Лекцыя 12. Перамога Кастрычніцкай рэвалюцыі і шляхі фарміравання беларускай дзяржаўнасці 7 страница

Летам 1922 г. бальшавікі Украіны, Беларусі і Закаўказзя ў пошуках шляхоў больш шчыльнага аб’яднання з РСФСР звярнуліся ў ЦК РКП(б) з прапановай распрацоўкі прынцыпаў і формаў адзінай савецкай дзяржавы. Неадкладна для вырашэння гэтага пытання з прадстаўнікоў ЦК РКП(б) і ЦК саюзных рэспублік была сфарміравана камісія Аргбюро ЦК РКП(б) у складзе І. Сталіна (старшыня), Г. Арджанікідзе, С. Кірава, В. Куйбышава, Ф. Мяснікова, С. Кірава, Г. Арджа-нікідзе, В. Молатава, Г. Пятроўскі, А. Чарвякова і інш. Праект “аўтанамізацыі”, прапанаваны І. Сталіным, прадугледжваў абвяшчэнне РСФСР дзяржавай, у якую мусілі ўвайсці на правах аўтаномных рэспублік УССР, ЗСФСР, БССР. Што датычыць беларускіх бальшавікоў, то ім была даспадобы гэтая мадэль дзяржаў-нага аб’яднання. 16 верасня 1922 г. Цэнтральнае Бюро КП(б)Б выказалася за сталінскі праект і ўключэнне ў склад БССР Віцебскай і Гомельскай губерняў.

Да канца верасня 1922 г. зацверджаны камісіяй праект “аўтанамізацыі” быў прадстаўлены ў ЦК РКП(б). Кастрычніцкі партыйны Пленум, разгледзеўшы рэкамендацыі камісіі, падтрымаў заўвагі У. Леніна, які выказаўся супраць празмернага цэнтралізму, за наданне суверэнітэту і атрыбутаў незалежнасці кожнай рэспубліцы як абавязковай умовы згуртавання народаў. Партыйны лідэр прапанаваў форму федэратыўнага саюза як дабрахвотнага і раўнапраўнага аб’яднання самастойных савецкіх рэспублік; падзел сфер і аб'ектаў кіравання на агульнасаюзныя, рэспубліканскія і сумесныя.

30 лістапада 1922 г. Палітбюро ЦК РКП(б) зацвердзіла «Асноўныя пункты Канстытуцыі Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік». Насельніцтва ўсіх рэспублік магчымасць выказацца адносна будучага саюза. Стаўленне рэспублік да ўтварэння СССР былі выказаны на рэспубліканскіх з'ездах Саветаў. Усе чатыры рэспублікі – РСФСР, УССР, БССР, ЗСФСР падтрымалі ідэю стварэння СССР і ў сваіх рашэннях сфармулявалі прынцыпы, на якіх павінна будавацца саюзная дзяржава. На IV Усебеларускім з'ездзе Саветаў 14-18 снежня 1922 г. была прынята пастанова аб утварэнні СССР і зацверджаны асноўныя пункты Канстытуцыі СССР. Дэлегаты ўсведамлялі значэнне адзінства дзеянняў савецкіх рэспублік у ба-рацьбе за ўсталяванне новага грамадскага ладу, неабходнасць стварэння адзі-нага рабоча-сялянскага фронту ўсіх савецкіх рэспублік «супраць адзінага фронту сусветнага капіталу». Такое аб'яднанне, на іх думку, павінна было быць створана на асновах роўнасці, цеснай палітычнай і гаспадарчай сувязі, у той самы час забяспечваць самастойнае нацыянальна-культурнае будаўніцтва, ствараць неабходныя гарантыі для праяўлення гаспадарчай ініцыятывы кожнага з членаў саюза. У пастанове асабліва падкрэслівалася важнасць саюза працоўных рэспублік у іх барацьбе за камунізм. Аднадушнае галасаванне дэлегатаў Усебеларускага з'езда Саветаў за заканадаўчае афармленне «ўжо фактычна існуючага Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік» было падтрымана на партыйных канферэнцыях, 6 павятовых і 116 валасных з'ездах Саветаў, сходах працоўных. 18 снежня 1922 г. Пленум ЦК РКП(б) абмеркаваў праект Дагавора аб утварэнні Саюза ССР і прапанаваў склікаць з’езд Саветаў СССР.

У Маскву на Х Усерасійскі з’езд Саветаў была адпраўлена дэлегацыя БССР ў складзе 33 чалавек. Сярод делегатаў былі: А. Чарвякоў (старшыня ЦВК і СНК БССР), В. Багуцкі, Ш. Ходаш, А. Славінскі, Я. Адамовіч, У. Ігнатоўскі і інш. РСФСР прадстаўляла 1 727 дэлегатаў, Украіну — 364, ад Закаўказскую федэрацыю — 91.

30 снежня 1922 г. дэлегаты канстытуявалі сябе як Першы з'езд Саветаў Саюза ССР. У. Ленін, які не мог прысутнічаць з-за хваробы, але быў абраны яго ганаровым старшынёй. Пасяджэнні вёў М. Калінін. З дакладам аб утварэнні СССР выступіў народны камісар па справах нацыянальнасцей І. Сталін. М. В. Фрунзе прапанаваў прыняць за аснову агучаныя ім дакументы. У выніку 30 снежня 1922 г. дэлегаты зацвердзілі Дэкларацыю аб утварэнні СССР, у якой абгрунтоўваліся эканамічныя, ваенныя і ідэалагічныя прычыны гэтага акта, а таксама заканадаўча замацоўваліся прынцыпы ўладкавання саюзнай дзяржавы: дабрахвотнасць, раўнапраўе і супрацоўніцтва на аснове пралетарскага інтэрнацыяналізму, права свабоднага выхаду з Саюза і доступ у яго новым савецкім сацыялістычным рэспублікам.

З'езд зацвердзіў Дагавор аб утварэнні СССР у складзе РСФСР, УССР, БССР, Закаўказская СФСР (у складзе Азербайджанскай ССР, Армянскай ССР, Грузінскай ССР). Дакумент вызначаў парадак уваходжання асобных рэспублік у склад СССР, права свабоднага выхаду, кампэтэнцыю вышэйшых органаў дзяржаўнай улады. Канчатковае зацвярджэнне Дэкларацыі і Дагавора павінна было адбыцца на Другім з'ездзе Саветаў СССР.

Дэлегаты абралі вярхоўны орган улады Саюза ССР у перыяд паміж з’е-здамі – Цэнтральны Выканаўчы Камітэт з 371 чал. У яго склад увайшлі: ад РСФСР – 270, УССР – 88, ЗСФСР – 26, БССР – 7 членаў. Старшынямі ЦВК абіраліся: М. Калінін – ад РСФСР, Р. Пятроўскі – ад УССР, Н. Нарыманаў – ад ЗСФСР, А. Чарвякоў – ад БССР. Старшынёй саюзнага ЦВК быў абраны М. Калінін, а кіраўніком урада (СНК) У. Ленін.

Такім чынам, у свеце ўзнікла новая дзяржава – СССР, пабудаваная на прынцыпах пралетарскага інтэрнацыяналізму, народаўладдзя і сацыяльнай справядлівасці. Прынятая ў студзені 1924 г. Канстытуцыя прадугледжвала арганізацыю 10 саюзных наркаматаў, Вярхоўнага суда і Аб'яднанага дзяржаўнага палітычнага ўпраўлення (АДПУ), вызначаў асновы ўзаемаадносін паміж вышэй-шымі органамі ўлады СССР і саюзных рэспублік.

Выключнай прэрагатывай СССР было прадстаўніцтва Саюза ў міжнародных адносінах; змяненне знешніх і унутраных граніц; заключэнне дагавораў аб прыёме новых рэспублік; аб'яўленне вайны і заключэнне міру; ратыфікацыя міжнародных дагавораў; кіраўніцтва замежным гандлем; кіраўніцтва транспартам і паштова-тэлеграфнай справай; зацвярджэнне адзінага Дзяржаўнага бюджэту СССР; арганізацыя і кіраўніцтва ўзброенымі сіламі Саюза; устанаўленне манетнай, грашовай і крэдытнай сістэмы; уста-наўленне сістэмы мер і вагаў; выданне законаў аб працы, ахове народнага здароўя, асвеце, грамадзянскім і крымінальным заканадаўстве, судовым ладзе і судаводстве.

У Канстытуцыі СССР 1924 г. заяўлялася аб абмежаванні суверэнітэту саюзных рэспублік па пунктах, аднесеных да кампетэнцыі Саюза. Канстытуцыя змяшчала наменклатуру службовых асоб Савета Народных Камісараў Саюза ССР. У яго ўваходзілі старшыня, яго намеснікі, 10 народных камісараў. Прадугледжваўся інстытут упаўнаважаных некаторых саюзных Наркаматаў пры рэспубліканскіх урадах. Такое права мелі нарка-маты па замежных справах, ваенных і марскіх справах, замежнаму гандлю, шляхоў зносін, пошты і тэлеграфаў.

Канстытуцыяй СССР вызначаўся састаў Савета Народных Камісараў (урада) саюзных рэспублік у складзе старшыні, намесніка, 10 наркомаў.

Канстытуцыя мела спецыяльную главу аб органах па барацьбе з контррэвалюцыяй. Пасля заканчэння грамадзянскай вайны гэтыя органы былі рэарганізаваны. У пачатку 1922 г. Усерасійская надзвычайная камісія (ВЧК) па барацьбе з контррэвалюцыяй і спекуляцыяй была скасавана. Замест яе пры Народным Камісарыяце ўнутраных спраў было ўтворана Дзяржаўнае палітычнае ўпраўленне, а згодна з Канстытуцыяй СССР, з мэтай барацьбы з контррэвалюцыяй, шпіянажам і бандытызмам пры Савеце Народных Камісараў СССР стваралася Аб'яднанае дзяржаўнае палітычнае упраўленне (АДПУ). У саюзных рэспубліках засноўваліся ДПУ, якія ўзначальваліся ўпаўнаважанымі АДПУ.

Для БССР нацыянальна-дзяржаўныя зрухі мелі свой асобы станоўчы сэнс таму, што стваралі магчымасць вяртання ў яе склад тэрыторый, якія з 1919 г. знаходзіліся ў складзе РСФСР. Першымі, хто ўзняў гэтае пытанне перад ЦК РКП(б) у чэрвеня 1923 г. былі А. Чарвякоў, У. Ігнатоўскі, В. Багуцкі. У выніку ўжо ў верасні 1923 г. Палітбюро ЦК РКП(б) прымае пастанову аб неабходнасці далучэння да БССР усёй Віцебскай губерні, большасці паветаў Гомельскай і двух паветаў (Мсціслаўскага і Горацкага) Смаленскай губерні.

3 сакавіка 1924 г. ЦВК РСФСР выдаў дэкрэт аб перадачы БССР раенаў з пераважаўшым беларускім насельніцтвам. У выніку ў склад БССР увайшлі 8 паветы былой Віцебскай, 6 паветаў Магі-лёўскай і 2 паветы Смаленскай губерняў. У выніку гэтага так званага “першага ўзбуйнення” - тэрыторыя БССР павялічылася з 55, 2 тыс да 110, 584 тыс км кв., а колькасць насельніцтва – з 1 554 570 да 4 171 886 чал.

26 верасня 1926 г. ЦК КП(б)Б накіраваў на адрас ЦК УКП(б) ліст „Аб пашырэнні граніц БССР” с прапановай далейшага вырашэння гэтай праблемы. У выніку ў адпаведнасці з пастановай ЦВК РСФСР ад 6 снежня І926 г. адбылося “другое ўзбуйненне БССР”, калі яе межы пашырыліся за кошт Гомельскага і Рэчыцкага паветаў У выніку яе тэрыторыя павялічылася яшчэ на 15 727 кв. км., а насельніцтва — на 649 тыс. чалавек. Летам 1927 г. тэрыторыя рэспублікі падзялялася на восем акруг: Аршанскую, Бабруйскую, Гомельскую, Віцебскую, Мінскую, Магілёўскую, Мазырскую і Полацкую.

Тэрытарыяльная, этнічна-культурная, эканамічнае і агульнадзяржаўная кансалідацыя БССР суправаджалася ўмацаваннем яе канстытуцыйна-прававой сістэмы. Яшчэ да прыняцця новай Канстытуцыі VI Усебеларускі Надзвычайны з'езд Саветаў 16 сакавіка 1924 г. стварыў вярхоўны орган улады паміж з’ездамі – ЦВК Саветаў БССР у саставе 120 членаў і 30 кандыдатаў (старшыня А. Чарвякоў), які сфарміраваў выканаўчы орган – Савет Народных Камісараў — у складзе старшыні (М. Галадзед), яго намесніка, старшыні Савета Народнай Гаспадаркі, 9 наркомаў і 5 упаўнаважаных народных камі-сарыятаў СССР.

Канстытуцыя Беларускай ССР, прынятая 11 красавіка 1927 г. VІІІ Усебеларускім з’ездам Саветаў рабочых, сялянскіх i чырвонаармейскіх дэпутатаў, пацвярджала статус Беларускай ССР як сацыялістычнай дзяржавы «дыктатуры пралетарыяту» і замацавала яе ўваходжанне ў СССР. У сувязі з беларусізацыяй Канстытуцыя абвяшчала роўнасць беларускай, яурэйскай, рускай i польскай моў пры перавазе беларускай у зносінах паміж установамі і арганізацыямі. Замацоўваліся нормы аб нязменнасці граніц рэспублікі, магчымасці дыпламатычных зносін з замежжам, стварэння рэспубліканскіх вай-сковых фармірава­нняў.

Дэкларавалася наданне выбарчых правоў усім, за выключэннем асоб, якія карысталіся наёмнай працай, жылі на непрацоўныя даходы, а таксама служыцеляў культу, служачых былых царскіх праваахоўных органаў і інш. Самі выбары былі шматступеннымі, адбываліся на агульных сходах метадам адкрытага галасавання. Такая сістэма дазволіла кіраўніцтву КП(б)Б ініцыіраваць і кантраляваць вылучэнне кандыдатаў у дэпутаты, якія абіраліся на безальтэрнатыўнай аснове.

Дзейнасць Цэнтральнага Выканаўчага Камітэта БССР, як і з'ездаў Саветаў, накіроўвалася з'ездамі Камуністычнай партыі і яе Цэнтральным Камітэтам. Невыпадкова таму ў Канстытуцыі БССР выразна адбіліся асноўныя ідэі панаваўшай камуністычнай ідэалогіі, але разам з тым прысутнічалі прыкметы павышэння ўвагі да нацыянальнага жыцця насельніцтва рэспуб-лікі.

Такім чынам, БССР адыграла прыкметную ролю ва ўтварэнні СССР і заняла ў саюзнай дзяржаве сваё пачэснае месца. У 1920-х гг. яе роля ў агульнай эканоміцы і палітычным жыцці пакуль была невялікай, але шанцы да лепшага меліся. Як заходні бастыён Саюза БССР мела ваенна-стратэгічную значнасць. Як грамадзяне нацыянальнай рэспублікі беларусы атрымалі несумненную карысць ад Саюзнай дзяржавы, узбуйніўшыся і аб’яднаўшыся для далейшага ўздыму свайго дабрабыту, культуры, для пабудовы сацыялізму.

Лекцыя 13. Устанаўленне савецкай грамадска-палітычнай сістэмы ў СССР і БССР і яе асноўныя характарыстыкі

Пытанні

1. Устанаўленне аднапартыйнасці.

2. Канстытуцыйнае афармленне савецкай палітычнай сістэмы

і кіруючай ролі камуністычнай партыі. Сканцэнтраванне функцый заканадаўчай, выканаўчай і судовай улады ў руках дзяржаўна-партыйнага апарата.

3. Палітычныя рэпрэсіі 1930-х гадоў

4. Грамадска-палітычная сітуацыя ў БССР у першае пасляваеннае

дзесяцігоддзе.

5. Асаблівасці працэсу дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця ў БССР у другой палове 50-х – 60-я гг. ХХ ст.

6. Грамадска-палітычнае жыццё БССР у 70-я– першай палове 80-х г. ХХ ст.

7. Спробы мадэрнізацыі савецкай грамадска-палітычнай сістэмы ў перыяд палітыкі перабудовы.

1. У выніку перамогі Кастрычніцкай рэвалюцыі дзяржаўная ўлада ў краіне перайшла да бальшавікоў. Сваю падтрымку ім на ІІ Усерасійскім з’ездзе Саветаў выказалі левыя эсэры і абралі сваіх прадстаўнікоў ва УЦВК. Што датычыла Саветаў усіх узроўняў як органаў дзяржаўнай улады то ўсе яны (за выключэннем ленінскага СНК) з’яўляліся шматпартыйнымі. На Беларусі ў іх склад уваходзілі прадстаўнікі сацыялістычных партый усіх плыняў. Такімі з’яўляліся Аблвыкамзах, Віцебскі і Магілёўскі губернскія, амаль усе павятовыя і гарадскія Саветы. Толькі ВРК вызначаліся амаль суцэльна бальшавіц-кім складам. Першым ударам па шматпартыйнай палітычнае сістэме стала забарона УЦВК дзейнасці Партыі народнай свабоды (кадэтаў) у лістападзе 1917 г.

Шматпартыйнасць была ўласціва Саветам да таго часу, пакуль 6 студзеня 1918 г. не быў разагнаны Устаноўчы сход і вярхоўная ўлада ў краіне поўнасцю не перайшла да Усерасійскага Савета рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў, а самі Саветы не трапілі ў кампетэнцыю Народнага камісарыята унутраных спраў на чале з бальшавіцкім камісарам. З гэтага часу любая дзейнасць, скіраваная супраць Саветаў як органа дыктатуры пралетарыяту і бяднейшага сялянства лічылася бальшавікамі і левымі эсэрамі контррэвалю-цыйнай. А пасля таго, як левыя эсэры 6 ліпеня 1918 г. паспрабавалі здзейсніць у Маскве дзяржаўны пераварот, то і яны былі аднесены бальшавікамі да контррэвалюцыянераў.

З вясны-лета 1918 г. выявілася адноснае паслабленне ролі Саветаў у палітычнай сістэме за кошт пашырэння функцый цэнтральнага дзяржаўнага апарату, з'яўлення ваенных і надзвычайных органаў, якія не падлягалі кантролю мясцовых органаў улады. Па меры распальвання ў краіне грамадзянскай вайны ўлада ўсё мацней канцэнтравалася ў руках РСДРП(б)-РКП(б). Па сутнасці, да канца 1918 г. пры існаванні шматпартыйнай сістэмы у РСФСР вызначальная ва ўсіх сферах жыццядзейнасці грамадства роля заставалася за бальшавікамі. На VIII з'ездзе РКП(б) (1919 г.) зазначалася, што бальшавікі павінны заваяваць для сябе непадзельнае палітычнае панаванне ў Саветах і фактычны кантроль над усёй іх працай.

Ва ўмовах грамадзянскай вайны Канстытуцыя не магла служыць прававым рэгулятарам. Каб застацца ва ўладзе Партыя бальшавікоў была вымушана прымусовымі захадамі забяспечваць абарону краіны і функцыянаванне эканомікі. Здзяйсняць гэта звычайнымі метадамі, распыленымі органамі улады пры наяўнасці апазіцыі было немагчыма. Адсюль узнікае тэндэнцыя да згортвання дэмакратычных інстытутаў і умацавання партыйнай манаполіі на ўладу. У 1920 г. вядомы анархіст князь П. Крапоткін казаў, “што Расія ўжо зрабілася Савецкай рэспублікай толькі па назве; зараз кіруюць у Расіі не Саветы, а партыйныя камітэты, і, што дыктатура партыі для стварэння новага сацыялістычнага ладу безумоўна шкодная”.

Да канца грамадзянскай вайны Ленін у рабоце «Дзіцячая хвароба левізны ў камунізме” прыйшоў да высновы аб тым, што дыктатура пралетарыята немагчыма інакш як праз дыктатуру партыі, але перасцярагаў саратнікаў ад небяспекі прытоку дэкласіраваных элементаў. На думку правадыра, яе колькасны склад не павінен быў перавышаць 200 тыс. чал. Але на той час у РКП(б) налічвалася ўжо 650 тыс., прычым, 90% з якіх уступілі за гады грамадзянскай вайны, па сацыяльным складзе выхадцаў з сялян. З заканчэннем вайны працягвалі дзейнасць некаторыя іншыя партыі – як саюзнікі, так і праціўнікі бальшавікоў.

Разам з тым абвешчаныя бальшавікамі прынцыпы эканамічнай, сацыяльнай, нацыянальнай палітыкі ў той ці іншай ступені падзяляліся іншымі, галоўным чынам сацыялістычнымі партыямі, што аб’ектыўна штурхала эсэраў, меншавікоў, бундаўцаў, паалейцыяністаў і інш. да сумеснай з кіруючай партыяй дзейнасці ў абарону інтарэсаў працоўных. Такім чынам, існаванне гэтых партый магло быць працяглым настолькі, наколькі бальшавікам было гэта вы-гадна. Пры гэтым ва ўмовах грамадзянскай вайны і іншаземнай інтэрвенцыі палітычнае жыццё складвалася не на карысць дробных партый, аб чым, у прыватнасці, сведчыў пастаянны адток іх шэраговых членаў да бальшавікоў.

Як вынікала з Палітычнай справаздачы ЦК КП(б)Б ІІІ з’езду ў лістападзе 1920 г., бальшавіцкую партыю, нягледзячы на сваю малалікасць (1700 чал.), не турбавала наяўнасць іншых партый – Бунда, Паалей Цыёна, БПС-Р, БКА. Фармулюючы пункг гледжання на магчымасць існавання такіх партый, з'езд зыходзіў з таго, што ўплыў іх на масы па меры ўмацавання Савецкай улады будзе падаць да таго часу, пакуль яны канчаткова не страцяць сацыяльную апору. Натуральна, што пры неабходнасці супраць іх маглі быць выкарыстаны і рэпрэсіўныя сродкі. Так, пэўны час пасля вызвалення Беларусі ад палякаў магла легальна дзейнічаць 20-тысячная БПС-Р. Але пасля таго, як пад час ІІ абвяшчэння БССР яна выказала апазіцыйнасць бальшавікам, то адразу ж трапіла пад уціск сістэмы. У лютым 1921 г. органы Надзвычайнай камісіі (ЧК) арыштавалі 860 найбольш актыўных функцыянераў і членаў БПС-Р, у тым ліку членаў ЦК і Мінскага губкома партыі эсэраў. Амаль усе арыштаваныя былі перапраўлены на тэрыторыю Заходняй Беларусі, а астатнія апы- нуліся пад наглядам чэкістаў.

У сакавіку 1921 г. Усерасійская надзвычайная канферэнцыя Бунда, якая адбывалася ў Мінску 5–12 сакавіка 1921 г., прыняла пастанову аб зліцці з РКП(б). Але частка бундаўцаў далучылася да сіяністаў, якія працягвалі дзейнічаць нелегальна.

Пастановай Палітбюро ЦК РКП(б) ад 8 снежня 1921 г. членам меншавіцкай партыі было забаронена займацца палітычнай дзейнасцю. Рэзалюцыя XII (жнівень 1922) Усерасійскай канферэнцыі РКП(б) "Аб антысавецкіх партыях і плынях", пашырала гэтую норму і на іншыя апазіцыйныя партыі, а таксама прызнавала дапусцімым выкарыстоўваць у дачыненні да іх рэпрэсіі.

Арганізаваны ў Маскве судовы працэс над кіраўніцтвам ПС-Р скончыўся зняволеннем асобных яе лідэраў. У той самы час органы ДПУ Беларусі правялі ачыстку тэрыторыі рэспублікі ад прадстаўнікоў апазіцыйных бальшаві-кам партый. Так, у чэрвені 1922 г. была арыштавана група меншавікоў, у жніўні – група правых эсэраў з мэтай, як гаварылася ў паведамленнях аб акцыі, «самага поўнага разгрому гэтай арганізацыі».

Узмацненне рэпрэсій, судовыя працэсы над эсэрамі прывялі да краху партыі. У чэрвені 1924 г. на з'ездзе членаў Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў, якія пражывалі ў Мінску, было прынята рашэнне аб яе самароспуску. Заяўлялася, што палітыка КП(б)Б цалкам адпавядае сацыяльным і нацыянальным інтарэсам працоўнага народа. Былыя радавыя члены БПС-Р атрымалі магчымасць уступаць у рады КП(б)Б.

У першай палове 1920-х гадоў у БССР працягвала сваю дзейнасць Яўрэйская камуністычная партыя (Паалей Цыён). У снежні 1922 г. кіраўніцтва гэтай партыі пасля вострых ідэалагічных і палітычных дыскусій заявіла пра адмову ад сіянісцкай ідэалогіі і разрыў з Сусветным яўрэйскім камуністычным саюзам. У ёй адбыўся раскол: левая частка партыі ўвайшла ў РКП(б), а правая стварыла лаяльную КП(б)Б Яўрэйскую рабочую камуністычную партыю.

У ліпені 1924 г. пад час Усебеларускага перапісу камуністаў у КП(б)Б на-лічвалася 9, 6 % выходцаў з іншых партый, у тым ліку 51,6 % бундаўцаў, 15, 7 % меншавікоў, 8 % паалейцыяністаў, 1, 7 % анархістаў — 1,7%, 10,5% - з інш.

Падводзячы вынікі праведзенай работы па ліквідацыі непралетарскіх партый, намеснік Паўнамоцнага прадстаўніка АДПУ па Заходнім краі І. Апанскі ў дакладзе «Палітычнае становішча ў Беларусі», зробленым 18 жніўня 1925 г. на пасяджэнні Бюро ЦК КП(б)Б, заявіў наступнае: «1. На тэрыторыі Беларусі работы антысавецкіх палітычных партый: эсэраў, меншавікоў, бундаўцаў і анархістаў як арганізацыйна аформленых контррэвалюцыйных арганізацый не адчуваецца. 2. Адзіным арганізацыйна аформленым контррэвалюцыйным рухам у цяперашні час з'яўляецца сіянісцкі рух».

Пасля прыняцця ў КП(б)Б часткі былых бундаўцаў, паалейцыяністаў, беларускіх эсэраў колькасць выхадцаў з іншых партый у ёй павялічылася і склала ў 1925 г. 13, 5%. У ліку важнейшых ставіліся задачы ідэйнага выхавання шэра-говых партыйцаў, па паходжанні яўрэяў.

Такім чынам, у 1925 г. у БССР завяршаецца ўсталяванне аднапартыйнай сістэмы. Яўрэйская рабочая камуністычная партыя як аўтаномная частка КП(б)Б перастала існаваць у 1927 г.

З цягам часу старыя партыйцы з дарэвалюцыйным стажам сталі губляцца сярод новых членаў, колькасць якіх рэзка ўзрасла пасля “ленінскіх прызываў” 1924, 1925 і 1927 гг. Да канца 20-х гг. пасля Ленінскага і Кастрычніцкага прызываў яна робіцца масавай партыяй, у якой да 1927 г. налічвалася 1 200 тыс. чал..

У той самы час з партыі “вычышчалі” палітычна “чужых”. Такія чысткі адбыліся ў 1921 г., калі з КП(б)Б было выключана 1 589 чалавек (24,7 %). І ў 1929 г. выключана 3 717. Так, у 1930 г. у УКП(б) ужо налічвалася 1 674 тыс. чал.. Па сацыяльным складзе гэта былі рабочыя – 55,7%; сяляне - 19%; служачыя - 25,3%. Нягледзячы на перыядычныя чысткі, колькасць членаў і кандыдатаў у члены КП(б)Б павялічылася з 4,8 тыс. у 1922 г., да 65 040 (1933 г.), а затым да 58 тыс. у 1940 г.

Такім чынам, УКП(б)-КП(б)Б не толькі ўяўляла сабою адзіную ў краіне партыю, але і ўвасабляла ў ёй аднапартыйную сістэму. Пасля таго, як у Канстытуцыях СССР (1936) і БССР (1937) з’явілася палажэнне аб кіруючай ролі УКП(б) у савецкім грамадстве, аўтарытэт партыі ўзрос яшчэ больш. Усе дзяржаўныя органы павінны былі выконваць дырэктывы і пастановы партыйных з'ездаў, канферэнцый і іх выканаўчых органаў. Наменклатура УКП(б)-КП(б)Б пастаянна ўдасканальвала свае арганізацыйныя, агітацыйна-масавыя і прапа-гандысцкія структуры, арыентуючыся на замацаванне свайго непадзельнага панавання ў грамадстве.

2. Перамога Кастрычніцкай рэвалюцыі абумовіла складванне ў Расійскай рэспубліцы новай палітычнай сістэмы. Разбурэнне дэмакратычных інстытутаў суправаджалася ўсталяваннем дыктатуры пралетарыята, неабходнай у пераходны – ад капіталізма да камунізма перыяд. Лічылася, што дыктатура ажыццяўляецца арганізаваным ў Саветы пралетарыятам і бяднейшым сялянствам з апорай на грамадскія аб’яднанні працоўных. У студзені 1918 г. ІІІ Усерасійскі з’езд Саветаў абвясціў аб увядзенні ў краіне федэратыўнага ладу. У прынятай ім Канстытуцыі РСФСР абвяшчалася рэспублікай Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў. Але да ўсталявання аднапартыйнай сістэмы кіруючая роля бальшавікоў у ажыццяўленні дыктатуры пралетарыяту не падкрэслівалася. І з’езд Саветаў рабочых, сялянскіх і чырвонаармейскіх дэпутатаў Беларусі таксама не абсалютызаваў ролю бальшавікоў у рэвалюцыйным працэсе і асноўнай задачай прынятай 3 лютага 1919 г. Канстытуцыі ССРБ палічыў “ўсталяванне дыктатуры гарадскога і сельскага пралетарыята і бяднейшага сялянства ў выглядзе магутнай Савецкай улады ў мэтах поўнага падаўлення буржуазіі, знішчэння эксплуатацыі чалавека чалавекам і ўсталяванне сацыялізма, пры якім не будзе ні падзелаў на класы, ні дзяржаўнай улады”.

Дата добавления: 2014-01-07