Кэрол Дуэк 4 страница

Құлжанның көзі бағжаң ете түсті маған қарап. Үйінен тағы қуып шығар ма екен дегендей қауыппен қарап қойып, тана жөнелді сөзінен.

– Астағыпыр Алла-ау, қашан дәметіппін капитализмнен?

– Дәл жаңағың!... «Мұндай демократия таптық мәселені тектемейтін капиталистік елдерде болған шығар» дегенің... кімнің...

– Өй-өй, Құдай тағала-ау, мұндай пәле аспаннан түспек пе маған! Капиталистік ел тапты тектемесе, таптық эксплуатация жүргізе ме екен! Пролетарияттың мендей жаңа ғана көзі ашылған баласы капитализмнен үміт күтпек пе!

– Жалтаруға келгенде түлкіден де тез екенсің-ау, ит-шошқа! – Есқали осы сөзімен маңайындағылардан куәгерлік көмек күткендей жалтақ-жалтақ қарап, жұтына түскенде ду күлдік. Жетіп басқан түлкісінен айрылып қалған қызыл тазы сияқты көрінді көзіме. Ит қолтығының астынан жылп беріп шығып, шытырман бұта арасына кіріп кеткен түлкіше, Құлжан енді жылтың қаға сөйледі.

– Шырағым, мені бұлай шала берме сен! Мұндай кең жол ашып, теңдік беріп отырған Маужушидың садақасы-құрбаны болуға дайын отырмын. Қазір не сөйлеп, не жазсам да еркімде. Мұндай кеңшілікті бұрын құлағымыз естіп, көзіміз көрмеген. Енді капитализмде нем бар менің!

– Әкеңнің зираты бар шығар!– деп Нұралы күлдірді. – Тым болмаса соның басына құран оқуға баратындай сөз ғой жаңағың!...

– Мені алпауыттың баласы дейсіңдер, былайша айтқанда, жаудың ұрпағымын ғой,– деген сөзімен Мақұлбек жалт қаратты көпшілікті. – Сондай жаудан туа тұра Маужушидың мына кеңшілігіне мен де Құлжанша құрбандыққа шалынғым келіп жүр. "Қандай гүл ексең де, не сөйлесең де еркіңде" деп, сол дәулетті ата-бабам бермеген ерікті Маужуши беріп отыр. Мұндай кеңшілік бұрын қай үкіметте болған, капитализмнен де, социализмнен де іздеп таба алмай, қысқасы, Маужушидың қамқорлығына тең таба алмай шалдығып отырғанымыз ғой!... Биға, тәңіріден де мұндай кеңшілік көрген адам бар ма?

– Сенің ата-бабаң көрген шығар,– дедім мен бөгелмей. Маужушиды Құдайдан да асыра мадақтап, табындыру сөзін Мақұлбектің әдейі, сөз төлдету үшін шығарып отырғанын сезіп, шектеңкіреп қойғым келді. – Мәселен өзіңнің ата-бабаңа соншалық дәулет пен зор күшті «Құдай бермей» кім берді деп едің?... «Құқықтан пайдаланып, халықты қанаудан тапқан» деп қашан мойындап едің? Енді Маужушиды Құдайдан да алысыраққа жібермек болғандай мына ұшыртпаң не!

– Жаңылдым, жаңылдым!– деп қарқ-қарқ күлді Мақұлбек. – Ата-бабам жөніндегі танымым, бұрынғы түсінігім еді ғой, сөйтсе де жекеге табынудың аса қағынған сөзін қайталап қалыппын!

Мақұлбектің осылай жете мойындайтынын ұнатушы едім. Пікір қабылдағыш болып көріне берген соң идеялық жақтан тез өздесіп кетер деген оймен институт бітірісімен осындағы қызметке таныстырып орналастырған мен болатынмын. Бұл мойындасына өзімен бірге күліп қоя салдым. Біраз уақыт өткен соң ол, дастарқан үстінде қойды бір сұрауын.

– Осы «Ашылу-сайрау» жөніндегі өз түсінігіңіз қалай, соны естиікші енді?!

Бірнешеуі қарай қалып, сөйлеп беруімді қосыла өтінгендей болды. Асылқанға айтқан түсінігімді бүркемелеп қана қысқаша жауап бере салдым.

– Мен, алдымызда құрмақшы болып отырған социализмге зияны тимейтін гүлдер ғана ашылып, социализмге зиянсыз тілдер ғана сайраса екен деп тілеймін.

– Жат тап адамдары сайрамай-ақ қойсын дейсіз бе?– деп Құлжан жабыса кетті.

– Мұнда Маужушидың алға қойып отырғаны – демократия ғой. Жат тап адамдары мөңіресе де, үрсе де, ұлыса да өз еріктері. Жә, осы талқыны, арақ іштік қой, қоя тұралық енді! Әндерің, әзіл-күлкілерің қайда, енді соған көшелік!...

Өз үйімдегі сауық кешін осылай жай ғана ойын-күлкі, ән-биге түсіріп, әдеттегі жолымен жүргізсем де соның ертеңінен бастап басқа үйлердегі отырыс әңгімелері әдеттен асып, асқақтай түсті. Өйтетіні, қоғамдағы «Ашылу-сайрау», былайша айтқанда үкімет қызметіндегі кемшілік-қателіктерді қазбалау әрекеті күшейіп бара жатты.

Сайраушылардың сөздерін әр күнгі газеттен үздіксіз көріп отырдым. Алғашқы сайраған пікірлерін кейінгі күні өздері де менсінбей қалатындай, қайталап сайрап, қатайтып күшейте, үдете түсті. Әрбір мекеме-ұйым, кәсіпорындарындағы қызмет кемшілігін күректей тілдерімен кеулеп ұлғайтып, одан тіпті үңірейте түсті. Сөйтіп, үшінші рет қайталап сайрағандардың тілі мен үні тіпті ашылып, тістері де сақылдағандай сезілді маған.

Кейбіреулерінің сол үш реткі сөзінің де газетке талғаусыз басылғанын қызықсынып едім. Газет редакторлары да, сайраушылар да қызыл бұрышқа жерік болғандай, ащы сөзсіз ауыздарының дәмі келмейтіндей болған құбылыс тіпті аң-таң қалдырды. Бәрі құтырған ба, деп те күліппін. Бақсам, бұл да партия саясатына мүлтіксіз бағынудай адал ниеттің ісі екен: бірінен-бірі шабыттанып, тілдеу жағынан болса да алғашқы сайрағаннан кейінгісін асыруға тырысушылық бар екен. «Жалпы жарыса үн қатсын» деген нұсқаудағы «Жарысу» осылай болмай қалай болмақ. Жарысқа түскен жүйріктер бірінен-бірі озамын деп жарыспай, "Қаламын – шаң жұтамын" деп жарыса ма?! Сөйтіп, шаңдатып-бұрқақтата жарысты «сайраушылар».

Бірақ, басшылық бұған да қанағаттанбады. Бұл басқышта сайраушылардың, көбі қызметтегі қателіктер, бирократтық пен алақол, алақұйрықтылықтар жөнінде қаншалық сілкілеп-шаңдатса да ол мәселелердегі кінәні партия мен үкіметке маңдатпай, жоғарғы жаққа жолатпай, әр-бір мекеме-ұйым орындарының өзді-өздеріне ғана артып еді. «Ашылу-сайрау» науқаны жөніндегі үгіт-насиқат газеттер мен радиода үстемелеп қайта көтерілді: «Ашылу-сайрау әрекетіміз өзінің негізгі мақсатына жетуден, міндетін орындаудан әлі алыс жатыр» деп күрсіне шықты бас мақалалар. – «Біріншіден, жұртшылық толық үн қоспай, әрекет етек жаймай жатыр. Екіншіден, сайрауға қатынасушыларымыздың өз идеялары толық азат болмады. Пікірлерін ашық айтудан, қателіктерді толық көрсетуден тартынады. Өзіміз қателесеміз – жазаланып кетеміз деп қорқады. Осының өзі бәрінен де зор қателік!». «Дүниеде қателеспейтін екі-ақ нәрсе бар. Бірі – пұт (бұрқан), бірі – өлік. Бұл екеуінен басқаның бәрі қателеседі»[6]. «Қателеспейтін тірі адам тіпті жоқ. Партиямыздың қызметінде де қателік-кемшілік көп өтті. Осы реткі ашылу-сайрау науқанының түп мақсаты партия қызметіндегі сол қателік-кемшіліктерді аяусыз ашып түзету ғана. Партия ішінде қызмет стилін түзету әрекеті жүргізілмек. Қызметіміздегі қателік-кемшілік қаншалық толық әшкереленсе, стиль түзету науқанымыздың да соншалық толық жақсы жүргізілетіндігі сөзсіз. Бұл үшін әсіресе зиялылар қауымын түгел ат салысуға, батыл да ашық пікір ұсынып, партияға көмектесуге шақырамыз!». «Гоминдан дәуіріндегі жаныштаулар мен қабат-қабат езгілер салдарынан шағын санды ұлт зиялылары тартыншақ, қорқақ, тұйық болып қалған. Партиямыз өте-мөте солардың пікіріне, толық ашылып, көкейіндегісін түгел ақтара сайрауына мұқтаж. Кім коммунистік партия жағында болса, өз партиясының қателігін түзету үшін әрине алдымен сол көмектеседі. Пікірін ағынан жарыла ашық ұсынып, үлес қосады». «Партия стилін түзетуге ат салысу, ашылу-сайрау – әрқандай азаматтың бас міндеті». «Өлген адам мен Бұрқан ғана қателеспейді. Жанды, тірі адамның әрекет-қимыл үстінде сүрінбейтін, қателік-кемшілік өткізбейтін бірі де жоқ. Табыстар мен жетістіктер жолында зиян-зақымет, тіпті құрбандықтар да болып тұрады. Ал, табысы зор, тіршілігі мол әрекетшіл партияның сол табыстар жолындағы қателігі аз болмақ па!... Кел, партия қызметіне көмектесіңіздер!». «Партия стилін түзетпей, ешқандай ісіміз түзелмек емес. Партиямыздың өлік те, бұрқан да емес, төңкерісшіл, тірі партия екендігіне сенетін азаматтар оның қателік-кемістіктерін де тартынбай көрсете алады, толық ашылады, ойындағысын бүкпей ашық сайрайды. Барлық гүл тегіс ашылсын, барлық тіл жарыса сайрасын!...»

Бас мақалалар пікірді осылай сұрап, сайрауға осылай қузап күшеді. Сайраушылар қайта сілкініп, тұмсықтарын көтере, өкпелеріне жел тартып, тамақтарын қырнай сайрады енді. Көбі партия басшылығындағы қызмет нұқсандарын шынымен дәл таба сайраса, кей бірі партияға әйтеуір кемшілік тауып беру ғана қажет дегендей кетпендеп шаба сайрады. Айдалада жырылған тоғамның ысырап болған суын су басқарушыларға жұқтырмай, партия төбесінен көп шақырымдап төгіп, түмен тонналап артқандар болды. Мастықтан жолға тастап кеткен аяқ киімі үшін «Партия жалаңаяқ қалдырды» деген сияқты тым жалалы пікірлер де «сайралып» жатты. Мұндай пікірлердің де ықыласпен қарсы алынып, газеттерден орын алып жатқандықтары жұртшылықты қатты шабыттандырғандай, бір қаншасы алтын сандықтарына сақтап келген ардақты пікірлерін де суырып шығара бастады. Қатеріне қарамай шыға сала шырқатты: «Автономия сияқты алдамшы құқықтарың керек емес, партия бізге айырым Республика құрып берсін!», «Азаттық алғанымыз рас болса, сонысын нақ берсін, бізге дербестік берсін!», «Ұйғырыстан республикасын құрып алуымызға рұқсат етсін!» деген әуендерін қорға айналдырып, қосыла шырқатты. Көпшілігі бұл талаптың нендей талап, қандай мәндегі пікір екендігін білмей-ақ сайрап жатыр. Өйтетіні мұндайлар әйтеуір партияға пікір ұсынуға қарыздар екендігін ғана білген. «Сайрап беруге» ғана мұқтаж жандар еді. Нені сайрайтындықтарын білмей, «жыр» құрастыра алмай жүргендерінде Құдайдың өзі ақындық дарытқандай. Газетке шыққан ең үнді, ұйқас-ырғақты, қостаушылары көбірек, нағыз тартымды жыр осы болып көрінді. «Ақыр сайрайтын болған соң менің де келістіріп сайрауым қажет қой» деп, мұндайлар тіпті кеңірдектей жөнелмесін бе... Пікірлер көбік атып, ашуы жеткен сыраша лақылдап жатты.

«Зиялымын ғой, сайрау салығы маған да түспей қоймас» деп осы шақта бір ойладым мен. Бірақ бұл шақта міндетті жұмысым ауыр болып, бас көтере алмай жүргенмін. Келер оқу маусымы басталғанша құрастырып бекіттіріп, баспадан шығартып болуға тиісті жоғары ортаның қазақша 10-кластарының тіл-әдебиет оқулығы мен 9-кластардың математикасы бар. Біреуі жазылып құрастырылып болса да, қузастырылып, баспа заводына кіруі қалып, біреуі әлі де қайыру бермей жатқан болатын. Алдымда енді екі жарым айлық уақыт қана қалған, қарбаластағы шағым еді. Сондықтан не сайрау жөнінде ойланып көрмегенмін. Ол жөнінде ойланғым да келмейтін. Өйтетінім, қазірге дейін өз ішімде партия мен келісе алмайтын титтей де пікірім жоқ. Ортаға қоймасам шешілмейді дейтін талабым да жоқ. Жекелік, иә, ұлттық мүдде жөнінен алаңым да жоқ, интернационализм алдында алалығым да жоқ, сайрамаймын!...

Мен осылай тұқырып алып, математика ережелерін айқындап жазып, есеп-мысалдарын сатыға бөліп түрлендіріп жатқанымда қызметтестерім шапқылап жүрді. Әдебиет-көркемөнер саласындағы достарым, әсіресе жас ақындар жарысты тойға, иә, ұлы дүбірлі асқа баратындай, тіпті жінігулі екен. «Мәдени-ағарту саласының сайрау жиыны ашылатын болыпты. Автономиялы районға қарасты барлық ғылым-мәдениет қызметкерлері оқу-ағарту назаратына жиылып сайрайтын болыпты» десіп гу-гу етеді. Барларын киіп, галустуктарын жұдырықтай түйіп, кеңірдектете байлапты.

– «Үй, мынауың үніңді буады ғой!»– деп біреуіне, «Бақаның қайда?» деп біреуіне қалжыңдай отырдым.

– Бақаныңыз не?

– Барын киген адам бақанын да қолына алады деуші еді ғой!

– Бақан ұстау еркектерге ғана лайық, сіз алып барарсыз!– деп килікті бір хатшы келіншек. – Сіздің сайрағаныңызды көрсек деп асығып жүрміз.

– Мен бақан түгіл басымды апарар ма екем!

– Сіздің сайрамасыңызға көне қоймаспыз!... Пікірдің қисынына қарап та, адамына қарап та қабылданатыны бар емес пе. Біздің мыңымыз сайрасақ та әсері сізден шыққан бір пікірге жетпейді. «Барар ма екем» дегенді қойып, ертерек дайындалғаныңыз жақсы! Сізді шақырмай қоймайды.

– Менің сайрарлық ешқандай пікірім жоқ!– деп қалғанымда жініккендермен бірге келіп отырған Ақия қатты таңырқағандай, Құмарға қарап тілін шығарды. Менің сайрауымнан күтіп жүрген көп үміттері бар сияқты.

– Пікіріңіз «жоқ» емес, тіпті көп, сайрататыныңыз сайрату түгіл саңқылдатар әлі!– деп Құмар күліп жіберді...

Олар шығып кеткен соң қайта ойланып, сол «тіпті көп» пікірдің бірін де таба алмадым. Ойлы, тетелес азаматтың бұл сөзі тегін емес-ау деп мұқият ойласам да дәл партияға қоярлық пікір табылмады. Ал, «Сайратарым» кім?... Нұрияшым ба?... Жоқ, ол менің ісіме араласып, қолқа салып көрген емес. «Сөйлегің келмесе, сөйлемей-ақ қой, жаным!» дей салар. Мұндай желді-даңғазалы мезеттерде «Демалшы!» деп өзі әкеліп қойған «Дарулы ішімдігімен» ғана жадыратып, жатқыза қоймаушы ма еді.

Сол күні кешке жақын институтты осы жақында Мақпалмен бірге бітірген студент қыздардан үшеуі келді біздің үйге, көздерін сүрте кірді.

Көп жылағандай, көздері ісініп, қызарып алыпты. Жайшылықсып жымия амандасқанмен еріндері икемге көне қоймайтындай дүрдиіңкілеу көрінді. Жас шамалары жетіп асса да мектеп бітірмей тұрмысқа шықпауға бекіген, ыңғай қайсар қыздар екенін естігенмін. Біреуі былтыр күзде ғана Тоқбай ақынмен келісіп, қалыңдық болғанын да білетінмін. Мақпал нұсқаған орындыққа отыра қалып, алдымен сол бастады өксуді.

– Не болды шырағым-ау!– дегенімше қалған екі бойжеткен де ағытты көз жастарын. Ешқайсысы сөйлей алмады.

– Қызметті Хотан аймағынан беріпті,– деп Мақпал күбірлегенде жүрегім зыр ете түсті. Жылауға Мақпалдың өзі де қосылып кете жаздап, қысқаша ұқтырды. – Мына екеуі Қашқарға!...

«Сонау шеттегі Алтай мен Іле тауларынан әрең келіп оқыған қазақ малшыларының бойжеткендері оқытушылық қызмет үшін енді сонау Оңтүстік шетке айдалмақ! Өзінің туған жұртына, надан қалған өз бауырларына қызмет ету түгіл, осы жерге қынжылып зорланып әрең жіберіп оқытқан әке-шешесіне де ес қатпай жоғалмақ!... Ал, мұндай оқыған қыздар соншалық көбейіп, өз аймақтарынан қызмет табылмағандықтан айдалғаны ма айшылық алыс жолға! Өздері танысып-сынасып табысқан жігіттерінен де айрылыспақ па!» деген күйініштен басым қызып, түтігіп отырып қалған сияқтымын. – «Мұны естіген қай қазақ бойжеткен қыздарын Үрімжіден оқуға жібермек!» – Әрең тоқтаттым, ызамды сездірмеуге тырыса сұрадым.

– Ол жақта қазақ жоқ, ыңғай ұйғыр туысқандар ғой, ұйғырша тілге қандай едіңдер?

– Жартылай!– деді біреуі сырт қарай беріп. – Үш жыл қиналып, шала-шарпы әрең сөйлейтін болғанбыз!

– Ол жақтағы жас оқушылар жартылай қазақша сөйлейтін «шала-шарпыларыңды» мүлде түсінбейді ғой, ал, жас оқушыларға лекция өтіп түсіндірудің жөні тіпті басқа!...

– Осы ахуалдарымызды сізге айтып көмек сұрай келіп едік!

– Бұдан басқа да үйлеспейтін көп ахуалдарың бар-ау, шырақтарым!– деп күрсіндім. «Дәл таптыңыз» дескендей, аса қатерлі дертке шалдығып, қатты қысылған ауруша, ажалына ара түсерлік дәрігерге қарағандай жалбарыныш сездіріп, жаутаңдай қарасты қыздар. Мен де жалтақтай түсіп жалғастырдым сөзімді. – Мен оқу-ағарту назаратында болғаныммен оның сендерді қызметке бөлген кадрлар бөліміне байланысы жоқ, бүтіндей басқа міндеттемін ғой! – Басымды қасып қынжыла ойландым. – Сендер... өздеріңнің осындай ахуалдарыңды айырым-айырым жазып, сол бөлімге беріңдер де орынбасар назыр Ахыметқанға барыңдар!... Мұндайда тартынбай, нендей арман-мұңдарың болса да ашық сөйлеу жақсы. Ұлы істе әрқандай ахуалды айтудан ұялу пайдасыз. Ұқтыңдар ма?

– Ұқтық. Бірақ сол ағайлардан үміт үзіп келдік!

– Үміттерің болмаса да көздеріңді үңіле қадап айта беріңдер!

– Сол екеуіне де барып айттық. Белгілеген орындарымызға бармасаңдар қызмет жоқ деп бір-ақ тойтарды!

– Телефон беріп әке-шешелеріңді де, табысқан жігіттерің болса, оларды да салыңдар!

– Осы айтқаныңыздың бәрін істеп жатырмыз. Бірақ...

– Бірақ олардың арыздарын да тыңдар емес. «Солтүстіктен Оңтүстікке қызметке бөлінген қыздар көп. Қазақтан оны бар. Сендердің біреуіңді қалдырсақ, олардың бәрі бармай қояды» деп қуалады!

– Мына Назыкеннің расхотын өзі шығарып оқытып, төрт жылдан бері күтіп отырған жігіті келген екен,– деп күрсінді Мақпал. – Қалыңдығының осы ұзақ сапарын естіп, Қорғастан келіпті. Айтысып-айтысып, арызын ол да қабылдата алмай, «Күтіп болдым, қайтарғыларың келмесе, айрылысамын!» деп шығыпты.

– Айрылысу сөзіне не депті?

– Оңтүстікке бөлінгендердің ішінде сенің қалыңдығыңнан басқа қалыңдық жоқ па, олар да бармай бұзылмай ма. Махаббаттарың төңкеріс қызметіне кедергі болатын болса, айрылсаң айрылыса бер, депті!

Мақпал мұны айтқанда «Нәзипа» аталған қалыңдық үн сала еңіреп жіберді.

– Енді онымен... айрылыса алмаймын! Уәделескеніме бес жыл болған... Соншалық күткізіп... Одан айрылғаннан өлгенім оңай!

Мақпал екеуіміз қысылғаннан қызара қарасып қалдық.

– Оңтүстікке осынша көп қыз «экспорт» қылғаны несі бұлардың?– деп күбірлесем де бұл сұраудың жауабын өзім білуші едім. Мақпал анықтап жауап берді.

– Маған кесір болған феодализм Оңтүстік Шынжаңда қазір тіпті күшті екен. Аса бір саналы семьяларынан басқа халық, қыздарын сыртқа аттап бастырмайды екен! Сондықтан оқуға әрең жиып отырған жас қыздарына әйел оқытушыны осы жақтан апаруға мұқтаж көрінеді. Оның үстіне сол кішкене қыздарын да ер оқытушыдан оқытуға қарсы болатындары тіпті көп дейді.

Менің қысылысым тіпті күшейді: «Оңтүстіктегі туысқандардың бұл санасы біздің жұрттың сондай ауруын қайта күшейтеді-ау енді! Оңтүстікке айдап жібереді екен деп, мұны естісе, қыздарын Үрімжідегі жоғары мектептерден оқытуға бұлар да қарсы шықпай ма!»– деген оймен шекемді уқалап отырып қалып едім.

– Ағай, осы қиыншылықтарымызды жоғары жаққа сіз бір айтып берсеңіз!– деді Тоқбайдың қалыңдығы. Осында «Шинжиаң газетінде» істейтін өз жігітінен де хал кеткенін сездіре жыламсырап күңкілдеді. – Сізден басқа сенеріміз қалмады!

– Айтамын қалқам, әрине айтамын. Бірақ, мына беталыстарына қарағанда пікірімді қабылдатармын деп мен де сене алмай қалдым!

– «Ашылу-сайрау» әрекеті жүріп жатыр екен. Сіз де сөйлейді деп естідік.

– Сендердің бұл істерің «Сайралып», одан жауап күтіп отыратын іс емес. Сайрарлықтай партиядан өтілген мәселе де емес. Бұл, жеке мәнсаптылардың ісі. Солардың өздерімен сөйлеселік. Бірер жылға бар деген жеріне барып тұрып, кейін арызданып, қызмет орындарыңды алмастырып алуларыңа да болады. Расында да бәрібір төңкерістік қызмет қой. Ал, егер жағдайларың бұған мүлде келіспейтіндей болса, өздеріңді оқуға жіберген аудандарыңа барып мәлімдеп, қызмет жауабын сол жерден күтерсіңдер. Бірақ асықпай ұзағырақ күтесіңдер.

– Оған бола ма, ағай?– деп жалт қарасты қыздар.

– Болмағанда, жерде қалатын білім бар ма, «тесік моншақтың жерде қалмайтынын» түсінгенде алтынның шірімейтіндігін түсінбейсіңдер ме!– дегенімде момын «балдыздарым» бір-біріне қарап жымың қағысты. – Мен де сөйлесіп, тіпті шегіне жете сөйлесіп көрейін. Көнбесе осы екі жолдың біріне жүре тұрыңдар, жыламай барыңдар!... Қайда болсаңдар да тапқан білімдеріңді нығайтып, артылта беруді ұмытпасаңдар болғаны, жеңіс сендердікі!..

Енді ғана жадырап, шай ішіп отырған үш қызды, түксиіп, кей бірі жылай кірген бес ұл қозғады. «Рахметтерін» еріндерімен, жүректегі шын алғыстарын отты көздерімен айтып шыға берді қыздар.

«Ұлдар» дегенім, мұрттары қастарына теңелген, өзіме тетелес студенттер еді. Бұлардың шырайы қыздардан бұзықтау көрінді. Қалпақтарын баса киіп, көздерін картоздарымен далдалап алса да ол әдептеріне мұрындары симай қоңқиып кетіпті. Жаңа ғана жұдырықтасып-тұмсықтасып келгендей, қып-қызыл. Дөрбілжіндегі оқушыларымнан екеуі бар, екеуі ілелік, бірі алтайлық, таныс жігіттер еді.

– Ағаларымыз бар деп арқа тұтып жүрсек, мүлде иесіз екеміз ғой, ағай!– деп өксіп-өксіп қалды Зарықбек атты оқушым.

– Не болды?– қатқыл үнмен сұрап қалдым да,– отырыңдар, отырыңдар! – деп отырғызып алып, қайта сұрап түсіндім. Бұлар да Оңтүстікке бөлінгендіктеріне наразылық арыз айта барып араздасып, айтысып қайтыпты.

Автономиясы құрысын бүйтіп зорекер сарттарға жем қылған!– деп жіберді, алтайлық Жақан. Айтысқан сөздерін баяндай келіп тіпті күйінді. –Жоғары мектеп бітірген оқытушы Оңтүстіктегі сарттарға керек болғанда Солтүстіктегі надан қалған көшпелі қазақтарға керек емес бе, Ақыметқан ағай осы жөніндегі пікірімізді естіп отырып, көмектеседі екен десек, бізге ақырды!

– Жанбағар көпшікші екен!– деп ілелік Шайзада күңк ете түскенде онымен бір жерлес Ақбай сол «көпшікшілдікті» Іле қазақ автономиялы облысына жалпыластыра жайды.

Дата добавления: 2015-06-04