Гаметаларды in vivо культивирлеу 1 страница

Гаметогенез – жыныс жасұшалардың даму кезеңі, диплоидтық жыныс жасұшалардың гаплоидтық дифференциалданған ұрғашы (жұмыртқа жасұшасы) және еркек (сперматазоид) жыныс жасұшаларына аусу үдірісі. Жыныс түрлеріне байланысты гаметогенезды сперматогенезге және оогенезге бөледі.

Сперматогенез төрт кезеңнен тұрады: көбею, өсу, пісу, қалыптасу, ал оогенез үш кезеңнен тұрады: көбею, өсу, пісу.

1. Көбею кезеңі (гониялар – сперматогониялар, оогониялар). Алғашқы жыныс жасұшалардың саны митоз арқылы өседі. Гонияларға ауысып, олар өзгереді: үлкейіп, домалақша қалыптасып, белсенді көбейеді (пролиферация). Гоний қабыршықтарының өткізу қабілеті жоғары болып, олардан өткен қоректік заттар жасұшалар бөлінгенде қуат көзі болып жұмыс істейді. Сүтпен қоректенетін ұрғашылардың көбісінде оогонийлердің пролиферативтік белсенділігі туу алдында тоқтайды, еркектерде – жыныс пісу кезеңде тоқтайды.

2. Өсу кезеңі (гоноцит –І қатарлы сперматоцид немесе ооцит) І қатар – мейоздың бірінші бөліну үдірісі. Өсу кезеңінде жыныс жасұшалары бөлінбейді. Сорылып алынатын қоректік заттар цитоплазмамен ассимиляцияланып жасұшалардың белсенді өсүіне көмектеседі. І қатарлы ооциттермен салыстырғанда І қатарлы сперматоцидтердің көлемі аса өспейді.

Ооциттерде екі өсу кезең айырады: превителлогенез(цитоплазматикалық өсу) және вителлогенез (трофоплазматикалық өсу).

Превителлогенез – ақырын өсу кезеңі, оогониялар мейозға кіргеннен басталады. Ооцит өзінің РНҚ, ақуыз, басқа компоненттерінің синтезі арқылы өседі. Ядроның және цитоплазманың салмағы тепе теңді өседі.

Вителлогенез – тез өсу кезеңі, цитоплазмада белсенді үдірістер өтіп, ядролық-цитоплазмалық салыстыру өзгереді (1:6 бастап 1:550 дейін). Сырттан қоректік заттар түсу арқылы цитоплазманың салмағы өседі.

І қатарлы ооцит өскенде органеллалар (рибосома, митохондрия), қоректік заттар (ақуыз), қуат көздері жиналады. Ооциттің көлемі өседі.

3. Пісу кезеңі (сперматид, ІІ қатарлы ооцит) Осы кезеңде жасұша екі рет бөлінеді. Ооциттердің пісүі жануарларда жыныс жасына келгенде басталады. Ооциттердің пісүі сиырларда және шошқаларда - 40 сағат, қойларда және ешкілерде – 25 сағат.

4. Қалыптасу кезеңі (сперматазоид). Домалақша келген жасұша – сперматида – сперматазоидты сипаттайтын морфологиялық қасиеттерін алады. Қалыптасқан кезде сперматиданың домалақша келген ядросы тығыздалып, жасұшаның алдынғы жағына жылжиды. Гольджи кешені ядроға жылжып тығыздалған түйіршік – акробласт – жаратады. Акробласт үлкейіп болашақ сперматазоидтың басын қаптайды.

Акробласттың ортасында акросома қалыптасады. Акросома – фермент гиалуронидазаға бай тығыз дене. Ядроға қарсы полюсқа центросома жылжиды. Центросоманың дисталды центриолясынан жгутик, кейіннен сперматазоидтың құйрығы қалыптасады. Проксималды центриоля ұрықтандырғанда зиготаға түсіп оның бөлінүіне қатысады. Центриолялармен қоршалған цитоплазма бөлімі мойыншаны қалыптастырады.

Дисталды центриоль екі бөлімге бөлінеді: алдынғы және артқы. Дисталды центироляның алдынғы бөлімінен құйрықтың білік жіпшесі өсіп шығады. Дисталды центриоляның артқы бөлімі жүзік тәрізді болады. Сперматиданың артқы бөлімінің цитоплазмасының құрамында митохондриялар және гликоген болады. Жасұша ұзарып сперматазоид қалпы пайда болады.

Гаметаларды ұрықтандыруға арналған физиологиялық жағдайлар

Жаңа ағза жаратылу үшін керекті жағдайлар – жұмыртқа жасұшасы және сперматазоид қосылып, ата-ананың нәсілдік қасиеттерін біріктіріп алу. Гаметалардың ұрықтануы ұрғашы жануарлардың жыныс мүшелерінде өтеді, фаллопий түтігінің ампуласында. Ұрықтану физиологиялық жағдайлар – олар:

1) жыныс акті – сперматазоидтер ұрғашының жыныс мүшелеріне түсу үшін;

2) сперматазоидтердің қозғалыс жігерлігі – сперматазоидтер фаллопий түтігінің ампуласына жету үшін;

3) сперматазоидтерді іріктеу – биологиялық толық төл алу үшін;

4) ұрғашының гормоналдық мүмкіншілігі – ұрықтануға жарамдығын анықтау үшін.

Гаметалардың ұрықтану жеріне жылжу. Овуляциядан өткен жұмыртқа жасұшасы іштің ішінде бос күйінде жатады. Жұмыртқа жасұшасы ұрықтанатын жеріне жылжу үшін келесі жағдайлар болу керек:

1. Фолликулярлық жасұшалармен қапталған жұмыртқа жасұшалардың фаллопий түтігінің кірпікшелерімен қарым қатнасуы. Овуляция кезінде кірпікшелердің жігерлігі стероидтық гормондармен реттеледі.

2. Фаллопий түтігінің воронкасына жылжығанда ана бездер қозғалып туру керек.

3. Жұмыртқаларды жұргізетін түтіктердің былшық етті қабыршығы иреленіп қысқартылып туру керек.

Жұмыртқа жасұшасы ұрақтанатын жерге бір неше минуттан кейін жетеді, мысалы, мысықтарда және үй қояндарда 6-15 минутта, шошқаларда – 45 минутта. Осы кезеңде жұмыртқа жасұшаның қабыршығы ыдырап жасұша ұрықтануға дайын болады.

Жануарларда жыныс актінде сперма сарпайға (үй қояндар, күйіс қайтаратындар, маймылдар) және жатырдың ішіне (шошқалар, иттер, тышқандар) түседі. Жыныс актінде еркек малдан бөлініп шығатын суйықтықты эякулят деп атайды. Эякуляция кезеңінде бөлініп шығатын сперманың құрамында сперматазоидтер, жыныс бездердің секреттері болады.

Ұрғашылардың жыныс мүшелерінен жылжығанда сперматазоидтер бір неше кедергілермен кездеседі, сондықтан олардың жылжу белснділігі төмендейді.

Бірінші кедергі – сарпайдың бактерицидтық қасиеттері бар табиғи қышқылдығы. Жыныс актінің басынан 5-10 сек. өткенде қышқылдық 4,3 бастап 7,2 дейін жетеді. 30 минутта сарпайдың түтігінен сперматазоидтер 1,5-4 мм/сек жылдамдығымен өтеді (сперматазоидтердің тез жылжу фазасы).

Ақырын жылжу фазасында сперматазоидтер малту қозғалыспен жатырдың мойын жағына өтеді. Осы жерде кілегейлі суйықтық бар, сондықтан сперматазоидтердің көбісі отырып қалады.

Үшінші кедергі – фаллопий түтікшелеріне кіретін жер. Осы жерде сперматазоидтер өздерінің белседілігі арқылы, жатыр түтігінің былшық еттерінің қысқару көмегімен, суйықтықтың ағынымен жылжиды.

Сперматазоидтердің ұрықтандыру мүмкіншілігі 24-48 сағат, қозғалуға мүмкіншілігі 4 тәүлікке дейін сақталады.

Гаметалар in vivo ұрықтану

Гаметалар ұрықтану – сперматазоид және жұмыртқа жасұшасы қосылып, кариогамия жаратылып, зиготаның көмегімен жаңа ағза жаратылу үдіріс.

Ұрықтануда үш кезең айырады: гаметалар жақындау, белсендену және кариогамия.

1. Гаметалар жақындау. Сперматазоидтың жұмыртқаға жақындауы келесі себепкер шарттардың көмегімен өтеді: ұрықтануға дайындық, сперматазоидтердің саны ұрғашылардың жыныс жасұшаларымен салыстырғанда көп болу, жұмыртқа жасұшаның мөлшері үлкен болу. Жұмыртқа жасұшалары және сперматазоидтерұрықтануға керекті гамондарды жаратады. Гамондар – химиялық заттар, гаметалардың жақындап қатнасуына көмектесетін. Гамондардың екі түрі болады: гиногамондар – жұмыртқа жасұшаның гамондары, андрогамондар – сперматазоидтердің гамондары.

Ұрғашылардың жыныс жолдары сперматазоидтердің ұрықтандыру күштерін белсендетеді (фаллопий түтіктерінің, жатырдың, сарпайдың секреттерінің көмегімен). Осы реакцияны капацитация деп атайды.

Сперматазоидтің ұрықтандыру қабілеті оның жұмыртқа жасұшаның қабыршығынан өтіп кететін мүмкіншілігімен белгіленеді. Сперматазоид сәүлелі жүзіктің жасұшаларынан және zone pellucidтен өтіп жұмыртқа жасұшаның плазматикалық қабыршығымен қарым қатынасқа кіреді. Ұрықтандыру үшін сперматазоид акросомдық реакциядан өту керек, ал осы реакция өту үшін капацитация керек.

Капацитация кезінде сперматазоидте ақуыздың құрамындағы заттары өзгеріп, акросомалдық реакцияда ерітетін ферменттер көп шығарылады; қозғалыс белсенділік көтеріледі (гипербелсенділу).

2. Жұмыртқа жасұшаның белсенділуі. Жұмыртқа жасұшаның белсенділуі акросомдық реакцияның төртінші кезеңінен басталады. Сол кезде сперматазоид жұмыртқаның сыртына тиеді. Белсенділуден кейін басталатын өзгерістер алғашқы, екінші, үшінші түрлеріне бөлінеді.

Алғашқы өзгерістер. Сперматазоидтің қабыршығы жұмыртқа жасұшаның қабыршығына еңгізілгенде, жұмыртқа жасұшаның ішіне натрий иондары кіре бастайды. Жұмыртқа жасұшаның қабыршықты потенциалы терістен (-60 - -28 мВ) оңға (+10 - +8 мВ) ауысады. Осындай жағдай 20 минут ұсталып, қабыршық «ағынды» болып, полиспермия жағдайға қарсы кедергілер тұдырылады.

Екінші өзгерістер. Белсенділік үдіріс басталып 10 секунд өткеннен кейін жұмыртқа жасұшаның цитоплазмасында жасұша ішіндегі қордан кальций иондары босатылып шыға бастайды.

Кальций босатылу белсенділікті тездетеді. 60 секундтан кейін кальций иондарының шоғырлығы төмендеп алғашкы деңгейіне жетіп кортикалды түйіршіктердің экзоцистозы басталады.

Осы реакциялардың қортындысында 1 минут аралықта ұрықтандыру қабыршығы жаратылып цитоплазманың үстінен бөлінеді. Осы кезде жаратылған құыс суйықтығымен бірге превителлиндік кеңістік деп аталады.

Осыдан басқа жасұша ішіндегі рН 6,6 дан 7,2 дейін көтеріледі. Н иондары бөлініп шығып натрий иондары жойылады. Осы өзгерістерде екі физиологиялық үдірістер қамтамасыз етіледі: біріншіден, жұмыртқа жасұшасына басқа сперматазоидтер кіре алмайды және, екіншіден, ұрықтың дамуының бірінші кезеңдері басталады.

Үшінші өзгерістер. Жұмыртқа жасұшасынан цитостатикалық ақуыз бөлініп шығып, мейоз басталады. Жұмыртқа жасұшасында хромосомалар екі топқа айырылып, бір топ полярлы денеге өтіп, екінші топ жұмыртқада қалып, ұрғашы пронуклеус жаратады. Екінші полярлы дененің бөлініп шығуы мейоз фазасын аяқтайды.

Ұрықтарды in vivo культивирлеу

Тіркелу алдындағы даму – даму кезең. Осы кезеңде зигота ұрықтандырылған жерден (фаллопий түтігінің ампуласы) репродукция жолдан тіркелу орнына (жатырдың мүйізшесі немесе денесі) бір неше бөлінуден өтіп бластула жаратып барады.

Зигота – ұрықтандырылған жұмыртқа жасұшасы. Зиготаның дамуының екі кезеңін айырады: екі пронуклеус кезеңі (кариогамияға дейін) және піскен зигота кезеңі (кариогамиядан кейін).

Пронуклеустердің кезеңіндегі біржасұшалы ұрық. Пронуклеустер ұрықтандырудан кейін 1,5-2 сағат өтіп қалыптасады.

Кариогамия (гаметалардың екеүінің ядролық материалының бірігуі) жұмыртқа жасұшасы толық пісіп жеткенде басталады. Осы ұрықтанудың ақырғы кезеңі.

Екі пронуклеус кезеңінде ата ананың нәсілдік белгілері жұмыртқа жасұшаның цитоплазмасында әлі бөлек орналасады. Кариогамидан кейін 6-10 сағатта зигота «пісу» кезеңіне өтеді. Осы кезең 10-12 сағатқа созылады. Осыдан кейін бірінші бөліну басталады.

Бөліну – зиготаның бластомераларға бөлінуі. Митотикалы бөліну қортындысында зигота бөлініп бластомералардың көп саны жаратылады. Осыдан кейін құысы (бластоцель) бар бластула жаратылады. Бластула жаратылу бөліну үдірісін тоқтатып гаструляция басталады.

Ұрықтың тіркелу жеріне жылжуы. Жануарлардың ұрығының бөлінуі фаллопий түтігінен жылжығанда өтеді. Ұрық ұрықтану жерінен тіркелу жеріне дейін жылжып барады ірі қара малда 7-8 (морула), жылқыларда 5-7 (морула – бластоциста), қойларда 4-5 (алғашқы морула), шошкаларда 2-3 (8-16 бластомералық ұрық) күн.

Жатырдың түтіктерінің суйықтығы дамып жатқан ұрықты қоректендіреді.

Ұрықтандырылмаған жұмыртқа жасұшалардың мөлдір қабыршығы жұмсарып ыдырап кетеді. Сперматазоидтер жыныс жолынан нейтрофилдармен жойылып шығарылады.

Сиырларда ұрық 22 күнде, қойларда 15 күнде, шошқаларда 13 күнде, жылқыларда 37 күнде тіркеледі.

№ 4 Дәріс

Ересек организмнің бағаналы клеткалары. Бағаналы клеткалады қолданудың артықшылықтары

Мазмұн: Жануарларды іріктеп аналарды таңдап алу. Ұрғашы-донорлардың суперовуляциясы.Суперовуляцияның мөлшері және деңгейі. Жануарлардың түрлеріне байланысты суперовуляция қоздыру әдістері.Күйіт синхронизациясы.Ұрғашы-донорларды ұрықтандыру.

Жануарларды іріктеп аналарды таңдап алу

Жасаушы еркек малдарды және ұрғашы- донорларды іріктеу.

Малшаруашылықта донорлардың және жасаушылардың алдында қойылған талаптар өте жоғары, неге десек осы жануарлардан биотехнология әдістерінің көмегімен генотиптері жоғары бағалы ұрықтарды алады. In vitro жасұшалы жұмыстардың көмегімен келесі талаптар орындалады:

1) экстракорпоралдық ұрықтандыруда - керекті жынысы бар жануарларды алу;

2) биокөшіруде - клондалған жануарларды алу;

3) трансгенозда - биохимиялық және зоотехникалық көрсеткіштері ерекше жануарларды алу;

4) трансплантацияда - жануарлардың бағалы генотиптерін тездетіп көбейту;

5) криоконсервацияда - гаметалардың және ұрықтардың банктерін ашу;

6) жануарлардың экспортында және импортында - гаметалардың және ұрықтардың деңгейінде алмасу.

Жануарлардың келесі ерекшіліктері іріктеу жұмыстарында шарт болады: биологиялық (түр, тұқым, жас), физиологиялық (ден саулық, көбею процесстеріне жарамдылық), зоотехникалық (өнімділік).

Биотехнология әдістерімен жұмыс атқаруға келесі жануарлар жарамды:

1. Бағалы генотиптері бар, ұрпақтарының сапасы тексерілген, зоотехникалық талаптарға сәйкес элита және элита-рекорд класстарына жататын.

2. Физиологиялық дені сау, инфекциялық ауруларға жоғары төзімді, көбею үдірістеріне қатысатын мүмкіншіліктері жоғары.

3. Бір тұқымға жататын.

4. Физиологиялық пісіп жеткен.

Реципиенттерді іріктеу. Аналарды таңдау: ана-донор және ана-реципиент.

Трансплантталған ұрықтарға қатысты аналар болады - биологиялық (ұрғашы-донор) және физиологиялық (ұрғашы-реципиент). Малшаруашылықта ұрғашы-донорлар генетикалық бағалы ұрықтарды алу үшін керек, ал ұрғашы-реципиенттер еңгізілетін ұрықтарға физиологиялық, иммунологиялық, биохимиялық өсу және даму себепкер шарттарына жағдай тұдырады (реципиент - табиғи инкубатор).

Ұрғашы-реципиенттердің іріктеу жұмыстары 3 кезеңнен тұрады:

1. Физиологиялық пісіп жеткен ұрғашылырды пайдалану үйірден алып дайындау.

2. Ұрғашыларды (қозу кезеңдері донор-ұрғашылардың қозу кезеңдерімен сәйкес келетін) іріктейді.

3. Донорлардан жуылып алынған биологиялы толық ұрықтардың санына сәйкес керекті реципиенттердің санын алады.

1 кезең. Реципиенттерді пайдалану үйірден іріктеп алу.

Осы кезеңде реципиенттерге келесі талаптар қойылады:

Зоотехникалық талапар - екінші сортқа жататын, орташа немесе төмен өнімділік көрсеткіштері бар. Реципиенттер негізгі түрде екінші классқа жату керек. Неге десек, малшаруашылықта ұрықтарды транспланттау әдістерін ең бірінші аз уақытта өнімділігі төмен ұрғашылардан қалай болсада көбірек генетикалы жоғары бағалы төлді алу үшін қолданады. Осындай әдіс жоғарыөнімділі жануарлардың тез көбеюіне көмектеседі.

1. Ден саулығына байланысты - физиологиялық сау, ауруларға төзімді, көбеюге жарамдылық қасиеттері жақсы.

2. Жасы - физиологиялық пісіп жеткен ұрғашылар.

3. Ұрғашы-реципиенттерге қандай тұқымға жататыны маңызды емес.

Сонымен, реципиенттерге жататын физиологиялық пісіп жеткен, пайдалану үйірге кіретін ұрғашылар. Бір донорға 50 - 60 реципиентерді дайындайды. Ұрғашы-реципиенттер эксерименттен 1,5 - 2 ай бұрын азықпен әр түрлі минералдық қоспалармен витаминдерді алады.

2 кезең. Ұрғашы-реципиенттерді қозу белгілеріне сәйкес іріктеу.

Осы кезеңде ана-реципиенттердің және ана-донорлардың арасында жыныс циклы сәйкес келетін жануарларды таңдайды. Бұл негізгі шарт.

1. Донорлардың жыныс циклы дайындалған реципиенттердің жыныс циклына сәйкес келу керек. Қозу жағдайындағы ұрғашыларды табу үшін күйіт іздеуші еркек малдармен қолданады. Аналарды дайындағанда екі әдіспен қолданады, біріншіде, реципиенттерді табиғи циклдың көмегімен табады (қойларда), ал екіншіде, гормондық препараттармен қолданып донор және реципиенттер арасында қозу үдірісін сәйкестіреді (ірі қара малда).

2. Бір ұрғашы донорға 5 – 7 (10) реципиенттерді дайындайды. Реципиенттерді дайындағанда жануарлардың түрін және тұқымын есепке алады.

3 кезең. Биологиялық толық ұрықтардың санына байланысты реципенттерді іріктеу. Реципиенттердің және ұрықтардың арасында физиологиялық байланыс болу керек. Осы байланыс сипатталады:1) сары дененің даму кезенімен; 2) жатырдың даму кезенімен; 3) ұрықтың даму кезенімен.

Реципиенттерді іріктеу үдірісінде бір кезеңнен екінші кезенге көшкенде реципиенттердің саны азаяды. Бірінші кезеңнің жұмысына дайындалғанда 30 – 50 реципиент алады, екінші кезеңге – 5 – 7 (10), ал үшінші кезеңде 3 – 5 (7) реципиент алынады.

Ұрғашы-донорлардың суперовуляциясы

Суперовуляция – экзогормондардың көмегімен бір жыныс циклда ана бездің қосымша фолликулаларының өсүін және дамуын ынталандыру. Бір циклда қосымша овуляцияның саны осы жағдайда 0 – 45 болады. Ағза өзінің ішіне кірген гормонға оң және теріс реакциямен жауап береді.

Ана бездердің оң реакциясында овуляциялардың саны 3 – 45 болады. Теріс реакцияда ана бездің реакциясы келесі болады:

1. Овуляция болмайды.

2. Ана бездерде өзгерістер болады (мысалы, ісіктер пайда болады).

Фолликулалар ағзаға гонадотропин гормоны еңгізілгенде 4-5 күннен кейін пісіп жетеді. Ауылшаруашылық жануарлардан гормондарға жақсы жауап береді сиырлар, қойлар, шошқалар; жылқылардың гормондарға жауап берүі күрделі.

Малшаруашылықта суперовуляция әдісінің жетістіктері:

1. Генотиптері бағалы жануарлардың фолликулаларының қосымша сандарының өсүін және пісіп жетүін қолдану.

2. Суперовуляциялық фолликулогенездің көмегімен, біріншіден - ұрғашы-донорларды ұрықтандырғанда бағалы зиготаларды алуға болады, екіншіден, - жануарлардың бағалы генотиптерін тездетіп көбейту үшін ұрықтарды транспланттау әдістерімен қолдануға болады.

3. Жануарлардың ұрғашыларының репродуктивтық қасиеттерін фолликулогенез, оогенез, ұрықтану көмегімен ашып зерттеу.

Суперовуляция әдісінің кемшіліктері:

1. Ана бездердің реакциясы белгісіз, неге десек жануарлардың ұрғашыларына гонадотропиндердің бір кестесі және өлшемі әр түрлі әсер береді.

2. Гонадотропиндердің жиі қолдануы көбейту физиологиясына зиян әкелу мүмкін.

Суперовуляцияда қолданатын препараттар. Препараттарды үш топқа бөлүге болады:

1. Фолликула ынталандыру қасиеттері бар. Осы препараттар фолликулалардың қосымша сандарының өсүін және дамуын ынталандырады. Олар – жүкті жылқылардың сары суының гонадотропины (ГСЖК), фолликул ынталандыратын гормонның гипофизарлық препараттары (ФСГ) және адамның менопаузалық гонадотропины (аМГ).

2. Ана бездің фолликулаларының овуляциясын және эструс қоздыратын. Олар простогландиндер, прогестагендер, адамның хориондық гонадотропины, гипофизарлық лютеиндық гормон (ЛГ). Осы препараттарды қоздырылу басталмай, піскен фолликулалар болған уақытта кіргізеді.

3. Бірінші және екінші топтардың препараттарының жұмыстарын жақсартатын препараттар. Олар витаминдер, жануарлардың репродукция қасиеттерін жақсартатын.

Суперовуляция қоздыратын әдістер. Қолданылатын фармакологиялық гормоналдық препараттарға байланысты бір неше овуляцияларды қоздыратын үш әдіс айырады:

1) Сарпайдың ішіне пессарий салу (пессарий – прогестагендернің этанолдық немесе пропилен-гликольдық ерітінділері, губкаға сіңдірілген).

2) Инъекция жасау (тамырға, бұлшық етке, тері астына).

3) Пессарий және инъекциямен бірге қолдану.

Ақырғы уақытта гонадотропиндерді жатырдың ішіне инъекция жасау әдістермен қолданады. Осы инъекцияның басқа инъекциялардан айырмашылығы: бірінші, препараттың мөлшері 20-30 пайызға азаяды, екінші, ооциттердің шығу саны көбейеді.

Суперовуляцияның мөлшері және деңгейі

Овуляция мөлшері – ұрғашылырдың репродукциялық белсендігінің физиологиялық мүмкіншілігінің көрсеткіші, фолликулалардан ооциттердің циклмен шыққанын белгілейді.

Овуляцияның мөлшері ана бездің белсенділігі тұралы мінездеме береді. Овуляция мөлшеріне селекция өткізіп жануарлардың төлінің санын көбейтүге болады. Гонадотропиндермен ана бездердің мүмкіншіліктерін жоғарлату болады. Сол кезде:

а) өсетін фолликулалардың саны көбейеді;

б) фолликулалардың өсүі тездетіледі;

в) ана бездер гонадотропиндерге сезімді болады.

Ұрғашылардың түрлеріне байланысты – бір жыныс циклында овуляциядан өтетін ооциттердің саны: жылқыларда, сиырларда, қойларда – 1 немесе 2, теңіз шошқаларда, үй қояндарда, зертханалық тышқандарда, шошқаларда – үштен артық.

Фолликулалардың өсіп дамуы ана бездің гормондарының және гипофизден шыққан гонадотропинның қарым-қатынасуына байланысты. Сондықтан, овуляция мөлшерін ұрғашылардың ана бездеріне экзогендық гонадотропиндермен әсер етіп өсірүге болады. Осы кезде ана бездердің реакциясы полиовуляциялық болады. Бір жыныс циклнде гормонмен әсер етілген донор-ұрғашыдан қосымша овуляциялардың алынған санын – суперовуляция денгейі деп атайды.

Суперовуляция деңгейі бірден туатын жануарларға – 3-15, көптен туатындарға – 5-15тен бастап 30-45ке дейін болады. Овуляция мөлшері жоғары болса, суперовуляция деңгейіде жоғары болады.

Суперовуляция деңгейін ұсақ жануарларда лапаротомия кезінде, ірі жануарларда ректаль әдісімен ана бездегі сары денелерді санап анықтайды. Осы көрсеткіш эндогендық және экзогендық факторлармен байланысты.

Дата добавления: 2015-08-31