Ккккккккккккк 1 страница

Консолидация ұғымы, оның заңдарды жүйелеу орны

Консолидация нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеудің бір түрі ретінде Жүйелеудiң келесі түрi – консолидация (топтастыру), яғни қалыпты актiлердiң көптiгiн бiр iрiлендiрiлген актiге бiрiктiру. Жаңа iрiленген акт оған енген қалыпты актiлердi ауыстырады, өйткенi, құқық шығарушы орган оны жаңадан қабылдап отыр және өзiнiң ресми деректерi: атауы, қабылданған күнi, нөмiрi әрi лауазымды адамның қолы бар. Былайша айтқанда, топтастыру мемлекеттiк органдардың құқық шығару қызметiнiң бiр түрiн бiлдiредi. Соған қарамастан, бұл құқық шығарудың өзгеше тәсiлi. Оның басты ерекшелiгi – топтастыру кезiнде қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудiң мазмұны өзгермейдi. Бұрын қабылданған актiлердiң қалыпты нұсқаулары жаңа актiге өзгерiссiз бiрiктiрiледi. Олар ең әрi кеткенде редакциялық жөндеуге түседi: қарама- қайшылықтары, қайталанулар, өздiк-создықтығы жойылады, мазмұны ұқсас қалыпты нұсқаулар және т.б. бiр тармаққа жинақталады. Топтастыру шаруашылықты басқару, салық салу, әкiмшiлiк жауапкершiлiк мәселелерi бойынша қалыпты актiлердi тәртiпке келтiру мақсатында, бiр сөзбен айтқанда, ондаған, жүздеген шашыраңқы қалыпты нұсқауларды олардың мазмұнын өзгертпей бiрiктiруге болатын жердiң бәрiнде құқық шығару қызметiнде пайдаланады. Консолидация – бiрнеше қалыпты құқықтық актiлердiң бiр қоғамдық қатынастар саласында қызмет iстеп, мазмұндары өзгермей бiр жинаққа бiрiгу жүйесінiң нысаны болып табылады. Консолидацияның ерекшелiгi, ол өзiне кодификацияның және инкорпорацияның кейбiр жақтарын сіңiрген. Консолидация актiлерi қалыпты құқықтық актiлердiң жиынтығы – бұл оны кодификациямен формалды түрде жақындастырады, ал сол факт, шын мәнiсiнде қоғамдық қатынастарды реттеуге ештеңе қоспайды, сондықтан оны инкорпорациямен жақындатады. Қалыпты құқықтық актiлердiң жүйелеу нысаны мен консолидация, көбiнесе жүйелеу инкорпорациясына жақын. Ол кодификацияның мүмкiншiлiгi жоқ жерде пайдаланылады. Мұндай жағдайда, консолидация бiржақты қалыпты материалдарды бiрiктiруге, актiлердiң санын қысқартуға және құқықтық реттеу нысандарын жақсартуға тиiмдi құрал ретiнде көрiнедi.

Конституциялық заңдылықтың – заңдылық пен құқықтық тәртіптің негізі

Конституцияның жоғарылығы мемлекеттік биліктің орнығуы мен жүзеге асуының легитимдігінің, адамқұқықтары мен бостандықтарыныңмемлекеттіңжоғарықұндылығыретіндеөзқолданымынтабуының, мемлекеттікжәнеқоғамдықинституттардыңқызметініңзаңдылығыныңалғышарты, негізіболыптабылады. КонституцияныңжоғарылығықабылданыпжәнеқолданылыпжатқанзаңактілерініңКонституцияға, оныңталаптарынасәйкескелуінмүмкінетеотырыптүрліқоғамдыққатынастардыңқатысушысыретіндеқоғаммүшелерінің (жекетұлғалар, заңдытұлғалар, мемлекеттікжәнеқоғамдықұйымдар) Конституция нормаларынсақтауын, бұлжытпайорындауыншамалайды. Басқашаайтқанда, қоғамныңбарлықсалаларындаконституциялықзаңдылықтыңорнығуынқамтамасызетеді. Құқықтық категория ретінде «конституциялықзаңдылық» барлыққоғамдыққатынасқатысушыларының Конституция ережелерінсөзсізсақтауын, оғансәйкестіктеөзініңіс-әрекеттерінұйымдастырып, жүзегеасыруын, ал құқықшығармашылыққызметтенормативтікактілердің Конституция талаптарынадәлме-дәлсәйкескелуінбілдіреді. Бұлекі категория өзаратығызбайланысты, бірінсіз-біріболмайды. КонституциялықзаңдылықҚазақстанРеспубликасыКонституциясындабекітілгеннормаларды, идеяларды, принциптердімемлекеттің, оныңоргандарының, ұйымдарының, лауазымдыадамдардың, қоғамдықбірлестіктердің, азаматтардың, заңдытұлғалардың, шетелдіктердіңорындауынанкөрінеді/1.43б./. Конституцияныңжоғарылығыконституциялықзаңдылықтыңорнығуыныңнегізі, оныңболуыншамалайтын фактор болыптабылады, ал конституциялықзаңдылық – конституцияныңжоғарылығыныңкөрінісі, нәтижесі. Тиісінше, конституциялықзаңдылықрежимініңорнығуыконституцияныңжоғарылығын, оныңмәніндұрысұғынып, оны қамтамасызететінтетіктердіжетілдірудіқажететеді. Конституцияныңжоғарылығыныңмәнікөпшілігімізұғыныпжүргендейоғаннормативтікқұқықтықактілержүйесініңқатаңсәйкестіктекелуінен де тереңдежатыр. Конституцияныңжоғарылығын, оны шынайықамтамасызетуқажеттігін оны қабылдағанхалықтыңмақсат-мұратыменбайланыстыраотырыпқараукерек. ҚазақстанКонституциясынортақтарихитағдырбіріктіргенҚазақстанхалқыдүниежүзілікқоғамдастықталайықтыорыналудымақсатетеотырыпқабылдаған. Тиісіншеконституцияныңжоғарылығы, яғнинормативтікқұқықтықактілердің, билікоргандарының (лауазымдытұлғалардың) әрекеттерініңКонституцияғасәйкесболуысолКонституциянықабылдағанхалықтыңмұратынажетудіңеңбастынегізіболыптабылады. Демек, конституцияныңжоғарылығыныңмақсаты – ҚазақстанхалқыныңдүниежүзілікқоғамдастықталайықтыорыналудымұратетеотырыпбекіткенҚазақстанмемлекетініңдемократиялық, зайырлы, құқықтықжәнеәлеуметтікмемлекетретіндеорнығуына, адам, оныңөмірі мен құқықтарының, бостандықтарыныңеңқымбатқазынаретіндешынайытанылуынақолжеткізуде. Кез-келгенқұқықтықмеханизмніңтиімдіжұмысістеуіүшіноныңкепілдіктеріннығайтуқажет. Тиісіншеконституцияныңжоғарылығын, оны сақтаумаңыздылығынмойындапқанақоймайоныңнормаларыныңтікелейқолданылуын, барлыққоғамсалаларындаконституцияныңүстемдігін, бұзылмауынқамтамасызетуүшіноныңкепілдіктерінкүшейтуқажет. Оныңішіндеқұқықтықмүмкіндігіөзініңтағайымыналайықконституциялықбақылаутетіктерінбекіту, қоғаммүшелерініңқұқықтықмәдениетін, құқықтықсанасын, құқықтықбілімдеңгейінкөтерумаңыздыболыптабылады. Соныменқоса, Конституцияныңүстемдігі, оныңсақталуыбелгілібіршамадамемлекеттіңсаясатына, мемлекеттегісаясиорнықтылық пен түрлісаясикүштердіңтұрақтылығына да байланыстыболады. Қазақстандаорнықтыконституциялықзаңдылықрежимінқалыптастыруүшінконституцияныңшынайыжоғарылығыныңфундаментінжасаукерек. Оныңбірі – заңдар мен өзгеактілердіңмөлдірлігі мен толықтығыболыптабылады. ҚазақстанРеспубликасыНегізгізаңы – Конституциядаөзінқұқықтық, демократиялықмемлекетретіндеорнықтыратынынбекітіп, оғанқолжеткізудімақсатетіпұстанғантұстаконституцияныңжоғарылығымәселесіалдыңғыкезеккешығады. Республикамыздыңқұқықтықмемлекетретіндедамуыүшін, ондаконституциялықзаңдылықрежимініңтұрақтыорнығуыүшінконституцияныңжоғарылығыныңдұрысәрібірыңғайұғынылуымаңызды. КөпұлттыҚазақстанхалқы Республика Конституциясыноныңқазақша не орысшамәтінінеқандай да бірөзгешелікберместентұтастайбіртарихиқұжатретіндеқабылдады. Тиісіншеоныңжоғарылығы, бұзылмауымәселесі де бірыңғайқаралуыкерек. Алайда, Республика Конституциясынанормативтікактілердіңсәйкескелуітұрғысындатиістіактілердіңорысжәнеқазақ (мемлекеттік) тіліндегімәтіндерініңарақашықтығынкөреміз. Нақтыайтсақ, ҚРКонституциясықабылданғаннанбергі 16 жылішіндеконституцияныңжоғарылығыретіндеорыстіліндемәтінделгенКонституцияныңжоғарылығыұғынылатындығынбайқаймыз. Ашыпайтсақ, бірмысал: мемлекеттіктілдегіКонституцияның 10 бабының 2 бөлімінде «Республика азаматынешқандайжағдайдаазаматтығынан... айыруғаболмайды» депбекітілген /2/. Ал, «ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтығытуралы» ҚР заңында 21 баптаҚазақстанРеспубликасыазаматтығынанайырылужағдайларықарастырылған /3/. Яғниазаматтықтуралызаңның 21 бабы Конституцияның 10-шы бабынбұзыптұр. СоғанқарамастанмұндайКонституцияғақайшылық 16 жылқұқықтықкеңістіктеқолданылыпкеледі, тиісіншедепутаттартарапынанқалыптыжағдайретіндеөзбағасыналыпотыр. Оныңсебебінекелсек, бұлконституциялыққайшылыққазақтіліндемәтінделгенКонституцияғақатыстықайшылық. Конституцияныңорыстіліндегінұсқасынааталмышзаңқайшыкелмейді. Өйткені, «азаматтықтанайыру» терминіКонституцияныңорыстіліндегімәтінінде «лишение» деп, ал «Азаматтықтуралы» заңда (орыстіліндегі) «утрата» депреттелген. Демек, орыстіліндежарықкөргентиістіактілердіңмәтініндеқайшылықжоқ, тиісіншебәрідұрыс. Заңшығарушылардың, заңжобасынтүзушілердіңмемлекеттіктілгедегеннемқұрайлығы, заңдардыорыстіліндеқабылдап, сапасызаудармағажолберуіақыраяғындасоншажылбойымемлекеттіктілдежазылғанКонституцияғақайшылықжағдайдыңтұрақтыорнығуына, тіптенеленбеуінежеткізіпотыр. ОлөзкезегіндеКонституцияныңжоғарылығының «орталануына» негізберіпкеледі. Ғылымдабұлқайшылықтыжағдай «утрата» терминініңорнынаоныңаудармасыретінде «жоғалту» сөзінқолдануменшешілген. Сондықтан, аталмышконституциялыққұқықбұзушылықты ҚРазаматтығытуралызаңғаөзгертуенгізіп 21 баптакөрсетілгенжағдайларды ҚР азаматтығынанайыружағдайларыемес ҚР азаматтығынжоғалтужағдайларыдепанықтауарқылыжойғандұрыс. Конституцияныңжоғарылығын, конституцияныңнормативтікқұқықтықактілержүйесіндегіүстемдігін, оныңтікелейәрекететуіншынайықамтамасызетуконституциялықзаңдылықрежимінқалыптастырудыңмаңыздықұралыболыптабылады. Ал, конституциялықзаңдылықрежиміқамтамасызетілгеншынайықұқықтықмемлекеттеКонституцияныжәнезаңнаманысақтауміндетібірмезгілдеморальдық-этикалықтәртіпкатегориясы, тиістіқоғамныңөнегелікжағдайыныңкөрсеткішіболыптабылады /4. 49с./. Олайболса, құқықтыққатынастыңбарлыққатысушылары – мемлекет, мемлекеттікоргандар мен лауазымдытұлғалар, заңдытұлғалар, жекетұлғалар, қоғамдықұйымдарөздерініңқызметерінде, іс-әрекеттеріндеалдыменконституциялықтәртіптіқамтамасызетуарқылыконституциялықзаңдылықтытұрақтандыруғабағытталуытиіс.

ҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚҚ

Құқықты жүзеге асыру: ұғымы және түрлері (орындау, сақтау, пайдалану)

Құқықтық нормалар адамдардың санасы мен еркіне мақсатты түрде әсер ете отырып, оларды заңнамаға сәйкес жүріп-тұруға итермелеу үшін қажет. Қоғамдық қатынастардың қатысушыларының жүріс-тұрыстары арқылы кез-келген заңшығарушы қалайтын нәтижелерге жетуге болады. Құқықтық нормаларды іске асыру – құқықтық нормалардың ережелері көрініс тапқан адамдардың жүріс-тұрысы, олардың құқықтарды жүзеге асыру мен заңды міндеттерді орындаумен байланысты тәжірибелік қызметі. Субъектілердің әрекеттерінің сипатына қарай құқықты жүзеге асырудың төрт нысанын бөліп қарастырады: 1) сақтау – қолданыстағы құқықпен тыйым салынған әрекеттерден бас тарту; 2) орындау – жағымды мазмұнды заңды міндеттерді орындауға байланысты белсенді әрекеттерді жүзеге асыру; 3) пайдалану – олар арқылы тұлғаның өз мүддесін қанағаттандырылатын субъективтік құқықтарды жүзеге асыру; 4) қолдану – құзіретті органдардың нақты бір заңды істі шешуге байланысты биліктік қызметі, нәтижесінде сәйкес жеке акт қабылданады.

Құқықтық мемлекет және оның негізгі белгілері

Құқықтық мемлекеттің негізгі белгілері:

— мемлекеттік билікті үш түрге бөлу, олардың ара қатынасын қатаң сақтау; азаматтық қоғамның калыптасуы;
— қоғамда жоғары дәрежеде құқықтық мәдениеттің қалыптасуы, адамдардың рухани сана-сезімінің жақсы дамуы;
— мемлекеттік аппараттың, лауазымды тұлғалардың, қоғамдық ұйымдардың, жеке адамдардың өмірдегі қарым-қатынастарда өзара жауаптылығы;

— қоғамның экономикалық, әлеуметтік бағытында әділеттікті, теңдікті қамтамасыз ету үшін антимонополиялық органның қызметін қатаң бақылау;

— қоғамның ішкі құқық нормалары мен халықаралық құқықтың өзара қатынасын бақылап, жақсартып отыру;
— қоғамда заңның үстемділігін орнату, азаматтық қоғамды қалыптастыру. Адамдар «заңның құлы» болмайынша құқықтық тәртіпте, демократия да жақсы дамуға тиіс емес. Бұл туралы өмір тәжірибесінен қалыптасқан мынадай өсиет сөз бар:

Заң — мемлекеттің ақылы.

Сот — мемлекеттің жүрегі.

Мәдениет — мемлекеттің тәртібі.

Міне осы үш қағидалы өсиет өзара бірігіп қалылтасып және мемлекеттің ішкі заңдары көпшілік таныған халықаралық құқықтық нормалар мен принциптерге сәйкес келсе, елімізде мемлекет орнайды.

Құқықтық мемлекет орнатудың негізгі бағыттары:

— мемлекеттік биліктің үш саласының жұмысын жақсарту, әсіресе заңның, нормативтік актілердің сапасын көтеру;

— нормативтік актілердің дұрыс пайдалануын, орындалуын қамтамасыз ету, халықтың рухани сана-сезімін, мәдениетін жақсартып, көтеру;

— қоғамдағы қатынастарды дұрыс, жақсы реттеу-басқару бағытындағы мемлекеттік, қоғамдық ұйымдардың жұмысын жақсарту;

— бостандықты, теңдікті, әділеттікті, демократияны дамыту;

— заңдылықты, құқықтық тәртіпті қатаң сақтау. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша құқықтық мемлекет қалыптастырудың негізгі бағыттары демократиялық, зайырлы, құқықтық, әлеуметтік мемлекет құру (1-бөлім).

Демократиялық мемлекет — Қазақстанды алдымен Конституция қабылдап, тікелей басшысын және Парламент сайлауға, өкілетті мерзімі біткен соң, оларды ауыстыруға халықтың құрылтайшылық билігі бар республикалық құрылыстағы мемлекет ретінде танытатын ұғым. Республиканың жоғарғы органдары арқылы көпшілік қазақстандықтардың еркін шынайы анықтауға және мүддесін барынша жүйелі қорғауға қажетті мүмкіндіктер береді. Демократиялық мемлекет әлеуметтік және ұлттық нысандарына қарамастан, азшылық пен жекелеген азаматтардың мүддесін білдіруіне, оның есепке алынуына да мүмкіндіктер береді, мемлекеттік қызметке араласып, қатысуға тең құқықтар беріледі. Демократиялық мемлекет қызметінің түбегейлі принциптерінің бірі — «Қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық» (1-6. 2-т.).

Зайырлы мемлекет — Қазақстан Республикасында діни мекемелер мен дін ұстау мемлекеттен бөлістігін білдіреді және бұл Қазақстандағы ислам мен православиелік тағы басқа нанымдық ағымдарға бірдей қатысты. Діни негізде партия құруға жол берілмейді. Наным немесе атеизм мәселесі-әркімнің жеке басының шаруасы. Елдегі дін ұстау бостандығы мен діни бірлестіктердің жұмысы жөніндегі заңдылықтарды мемлекет белгілеп, бақылайды.

Құқықтық мемлекет — Қазақстанның барлық органдары мен лауазымды адамдарының қызметі құқық нормаларына байланысты, соған бағынышты және соған сәйкес іс-әрекет жасайды. Құқықтың негізгі принцитері: азаматгар үшін — «заңға тыйым салынбағанның бәріне рұқсат етіледі», мемлекеттік органдар мен лауазым иелері үшін — «Заңда нақты не көрсетілсе, соған ғана рұксат». Барлық заң жүйесін жақсартып, әділеттікті жоғары дәрежеге көтеру және азамат құқығы мен бостандығын халықаралық өлшем деңгейіне жеткізу Қазақстан мемлекетінің негізгі міндеті. Құқықтық мемлекетте Заң бір әлеуметтік топтың емес, халықтың шынайы еркін білдіреді. Мұндай мемлекетте заңның рухы үстемдік етеді. Барша адамдар, ең жоғары дәрежедегі лауазым иелерінен қатардағы азаматтарға дейін заңдардың бүкіл халықтың мүддесі, игілігі үшін жасалып, қолданылатынын, заңдар адамдарға қажет қоғамдық тәртіпті орнататынын, адамдарға отбасын құрып, өсіп-өнуге, өзі қалаған жұмыспен шұғылдануға, өздерін еркін сезінуге, қоғам ісіне қатысуға жағдай туғызуы керек екенін түсінуі қажет.

Құқықшығармашылық қызметінің қағидалары: демократизм, ғылыми сипат, заңдылық және кәсіпкерлік

Құқықтық шығармашылық – бұл қиын және жауапты процесс, олардың нәтижесі барлығына және әрбір адамға қатысты. Сондықтан, оның жолында мынандай қағидалар бұлжытпай орындалуы қажет:

· Демократизм (халықтың құқық нормасын талқылауында және құрғанда қанасуы);

· Заңдылық (құқықтық шығармашылықты іске асыру, заң жүзінде қатаң белгіленген процедураларға сай жүргізілуі);

· Кәсібилік (жазылған және қабылданған заң жобалары объективті жағынан қамтамасыз етілуі керек, ал олардың мәтіндері (текстілері) – заңды техниканың талаптарына сай болып, заң шығару процесіне қатынасушылар кәсіби негізде жауап берушілер);

· Ғылыми сипаттағы құқықтық шығармашылық (юриспруденциядағы) және басқа қоғамдық ғылымдардағы жетістктер және олармен жасалған құқық нормаларын құруға арналған әдістемелерді есепке алу қажеттігі);

· Жариялық («Қандай болмасын нормативтік-құқықтық актілер» адам мен азаматтың құқығы мен бостандығына тиісті болса қолдануға болмайды, егер олар жалпыға бірдей ашық түрде арнайы жарияланбаса» РФ Конституциясы ст. 15 б.3);

· Шығарылған нормативті актілердің құқық туралы маңызды көзқарастарға сай болуы (құқықтың заңдылықтың талаптары, т.б.).

Құқықтың қайнар көздерінің түрлері: нормативтік актілер, құқықтық әдет-ғұрыптар, соттық немесе әкімшілік прецеденттер

Нормативтік құқықтық актілері – бұл құзіретті мемлекеттік орган қабылдайтын, құқық нормаларынан құралған және белгілі бір қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған ресми құжаттар. Оларға Конституция, заңдар мен заңға сәйкес актілер жатады. 2) Санкцияланған әдет нормалары – бұл адамдардың санасынан орын алған және көп рет қолданылуының нәтижесінде әдетке айналған, тарихи қалыптасқан жүріс-тұрыс ережелеріне мемлекеттің жалпыға міндетті мән беріп, оларды орындауды өзінің мәжбүрлеу күші арқылы кепілдеуі. Әдет-ғұрып нормаларына заңды мағына беретін мемлекет санкциясы екі түрлі жолмен беріледі: а) нормативтік актілерде әдет нормаларына сілтеме жасау арқылы; ә) оларды сот шешімдерінде және басқа да мемлекеттік органдар актілерінде іс жүзінде тану арқылы. 3) Заңды прецедент – бұл ұқсас істерді шешуде басшылыққа алынатын және жалпыға міндетті заңды мағынаны иеленетін нақты бір заңды істі шешудегі соттық немесе әкімшілік шешім.77 4) Нормативтік шарт – бұл екі немесе одан да көп субъектілердің жалпыға міндетті заң нормаларынан құралған кеілісімі. 5) Құқықтың жалпы қағидалары – бұл құқықтық жүйенің негізгі бастамалары. Мысалы, заңнамалық норма, міндетті прецедент немесе әдет нормасы болмаған жағдайда заңгерлер әділеттілік, ар- ождан, құқықтың әлеуметтік бағыттылығ қағидаларына негізделуі мүмкін (Грецияның, Испанияның, Ауғаныстанның Азаматтық кодекстері). 6) Діни мәтіндер – бұлар, әсіресе, мұсылмандық құқыққа тән. Ең алдымен, бұл Құран мен Сүннет. Құран – бұл Алланың сөздері, өсиеттері және ақылдарының жиынтығы түріндегі қасиетті кітап, Сүннет – бұл Мұхаммед Пайғамбардың өмірін сипаттайтын жинақ.

Қоғамдаәлеуметтікстратификацияныңжиынтығы туралы

«Стратификация» терминілатынның stratum — жік, қатпаржәне facio – істейміндегенсөздеріненшыққан.

Әлеуметтікстратификация дегенімізқоғаммүшелерініңматериалдықбайлықты, табысты, артықшылықты, мәртебені, билікті, құқықпенміндеттердіиеленуініңбірдейболмауынанкөптегенәлеуметтіктоптарға, таптарғабөлінуі.

Әлеуметтікстратификация — әлеуметтанудыңорталык, такырыбы.Олқоғамныңтүрлішеәлеуметтікжіктелісінтүсіндіреді.Қоғамдықкұрылымдымәртебелердіңжиынтығыарқылы, қоғамдықеңбекбөлінісіарқылы, жәнет.б.арқылықұрылады. Қарапайымқоғамдамәртебелерсаныазжәнеенбекбөлінісідеңгейітөменболады, алказіргізамандағықоғамда — мәртебелеркөптепсаналадыжәнееңбекбөлінісінұйымдастырудеңгейідеәлдеқайдажоғары.

Әлеуметтіккұрамәлеуметтікстратификацияғаайналады — вертикаль-дытәртіппенорналасканәлеуметтікжіктердін, жиынтығы, дәлірекайткандакедейлердің, ауқаттылардың, байлардыңжиынтығы.

Дата добавления: 2015-04-23