Шоттарды жіктеу

Шоттарды жіктеу бухгалтерлік есеп тәсілінің маңызды элементі ретінде шоттаржүйесін сипаттайды, қаражат пен шаруашылық процестерін жүзеге асыру үшін оларды дұрыс қолдануға мүмкіндік береді. Бухгалтерлік есепке алынатын объектілердің экономикалық мәні жағынан, міндеті, құрылымдық ерекшеліктері және тағы басқа белгілері бойынша бірдей емес. Осыған байланысты оларды сапалық біртекті топтарға бөліп жіктеу, топтастыру талап етеді, бұл шоттардың әрбір жекелеген топтарына тән ерекшеліктерді анықтау, олардың мазмұны мен есепке қолданылу тәсілдерін түсінуге мүмкіндік береді.

Шоттарды екі белгісі бойынша жіктейді:

· экономиканың мәні жағынан. Қаражат пен шығу көздерін жіктеу негізге алынған /1.2сызба/. Бұл жіктеу сол немесе басқадай шоттарда не есепке алынатынын анықтауға, нәтижесінде, есеп объектілері туралы жүйелі экономикалық ақпарат алуға мүмкіндік береді.

· міндеті мен құрылымы жағынан. Назардағы объекті туралы сондай немесе басқадай экономикалық көрсеткіштерді алу үшін қандай шоттар қолданылуға

тиісті екендігін анықтауға мүмкіндік береді. Екі жіктеу де өзара шарттасылған. Шоттарды құру, оның құрылымы айналымдардың дебет пен кредит бойынша сипатын, оның сальдосын анықтайды. Шоттарды құру тек экономикалық мәні жағынан емес, оның міндетіне де байланысты. Кейбір шоттар материалдық құндылықтарды қозғалысы мен жағдайын көрсету үшін, басқалары- өнім өндіруге жұмсалатын шығынды есептеуге үшін, үшіншілер – кірістерді анықтау үшін қолданылады.

Шоттарды жіктеу.

Бухгалтерлік есептің шоттары

Процестер мен олардың нәтижелерінің шоттары

Қаражат пен шығару көздерінің шоттары

Баланстан тысқары 101-016

негізгілері

Реттеушілер /контрарлық/ 11,13

Негізгі шоттар шаруашылық құралдарыныңбар-жоқтығы мен қозғалысын, олардың пайда болу көздерін бақылау үшін қолданылады, өйткені оларға есептелетін объектілер шаруашылық іс-әрекеттің негізгі болып есептеледі. Олар шағын топтарға бөлінеді:

Мүліктік. Материалдық құндылықтардың өсуін, жұмсалғанын және қалдығын бақылауға арналған.Бұл қаражаттың түсуі дебет бойынша, шығуы – кредит бойынша көрсетіледі,шот – активті, қалдық- дебеттік.Аналитикалық шот ақшалай және заттай түрде жүргізіледі.

Ақшалай. Банкте, кассада әртүрлі валютамен сақтаулы ақшалай қаражаттыңбар – жоқтығын, түсуін бақылауға арналған. Щоттар активті, дебет түсуді, кредит жұмсалуын көрсетеді, қалдық дебеттік.

Инвестициялар акцияларға, басқа субъектілердің жарғы капиталына салынған инвистициялар, сондай – ақ қаржылық инвистициялар.Шот құрылымы бойынша активті.

Меншікті капитал. Шоттар субъектінің меншікті қаражат көздерінің пайда болуы мен пайдаланылуын есептеу үшін қолдалынады, құрымы бойынша МКМ – ға(пассивтік) жатады.Кредит бойынша шығу көздерінің ұлғаюы, дебет бойынша – ол қаражат көздерінің шығуын бейнелейді. Кредиттік сальдо кәсіпорында қорлардың бар – жоғы көрсетеді.

Есеп шоттар кәсіпорынның дебиторларымен және кредиторларымен есептесулерді есепке алу үшін қызмет етеді. Есептесулердің әр түрлі сипаты бұл шоттардың сан алуан құрулыун және олардың көмегімен әртүрлі көрсеткштер алуға себепші болады.

РЕТТЕУШІ ШОТТАР. Бұлардың көмегімен ағымдағы есепте шаруашылық құралдарының бағасы түзетіледі. Субъектінің шаруашылық құралдары олардың өндірісі мен сатып алынуына нақтылай жұмсалғаншығын негізінде бағаланады. Реттеуші шоттар құралдардың қайсыбір түрін бағалауды дәл анықтайды немесе реттейді. Осы мақсатпен ағымдағы есепке алудағы негізгі щоттардан басқа олармен байланысқан реттеуші шот жүргізіледі. Есепке алынатын объектінің нақты мөлшерін табу үшін реттелетін шоттын сомасы негізгі шот сомасынан алынып есептеледі. Негізгі қаражат пен материалдық емес активтер оларды алған немесе іске қосылған сәттен бостап және жұмсалып кетуіне дейін бастапқы бағасы бойынша есептеледі. Жеке шотта дербес олардың сол сәттегі тозу сомасы көрсетіледі. Бастапқы құнды тозу сомасымен салыстырып, яғни тозуды есептегенде, негізгі құралдардың нақты (қалдықты) құнын шығарып аламыз.

ПРОЦЕСТЕР МЕН НӘТИЖЕЛЕРДІҢ ШОТТАРЫ төменде көрсетілінгендерге бөлінеді:

Жинақтау-бөлу шоттары. Төлем немесе аудару сәтінде тиісті объектілерге тікелей жатқызылмайтын шығындар мен кірістерді жинау үшін қызмет етеді, бұлар –(930) «Қосымша шығын» /шаруашылық ұйымдастыру жұмысына арналған/, /34/ «Алдағы кезен шығыны» -активті шоттар және /611/ «Алдағы кезен кірісі» -пассивтік.

Калькуляциялық шоттар. Өнім өндірісімен, орындалған жұмыспен, өнімнің жұмыс материалдарының өзіндік құнын есептеу мақсатымен көрсетілетін қызметпен байланысты барлық шығындарды есепке алу үшін арналған.

Кіріс шоттары – негізгі және негізгі емес іс-әрекеттен түскен кіріс. Пассивтік, кредит бойынша шоттар кіріс есептеуді /алуды/ көрсетеді, жыл соңында олар қорытындылап кірісті ұлғайту үшін есептеп шығарылыды.

Транзиттік шоттар /бір күндік/. Бір элементті шығындарды есепке алу үшін қолданылады. Ай соңында калькуляциялық шоттар есебіне қосылады. Калькуляциялық шоттар сияқты бұл шоттар да қалдық болмайды, ай соңында 21 бөліктен басқасы жабылады /ай соңында бітпеген өндіріс қалдығы көрсетіледі.

2-тарау. Бухгалтерлік есептің мәні мен мазмұны.

Шығын шоттары. Құрылымы бойынша активті, дебет бойынша шығын өскенің көрсетеді, жыл соңында барлық шығын жиынтығын кірісті азайтуға арналып есептеп шығарылады. /571/

Қаржы-нәтижелік. «Операциялық-нәтижелік шот» /571/- қорытынды кіріс. Дебет бойынша субъектінің шығыны, ал кредит бойынша –кірістер көрсетіледі. Кредиттік қалдық кірісті, дебеттік шығынды көрсетеді. Бұл шотта сольдо болмайды, өйткені есепті кезен соңында алынған айырма «Бөлінбеген табыс /жабылмаған шығын/» 561 шотына есептеп шығарылады. 561- кәсіпорының салық салынғаннан кейінгі / корпаративті табыс салығы 30%/ өкімінде көрсетілетің таза баланс.

Тысқары шоттар. осы кәсіпорынға тиесілі емес жауапты сақтауда немесе уақытша пайдалануда жатқан құралды бейнелейді. Бұларды кәсіпорынға тиесілі құралмен бірге есептеуге болмайды. Тысқары шоттарға қатысты барлық операциялар екіжақты қазбамен емес, біржақты, тек дебетпен немесе кредиттен ғана көрсетіледі.

2.9 Шоттардың үлгі жоспары

Шоттардың үлгі жоспары – бухгалтерлік есептің барлық жүйесін құруды белгілейтін және барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерге міндетті болып келетін бухгалтерлік шоттардың жүйелендірген тізбесі. Оның негізінде шоттарды экономикалық мәні бойынша жіктеу жатыр. Шоттардың белгілі бір топтарға экономикалық жағынан біртектілі бойынша бөлу оперативті басқару мен материалдық құндылықтардың сақталуын бақылауда жүзеге асыру үшін өндіріс барысы туралы көрсеткіштерді алуды қамтамасыз етеді. Шот есеп жоспары субъектінің сан алуан шаруашылық іс-әрекетін жан-жақты толығымен қамтуға және жүйелендіруге мүмкіндік береді. Біртекті шаруашылық қаражат-құралдарын және операцияларын бухгалтерлік есеп шоттарында біркелкі бейнелеу үшін тек Шоттардың үлгі жоспары емес, шоттардың экономикалық мәні мен олардың арасындағы типтік корреспонденцияларды анықтау үшін оларды қолдану жөніндегі нұсқауда қажет. Шоттар бойынша жазбалардың айқын сызбасы /схемасы/ құрылмайынша, бір шаруашылық операциялары әр түрлі көрсетілуі мүмкін.

Шот есеп жоспары 10 бөлімнен тұрады. 1-ден 8 бөлімге дейін –қаржылық есеп шоттары, 9- өндірістік есеп шоты, 10- тысқары шот. Бөлімдер бөлікке бөлінеді, ал бөліктер шоттарды экономикалық мәні жағынан біртекті топтарға біріктіреді.

Шот жоспарымен жұмысты жеңілдету үшін әрбір бөлікке және шоттарына оның атауын ауыстыра алатын нөмері/код/ беріледі.

Шоттардың үлгі доспарында аналитикалық шоттар қарастырылмаған. Әрбір субъект есеп саясатында субъект басшысы бекіткен шоттардың жұмыс жоспарында ішкі шоттар /субшоттар/ ашуға құқылы.

30-31 бет жоқ

Баланс негізінде бухгалтерлік есеп шоттарын ашамыз, шот операциялары н жазамыз, ай соңындағы айналымдар мен сальдоны есептейміз.

Дт 122 Кт

Сб = 3000000
Айн = 0	Айн =0
Ст = 3000000

Дт 123 Кт

Сб = 158000
Айн = 0	Айн =0
Ст = 158000

Дт 125 Кт

Сб = 4000
Айн = 0	Айн =0
Ст = 4000

Дт 201 Кт

Сб = 125600	1)120000
Айн = 0	Айн = 120000
Ст =5 600

Дт 211 Кт

Сб = 56 240	15)56 240
16)58 260
Айн = 58 260	Айн = 56 240
Ст =58260

Дт 441 Кт

Сб = 46200	14)2000
Айн =	Айн = 2000
Ст =44200

Дт 451 Кт

Сб = 1200
Айн =	Айн =
Ст =1200

Дт 334 Кт

Сб = 1900	1)
Айн =	Айн =
Ст =1900

Дт 221 Кт

Сб = 0	13)214838
11)247880
Айн = 47880	Айн = 214838
Ст =33042

Дт 301 Кт

Сб = 0	1)
12)325000 12)48795
Айн = 373750	Айн =
Ст =373750

Дт 851 Кт

18)19963	19)19963
Айн = 19963	Айн = 19963

Дт 801 Кт

13)214838	17 а)214838
Айн = 214838	Айн = 214838

Дт 811 Кт

14)2000	17)2000
Айн =2000	Айн = 2000

Дт 821 Кт

2в)4000 3в)30 000 5в)5670 7)1950	17 а)41620
Айн = 41620	Айн =41620

Дт 900 Кт

8)120 000 8)64000 8)12096 10)58340 15)56240	11)247880 16)58260
Айн = 306140	Айн =306140

Дт 901 Кт

1)120 000	8)120 000
Айн =120000	Айн = 120000

Дт 902 Кт

3а)64 000	8)64 000
Айн =64 000	Айн =64 000

Дт 903 Кт

5а)12096	8в)12096
Айн =12096	Айн = 12096

Дт 930 Кт

9а)11000 9б)36000 9в)6804	10)53804
Айн = 53804	Айн =53804

Дт 932 Кт

3б)36000	9)36000
Айн =36000	Айн = 36000

Дт 933 Кт

5б)6804	9в)6804
Айн =6804	Айн = 6804

Дт 931 Кт

2а)9000 2б)2000	9а)11000
Айн = 11000	Айн =11000

Дт 131 Кт

	Сб=2 000 000
2в)4000
Айн =	Айн =4000
	Ст = 200 4000

Дт 132 Кт

	Сб=6583
2а)9000
Айн =	Айн =9000
	Ст = 15583

Дт 671 Кт

	Сб=20400
Айн =	Айн =
	Ст = 20400

Дт 134 Кт

	2)2000
Айн =	Айн =2000
	Ст = 2000

Дт 686 Кт

	4а)6400 4б)3600 4в)3000
Айн =	Айн =13000
	Ст = 13000

Дт 681 Кт

6)7 200 4а)6400 4б)3600 4в)300	Сб =90 000 3а)64 000 3б)36 000 3в)30 000 7)1 950
Айн = 20 200	Айн =131950
	Ст = 201750

Дт 687 Кт

	Сб=13200
Айн =	Айн =0
	Ст = 13200

Дт 561 Кт

	Сб= 124 000 20)46 579
Айн =	Айн =46 579
	Ст = 170 579

Дт 503 Кт

	Сб= 1066897
Айн = 0	Айн =0
	Ст = 1066897

Дт 552 Кт

	Сб= 22 000
Айн = 0	Айн =0
	Ст = 22 000

Дт 631 Кт

	Сб= 0
18)19963
Айн = 0	Айн =19963
	Ст = 19963

Дт 601 Кт

	Сб= 44000
Айн = 0	Айн =0
	Ст = 44000

Дт 639 Кт

	Сб= 6060
6)7200 5а)12096 5б)6804 5в)5670
Айн = 0	Айн =31770
	Ст = 37830

Дт 633 Кт

	Сб= 0
12)48750
Айн = 0	Айн =48750
	Ст = 48750

Дт 701 Кт

17б)325000	12)325000
Айн = 325 000	Айн =325 000

Дт 571 Кт

17)а) 214838 17а) 2 000 17а)41620 19)19963 20)46579	17) 325 000
Айн = 325 000	Айн =325 000

34-35 бет жоқ

801Өткізілген дайын өнімнің өзіндік құны						-
811 Өткізілген дайын өнім бойынша шығын
301 Алуға арналған шоттар				-
701 Өткізілген дайын өнімнен түскен табыс
571 Қорытыңды кіріс
633 ҚҚС
Жиыны

Есепті кезен соныңдағы балансты жасайық

Актив	Сома, тенге	МКМ		Сома, тенге
	Ғимараттар мен үйлер			Салымдар мен пайдалар
	Машиналар мен жабдықтар			Банке қарыздар
	Басқа да негізгі құралдар			Төленеттін шоттар
131-134	Негізгі құралдардың тозуы Қалдық құны	(2021583)		Басқада дебиторлық берешек
	Шикізат пен матириалдар			Басқа салықтар, алымдар ж»әне бюджетке міндет төлемдер
	Бітпеген өндіріс			Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар
	Дайын өнім			Есепті жылдың бөлінбеген табысы
	Ағымдық шотттағы ақша			Басқа резевтік капитал
	Кассадағы қолма –қол ақша			Корпоративті табыс салығы
	Алуға арналған шоттар			Қосымша құн салығы
	Басқада дебиторлық берешек
Жиыны		Жиыны

3 Тарау. Бухгалтерлік Есепті Құжатпен Ресімдеу

Дата добавления: 2014-01-20