Курс саясаты. 2 страница

Жоғарыда көрсетілген мақсаттар үшін құжаттар мен мәліметтер Қазақстан Республикасы Кеден кодексінің кедендік ресімдеу өндірісі және кедендік бақылау жүргізу тәртібі туралы ережелеріне сәйкес ұсынылады, ал статистикалық мақсаттарға арналған ақпарат конфиденциальды болып табылады.

Қазақстан Республикасы Сыртқы сауда кеден статистикасын жүргізудің методологиялық негізі «ТМД қатысушы мемлекеттерінің сыртқы сауда кеден статистикасының бірыңғай методологиясы» деген арнайы құжатының ережесі болып табылады.

Методологиялық негіз сыртқы сауда кеден статистикасындағы есеп пен статистикалық бақылау объектілерін және оларды есепке алу тәртібін, оның ішінде құбыр желісі көлігімен және электр желісі бойынша орын ауыстыратын тауарларды белгілейді.

Қазақстан Республикасы сыртқы сауда кеден статистикасы Сыртқы сауда есебінің жалпы жүйесі негізінде тауарларды әкелуді және әкетуді есепке алады және оған әкелуі мен әкетуі елдің материальдық ресурстарын тиісті түрде арттыратын немесе азайтатын барлық тауарлар жатады.

Сыртқы сауда кеден статистикасының методологиясы мынадай функцияларды орындайды:

- әлемдік практиканы және Кеден кодексі ережелерін есепке ала отырып келтірілген терминдер мен анықтамалардың көмегі арқылы қамтамасыз етілетін онда қолданылатын материалдардың біркелкі трактировкасын береді;

- негізгі кедендік режимдерді, сондай-ақ шығарушы елді және кеден статистикасын анықтауға қатысты қолданыстағы нормативтік актілерді анықтау жүргізіледі;

- кедендік режимдерге тауарларды экспорттау және импорттау кезінде сыртқы сауда кеден статистикасы есепке алған, экспорттау және импорттау кезінде ерекше есепке алған тауарлардың, сондай-ақ экспорттау және импо

рттау кезінде есепке алмаған тауарлардың анық тізбесінің байлануынан тұрады;

- статистикалық бақылау деңгейін, сондай-ақ сыртқы сауда кеден статистикасының міндетті көрсеткіштер тізбесін және елдің сыртқы саудадағы статистикалық ақпаратының конфиденциальдылығын сақтау тәртібін анықтайды.

Сыртқы сауда кеден статистикасына тән ерекшелік оның алғашқы құжаттардың (оның құжаттамалық негізін ұсынатын):

- бақылау жасайтын ведомствоға қатысты емес сыртқы экономикалық байланыстардың қатысушылары ұсынған құжаттардың;

- кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлар туралы ресми түрде декларацияланған мәліметтерден тұратын құжаттардың мазмұнына сүйенуі болып табылады.

Қазақстан Республикасының Кеден кодексіне сәйкес кеден органының декларанттан кедендік жүк декларациясын қабылдауды ресімдеуі сәтінен бастап заңды мағынасы бар фактілер туралы куәландыратын құжаттар болады.

ЖКД ресімдеуге қабылдаған кеден органымен куәландырылғаннан кейін соңғысындағы мәліметтерді нақты құжаттық тексерістен кейін тауарды ресімдеуге ұсынылған жеке қараумен байланысты елдің сыртқы саудасының объективті және нақты көрінісін қалыптастыруы мүмкін. Бұл көрініс – нақты сыртқы сауда операциялары жиынтығының статистикалық есебінің мәліметтері түріндегі концентрациялық бейнесі. Кедендік бақылаудың көзқарасымен алғанда, бұл операциялардың әрқайсысының өзіндік соңғы нәтижесі бар, атап айтқанда:

- Қазақстан кеден аумағының шегін тауарлармен толтыру – экспорттау кезінде;

- Қазақстан кеден аумағының шегінде тауарлардың ұсталуы – импорттау кезінде.

Кеден кодексі ережесін дамытуда «ЖКД толтыру тәртібі туралы» нұсқаулық қолданылады. Ол толтыру тәртібі туралы нұсқаудан және оның ішінде сыртқы сауда кеден статистикасын қалыптастыруға тиіс ЖКД бағандарынан тұрады.

Осындай көрсеткіштердің тізбесі Сыртқы сауда кеден статистикасы методологиясында келтірілген. Олардың қатарына мынадай көрсеткіштер кіреді:

- есеп кезеңі;

- тауар ағымының бағыты;

- тауарды шығарушы ел;

- тағайындаушы ел;

- статистикалық құны;

- ТМД СЭҚ ТН бойынша тауардың коды мен атауы;

- нетто салмағы;

- өлшемнің қосымша бірліктерінің коды мен атауы;

- өлшемнің қосымша бірліктері бойынша саны;

- кеден режимінің түрі;

- тауарды жіберушінің санаты;

- аудан.

Ресми жариялау нысандары Қазақсатн Республикасы сыртқы сауда кеден статистикасының конструктивтік негізі болып табылады.

Айлық, тоқсан сайынғы, жылдық, демалыс статистикалық ақпаратын қалыптастыру үшін кеден комитетінің бөлімшелері ақпараттық-статистикалық кеденге қажетті мәліметтерді ұсынады.:

- ай сайынғы статистикалық ақпарат есептік кезеңнен кейінгі айдың 10 күніне жинақталады.

- тоқсан сайынғы (жылдық) статистикалық ақпарат – тоқсаннан (жылдан) кейінгі айдың 15 күніне жинақталады.

Ақпараттық-статистикалық кеден «Кеден органдары қызметінің негізгі көрсеткіштері» деген арнайы кедендік статистикалық бюллетені бойынша салыстырып тексерілген мәліметтерді қалыптастырады.

Бақылау сұрақтары:

1. Статистикалық ақпараттың рөлі қандай?

2. Кеден органдары қызметінде кеден статистикасының рөлі қандай?

3. Қазақстанның кеден статистикасының тапсырмалары немен сәйкес келуі тиіс?

4. Кеден статикасын құруға арналған мәліметтер қайдан алынады?

5. ТМД қатысушы мемлекеттердің сыртқы сауданың Бірыңғай кеден статистикасының әдістемесі қашан бекітілді?

Негізгі әдебиеттер

1.ЌР кеден шекарасы арқылы, жеке тұлғалармен өткізіліп жатқан тауарларды және көлік құралдарын мәлімдеу тәртібі" 02.07.99 жылғы ҚР МКМ КК Инструкциясы.

2.Алибеков С.Т. Таможенное дело в РК. Учебное пособие. Алматы., 1997 г.

3.ҚР Статистика Агенттігінің өңірлік құрылымын оңтайландыру туралы ҚР Үкіметінің 2005.18.01 № 24 Қаулысы. Соңғы редакциядағы күні; 2005.18.01. Мем.тіркелімдегі №22586

1. Еңбек құқығының қағидалар

Дәрістің мақсаты: «статистикалық ақпарат», «мәліметтерді топтастыру және жинақтау» түсінігін анықтау,сонымен қоса олардың негізгі қайнар көздерін қарастыру.

Дәріс жоспары:

1. Статистикалық көрсеткіштермен жұмыс істеу кезеңдері

2. Кеден статистикасы мәліметтерінің қайнар көздері

3.Статистикалық көрсеткіштермен жұмыс істеу кезеңдері

Бақылау объектілерінің және оларды талдаудың нақты сипаттамасын анықтау мақсатында кеден статистикасымен жұмыс істеу статистикалық көрсеткіштерді алудың үш кезеңін болжайды:

статистикалық бақылау;

статистикалық мәліметтерді салыстырып тексеру және топтау;

жинақталған көрсеткіштерді есептеу және талдау.

Статистикалық бақылау кезеңі кеден статистикасының объектілері бойынша алғашқы мәліметтерді жинауды болжайды.

Кеден статистикасын зерделеу объектілері

Сыртқы сауда айналымының статистикасы

Арнайы кеден статистикасы

Кеден төлемдерінің статистикасы

Конфискаттар статистикасы

Халықаралық пошта жіберілімдерінің статистикасы

Халықаралық тасымалдар статистикасы

Жолаушы айналымы статистикасы

Арнайы кеден статистикасының өзге де түрлері

Статистикалық салыстырып тексеруге сыртқы тауар айналымы және кеден статистикасындағы басқа да объектілер бойынша жиынтықталған сипаттама алу мақсатында алғашқы мәліметтерді өңдеу жатады, ол мемлекеттер мен континенттер бойынша; тауар топтары бойынша; төлем түрлері бойынша; сыртқы тауар жүктерін және т.б. тасымалдайтын көлік құралдарының түрлері бойынша экспорт пен импортты бірге салыстырып тексеруге мүмкіндік береді.

Кеден статистикасының зерделеу объектілері болып табылады:

сыртқы тауар айналымының статистикасы (әр түрлі тәсілдер арқылы шекараны қиып өтетін тауарлар туралы мәліметтер жатады);

экспорт статистикасы (табиғи және құндылық түрде);

экспорт пен импорттың географиялық бағыты (тауар-ел, ел-тауар);

арнайы кедендік статистикалық мәліметтердің қатары.

Сыртқы тауар айналымының статистикасы шығарылатын және әкетілетін тауарларды табиғи және құндылық түрде есепке алады. Сандық есеп халықаралық тауар айналымының көлемін едәуір нақты көрсетеді. Сандық есеп мәліметтері сонымен қатар сыртқы тауар жүктерін тасымалдауға қызмет көрсететін көлік қралдарын жоспарлау үшін қажет.

Біріккен Ұлттар Ұйымының статистикалық аппараты сандық көрсеткіштерді есептеу кезінде неттоның салмағын қолдануды ұсынады, себебі ол экономикалық талдау жасау үшін және әр түрлі елдердің бір тауарды жеткізулерін салыстыру үшін ыңғайлы.

Брутто салмағының көрсеткіштері тасымалдаудың жалпы көлеміне талдау жасау кезінде қолданылады. Осы жағдайда брутто салмағын тіркеу тауарларды әкету кезінде жүргізіледі.

Сыртқы тауар айналымының құндылық бағасы кеден статистикасының аса маңызды мәселелерінің бірі болып табылады. Жоғарыда аталып өткендей, халықаралық тауар практикасында мәмілелер әр түрлі жағдайларда жасалады, осыған байланысты сатылған тауарды есептеуде баға да әр түрлі болуы мүмкін. Мәселен, бір тауар оны сатып алу орнында бір бағаға, ал келіп түскен портта басқа бағаға ие болады, себебі тауардың өндірісінен тұтынуға дейінгі қозғалыста тауар құны тасымалдауға, сақтандыруға және т.б. кеткен қосымша шығындарға байланысты артады.

Экспортталатын тауарлардың есебі ФОБ бағасы немесе франко-шекара, ал импортталатын тауарлардың есебі СИФ бағасы немесе импорттайтын елдің франко-шекарасы бойынша жүргізіледі.

Бұндай есептеу практикасы белгіленген бір экономикалық мәнге ие, себебі ФОБ бағаларының базисінде экспорттық тауарларды бағалау кезінде экспорттайтын елдің шекарасына қарамастан тауарға кеткен шығындардың жалпы сомасы белгіленеді, ал импорттайтын тауарлардың бағаларын есептеу кезінде СИФ бағаларының базисінде шетел тауарын сатып алғаны үшін тұтынушының төлеуі тиіс сома көрсетіледі. Статистикалық практикада ФОБ және СИФ базистердің атауы әмбебап болды және тасымалдаудың кез-келген түрлерінде қолданылады.

ФОБ және СИФ бағаларын қалыптастыруды мынадай кесте бойынша қарауға болады:

Тауардың бағасына:

тауар өндірісінің өз құны;

орауға және маркалауға кеткен арнайы шығындар;

өндірушінің табысы жатады.

2. Тауарды экспорттайтын елдің шекарасына дейін жеткізуге кеткен шығындар:

- ішкі тасымалдаушының тасымалдайтын құралдарға тауарды жүктеу төлемі;

- тауарды жөнелту бекетінен негізгі тасымалдайтын құралдарға дейін тауарды тасымалдау төлемі;

- экспортқа шығаратын елдің шекарасына дейін тауарды жеткізу кезіндегі тауарды сақтандыру құны;

- экспорттық формальдық төлем (экспорттық лицензия, экспорттық баж, экспортшы елден алынатын салықтар мен басқа да жинаулар);

- жүкті түсіру бекеттерінде сақтауға кететін шығындар;

- негізгі көлікке тауарды жүктеу төлемі;

- экспортқа шығаратын елдегі өзге де шығындар.

(1+2)=ФОБ (немесе экспортқа шығаратын елдің франко-шекарасы) құрайтын сома.

3. Тауарды экспортқа шығаратын елдің шекарасынан Қазақстан Республикасының кеден аумағына тауарды әкелу орнына дейін жеткізуге байланысты шығындар:

- көліктің құны;

- жолдағы сақтандыру шығындары.

Құрастырылған сома (1+2+3)=СИФ бағасы (немесе импортқа шығаратын елдің франко-шекарасы).

Бұрын айтылғандай, Қазақстан Республикасының кеден аумағына «әкелу орны» дегеніміз:

авиатасымалдаулар үшін – тағайындау аэропорты;

теңіз тасымалдаулары үшін – жүкті түсіру, жүкті тиеу порты;

- автомобиль және теміржол тасымалдары үшін – Қазақстан Республикасының аумағына шығу кезінде шекараны қиып өту бекеті. Барлық жағдайда, сауда мәмілесі статистикалық есепте қабылданған шарттардан өзге шарттарда жасалған кезде, базистік шарттарға тиісті қайта есеп жүргізіледі.

Тауарларды жеткізу төлемсіз жүзеге асырылған жағдайда (қайтарылымсыз көмек, бартерлік операциялар және т.б.), тауарлардың экспорттық (импорттық) бағасы тиісті елдердің рыноктарында аттас тауарлардың бағалары бойынша жүргізіледі, онда коммерциялық негіздегі экспорттық-импорттық операциялар жүзеге асырылады.

Тауар экспорты мен импортының географиялық таралуы елдер бойынша:

экспорт – тауарларды тағайындайтын (тұтынатын) елдер;

импорт – тауарларды шығаратын (өндіретін) елдер бойынша тауарларды шығару және тұтыну принциптеріне сәйкес жүргізіледі.

Егер жеткізу сәтінде тауарларды тағайындайтын немесе шығаратын елдер белгісіз болса, онда экспорт сату елінде, ал импорт тауарды сатып алу елінде көрінеді.

Сыртқы сауданың кеден статистикасы және кеден төлемдері статистикасы мәліметтерінің негізгі қайнар көздері КЖД болып табылады. Ол Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан өтетін тауарлар туралы жедел ақпараттарды алуға мүмкіндік береді.

Кедендік декларациялау – сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттейтін тәсілдердің бірі. Декларациялау сыртқы экономикалық байланыстардың қатысушыларымен жүргізіледі, ал кеден мекемелері декларациялау процесіне, сондай-ақ КЖД жазылған тауар түрінің анықтылығына мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады.

Кеден жүк декларациясындағы мәліметтер сыртқы сауда айналымының статистикасын жүргізу үшін негізгі бастапқы мәліметтер болып табылады.

КЖД 9 көрсеткішті алады, олар сыртқы сауда айналымының статистикасын құрайды. КЖД бірегейлігі оны толтыру кезінде мәліметтердің жиынтығын автоматтандыруға мүмкіндік беретін классификаторлардың сандық коды қолданылуында.

Сыртқы сауда айналымының негізін сәйкес анықтайтын тауар, код құрайды.

Бақылау сұрақтары:

1. СЭҚ статистикасы есебінің объектісі болып не табылады?

2. СЭҚ статистикасының жіктелімі

3. Кден статистикасының жіктелімі

4. Сыртқы сауданың кеден статистикасында бақылау мен зерттеудің пәні болып не табылады?

5. Кеден статистикасында экспорттың мінездемесі?

Негізгі әдебиеттер

1.ЌР кеден шекарасы арқылы, жеке тұлғалармен өткізіліп жатқан тауарларды және көлік құралдарын мәлімдеу тәртібі" 02.07.99 жылғы ҚР МКМ КК Инструкциясы.

2.Алибеков С.Т. Таможенное дело в РК. Учебное пособие. Алматы., 1997 г.

3.ҚР Статистика Агенттігінің өңірлік құрылымын оңтайландыру туралы ҚР Үкіметінің 2005.18.01 № 24 Қаулысы. Соңғы редакциядағы күні; 2005.18.01. Мем.тіркелімдегі №22586

4 Дәріс Кедендік статистика әдістемелерінің негіздері

Дәрістің мақсаты: «кеден статистикасының әдістемесі» түсінігін анықтау және оның негізгі әдістерін қарастыру.

Дәріс жоспары:

1. Статистикалық бақылау, алғашқы мәліметтердің жинағы

2. Статистикалық мәліметтерді салыстырып тексеру және өңдеу, қорытындыларды есептеу, жиынтықталған көрсеткіштерді есептеу, нәтижелерді кестелер және сызбалар түрінде көрсету

3.Статистикалық көрсеткіштерді талдау, қорытындылар мен ұсыныстарды тұжырымдау

Статистика қоғамдық құбылыстардың сандық және сапалық жағын қозғалыстағы қоғамдық құбылыстарды өлшеуге, яғни, сандық өзгерістердің сапалық өзгерістерге өту процестерін ашуға мүмкіндік беретін әдістері мен көрсеткіштерін қолдана отырып зерделейді. Сондықтан статистика қоғамдық өмірдің құбылыстары мен процестерін бір-бірінен ажыратпай, олардың өзара байланысында және өзара шарттастығында зерделейді. Қоғамдық құбылыстарға сипаттама беруде статистика жаппай бақылау мәліметтерін негізге алады. Нақты жалпы қоғамдық құбылыстардың және олардың өлшемдерінің масштабы мен сандық арақатынасын ашу және бағалау үшін алдымен олар туралы тиісті мәліметтер жинау қажет, содан кейін олардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігін өңдеп, талдау жасау керек.

Бұл үш реттілік сатылар – қоғамдық құбылыстардың сандық жағын жинау, өңдеу және талдау – оның әрбір сатысы бірыңғай бағдарлама бойынша біркелкі методологияны сақтай отырып жүргізілген жағдайда ғана статистикалық зерттеу деп аталады.

Статистикалық зерттеу процесінде оның әр түрлі сатыларында зерделеудің ерекше тәсілдері қолданылады:

статистикалық бақылау, алғашқы мәліметтерді жинау;

статистикалық мәліметтерді салыстырып тексеру және өңдеу, қорытындыларды есептеу, жиынтықталған көрсеткіштерді есептеу, нәтижелерді кестелер және сызбалар түрінде көрсету;

статистикалық көрсеткіштерді талдау, қорытындылар мен ұсыныстарды тұжырымдау.

Статистикалық бақылау дегеніміз – қоғамдық өмірдің құбылыстары мен процестері туралы мәліметтерді олардың сипаттайтын белгілерін тіркеу арқылы жоспарланған, ғылыми-ұйымдастырылған түрде жинау.

Статистикалық бақылау міндеттеріне анық бастапқы ақпаратты алу, статистикалық бақылауды барынша қысқа мерзімде жүргізу жатады.

Статистикалық бақылау екі нысанда: есептілікті ұсыну және арнайы ұйымдастырылған статистикалық зерттеуді жүргізу арқылы жүзеге асырылады.

Есептілік – статистикалық бақылау нысаны, онда бұрын белгіленген бағдарламалар мен белгіленген мерзім бойынша кәсіпорынның, мекеменің және ұйымның қызметі туралы мәліметтер статистикалық органдарға міндетті есеп берулер түрінде келіп түседі.

Арнайы ұйымдастырылған статистикалық бақылаулар, әдетте, қоғамдық өмірдің осы сәтте қажеттілігі бар құбылыстары мен жақтарын – хат айналымын, бір уақытта есеп беруді және тақырыптық статистикалық зерттеуді қамтиды.

Хат айналымы дегеніміз - арнайы ұйымдастырылған статистикалық бақылау, ол белгілі бір сәтте немесе белгілі бір уақыт кезеңінде жаппай құбылыс немесе процесті сипаттайды. Мысалы, халықты, мекемелердің әр түрлерін және т.б. есепке алу жүргізіледі.

Бір мезгілде есепке алудың алға қойған міндеті – белгілі бір сәтте немесе белгілі бір уақыт кезеңінде белгіленген аумақ бойынша зерделенетін объектінің немесе оның құрамдық бөлігінің санын белгілеу және орналастыру. Арнайы ұйымдастырылған статистикалық бақылаулар, әдетте, таңдамалы сипатта болады.

Статистикалық бақылаудың методологиясы

Статистикалық бақылаудың методологиясы дегеніміз – бақылаудың мақсатын, объектісін, бірлігін және бағдарламасын анықтау сияқты мәселелерді әзірлеу.

Бақылаудың мақсаты әлеуметтік-экономикалық процестер туралы ақпарат жинау болып табылады.

Статистикалық бақылаудың объектісі деп статистикалық зерделеуге жататын зерделенетін құбылыс бірліктерінің жиынтығы айтамыз. Бақылаудың объектісін белгілеу – бұл жиынтықтың құрамы мен шекарасын нақты анықтау. Мысалы, халықты есептеу объектісі сол елде тұратын барлық адамдардың жиынтығы, өнеркәсіпті зерделеу кезіндегі зерделеу объектісі - өнеркәсіптік кәсіпорындарының жиынтығы, ауыл шаруашылықты зерделеу кезінде – ауыл шаруашылық кәсіпорнының жиынтығы болып табылады.

Зерттелетін жиынтық туралы толық ұсынысты оның жеке бірліктері туралы ұсыныс болғанда ғана алуға болады. Сондықтан бақылаудың объектісін белгілеумен қатар бақылау бірлігін нақты анықтау қажет.

Бақылау бірлігі – жиынтықтың алғашқы жәшігі, онда бақылау процесінде мәліметтер алынуы тиіс. Бақылаудың мақсаттарына байланысты бақылаудың бір немесе бірнеше бірліктері белгіленеді. Бақылау бағдарламасын әзірлеу статистикалық зерттеудің маңызды бөлігі болып табылады. Ол бақылау процесінде жауап алуы қажет мәселелердің тізбесі дегенді білдіреді.

Бақылаудың әрбір бірлігі бақылау бағдарламасымен көзделген белгілердің жиынтығын сипаттауы тиіс. Нысаны мен мазмұнына қарай бақылау белгілері сандық және сапалық, факторлық және нәтижелілік, табиғи және құндылық болып бөлінеді.

Сандық белгілер санмен көрсетіледі (жас, жалақы, жұмыс өтілі), атрибуттық белгілер сол құбылыстың сапалық жағдайын (жынысы, мамандығы, білімі) сипаттайды.

Факторлық белгілер сол немесе өзге де құбылыстардың көлемін белгілейтін жағдайларды сипаттайды, ал нәтижелілік белгілер факторлық белгілер арқылы болған нәтиже.

Табиғи белгілер құбылысты табиғи түрде, ал құндылық белгілер – ақшалай түрде сипаттайды.

Барлық белгілердің жиынтығы: сандық және атрибуттық, факторлық және нәтижелілік, табиғи және құндылық белгілер – бақылау бағдарламасын құрайды.

Статистикалық мәліметтерді салыстырып тексеру және өңдеу, қорытындыларды есептеу, жиынтықталған көрсеткіштерді есептеу, нәтижелерді кестелер және сызбалар түрінде көрсету

Статистикалық бақылау нәтижесінде жиынтықтың әрбір бірлігі туралы мәліметтер алынады. Осы мәліметтер негізінде белгілі бір қорытынды жасау үшін алынған материалдарды салыстырып тексеріп, қорытындылар жасау қажет. Осылайша, материалдарды салыстырып тексеру мен топтастыру статистикалық бақылаудың екінші кезеңі болады.

Салыстырып тексеру жай және күрделі болуы мүмкін.

Жай қорытынды салыстырып тексеру алынған мәліметтерді топтарға бөлмей-ақ жүргізіледі. Ол жай барлық формулярда бар мәліметтерді сомдайды, жиынтық бірліктерінің жалпы қорытындысын шығарады немесе зерделенетін көрсеткіштің жалпы көлемін өлшейді. Мысалы, Ресей студенттерінің жалпы санын есептеу үшін, барлық жоғары оқу орындары бойынша барлық мәліметтерді қосу жеткілікті.

Күрделі салыстырып тексеру жиынтық бірліктерін топтарға алдын ала таратуды болжайды, топтар бойынша жиынтық бірліктерінің санын және зерделенетін белгі көлемін есептеуге мүмкіндік береді.

Кең мағынадағы статистикалық салыстырып тексеру дегеніміз – алғашқы мәліметтерді ғылыми түрде өңдеудің күрделі операциясы, оларға материалдарды топтастыру, типтік топтар мен топшаларға тән көрсеткіштер жүйесін әзірлеу, топтар және жалпы жиынтық бойынша қорытындыларды есептеу және топтастырылған материалдарды кестелер түрінде көрсету жатады. салыстырып тексеру мен топтастыру нәтижелері әрқашан статистикалық кестелер түрінде көрсетіледі.

Дата добавления: 2015-05-29