Орытынды

1. Туризм — басты феномен, оның потенциалы, басты әлеу-меттік мақсаты адам өмірін ұзарту және сапасын жақсарту..Қазіргі туризмнің феномені — адамға қоршаған ортаның қөзбен көру арқылы танымын кеңейтуге мүмкіншідік жасау, туристік саяхатқа шығушылардың санын арттыру, Туризмнің барлық негізгі қызметтері уақыт өте келе өзінің әлеуметтік маңызын жоғалтты, бірақ Жер бетіндегі адамдардың өміріне тиімді әсерін күшейтті.

I 2. Туризкғану теориясының ең басты мәселелерінің бірі — адам баласының уақыт пен кеңістікте орын ауыстырып түруға әуелде неліктен талпынғандығының мақсат-мүратын түсіну. Бұл мәселені шешу — туризм тарихы саласын зерттеудің негізгі мақсаты, өйткені ол арқылы әлемдік және өңірлік туризм ин-дустриясынын өзара байланыстарын түсінуге мүмкіндік береді. Өзіміз жүргізген зерттеулер негізінде туризм тарихын көне кезең, орта ғасырлар кезеңі және жаңа кезең деп бөлуге бола-тындығына көзіміз жетті.

Адамзаттың терімшілік пен аңшыдықтан өндірістік ецбек-ке көшуі адамның Жер шарымен алғашқы мақсатты саяхаттау-ды үйымдастыруының әлеуметгік-экономикалык негізі болды, танымдық мақсаттағы саяхаттар бүдан 5-6 мың жыл бүрын бастащ-ан еді. Көне заманда үйымдасқан саяхаттардың ерекше дамуына адам еңбегінің бірінші, екінші н<әне үшінші бөлініс-тері әсер етті.

3. Коне заманда және орта ғасырларда әяем халықтары ұйым-дасқан орын ауыстыруларды өз тІлдершде «саяхат» деген тер-минмен атады. «Саяхат» сөзі жаяу немесе көлікпен белгілі бір маршрутпен уақыт және кеңістікте орьш ауыстыру мағынасын-

Да түсінілді.

«Туризм» терминінің ІІІығуы мен авторы кім екендігің туризм тарихшылары әр түрлІ айтады. Біздін ойымызша, «туризм» тер-Минінің авторы француздар, оған мынадай негіздер бар: щ а) термин «тур» деген француз сөзінен туьшдаған;

ә)»турист» түсінігіне алғаш рет француз тілінің сөздігіңд_е

түсінік берілген; б) «турист» термині ең алғаш рет 1838 жыпы Ф.Стендальдың

«Туристің жазбалары» деген әдеби шығармасында пайдала-

нылды.

Алғашқы карталар мен сөз жүзінде жол көрсеткішті құрас-тырған түңғыш ғалымдар мен саяхатшылар сол кездегі әлемге танымал грек зерттеушісі Гекатей Милетский (б.д.д. VI — у Іт), көне грек тарихшысы, «тарихтық атасы «Геродот (б.б.д. V ғ), көне грек географы және тарихшысы, «географияның атасьг» Страбон (б.д.д. I ғ.-Т ғ.), Александр Македонскийдің Шығыс жорығына қатысқан зерттеушілер (б.д.д. IV ғ.), грек географы Клавдий ІІтолемей (І-ІІ ғғ).

Ерекше атагт айтар мәселе, соғыстар адам өмірІне қаншама қайғы мен қасірет әкелсе де, көне және орта ғасырлардағы әске-ри жорықтар әлем жайлы информацияларды жинақтап, жүйе-леп қана қойған жоқ, қазіргі туристік іс-әрекеттің нысандары мен белгілі маршруттарьш негіздеп бердІ. Оған А.Македонс-кийдің Шығыс жорығы (б.д.д. IV ғ.) және крест жорықтары (ХІ-ХШ гт.) жатады.

Орта ғасырлардың ең атақты саяхатшысы Марко Поло болды (1254-1324 жж.) 1298 жылы Марко Полоның әңгімелерінен жазылған»Кітап» орталык, шығыс және оңтүстік Азия елдері жөніндегі европалықтардың алғашқы білім көзі болды.

4. Жаңа дәуірдегі ХУ ғасырдаы бастап Европа елдерінің бур-н<уазиялык дамуы адамдар өздерін крепостнойлық бағыныш-тылықтан ғана емес, бастапқы кзпиталды жинауды, шикізат-тың жаңа кездері мен табарларды өткізу рыноктарын талап етті. Бірақ түріктердің шапқыншылықтары евроиалықтардың оңтүстік-шығыс Азияға дәстүрлі құрлықтағы жолын тыйьш тастады.

Европадан Америкаға теңіз жолдары ашылған соң, кейіннен туристік маршрутқа айналған жолдарды, нысандарцы турлі зерттеушілер игере бастады. Ұлы географиялык жаңалыктар Европадан Америкаға туристік ағынның біртіндеп қалыпта-суына негіз болды. Сонымен қатар дәулетті туристердің Евро-паны саяхаттауы белең ала берді. Әлемде және Ресейде эконо-микалық туризмнің алғашқы жобасының авторы, Москва қала- сьгнда бекзаттар пансионатынын иесі Вениамин Генш 1777

ясъілы жасады.

Жаңа дәуірдегі туризмнің дамуындағы ерекше рөл атқарған і пароходтың (1807 ж.), паровоздың (1814ж.) ойлап табылуы. £ул жасампаздық істер туристік саяхаттың шығынын азайтып, орын ауыстырудың сенімділігі мен жылдамдығын артгырды. Туризмнің дамуы еңбекшілердің кепілдІ, толөмді еңбек дема-льгстарынық болуының алғы шарты еді. Өңірлік және әлемдік туризм индустриясының калыптасуының негізі осылайша

аланды.

5. Жаппай туризмнін қалыптасуы I дүниежүзілік соғыстан кейін ғана толық іске асты. Бүл кезең жаппай халықтык және өлеуметтік туризмнің пайда болуымен байланысты. Соғыстан сон жаппаЙ туризмнің қалыптасуына әсер еткен факторларға:

а) еңбекшілерге бүрынғы еңбек демалысынан да үзақ уақыт-
тың берілуі;

ә) туристік бюролардын құрылуы және бұрынғымен салысты-рғанда туристерді орналастыруға кәсіподақтар мен социал-демократиялық партиялардың арзан бағамен жағдайлар жа-сауы;

б) автомобилъ, ұшақ секілді көліктердің туристік деңгейге дейін
[• жетілдірілуі жатады.

Ал туристік агыннық II дүниежұзілік согыстан соң өсе түсуі:

а) елдер мен континештер арасында экономикалық, гылыми
Г және мөдени байланыстардың нығаюымен;

ә) транснортгык тарифтердің арзандауы, авиациялық рейстерін шапшаңдауы, жеке меншік автомобильдердің көбеюімен;

б) біршама дами бастаған елдердегі халықтың кірісінің өсуі,
төлемді еңбек демалыстарының мерзімінің үзаруы, үлкен
қалалардан адамдардың шаршай бастауымен;

в) шекаралық жабдықтаулардың оңайлатылуы, валюта әкелуге
Деген талаптың әлсіреуі, туристік нысандардық кең түрде
жарнамалануымен;

-• т) жанпай конвейерлік туризм жаппай сараланған туризмге ауысуымен қатар туристік кызмет көрсетудің өңдірістік ры-ногының оларды түтынушылардық ръшогына ауысуымен бай-ланысты.

Дамып келе жатқан әлемдік туристік бизнес онымен орта-лықтандырып шұғылданатьш үйьшдардын бірлестігін талац етті. Бұл процесс 1998 жылы Туристік ұйымдардын халықара, лық лиғасының кұрылуьшан бастальш, 1975 жылы Әлемдіқ туристік ұйымның құрылуымен, яғни әлемдік туризмнін да-муынық негізгі тенденцияларын бағдарлайтын және туризмнің әлеуметтік тиімділігін көтеруге ұсыныстар жасаитын ұйым-ның қүрылуымен аяқталды.

б.Қазіргі ТМД елдерінің туристік индустриясында больвд жатқан процестерді түсіну үшін Ресей имяериясынан бастап, бір кезде бір мемлекет құрамында болған елдердің ұйымдасқаң туризмнін алғашқы жобаларына талдау жасау қажет. Алғашқы жоба, жоғарыда айтып кеткен Вениамин Генштің (1777 ж.) «Бөтен аймақтарға саяхат жасаудың жоспары» болды. Өкінішке орай, бұл бастаманы жүз жылдан астам уақыт өткенде 1885 жылы Петербургте Леопольд Липсонның туристік мекемесі жалғастырды.

Ресейдегі туристік саяхаттар әуесқойларынын бірлестіктері Батыс елдерімен қатар жүріп жатты. Тау әуесқойларының бірінші бірлестігі Тифлис қаласында 1877-1978 жж., Велоси-педист туристердің қоғамы (1895 ж.), Туристердің ресейлік қоғамы (1899 ж.), Орыс тау қоғамы (1901 ж.) БІрлестіктердің ен бастысы — Туристердің ресейлік қоғамы, ол сондықтан да XX ғасырдың 20-жылдарына дейін жүмыс істеп, КСРО-дағы туристік қозғалыстың негізі болды. Туристік үйьшдардың іс-әрекетінің негізінде энтузиазмның болуы, рекордсмен турис-тердің шығуы толық заңды құбылыс. ОларІК.К.Ренғартеннін Жер шарын бірінші болып жаяу айналуы (1894-1898 жж.), А.П.Панкратовтың Жер шарын бірінші болып велосипедпен айналуы (1911-1913 жж.)

7. Қазаргі ТМД елдеріндегі туризмнің дамуы Кеңестік ке-зеңде жүріп, олар Ресей империясындагы және КСРО-дағы ту-ристік қозғалыстың мүрагері болды. Туристердің ресейлік қоғамы 1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін де қызмет етіп түрды. Туристердің ресейлік қоғамы 1929 жылы ПролетарльІК туризм қоғамы деп атальш, 3991 жылға деиін оның туристік іс-әрекеті жетіле түсіп, мемлекетке күрделі әлеуметтік міндет-терді шешуге көмектесті.

8. Қазіргі Қазақстан территориясындағы алғашкы үйьшдас-қ_ан саяхаттар басты туристік нысан —• Үлы жібек жолымен ддғыз байланысты. Дәл қазіргі Қазақстанның территориясы арқылы Үлы жібек жолының (басқа мемлекеггер территориясы-іен салыстырғаңда) ең ұзын бөлігі, яғни 1700 шақырым, өтті. Казақстанда туристік индустрияның біртіндеп қалыптасуы Қазақстанның 1731 жылы Ресейге косылғанда өлкетану не-гІзінде болып, ол Кеңес өкІметі кезінде дами түсті. 1991 жылға дейін Қазақстанда, КСРО-нық басқа республикаларындағыдай, әлеуметгік туризм қарқындап дамыды.

9. Казақстанның көптеген туристік фирмалары шет елдік компаниялардың агенттері, сондықтан елге келуден елден шығу туризмі басым. Бұл республика экономикасына елеулі шығын әкеліп, елдегі кезек күтгірмес әлеуметгік мәселелердің толық шешілуіне мүмкіндік бермейді.

10.Қазіргі туризмнің түпкі нәтижесі адам өмірінің сапасымен үзақтығына тиімді әсер етуімен анықталады. Туризмнің экономикалық тиімділігінен медициналық-биологиялық тиімділігі алғашқы кезекте, себебі соңғы тиімділік адамды биологиялық түр және әлеуметтік тұлға ретінде сақталуьша ерекше маңыз береді. Туристік индустрияның экономикалык тиімдІлігі ресурстардық жаңарып отыруында және туризмнін салыстырмалы түрде экономикаңық басқа салаларына бағыныш- ты екендііінде жатыр.

11.Әлемдегі туристік индустриянъщ дамуынын жалпы тен- денциялары Одемдік туристік үйымның статистикалык зерт- теудерінде көрініс тапқан. Әлемдегі халықаралық туризмнің соңғы жүз жылдықтағы кешбасшыларына Франция, АҚШ, Испания, Италия-, Канада жатады. Қытай туристік бизнесті кеиінгі кезде өте күшті қарқынмен дамытып., 2000 жылы ту- ристік тартымдылығы жағынан 5 жетекші елдің қатарына Қосылды.

Әлемдегі еліне туристер келу жағьшан II ғасырдьвд соңгы 10 жылындағы лидер Франция болды. XX ғасырдың сонында ха~ пықаралық туризмнен пайда табу жағынан АҚШ бірінші орын-Да. Өткен ғасырдың соңында туристік қызметтерді экспортғау-Дан калықаралық іс-әрекеттердің ішінде бүрын болып көрме-^ген көрсеткіштерге жетті.

Сондықтаң да әлемдегі туризмнің дамуының концепциясық жасау басты сипат алып, адамзат дамуының ұзак өмір сүруің жобалауға сүйеніп отыр. Ең алдымен экологиялык және демо-графиялық болжамдарды есепке алу керек. Халықаралық сауда теориясьш жасауда (халықаралық туризм де осыған жатады) абсолюттік басымдық пен салыстырмалы басымдықтың теори-ясы мен практикасына, факторлардың ара қатысына, туристік өнім циклынық теориясы мен практикасына талдау жасалың-ғаны дұрыс.

Қазақстан Республикасының туризм саласына инвестиция көлемінің төмен болуының басты себебі — қазақстандық тур-фирмалардың негізгі бөлігінің елден капитал шығарумен шұғылданатындығында. Қазақстанда туроператор фирмалардың кобеюі ғана Қазақстанның туристік иі-ідустриясына инвестицияның түрақталуына жағдай жасайды.

12. Қазақстан Республикасындағы қазіргі экономикалық ту-ризмнің 3 негізгі бағыты бар:

а) Қазақстан азаматтарының шет елге шығуы;

ә) азаматтардың шет елге рекреациялық-танымдық сапарларға баруы;

б) шет елдік азаматтардың Қазақстанға, онымен шекаралас
мемлекетгерге тур жасауы.

Отандық туризмнің бәрі халықаралық, шет елдік азаматта-рға Қазақстантурлар ұйымдастырудың эклнлмикалық тиімділігі және әлеуметтік мақсаттыдығы жағымды әсер береді. Жоға-рыда көрсетілген туризмнІң алғашқы екі бағыты Қазақстан Республикасының экономикасы мен әлеуметтік саласына зиян келтіреді.

2001 жылдың 6 наурызында Қазакстан Республикасы Үкіметі қабьшдаған «Қазақсған Республикасында туризмнің дамуынын концепциясы» төмендегідей шарттар орындалғанда ғана тиімді түрде іске асырылуы мумкін: а) коицепция Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, ТәжІкстан,

Түркіменстанның «Туристік индустрияның бірлесе қызмет

етуінің коңцепциясымен» үйлестіріле н<асалғанда ғана;

Дата добавления: 2014-01-05