Студопедия

КАТЕГОРИИ:


Архитектура-(3434)Астрономия-(809)Биология-(7483)Биотехнологии-(1457)Военное дело-(14632)Высокие технологии-(1363)География-(913)Геология-(1438)Государство-(451)Демография-(1065)Дом-(47672)Журналистика и СМИ-(912)Изобретательство-(14524)Иностранные языки-(4268)Информатика-(17799)Искусство-(1338)История-(13644)Компьютеры-(11121)Косметика-(55)Кулинария-(373)Культура-(8427)Лингвистика-(374)Литература-(1642)Маркетинг-(23702)Математика-(16968)Машиностроение-(1700)Медицина-(12668)Менеджмент-(24684)Механика-(15423)Науковедение-(506)Образование-(11852)Охрана труда-(3308)Педагогика-(5571)Полиграфия-(1312)Политика-(7869)Право-(5454)Приборостроение-(1369)Программирование-(2801)Производство-(97182)Промышленность-(8706)Психология-(18388)Религия-(3217)Связь-(10668)Сельское хозяйство-(299)Социология-(6455)Спорт-(42831)Строительство-(4793)Торговля-(5050)Транспорт-(2929)Туризм-(1568)Физика-(3942)Философия-(17015)Финансы-(26596)Химия-(22929)Экология-(12095)Экономика-(9961)Электроника-(8441)Электротехника-(4623)Энергетика-(12629)Юриспруденция-(1492)Ядерная техника-(1748)

Жиыны 6952000




Жиыны 5153000

Есептен ең бірінші кезекте кезеңнің басында даяр болуға дейін жасалуы аяқталған аяқталмаған өндіріс есептелетіні көрінеді, ал есепті кезең соңындағы аяқталмаған өндіріске есепті кезеңде өңделе бастаған өнім кіреді.

Енді өлшенген орташа өлшенім әдісін пайдаланып «У» процесі үшін өнім бірлігінің өзіндік құнын есептейміз.

«У» процесі – өлшенген орташа өлшенім әдісі:

Өзіндік құнның элементтері     Енгізілетін жэартылай фабрикаттардың өзіндік құны, теңге, Ағымдағы кезеңнің шығындары, теңге Жалпы өзіндік құн, теңге Даяр өнім, бірлік Жартылай фабрикаттардың балама бірліктері Баламалы бірліктердің жалпы саны Өзіндік құн,, бірлік./теңге
Өткен процестің өзіндік құны   (процесса «Х»)             247,6  
Материалдар           -     46,67  
Өңдеудің құны             74,28  
  Жиыны               368,55

 

Осыдан:

Аяқталмаған өндірістің өзіндік құны: теңге

Өткен процестің өзіндік құны

(247,6 бойынша 5000 бірлік) 1238000

Материалдар, теңге жоқ

Өңдеу құны (бірлік үшін 74,28 теңге бойынша 2500 бірлік) 185714

Даяр өнім (15000 по 368,55) 5528286

Бұрын атап көрсетілгендей, материалдар процесс 70% пайызға аяқталғанда қосылады. Біздің мысалда есепті кезеңнің соңында аяқталмаған өндірістің даярлық дәрежесі 50%-ды ғана құрады (5000 бірліктің 2500 бірлігі). Сондықтан есепті кезеңнің соңындағы аяқталмаған өндірістің құнына қосымша материалдардың ешқандай құны қосылмайды және баламалы шығару «0»-ге тең болады. Осы мысалда «Х» өнімінің өзіндік құны У«процесінің ағымдағы өзіндік құнына жатқызылған және «Өткен процестің өзіндік құны» жолы бойынша көрсетілген.

ФИФО әдісі. Осы әдіс бойынша бірінші кезекте ағымдағы кезеңде кезеңнің басындағы аяқталмаған өндіріс өңделуі тиіс (5000 бірлік) (3/5-і даяр 5000 бірлік немесе өңдеу жөніндегі шығындарды есептеуге арналған 3000 баламалы бірлік). Сондықтан кезеңнің басындағы аяқталмаған өндірістің өзіндік құны даяр өнімге жатқызылады. Кезең соңындағы аяқталмаған өндіріс запастары жасалуы есепті кезеңде басталған жаңа өнімнің өндірісі кезінде пайда болады деп саналады.

«Х» және «У» процестері бойынша өнімнің өзіндік құнын есептеген кезде ФИФО әдісін пайдаланудың тәртібін қарастырайық.

 

«Х» процесі – ФИФО әдісі.

Өзіндік құнның элементтері   Кезеңнің шығындары, теңге Даяр өнім (бірлік/минус кезең басындағы жартылай фабрикаттардың баламалы бірліктері Кезең соңындағы жартылай фабрикаттардың баламалы бірлігі Аығмдағы кезеңдегі баламалы бірліктердің жалпы саны Өнім бірлігінің өзіндік құны, теңге
Материалдар 1800 000 (14000-5000)      
Өңдеу құны 2033 000 (14000-3000)     131-16
Жиыны 3 833 00       251-16

 

Осыдан:

Даяр өнімнің өзіндік құны: теңге Кезеңнің басындағы жартылай фабрикаттар 1320 000
Материалдар (1 бірлік үшін 120 теңгеден 9000 бірлік) 1080 000
Өңдеудің құны
(1 бірлік үшін 131-16 теңгеден 11000 бірлік) 1442780

Келесі «У» процесіне жіберілетін

барлық даяр өнімнің өзіндік құны 3842780

Кезең соңындағы аяқталмаған өндіріс:

Материалдар (1 бірлік үшін 120 теңгеден 6000 бірлік) 720 000
Өңдеу құны (1 бірлік үшін 131-16 т. 4500 бірлік) 590220
1310220
Барлығы 5153,000

Осы есептен өнім бірлігінің орташа өзіндік құны кезең ішінде жасалған бірліктің баламалы санына бөлінген ағымдағы кезеңнің шығындарынан анықталатыны көрінеді. Бұл санға өткен кезеңде кірген кезеңнің басындағы аяқталмаған өндірістің баламалы бірліктері кіреді. Сондықтан кезеңнің басындағы аяқталмаған өндірістің өзіндік құны өнім бірлігінің өзіндік құнының есебіне крімейді, ол даяр өнімнің өзіндік құнына тікелей қосылады.

Кезең соңындағы аяқталмаған өндірістің өзіндік құны аяқталмаған өндірістің баламалы бірліктерінің санын ағымдағы кезеңдегі өнім бірлігінің орташа өзіндік құнының мөлшеріне көбейту арқылы анықталады.

«У» процесі ФИФО әдісі.

    Өзіндік құнның элементтері   Кезеңнің шығындары, теңге Даяр өнім (бірлік/минус кезең басындағы жартылай фабрикаттардың баламалы бірліктері Кезең соңындағы жартылай фабрикаттардың баламалы бірлігі Аығмдағы кезеңдегі баламалы бірліктердің жалпы саны Өнім бірлігінің өзіндік құны, теңге
«Х» өткен процесінің өзіндік құны   (15000-4000) = 11000     240-17
Материалдар 400 000 (15000-4000) = 11000 -   36-36
Өңдеудің құны 800 000 (15000-3200) = 11800     55-944
Жиыны   - - - 332.474

 

Осыдан:

Даяр өнімнің құны: теңге

Кезеңнің басындағы жартылай фабрикаттар

(12000 000+300 000+500 000) 2000 000
Өткен қайта бөлістің құны
(1 бірлік үшін 240-17 бойынша 11000 бірлік) 2641920
Өңдеудің құны
(55-тен 11800 бірлік =1 бірлік үшін 9430) 660 190
Материалдар (1 бірлік үшін 36-36 бойынша 11000 бірлік) 399960

Жиыны 5702070

Кезең соңындағы аяқталмаған өндірістің

өзіндік құны:
Өткен кезеңдегі құн
1 бірлік үшін 240-17 5000 бірлік) 1200.850
Материалдар жоқ
Өңдеудің құны

(1 бірлік үшін 55-9440 бойынша 2500 бірлік) 139860

Жиыны 1340710

Барлығы (5042780+2000 000) 7042786

 

Осы есепте кезеңнің басындағы аяқталмаған өндірістің даярлық дәрежесі– 80 % (4/5), өндірістің 70 %--ы аяқталған кезде материалдар қосылады. Сондықтан материалдардың құны кезең соңындағы аяқталмаған өндіріске жатпайды, даяр өнімнің құнына қосылады.

Өткен процестің құны (3842780) деп Х процестің У процесіне көшірілген даяр өнімінің өзіндік құны аталады.
ФИФО әдісімен анықталған өнімнің өзіндік құны мен өлшенген орташа өлшенім әдісімен анықталған өзіндік құнның арасындағы айырмашылық запастардың мөлшері мен енгізілетін ресурстардың бағасы айдан-айға сирек өзгеретін жағдайда шамалы ғана болады. Іс жүзінде орташа өлшенім әдісі көп қолданылады.

 

 

7.1.5 Баламалы өнім шығару мен нормативтік ысырап

Нормативтік ысырап өнімнің өзіндік құнына кіреді. Бұл жағдайда егер нормативтік ысырап өндірістік процестің бастапқы кезеңінде орын алса, онда ысырап аяқталмаған өндіріс пен тауарлық өнім шығарудың арасында бөлінеді. Егер ысырап өндірістік процестің соңғы сатысында орын алса және техникалық бақылауда анықталса, онда ысырап даяр өнімнің өзіндік құнына жатқызылады. Әдетте нормативтік ысырап өндірістік соңғы сатысында бақылау тексеріс кезінде орын алады деп саналады. Сондықтан нормативтік ысырап есепті кезеңнің соңындағы аяқталмаған өндіріске жатқызылмайды.

Айтылғанды 4 мысалында қарастырамыз.

Кезеңнің басында аяқталмаған өндіріс запастары жоқ бөлімше өндіріс процесіне 2000 өнім бірлігін енгізеді; 1500 бірлік өңдеуі толықтай аяқталған және 1000 ақауға жатқызылған (барлық ысырап нормативтік). Ысырап өндірістің соңғы сатысында анықталған, материалдардың құны – 300 000 теңге (барлық материалдар процестің басында енгізіледі). Өңдеудің құны 216 000 теңгені құрайды. Өнім бірлігінің өзіндік құнын анықтау үшін ведомость жасайық.

7.4-кесте. Өнім бірлігінің өзіндік құнын анықтау ведомосі

 

Өзіндік құнның элементтері   Жалпы құн,, теңге Даяр өнім, бірлік Нормативтік ысырап, бірлік Жартылай фабрикаттардың баламалы бірліктері Баламалы бірліктердің жалпы саны Өнімнің 1 бірлігінің өзіндік құны
Материалдар 300 000          
Өңдеудің құны 216 000          
  516 000          

 

Осыдан:

1. Аяқталмаған өндірістің құны: теңге


Материалдар (1 бірлік үшін 150 бойынша 400 бірлік) 60 000

Өңдеудің құны (1 бірлік үшін 120 бойынша 200 бірлік) 24000

Жиыны 84000

2. Даяр өнім (1 бірлік үшін 270 бойынша 1500 бірлік) 405000

3. Нормативтік (1 бірлік үшін 270 бойынша 100 бірлік) 27000

Жиыны 432000

барлығы 516.000

Нормативтік ысыраптың құны бөлінгеннен кейін нормативтік ысырап ескерілген даяр өнімнің бірлігінің өзіндік құны 288 теңгені құрады (432000:1500 бірлік).

Егер нормативтік ысырапты аяқталмаған өндіріс пен даяр өнімнің арасында бөлетін болсақ, онда есепті былайша жасауға болады.

Өзіндік құнның элементтері Жалпы өзіндік құн, теңге Даяр өнім, бірлік Жартылай фабрикаттардың баламалы бірліктері Баламалы бірліктердің жалпы саны 1 өнім бірлігінің өзіндік құны, теңге
Материалдар 300,000       157,895
Өңдеудің құны 216,000       127,06
- 516 000 - - - 284,955

 

 

Осыдан:

1. Аяқталмаған өндірістің құны: теңге
Материалдар (1 бірлік үшін 157 895 бойынша 400 бірлік) 63158
Өңдеудің құны (1 бірлік үшін 127-06 бойынша 200 бірлік) 25412

Жиыны 88570

2. Даяр өнім (1 бірлік үшін 284,955 бойынша 1500 бірлік) 427 430 Барлығы 516000

Ескерту*: Нормативтік ысырап аяқталмаған өндірісі пен даяр өнімнің арасында бөлінетіндіктен, кестеге нормативтік ысыраптың саны кірмеген.

7.1.6 Баламалы өнім шығару мен нормативтіктен тыс ысырап

Нормативтіктен тыс ысырап кезеңнің шығындары ретінде пайда мен залалдың есебіне жатқызылады, мұны 5 мысалда қарастырамыз.

5 мысал:

Кезеңнің басында аяқталмаған өндірістің запастары нөлге тең өндірісте өндірісі басталған 2000 өнім бірлігі бар, 1500 бірлік толықтай жасалған, 300 өнімнің 30%-ы жасалып біткен, 3200 бірлік ақауға жатқызылған (100 бірлік нормативтік ысырапты, 4100 нормативтіктен ысырапты құрайды). Ысырап өндіріс процесі аяқталғаннан кейін анықталған. Материалдардың құны 300 000 теңгені құрайды (барлық материалдар өндірістің басында пайдаланылған). Өңдеудің құны– 214 800 теңге.

Өнім бірлігінің өзіндік құнының калькуляциясын былайша көрсетуге болады:

Өзіндік құнның элементтері Жалпы құн, теғңге Даяр өнім, бірлік Нормативтік ысырап, бірлік Нормативтіктен тыс ысырап, бірлік тери, ед. Жартылай фабрикаттардың баламалы бірліктері Эквивалентные единицы из полуфабрикатов Балалы бірліктің жалпы саны 1 өнім бірлігінің өзіндік құны
Материалы 300 000            
Стоимость обработки 214 800       90 (300 х 30%)    
  514 800            

Осыдан:

1. Аяқталмаған өндірістің құны: теңге
Материалдар (1 бірлік үшін 150 бойынша 300 бірлік) 45000
Өңдеудің құны (1 бірлік үшін 120 бойынша 90 бірлік) 10800

Жиыны 55800

2. Даяр өнім (1 бірлік үшін 270 бойынша 1500 бірлік) 405 000
3. Плюс нормативтіктен тыс ысырап

(1 бірлік үшін 270 бойынша 100 бірлік) 27000 Барлығы 514 800

 

7.1.7 Кешенді өндіріс өнімі мен қосалқы өнімнің шығыны және өзіндік құнының калькуляциясын есептеу

Кешендіге терең өңдеу процесінде бір шикізат түрінен негізгі және қосалқы өнімнің бірнеше түрі шығатын өндірістер жатады. Мысалы, шикі мұнайдан өңдеуден бензин, керосин және т.б., ал сүтті өңдеуден сүт, қышқыл өнімдер, май және т.б. алынады.

Бір уақытта өндірілген және әрқайсысы сатылатын әр түрлі өнімдер бірге өндірілген деп аталады. Негізгі өнімдердің өндіріс процесінде қосалқы өнімдер пайда болады. Қосалқы деп басқа өнімдермен біруақытта өндірілетін, алайда сату бағасы басқаша анықталатын өнімдер аталады. Олардың сату бағасы бірге өндірілетін өнімдерді сату баағсынан төмен болады.

Бірге өндірілетін және қосалқы өнім өндіретін салалардың мысалына химия, мұнай өңдеу, тау-кен, ұн, сүт, ет және басқа да өнеркәсіп салаларын жатқызуға болады.

Әдетте бірге өндірілетін және қосалқы өнімдерді өндірістік процестің бөлу нүктесі деп аталатын белгілі бір мезетіне жеткенге дейін сәйкестендіру әркезде мүмкін болмайды.

Еңбек шығындары мен үстеме шығыстар
А негізгі өнімі
Шикізат
Бөлу
нүктесі

 

 


7.2-сурет. Бірге өндірілетін және қосалқы өнімдердің негізгі құралдар өндірісінің процесі

 

Кейде барлық өнімдер біруақытта, мысалы, ет-май өндірісінде: ет пен қосалқы өнімдер, ал кейде өндірістік процестің әр түрлі мезетінде бөлінеді. Сондықтан бөлу нүктесіне жеткенге дейін шығындарды жеке өнімдерге жатқызуға болмайды. Бөлу нүктесінен кейін құрамдас өнімдерді одан әрі өңдеуге немесе сатуға болады. Егер өнімдер одан әрі өңдеуге жіберілсе, онда өнімді одан әрі өңдеумен байланысты шығындар тиісті өнімдерге жатқызылады.

7.2-суретте бірге өндірілетін және қосалқы өнімдерді жасау процесінің оңайлатылған схемасы көрсетілген. Суреттен бөлу нүктесінде «А» және «Б» негізгі өнімдері мен «В» қосалқы өнімі пайда болатыны көрінеді. Бөлу нүктесіне жеткеннен кейін кейінгі өңдеу шығындары бірге өндірілетін өнімдердің өзіндік құнына қосылады. Қосалқы өнімдер кейде қосымша өңделеді. Біздің мысалдағы «В» қосалқы өнімі бөлу нүктесінен кейін одан әрі өңделмей сатылады. Бөлу нүктесіне жеткеннен кейінгі өңдеу шығындары бірге өндірілетін өнімдердің арасында бөлінуге тиіс. Кешенді (жалпы) шығыстарды осы өнімдерді арасында бөлудің келесі екі санаты қолданылады:

1. Табиғи көрсеткіштердің (салмақ, көлем және т.б.) көмегімен есептелген кешенді шығасылар жататын әр бір жеке өнімнен түсетін кірісті өлшеу әдістері.

2. Кешенді шығыстарды өнімдерді нарықтық құнына сәйкес бөлу негізінде өтеу мүмкіндігін өлшеу әдістері.

Кешенді шығасылар «Г» өнімі - сату бағасымен қоса 400 бірлік

1 бірлігі 2550 теңге

3600 000 теңге

«Д» өнімі- сату бағасымен қоса 800 бірлік

1 бірлігі 2250 теңге


«Е» өнімі- сату бағасымен қоса 1200 бірлік

Бөлу нүктесі 1 бірлігі 1250 теңге

 

7.3-сурет. Кешенді шығасыларды бөлу

 

7.3-суретте бөлу нүктесінде Г, Д және Е өнімдері даяр болып табылады. Кешенді (жалпы) шығындарды олардың арасында бөлу керек.

Шығындарды бөлудің табиғи көрсеткіштерді пайдалану әдістерінде оларды өндірістің көлеміне пропорционал бөлу қарастырылады. Әр бір өнім бірдей кіріс әкеледі деп болжанады, сондықтан олардың өндірісіне жұмсалған шығындар әр бір өнімге оның өндірісінің көлеміне пропорционал жатқызылуға тиіс. Осы әдісті пайдаланған кезде шығындарды былайша бөлуге болады:

 

 




Поделиться с друзьями:


Дата добавления: 2015-06-27; Просмотров: 855; Нарушение авторских прав?; Мы поможем в написании вашей работы!


Нам важно ваше мнение! Был ли полезен опубликованный материал? Да | Нет



studopedia.su - Студопедия (2013 - 2024) год. Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав! Последнее добавление




Генерация страницы за: 0.066 сек.