Метрология 2 страница

Сапаны басқаруға арналған қабылдаулар мен тәсілдерді 4 топқа бөлуге болады:

1. Сапаны басқару.

– сапа түсінігін анықтау;

– сапа саясаты;

– сапаны жалпыға ортақ оқыту;

– ішкі тұтынушылармен қарым-қатынастар;

– сапа жүйелері;

– Тагучи әдістері.

2. Процестерді басқару.

– процестің тұрақтылығы;

– бақылаудың статистикалық әдістері;

– процестер мүмкіндіктері;

– технологиялық мәселелерді шешу;

– процесті жақсарту;

– жоба мен өндіріс сатысындағы тоқтаулар сипаты мен салдарын талдау.

3. Персоналды басқару.

– басқарушылар командасы;

– сапаға жалпыға ортақ оқыту;

– жұмысшы топтарды ұйымдастыру;

– мотивация әдістері мен құралдары;

– байланыстырушы буындар;

- интенсификация теориясы;

- біліктілікті жоғарылату.

4. Ресурстарды басқару.

– сапа шығындарының бағдарламасы;

– орындауды бақылау көрсеткіштері;

– бағалық көрсеткіштер;

– ресурстер консервациясы;

– қоршаған ортаны жақсарту;

– «дәл мерзіміне» принципі бойынша жұмыстар.

3-суретте TQM құраушыларының өзара байланысы көрсетілген. Барлығы ішкі және сыртқы критерийлермен бағаланатын ұйым ретіндегі кәсіпорыннан, оның сапасынан басталады. 5 компоненттен кейін кәсіпорын технологиялық процесс құрады және сол арқылы өнім (өнім немесе қызмет) жасалатын процесс сапасын жасайды. Ол өз кезегінде тұтынушыға әсер етеді және оны өнім сапасымен қанағаттандырады.

3 –сурет - TQM құраушыларының өзара байланысы.

3.2 Тотальдық сапа менеджменті жүйесі мен принциптері (TQM)

Сапаға қол жеткізу аумағындағы белгілі ғалымдар Бове мен Тилл ТQМ әрекеттеріне: «Жалпыға ортақ сапаны басқару – бұл жалпыға ортақ сапаға әкелетін басқару тәжірибесі мен сапаға ұмтылдыруға негізделген ұйым философиясы, яғни сапа – бұл өндірістік процестің қандай да бір сатысында іздеп табатын немесе қосуға болатын нәрсе емес, сапа ұйымның болмысы», –деп анықтама береді

TQM әрекеттері жоғары деңгейде ХС ИСО 9004:2000 стандартында келтірілген. Ол сапа жүйесін пайдалану бойынша әдістемелік нұсқау болып табылады. ХС ИСО 9001:2000 тұтынушы сұраныстарын қанағаттандыруға арналған талаптардың минимумынан тұрады. Бірақ 9000 сериялы ИСО стандарттары мен TQM концепциясы арасында бірқатар айырмашылықтар бар (9-кесте).

TQM-ның 9000 сериялы ИСО стандарттарынан негізгі айырмашылығы – TQM жүйесі сапаны басқарудың заманауи әдістерінің шыңы болып табылады және қандай да бір деңгейге қол жеткізілген жағдайда бұйым сапасын көтеруге бағытталады. Ал 9000 сериялы ИСО стандарттарын енгізу қандай да бір нәрсені дұрыс емес жасау ықтималдығын төмендетуге бағытталады.

9-кесте – ИСО стандарттары мен TQM концепциясы арасындағы айырмашылықтар

ISO 9000	TQM
Белгілі бір тұтынушыға фокустың қажеттілігі жоқ	Белгілі бір тұтынушыға фокус
Корпоративтік стратегияға интеграцияланбаған	Компанияның интеграцияланған стратегиясы
Техникалық жүйе мен процедураларға фокус	Философияға, құралдарға және әдістемелерге фокус
Барлық қызметкерлерді тарту міндетті емес	Барлық қызметкерлерді тарту қажеттілігін көрсетеді
Үздіксіз жақсартуға фокусталмайды	Үздіксіз жақсару мен TQM синонимдер болып табылады. Нәтижесінде TQM үздіксіз және аяқталмайтын сапаға саяхат болып көрсетіледі
Сапаға жауапкершілік анықталуы және құжат бойынша рәсімделуі тиіс, бірақ көбінесе, сапаға жауапкершілік сәйкес бөлімшелерге тапсырылады, мысалы сапа бөлімі	Әрбір қызметкер сапаға жауапты
Бөлімшелерге фокустың мүмкіндігі	Барлық бөлімшелерді, функцияларды және деңгейлерді ұйымдастыру
Негізінен статикалы болып табылады	Процес пен мәдениетті өзгертуге тырысады

TQM теориясының дамуына американдық ғалымдар мен басқарушылар Эдвардс В. Деминг, Джозеф М. Джуран және Филипп Б. Кросби үлкен үлестерін қосты. Олар сапаға ұйым деңгейінде қол жеткізу қажеттілігін түсіндірді. Өздерінің көптеген жұмыстарын тәжірибеде тексеріп, тамаша нәтижелер алды. Мысалы, соғыстан кейінгі Жапонияда Э. В. Деминг пен Д. М. Джуран жүргізген сапа жүйесін жасау бойынша семинарлар мен практикумдар осы елде сапаны қамтамасыз етудің ең үздік жүйелердің бірін жасап шығаруға және әлемнің көптеген елдерінде даңқы жайылған өнім шығаруға мүмкіндік берген маңызды факторлардың бірі болды.

Ф. Б. Кросби көптеген атақты компаниялардың бас менеджері болды, оның басқаруымен бұл компаниялар бизнесте үлкен жетістіктерге қол жеткізді, мысалы, ITT телекоммуникация саласындағы американдық гигант.

Э. В. Демингтың сапа тұжырымдамаларының ең бастысы: ауытқулар, шынайы емес ауытқуларды іздеу және оның себептерін шығару процестері әрқашан болып тұратындығын мойындау болып табылады. Егер процесте экстремалдық ауытқулар туындаса, бұл болжамды едәуір қиындатуы мүмкін, яғни ұйымға жеткізушілерден тұрақсыз жеткізулердің әсерін минимумға дейін жеткізу үшін көбірек персоналдар, шикізаттар мен материалдар қажет болуы мүмкін.

Деминг жұмыстарында көбінесе, процестерге, жүйелер мен статистикаға, әсіресе, сәйкессіздіктің пайда болу себептерін табу үшін статистикалық әдістерді пайдалану бойынша сапаны жақсартуға көп көңіл бөлінсе, Джуран әрбір менеджердің тікелей сапаны жоғарылату бойынша жұмыс істеу қажеттілігін көрсетеді.

Осы ғалымдар ұсынған сапаға қол жеткізудің негізгі принциптерін қарастырайық.

Демингтің 14 принципі

1. Мақсаттың тұрақтылығы. Тауар өндірісі мен қызмет көрсету процестерін жетілдіру үшін мақсаттардың тұрақтылығын сақтаңыздар. Перспективалық мақсаттарға өндірістің бағдары.

2. Жаңа философия. Жаңа философияны қабылдаңыз. Біз жаңа экономикалық дәуірде өмір сүреміз. Ақаулы өнім өндірісінің ескі философиясынан толық бас тарту.

3. Инспекцияға тәуелділікті төмендетіңіздер. Сапаға қол жеткізу тәсілі сияқты бақылаудың үлкен көлемінің қажеттілігін жойыңыздар. Бақылаушы органдар жағынан сапаны бақылауды жою. Бақылауды еңбек процесіне енгізу.

4. Ең төмен баға бойынша келісімшарттар жасау тәжірибесін тоқтатыңыздар. Тек бағаға ғана негізделіп, бизнес жүргізумен тәжірибеленбеңіз.

5. Мекемедегі барлық процестерді жетілдіріңіздер. Әрбір процесті жоспарлау, өндіріс және қызмет көрсету жағынан үнемі жетілдіріңіздер. Еңбек әрекеті әдістерін тұрақты жетілдіру, ескірген тәсілдерден бас тарту.

6. Жұмысқа оқытуды енгізіңіздер. Жұмыскерлерді тұрақты, кәсіби оқыту. Өндірістің материал, дизайн, қондырғы және әдістер аумағында персоналды интенсивті қайта дайындау жүйесін ұйымдастыру.

7. Басқарудың жағымды стилін орнатыңыздар. Адамдарға өз жұмысын жақсы атқаруға көмек көрсетуге бағытталған басқару стилін растаңыздар.

8. Мекемедегі қорқыныштан құтылуға мүмкіндік беретін тәсілдер мен екіжақты әсерлі коммуникацияларды қолдаңыздар. Жұмыстағы қателіктер үшін, ақаулар мен апаттар туралы баяндама үшін жазалану қорқынышын жоятын атмосфера жасау және ұйымдастыру.

9. Бөлімдер мен адамдар арасындағы кедергілерді бұзыңыздар.

10. Бекітілмеген ұрандар, плакаттар мен шақыртуларды пайдалануды алып тастаңыздар. «Бос» шақыртуларды пайдаланудан бас тарту, басшылық жағынан нақты іс-әрекеттерге сәйкес осы шақыртулардың қамтамасыз етілуінсіз, кәсіби оқытудың реттелмеген жүйесі арқылы еңбек өндірістілігі мен сапасын көтеру.

11. Талқыға салынатын сандық көрсеткіштерді жойыңыздар. Жұмысшыларға сандық түрдегі белгілі бір нормаларға, ал басқарушы персоналдарға сандық көрсеткіштерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін жұмыстарды орындау стандарттарынан бас тартыңыздар. Оның орнына оқытушылардың көмегі мен қолдауын ұсыныңыз.

12. Шеберлігіңізді мақтан тұтыңыз.

13. Білімді қолдаңыздар. Өндірістік процеске қандай да бір жетілдіру енгізуге тырысқандарға, зерттеулерге ұмтылатындарға, жалпы көбірек білгісі келетіндерге мүмкіндігінше көмек көрсету. Статистика бойынша персоналдың білімін максималды түрде пайдалану, талантқа тұрақты бағдар жасау.

14. Жоғарғы басшылықтың ұстамдылығы. Жоғарғы басшылықтың сапа мен өндірістілікті тұрақты жақсарту идеясына ұстамдылығын ұстануы.

Джозеф М. Джуранның сапаны көтеру бойынша 10 сатысы

1. Сапалы жұмыстағы сұраныс түсінігін құрыңыз және сапаны жақсарту үшін мүмкіндік жасаңыз.

2. Іс-әрекетті тұрақты жетілдіру үшін мақсаттар қойыңыз.

3. Мәселелерді анықтау үшін, жобаларды таңдау үшін жағдай жасап, командалар құрып және координаталарды таңдап, мақсаттарға қол жеткізуге жұмыс істейтін ұйымдар құрыңыз.

4. Мекеменің барлық қызметкерлерін оқытыңыз.

5. Мәселелерді шешу үшін жобаларды орындаңыз.

6. Қол жеткізген жақсартулар туралы қызметкерлерге хабарлаңыз.

7. Сапаны жақсартуға үлкен үлес қосқан қызметкерлерге өз алғысыңызды білдіріңіз.

8. Нәтижелер туралы хабарлаңыз.

9. Жетістіктерді тіркеңіз.

10. Жыл бойы қол жеткізген жетістіктертерді мекемеде үнемі қызмет атқаратын жүйелер мен процестерге бекітіп, енгізіңіз.

Филипп Б. Кросбидің сапаны көтеру бойынша 14 сатылы жоспары

1. Сапа идеясына басшылықтың ұстамдылығын нақты анықтаңыз.

2. Ұйымның барлық мүшелеріне сапа туралы ақпарат беру үшін сапаны жақсарту жұмыстары бойынша командаларды пайдалану.

3. Сапаны өлшеңіз және сапа жөніндегі ағымдық және потенциалды мәселелерді ашыңыз.

4. Сапа құнын есептеңіз.

5. Жұмыскерлерге сапасыз жұмыс қанша тұратындығын айтыңыз.

6. Түзетуші әрекеттерді орындаңыз.

7. Нөлдік ақау бағдарламасымен жұмыс істейтін арнайы комитет құрыңыз.

8. Нөлдік ақау бағдарламасын енгізетін персоналдарды оқытыңыз.

9. Мекемеде бұл бағдарламаға жаңаша қарайтын фактіні көрсететін және бағдарламаны түсіндіретін «нөлдік ақау күнін» өткізіңіз.

10. Жақсартылған сапаға бағытталған мақсаттарды орнататын персоналды бекітіңіз және қолдаңыз.

11. Ақаусыз жұмыс істеуге мүмкіндік бермейтін мәселелер туралы жұмыскерлерге түсіндіріңіз.

12. Қойылған мақсаттарға жетіп, жұмысын өте жақсы орындаған қызметкерлерге алғыс білдіріңіз.

13. Бір-бірімен тұрақты хабарласып тұратын командалар басшылары мен профессионалдардан тұратын сапа кеңестерін ұйымдастырыңыз.

14. Бұл әрекеттерді берілген бағдарлама аяқталғанға дейін қайталаңыз.

Осы принциптерді бірлестіре отырып, американдық ғалымдар Джон Рэббит пен Питер Бергх оларды жеті сапа факторларына біріктірді:

1. Тұтынушыға назар аудару;

2. Процеске және оның нәтижелеріне назар аудару;

3. Жұмысқа қатысу мен нәтижеге жауапкершілікті басқару;

4. Барлық процестердің үздіксіз жақсаруы;

5. Жұмыскерлерге байланысты туындайтын проблемалар кәсіпорынның барлық проблемаларының 20%-нан аспауы тиіс;

6. Барлық сатыдағы сапалы метрологиялық бақылау;

7. Сапаны жақсарту бойынша тұрақты әрекет ететін өтпелі функционалдық кеңестер.

TQM жүйесі. TQM – бұл бір ғана бағдарлама емес, бизнесті жүргізу тәсілі. Оны енгізу мекеменің барлық қызметкерлерінің қатысуымен жүргізілетін үлкен ұзақ жұмысты талап етеді.

9000 сериялы ИСО стандарттарына сәйкестікке берілетін сапа жүйесінің сертификаттау тұтынушының мекемемен серіктестік қатынас жасау мүмкіндігі негізінде тек минималды талаптарға сәйкестігі туралы ғана куәландырады. Тәжірибе көрсеткендей, табысты жұмыс үшін бір ғана сапа жүйесінің сертификаттау жеткіліксіз, ұзақ мерзімді табысқа жету үшін TQM әдістері мен принциптеріне негізделе отырып, бұл жүйені құрастыру және дамыту қажет.

TQM принциптеріне сәйкес басқару жүйесін даярлауға мекеме қызметкерлерінің көп бөлігі тартылады. Ал жүйені толығымен жүзеге асыру заманауи технологияны (басқарушылық, ұйымдастырушылық, ақпараттық және т.б.) пайдалану арқылы жүргізіледі. Бұл процесс ұйымның барлық әрекетін қайта құруды, барлық құрылымдық бөлімшелердің сәйкес жұмыс істеуін, сондай-ақ енгізу мен реттеудің ұзақ уақыттық кезеңін талап етеді.

Тәжірибеде көрсеткендей, TQM әдістемесін біліктілікті пайдалану мыналарды қамтамасыз етеді:

1. Клиенттердің өнім мен қызметке қанағаттану деңгейін көтеру. TQM шарттарында барлық клиенттерді қанағаттандыру, сондай-ақ олардың күткен нәтижелері мен сұраныстарын ескеру бойынша қосымша жұмыстар жүргізу міндетті болып табылады.

2. Фирманың имиджі мен репутациясын жақсарту.

3. Еңбек өндірістілігін арттыру. Қызметкерлер TQM енгізуі бойынша серіктес болғаннан кейін ол автоматты түрде жүргізіледі.

4. Пайданы көбейту.

5. Өнім мен қызметтің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру.

6. Кәсіпорынның экономикалық тұрақтылығын, сондай-ақ ресурстардың барлық түрін рационалды пайдалануды қамтамасыз ету.

7. Басқарушылық әрекеттердің сапасын арттыру.

8. Техника мен технологияда жаңа жетістіктерге қол жеткізу.

Принциптер. Соғыстан кейінгі жылдары КСРО-да TQM–ның негізгі принциптері қолданылған (мысалы, жүйелік басқару, жетекшілердің рөлі, фактілерге негізделген шешімдер қабылдау, жұмысшыларды тарту). Сапаны басқару әдістерін дайындау мен дамыту бойынша кәсіпорынның мақсаттары 50-жылдары туындай бастаған. Бұл АӨД (ақаусыз өнім дайындау) жұмыстарын алғаш жүйеге келтірген Саратов машина жасаушылары. Содан кейін оның өзгертілген львовтық түрлері АЕЖ (ақаусыз еңбек жүйесі) жарық көрді, КАНАРСПИ (сапа, сенімділік, бірінші ұсыныстан кейінгі ресурс) горькийлік жүйесі, ярославльдік жүйесі НОРМ (моторесурсты көтеру бойынша жұмыстардың ғылыми ұйымы), КС УКП (өнім сапасын кешенді басқару жүйесі) құрылды. КС УКП КСРО Мемстандартының ҒЗИ жүйесімен бірге ярославтік кәсіпорынның жанында, ғылыми-тәжірибелік эксперимент нәтижесінде құрылған жүйе. Бұл жүйе бұрынғы КСРО-дағы өнеркәсіптердің көптеген салаларында сапаны басқарудың базасына айналды.

Егер мекеме бірыңғай жүйе ретінде қарастырылса, онда менеджменттің бүкіл жүйесі жақсы жұмыс істейтіні дәлелденген. Бұл жағдайда іс-әрекеттің әсерлілігін жоғарылату үшін және процестерді оптимизациялау үшін TQM-нің негізгі принциптерін орындау қажет.

1. Мекеменің тапсырушыға бағдары

Мекеме толықтай өзінің тапсырушыларына тәуелді болады, сондықтан тапсырушының қажеттіліктерін түсіну, оның талаптарын орындау және үмітін ақтауға тырысу қажет. Тіпті, минималды талаптарға жауап беретін сапа жүйесі де ең алдымен, тұтынушы талаптарына бағытталуы тиіс. Клиент сұраныстарына бағытталудың жүйелік әрекеті тапсырушылардың шағымдары мен арыздарын жинап, талдаудан басталады.

Шағымдар мен арыздарды талдаудың тәжірибесін көптеген сапа жүйесі белгіленбеген ұйымдар жүргізеді. Бірақ TQM-ді қолдану шарттарында ақпарат бірнеше мәліметтер көзінен жүйелі түрде түсіп, нарық немесе нақты тапсырушының сұраныстары мен тілектеріне қатысты нақты және негізделген қорытындылар алуға мүмкіндік беретін процесте интеграциялануы тиіс.

Өз шеңберінде TQM жүйесін енгізетін ұйымдарда барлық ақпараттар мен мәліметтер мекеме ішінде толығымен таралуы керек. Қазіргі жағдайда мекеменің іс-әрекетін тұтынушылық бағалауды анықтауға және мекеменің тапсырушыларды қанағаттандыра алу деңгейін өзгертуге бағытталған процестер енгізіледі.

2. Басшылықтың жетекшілік рөлі

Мекеме басшылары бірыңғай мақсаттар мен іс-әрекеттің негізгі бағыттарын, сондай-ақ оларды іске асыру тәсілдерін бекітеді. Олар мекеме ішінде қызметкерлер қойылған мақсаттарға қол жеткізу процесіне максималды түрде жұмыс істейтіндей микроклимат жасауы тиіс.

Қызметтің кез келген бағытында максималды өндірістілік деңгейін алу және тапсырушылардың сұраныстарын толығымен қанағаттандыру бойынша барлық процестердің құрылуына кепілдік берілетін басшылық қамтамасыз етіледі.

Мақсаттар қою және оладың басшылық жағынан орындалу талдауы, сапа бойынша жоспарлар мекеме дамуының стратегиялық жоспарына енгізілуі сияқты, басшылық әрекетінің тұрақты құраушысы болуы керек.

Дата добавления: 2014-12-10