнды қорларды сату жөніндегі субъект шығындарына түзету жолымен алады. Фирмалар қорларды бағалаудың жылдан жылға пайдаланылатын әдісін таңдап ала алады. Шынайы негіздеме болған кезде фирма себептер мен жылдық есепке әсерін баяндай отырып, басқа әдісті қолдана бастай алады.

Қоймалардағы және сақтайтын орындардағы материалдық құндылықтардың есебі

Қойма шаруашылығының жақсы жағдайы тауарлы-материалдық құндылықтардың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды шарты болып саналады. Қойманың үй-жайы тұйықталган, дабылдамамен, стеллаждың, жәшіктердің, еденшелермен (поддон), механизация жабдықтарымен және салмақ өлшейтін приборлардың қажетті мөлшерімен жабдықталуға тиіс.

Қойма ішінде материалдардың әрбір тобы, топшасы мен түрі белгілі бір жерде сақталуға тиіс. Сақтайтын әрбір жерге материалдық затбелгі бекітіледі. Басшының бұйрығымен қоймада жұмыс істейтін материалды жауапты адамдардың тізімі бекітіледі. Олармен материалдық жауапкершілік шарты жасалады. Материалдардың қоймадағы есебін тікелей осы адамдар жүргізеді. Материалдық құндылықтардың қоймалық есебі үш әдістің біреуімен ұйымдастырылуы мүмкін.

Бірінші әдіс - сандық-сомалық есеп әдісі. Осы әдіс негізінен қорлар номенклатурасы кішігірім, шағын кәсіпорындарда жүргізіледі. Бүл орайда қоймада және бухгалтерияда мате-риалдық құндылықтардың әрбір номенклатуралық нөміріне сандық-сомалық есептің карточкалары ашылады. Материалдық қорлардың қозғалысы жөніндегі құжаттың әрбір дерегі карточкаға жазылады. Ай соңында карточкалардың жиыны шығарылып, олар жылдық, сорттық, айналымдық ведомоске көшіріледі.Мұндай әдіс кезінде қосарланған есеп жүргізіледі. Ол өте кең ауқымды және талдамалық есептегі жазулар санын арттырады.

Екінші әдіс - сальдолық (жедел-бухгалтерлік) әдіс. Материалдық құндылықтардың есебін қойма меңгерушісі жүргізеді. 1 қаңтарда бухгалтерия материалдардың қоймадағы есебінің М17 нысандағы карточкаларын ашады. Мұндай әрбір номенклатуралық нөмірге 1 қаңтардағы қалдық сандық өлшеммен енгізіледі. Карточкалар тізілім бойынша қойма меңгерушісіне беріледі, ол келіп түскен материалдық құндылықтарға кіріс құжатын толтырады және шығыс құжаттарына сәйкес оларды босатады. Бұл ретте ол кіріс пен шығысты карточкада натуралдық көрсеткішпен бөліп көрсетіп, әрбір жазба операциясынан кейін қалдығын шығарады, Осындай тәртіппен материалдық құндылықтардың қоймадағы күн сайынғы есебі жүргізіледі. Қойма есебі карточкаларының жүргізілуін бухгалтерия қадағалайды. Оның қызметкерлері аптасына немесе он күнде кем дегенде бір рет тікелей қоймада қойма меңгерушісінің қатысуымен қойма операциялары бойынша бастапқы құжаттар мен карточкалардағы жазудың мерзімділігі мен дұрыстығын тексеруді жүзеге асыруға міндетті. Операциялардың жазылуы мен қалдықтардың шығарылуын тексеруді бухгалтерия қызметкері М17 нысанының тиісті бағанына қолын қою арқылы растайды. Тексеру қойма меңгерушісінің бухгалтерияға бастапқы құжаттарды табыс етуімен ұштасады. Өткізілетін құжаттардың деректері М18 нысанындағы құжаттарды қабылдау-өткізу тізіліміне енгізіледі, бұл жерде олардың нөмірі мен саны көрсетіледі. Тізілім құжаттарды қоса отырып, бір данада жасалады. Егер қоймалар кеңсе-жайдан (офистен) алыс жерде болса, онда карточкалардың дұрыс толтырылуына бақылау орталық бухгалтерияда жүзеге асырылады. Мұндай жағдайда қойма меңгерушісі белгіленген мерзімде ай соңындағы материалдардың қалдық ведомосін екі дана етіп жасап, бухгалтерияға өткізеді. Ведомос сандық өлшеммен есепті айда қозғалысқа түскен материалдар бойынша ғана жасалады. Ведомоске цех (учаске) бастығы қол қояды және құжаттарды ресімдеу дүрыстығы тексерілгеннен кейін, оның бір данасы ескертулерімен бірге қоймаға қайтарылады. Материалдарының номенклатурасы кішігірім қоймаларда карточканың орнына сорттық есеп кітабын жүргізуге рұқсат етіледі. Ай соңында бухгалтериядан материалдардың қалдық есебінің кітабы (қалдықтарды есепке алудың М20 нысанындағы ведомосі) қоймаға беріледі. Қойма меңгерушісі оған материалдар есебі карточкасынан қалдықтарды көшіреді. Бұдан кейін жинақтау және жалпы кітап бойынша материалдық құндылықтың есептік топтары бойынша жиынын есептен шығару үшін бухгалтерияға қайтарылады. Бүл әдіс кезінде:

• бухесеп жедел есепке негізделеді және онымен тығыз байланысты;

• қоймадағы және бухгалтериядағы есепті жедел салыстыру, демек есепті айда жіберілген қателіктерді жою мүмкіндігі туындайды;

• есептік бағаларды қолдану ай сайын қорлардың орташа құнын анықтау жөніндегі қиын жұмыстарды жояды.

Бұл түгендеу жүргізуді жеңілдетеді және есептің жедел функцияларын күшейтеді, құжаттарды өңдеу және есептік тіркелімдердің жағдайын жақсарту бойынша компьютерлік техниканы қолдану мүмкіндігін кеңейтеді. Қорлардың талдамалы есебінің синтетикалық есептен қалуына жол берілмейді. Сальдолық әдіске тән қасиет - қорлардың сандық есебі тек қоймада жүргізіледі, ал бухгалтерияда қорлар сомалық өлшеммен сақталатын жері бойынша және әрбір шот немесе қорлар тобы бойынша ескеріледі.

Үшінші әдіс - материалдық есеп берулер әдісі. Қойма меңгерушісі (қүрылыс учаскесінің бастығы, прораб, шебер) қоймада (учаскеде) санақта түрған материалдардың барлық номенклатурасы бойынша М19А нысанындағы материалдық есепті ай сайын жасайды. есеп беруде 1300 (запастар)-бөлімінің шоттары бойынша ай басындағы қалдық, кіріс, шығыс және ай соңындағы қалдық келтіріледі. Өткен айдың материалдық есептемесінен есепті айдың басына көшіреді, содан кейін түсімдер мен шығыстар туралы алғашқы құжаттардың алдын ала топтастырылған деректерінің негізінде материалдық-жауапты адамдар кірісті түсім көздері бойынша, ал шығысты - материалдардың пайдалану бағыты бойынша толтырады. Материалдардың ай соңындағы қалдығы есептеу жолымен анықталады. Алғашқы құжаттары қоса берілген материалдық есептемеге оны жасаушы қол қояды және есепті айдан кейінгі айдың 3-күнінен кешіктірместен (немесе кестеге сәйкес айдың күні) бухгалтерияға тапсырылады. Онда оны жасаудың дүрыстығы тексеріледі, кірістелген, берілген және жұмсалған материалдардың саны бухгалтериядағы деректермен салыстырылады.

Материалдық құндылықтардың бухгалтериядағы есебі

Қоймадан тізілім бойынша келіп түскен қүжаттар алдын ала жинақталғаннан кейін таксалауға беріледі. Таксалаудан кейін құжат деректері кәсіпорында белгіленген есептік топтар бойынша (орман материалдары, темір және т.б.) топтастырылады. 1300 және 1330 (тауарлар) - бөлімшелердің шоттары бойынша тауарлы-материалдық құндылықтардың кірісі мен шығысы бойынша жүретін, материалдардың талдамалы есебінің жинақтаушы ведомосте әрбір топ бойынша сомалық өлшеммен көрсетіледі:

а) өткен айдағы ведомосте алынған ай басындағы қалдық;

б) құжаттарды өткізу тізілімінен ай ішіндегі топ бойынша тауарлы-материалдық қүндылықтардың кірісі;

в) құжаттарды өткізу тізілімінен ай ішіндегі топ бойынша тауарлы-материалдық құндылықтардың шығысы;

г) есептеу жолымен анықталған ай соңындағы қалдық.

Жинақтау ведомосі бухгалтерия мен қойма есебінің деректерін салыстыру үшін пайдаланылады. Қойма есебі ма-териалдардың талдамалы есебі карточкаларында және қал-дықтар кітабында жүргізіледі. Қалдықтар туралы деректер сәйкес келу керек, өйткені қоймадағы жазулар (қалдықтар кітабы мен жинақтау ведомосі) бір ғана құжаттардың негізінде жүргізілген. Бухгалтерияда жинақтау ведомосінің (сальдолық әдіс кезінде) немесе материалдық жауапты адамдардың материалдық құндылықтардың қалдығы мен қозғалысы ту-ралы есептемесінің негізінде "Материалдардың ақшалай өлшемдегі қозғалысы" деген № 10 ведомосі жасалады. № 10 ведомосі талдамалы есептің деректерін материалдық қүн дылықтардың талдамалы есебінің көрсеткіштерімен ұштастыруға арналған. Келіп түскен материалдық құндылықтардың құны жинақтамалы шоттардың немесе есептік топтардың кесімінде есептік бағалар бойынша келтіріледі, Сонымен бірге ведомосте сатып алынған материалдық құндылықтардың нақты құнының олардың есептік бағасы бойынша құнынан ауытқуының есебі жүргізіледі. №10 ведомос материалдар шығыстарын шығыстың бағыты бойынша бөлуге қызмет етеді. № 10 ведомос бірнеше бөлімнен тұрады: 1-бөлім нақты өзіндік қүн бойынша жиынтық деректер мен ай ішінде келіп түскен материалдардың есептік құнын көрсетуге арналған. Бұл деректер әртүрлі журнал-ордерлерден (№ 6, № 10, № 3, № 7, № 1 және т.б.) көшіріледі. Мұнда жүктерді жеткізу жөніндегі шығындарды, тиеп-түсіру жүмыстарының шығынын, теміржол алымдарына төлемді және материалдарды сатып алу құнынан тыс жұмсалған басқа шығындарды қоса алғанда, материалдық құндылықтарды сатып алуға және әзірлеуге жұмсалған шығындар ескеріледі. Дәл осы бөлімге ведомостің басқа бөлімдерінен алынған, материалдық қүндылықтардың нақты өзіндік құны және ай басындағы есептік бағасы бойынша қалдығын жазады. Оған ай ішінде келіп түскен материалдардың құны қосылады. Одан кейін нақты құнның есептік баға бойынша қүннан ауытқуының сомасы мен проценті анықталады. Ауытқулар сомасы дегеніміз осы көрсеткіштер арасындағы айырмасы, ауытқу проценті - бұл ауытқу сомасының материалдардың есептік құнға қатынасы. Ауытқу "+" немесе "-" таңбасымен болуы мүмкін.

№10 ведомостің екінші және одан кейін бөлімдері материалдық қүндылықтарды сақталу жері (қоймалар, учаскелер) бойынша кірісін, шығысын және қалдығын ақшалай өлшеммен көрсетуге арналған. Бұл деректер материалдық есеп берудің сальдолық жинақтаушы ведомостерінің негізінде толтырылады, әл оларда - материалдық құндылықтардың қозғалысы мен қалдығы есептік бағамен келтірілген. Тап осы жерде олардың нақты өзіндік құны, сондай-ақ материалдық есептен шығарылған тиісті баланстық шоттарға есептен шығарылуға тиіс ауытқу сомаларының бөлінуі келтіріледі. Материалдардың толық нақты өзіндік құны есептік бағалар мен ауытқулар бойынша материалдар қүнының сомасы ретінде анықталады. Ауытқуларды бөлу мынадай тәртіппен жүргізіледі:

1. Есепті кезеңнің соңындағы материалдық құндылықтар қалдығының есептік құнына қатысты ауытқулар сомасы анықталады.

2. Қалған сома есептік бағалары бойынша материалдар есептен шығарылған баланстық шоттар бойынша ведомостің басқа бөлімдерінде бөлінеді:

а) 7470-шотқа - есептелген процентпен;

б) 8011-шотқа - әдетте, қалған сома.

Егер 8031-шотқа көптеген материалдар есептен шығарылатын болса, онда ауытқудың сомасы есептік бағасы бойынша ағымдағы айда осы шотқа есептен шығарылған материалдар құнын № 10 ведомосте өткен айда көрсетілген, сол айда қолданылған ауытқу процентін көбейту жолымен анықталады. Көптеген материалдар жұмсап (асфальт-битум өндірісі, карьерлер, конструкциялар мен бұйымдар әзірлейтін цехтар), үлкен көлемді өнім әзірлейтін көмекші қосалқы өндірістері бар субъектілер ауытқуды 8031-шотқа көшіреді, Барлық қалған шоттарға (8031, 7210) ауытқулар есептен шығарылмайды.

Жүкті қабылдаған кезде жетіспеушілік анықталатын болса, онда шығын сомасы акт негізінде Д-т 1280 К-т 3310 болып жазылады. Бұл орайда "Г" бағанында (кіріс құжаты) актінің нөмірі көрсетіледі. Егер материалдық қүндылықтардың жетіспеушілігі шотты төлеуге келіскенге дейін анықталса, онда шағым сомасын шотты төлеуге келіскен сомадан кемітеді. Мұндай жағдайда жеткізушіге шағым жасау жөніндегі операциялар № 6 журнал-ордерде көрсетілмейді. Есепті айда келіп түскен, фактураланбаған материалдық қүндылықтар фактураланғандарға ұқсас түрде № 6 журнал-ордерде әрбір жеткізілім бойынша жекелей көрсетіледі. Жүкті қабылдауға арналған акті фактураланбаган жеткізілімдерді № 6 журнал-ордерге жазуға негіздеме болып табылады. Бүл орайда "А" және "Б" бағандарында тіркеу нөмірі мен шот нөмірінің орнына "Н" әрпін әрбір осындай жеткізілім бойынша қойып шығады.

1300-бөлімшенің дебеттелетін шоттарының бағандарында нақты құнның орнына есептік бағасы бойынша келіп түскен материалдық қүндылықтардың құнын жазады. Бұл орайда шоттың сомасы бөлімінде "Н" әрпімен көрсетіледі. Бұрын фактураланбаған ретінде қабылданған материалдық құндылықтарға шоттар келіп түскенде есептік құны бойынша

материалдық құндылықтарды есепке алу жөніндегі дебеттік шоттардың бағандарына жазылған сомалар сторноланады, ал алынған шоттардың негізінде қарапайым жеткізілімді есепке алуға қабылданған тәртіппен жазуларды жүргізеді. Сторнолық жазуларды фактураланбаған жеткізілімдерге келіп түскен шоттар бойынша жазулармен бір мезгілде жүргізеді. № 6 журнал-ордерде төлем мен есептен шығарудың сомасы әрбір шот бойынша жекелей жазылады. Төлем мен есептен шығаруды материалдық құндылықтардың келіп түсуі, жұмыстар мен қызметтердің қабылдануы туралы деректер жазылатын жолдар бойынша, яғни жеткізушілерге немесе мердігерлерге төлеуге тиісті сомалар көрсетілетін жерлерде көрініс табады. Шоттар материалдық құндылықтар келіп түскенге дейін төленетін жағдайда шоттар бойынша сома тиісті тіркелімдердің Д-т 1610 немесе 2180 бойынша көрсетеді. Егер бұрын жолдағы құндылықтар деп ескерілген материалдық қүндылықтар шоттар төленген айда келіп түссе, олардың қүны жай тәртіппен көрсетіледі. Ай аяқталғаннан кейін № 6 журнал-ордер жабылады, К-т 3310 бойынша жиыны корреспонденцияланатын шоттар бойынша есептеліп шығарылады және бас кітапқа көшіріледі,

4 тақырып. Негізгі құралдар есебі

Халықтың тұтыну тауарларына деген қажеттілігін толығымен қанағаттандыру үшін сауда ұйымдары мен мекемелердің негізгі метериалды-техникалық базасын құрайтын қажетті еңбек құралдарымен қамтамасыз етілуі керек.

Бірнеше жылдар ұйымның қаржы-шаруашылығына қызмет көрсететін еңбек қралдарымен басқа да мүліктер құны экономикалық тұрғыда «Негізгі құрал» деген түсынык қалыптасады.»Негізгі құрал» есебі атты бухгалтелік есептің 6 стандартына сәйкес, Негізгі құрал дегеніміз-бұл ұйымдарда өндірістік мақсатта немесе дайын өнімді жеткізуде падаланатын, басқа ұйымдарға жалға беру немесе әкімшілік мақсатта дәне ұзақ мерзімде падалануды көздейтін (бір дылдан көп) матариалды активтер. Олар ұзақ уақыт көптеген сауда-өндірістік циклдарда өздерінің натуралды-затты құрамын және формасын өзгертпей қолданылады, белгіленген нормаман өздерінің құнын сауда ұйымдарының шығындарына тозуына байланысты біртіндеп апарылып отырады. Оларға ұзақ мерзімде қолданылатын: ғимараттар, машиналар, құралдар, лабараториялық құралдар, лабараториялық және реттеуші бұйымдар мен құралдар, транспорттық құралдар, ан,ықтамалық техника, т.б.

Министеррстводағы есептілікте және есепте, ведомстволарды және халақаралық шаруашылықта негізгі құралдарды топтарға біріктірулерде талап еті

Дата добавления: 2014-01-07