Гарадское рамяство

Старажытныя беларускія гарады мелі высокаразвітую рамесную вытворчасць. Разам з гандлем рамяство было характэрнай рысай гарадской эканомікі і ў многім вызначала віды вытворчай дзейнасці гараджан, якія займаліся таксама і сельскай гаспадаркай.

Ва ўмовах натуральнай гаспадаркі неабходнай для паспяховага развіцця рамёстваў была наяўнасць мясцовых выкапняў. Распаўсюджаная на Беларусі дзярновая, азёрная і балотная руда служыла сыравінай для атрымання жалеза. Гліна і пясок былі асноўным матэрыялам для ганчарства, іх выкарыстоўвалі ў будаўніцтве. Вапнякі перапальваліся на вапну, якая ўжывалася ў гарбарстве, у будаўніцтве. Валунныя камяні выкарыстоўваліся ў будаўнічай справе і пры вырабе мукамольных жорнаў. Жывёлагадоўля і паляўніцтва забяспечвалі сыравінай гарбарнае, абутковае, кастарэзнае і іншыя рамёствы. Вялізныя лясныя багацці забяспечвалі вытворчасць танным палівам і садзейнічалі развіццю дрэваапрацоўчага рамяства. Не мела мясцовай сыравіннай базы толькі ювелірная справа. Каляровыя і высакародныя металы атрымлівалі ў выніку гандлёвых зносін.

Самымі важнымі відамі вытворчасці былі металургія і кавальскае рамяство. Металургія ў асноўным з'яўлялася пабочным заняткам вясковых жыхароў.Яны атрымлівалі жалеза з балотнай руды сырадутным спосабам. У старажытных гарадах Беларусі домніцы сустракаюцца рэдка. Яны выяўлены ў Ваўкавыску, Пінску. Відаць, тут і ў некаторых іншых месцах металургічныя работы рабіліся на месцы.

Гарадскія кавалі валодалі многімі сакрэтамі апрацоўкі чорнага металу: коўкай, зваркай, цэментацыяй, загартоўкай, маглі атрымліваць сталь. Мясцовыя рамеснікі з жалеза і сталі выраблялі земляробчыя прылады працы і інструменты для разнастайных рамёстваў, прыналежнасці вайсковага ўбору і зброю, прадметы хатняга ўжытку.

Майстры ювелірнай справы, ужываючы розныя спосабы апрацоўкі каляровых і высакародных металаў (ліццё, коўка, штампоўка, чаканка, валачэнне дроту, зернь,скань, чарненне, інкрустацыя), выраблялі самыя розныя рэчы, пераважна прадметы асабістага ўбору і ўпрыгожанні (спражкі, гузікі, пярсцёнкі, пацеркі, прывескі, завушніцы і інш.). Нашы далёкія продкі надавалі значную ўвагу ўпрыгожванню свайго адзення. Упрыгожанні тады лічыліся амулетамі-сімваламі шчасця, дабра, ураджайнасці, засцерагалі ад злых духаў. Пачынаючы з XII ст., значнае распаўсюджванне атрымаў выраб рэчаў, звязаных з царкоўным культам і вераваннямі – крыжыкаў, абразкоў. Асноўная частка ювелірнай прадукцыі ішла на задавальненне попыту гарадскога насельніцтва, частка паступала ў бліжэйшыя вёскі.

Умельцамі ювелірнай справы былі майстры Наваградка, якія ўжо ў канцы X – XI стст. яны валодалі гэтым майстэрствам. Пачынаючы з XII ст. апрацоўка каляровых і высакародных металаў становіцца вядучай галіной рамяства. У XII–XIII стст. тут існаваў багаты квартал ювеліраў – гэта рамяство было самым прыбытковым у той перыяд.

Вышэйшай праявай прафесійнай віртуознасці беларускіх ювеліраў з'яўлялася выпрацоўка перагародчатых эмаляў. Агульнапрызнаным шэдэўрам эмалевага мастацтва з'яўляецца крыж Ефрасінні, выраблены майстрам Лазарам Богшам у Полацку ў 1161 г. на заказ мясцовай князёўны.

Рамеснікі-шкляры выраблялі розныя ўпрыгожанні. Шкляныя бранзалеты – любімае ўпрыгожанне гараджанак.

Ганчарная вытворчасць забяспечвала пастаянны попыт на посуд. У яго асартымент уваходзілі гаршкі, міскі, збаны, чарпакі, кружкі, патэльні. Да X ст. посуд вырабляўся з гліны ўручную ляпным спосабам. У X ст. на Беларусі распаўсюдзіўся ганчарны круг. Ён даў магчымасць наладзіць масавую вытворчасць бытавога посуду.

З ганчарнай справай звязана вытворчасць плінфы – тонкай і плоскай цэглы, якая ўжывалася пры пабудове храмаў. У ганчарных майстэрнях рабілі таксама дэкаратыўныя паліўныя пліткі для ўпрыгожвання падлогі і сцен манументальных будынкаў.

Распаўсюджанай формай рамесніцтва была апрацоўка косці, каменю, бурштыну, дрэва. З мясцовых парод дрэва цесляры будавалі жылыя і гаспадарчыя збудаванні, гарадскія сцены і вежы, масты і маставыя, рабілі сохі, бароны, ткацкія і такарныя станкі, вёдры, бочкі, рыдлёўкі, лодкі, посуд і іншыя рэчы – прылады працы, прадметы побыту, дэталі транспартных сродкаў і станкоў, элементы пабудоў, дзіцячыя цацкі.

Значнае развіццё атрымала апрацоўка каменю. Каменныя блокі і пліты выкарыстоўвалі для пабудовы манументальных збудаванняў. З камянёў высякалі мукамольныя жорны, тачыльныя брускі, прадметы рэлігійнага культу. Апрацоўвалі тут і бурштын, які прывозілі з Прыбалтыкі.

Гарадскія рамеснікі валодалі майстэрствам разьбы па косці. З косці і рагоў рабілі грэбні, рукаяткі для нажоў, гузікі, іголкі, пласціны-накладкі для калчанаў. Сярод касцяных вырабаў XI–XIII стст. ёсць рэчы, якія па мастацкіх вартасцях, майстэрству апрацоўкі можна аднесці да лепшых узораў старажытнага ўсходнеславянскага мастацтва (шахматныя фігуры “пешка” і “ладдзя” з Ваўкавыска).

Вялікае значэнне ў эканоміцы гарадоў мела гарбарная справа. Для вырабу скур ужывалася вапна або попел, а таксама кара вярбы, елкі, дуба. У выніку атрымліваўся выдатны матэрыял – "усмие" – добра вырабленая мяккая і моцная скура. З яе "усмошвецы"шылі абутак (поршні, падобныя знешнім выглядам на лапці, боты і чаравікі), футаралы, ножны, дэталі конскай збруі, рукавіцы, рамяні, кашалькі, скурай абцягвалі вайсковыя шчыты.

У гаспадарчым жыцці гарадоў пэўнае месца займала прадзенне і ткацтва. Ніткі пралі на ручным верацяне, на канец якога надзявалі каменны ці гліняны грузік-прасніца. Прадзенне было заняткам кожнай жанчыны не толькі на вёсцы, але і ў горадзе. Пралі з воўны, лёну, пянькі. Адзенне шылі добра адпаліраванымі жалезнымі ці бронзавымі іголкамі, падобнымі на сучасныя. Ваўняныя ніткі ўжывалі не толькі для ткання і шыцця, але і для вязання. З воўны таксама валялі лямец. Ён выкарыстоўваўся як матэрыял для паходных шатроў, пакрывалаў, папон, шапак.

Дата добавления: 2014-01-06