Тэма 10. ФРГ ў 1990 – 2010-х гг

Эканамічнае развіццё ФРГ у 1950 – 1960 гг. Сутнасць тэорыі “сацыяльнай рыначнай гаспадаркі”. Прычыны хуткага эканамічнага развіцця, ператварэнне ФРГ у магутную індустрыяльную дзяржаву. Рост эканамічнай няўстойлівасці, крызісы 1974-1975 і 1980-1982 гг. Эканамічная палітыка сацыял-ліберальнай кааліцыі і канцлера Г. Коля.

Напрыканцы 1940-х гг. эканоміка Заходняй Германіі, потым ФРГ, яшчэ знаходзілася ў няпростым становішчы. Праз нейкае дзесяцігоддзе краіну было ўжо не пазнаць. ФРГ пераўтварылася і застаецца дагэтуль адной з магутнейшых эканомік свету. Якім чынам, за кошт чаго быў здзейснены гэты развіццёвы рывок?

Галоўным ідэолагам і архітэктарам германскага "эканамічнага дзіва" быў прафесар Людвіг Эрхард. Пад яго кіраўніцтвам быў распрацаваны праект грашовай рэформы 1948 г. Ва ўрадзе К. Адэнаўэра ён заняў пасаду міністра народнай гаспадаркі. На базе тэарэтычных распрацовак нямецкага эканаміста Вальтэра Ойкена, зробленых яшчэ ў 1930-х гг., Л. Эрхард распрацаваў і потым бліскуча рэалізаваў на практыцы канцэпцыю "сацыяльнай рыначнай гаспадаркі".

Мадэль сацыяльнай рыначнай гаспадаркі сыходзіць з патрабавання, што ні дзяржава, ні прыватны бізнес не ўправе мець поўны кантроль над эканомікай, а павінны служыць людзям. Як і ў рыначнай, у сацыяльнай рыначнай эканоміцы толькі рашэнні саміх спажыўцоў, пастаўшчыкоў рэсурсаў і прыватных фірмаў вызначаюць структуру размеркавання рэсурсаў. Пры гэтым эканамічна больш моцныя павінны падтрымліваць больш слабых. Роля дзяржавы заключаецца ў развіцці пачуцця ўзаемнай адказнасці ўсіх удзельнікаў рынку і мінімізацыі несправядлівых тэндэнцыяў у канкурэнцыі, гандлі і размеркаванні даходаў. Гэтая разнавіднасць змешанай эканомікі разглядалася як альтэрнатыва і ліберальна-рыначнаму капіталізму і сацыялізму.

Дзяржава, што бярэ на ўзбраенне гэтую мадэль імкнецца да забеспячэння поўнай занятасці насельніцтва, сацыяльнай бяспекі, сацыяльнай справядлівасці і сацыяльнага прагрэсу. Сацыяльная рыначная гаспадарка прадугледжвае прыватную ўласнасць на сродкі вытворчасці і свабоднае цэнаўтварэнне, стварае ўмовы для канкурэнцыі і г.д.

Менавіта ў гэтым духу была вытрыманая грашовая рэформа 1948 г., заканадаўчыя акты аб крэдытнай і падатковай палітыцы, аб захадах супраць адвольнага завышэння цэнаў, антыманапольныя і антыкартэльныя ўказы 1948-1949 гг. Ужо напрыканцы 1949 г. валавы аб'ём прамысловай вытворчасці наблізіўся да ўзроўню 1936 г. (98,4%), а да канца 1950 г. нашмат перавысіў яго (114,4%). Адбывалася паскоранае развіццё машына- і прыборабудавання, оптыкі, вытворчасці электраэнергіі.

На працягу 1950-х гг. эканоміка ФРГ развівалася высокімі тэмпамі. У сярэднім прамысловая вытворчасць ў гэты перыяд штогод прырастала на 9% (у 1953-1956 гг. нават часам даходзіла да 15%). На 1956 г. узровень 1936 г. быў ужо перавышаны больш чым удвая, а ў некаторых галінах – нават больш за тое (у аўтамабілебудаванні – у 4,5 разы!). У сярэдзіне 1950-х гг. па аб'ёму прамысловай вытворчасці ФРГ выйшла 3-е месца ў свеце. Стабільна ўзрастаў экспарт, і з 1952 г. ён ужо перавышаў імпарт.

У падмурку "эканамічнага дзіва" ляжалі рэальныя аб'ектыўныя прычыны. Удзел у рэалізацыі "плана Маршала", а потым актыўнае ўнутранае інвесціраванне (гэтаму спрыяла прадуманая палітыка дзяржавы) стваралі трывалую фінансавую базу пад значнае абнаўленне асноўнага капіталу. Вялікую ролю адыгрываў адкладзены попыт. Доўгія гады рацыянаванага размеркавання ў Нацысцкай Германіі (да гэтага яшчэ магутнейшы эканамічны крызіс!), нястача першых пасляваенных гадоў, страты маёмасці падчас вайны абумовілі неабходнасць значных аб'ёмаў прадуктаў харчавання, абутку, адзення, тавараў працяглага карыстання. Спажыванне тавараў павялічвалася яшчэ хутчэй у выніку падвышэння заробкаў. Высокі попыт, у сваю чаргу, стымуляваў рост вытворчасці. Вялікае значэнне адыграла наяўнасць кваліфікаванай рабочай сілы, гатовай працаваць за малыя заробкі (асабліва з ліку вымушаных перасяленцаў). Карэйская вайна і гонка ўзбраенняў выклікалі рост попыту на машыны і абсталяванне на сусветным рынку. ФРГ гэтай сітуацыяй выдатна скарысталася. Немалаважным фактарам эканамічнага поспеху стаў мінімальны ўзровень вайсковых выдаткаў. І, нарэшце, важную ролю адыграў удзел ФРГ у заходнееўрапейскай інтэграцыі.

Тым не менш, напачатку 1960-х гг. асноўныя крыніцы эканамічнага росту ФРГ былі вычарпаныя. У першай палове 1960-х гг. заходнегерманскі неалібералізм стаў сутыкацца з першымі сур'ёзнымі праблемамі. Пра гэта сведчылі частковыя крызісы 1958 і 1963 гг. Расла дарагоўля, больш частымі станавіліся працоўныя канфлікты. У 1966-1967 гг. здарыўся першы цыклічны крызіс перавытворчасці ў гісторыі ФРГ. Ён закрануў амаль усе галіны. Прамысловая вытворчасць скарацілася на 3%, а ў некаторых галінах спад даходзіў нават да 10-20%. Небывалых памераў (да 300 тыс.) дасягнула беспрацоўе. Эканамічныя цяжкасці запатрабавалі ад ураду правядзення спецыяльных антыкрызісных захадаў.

Прыход да ўлады сацыял-ліберальнай кааліцыі на чале з СДПГ (1969) азначаў узмацненне дзяржаўнага рэгулявання на макраэканамічным узроўні. Сацыял-дэмакраты сталі распрацоўваць доўгатэрміновыя мэты і арыенціры эканамічнага развіцця на дзесяцігоддзе. Неаліберальная палітыка саступіла месца неакейнсіянству. Новая мадэль рыначнай гаспадаркі захоўвала недатыкальнасць прыватнай уласнасці, эканамічную самастойнасць прадпрымальнікаў, сацыяльную абароненасць насельніцтва, мадэрнізавала канкурэнцыю і цэнаўтварэнне. Стала праводзіцца палітыка свядомага фарсіравання пастаяннага эканамічнага росту.

Праблемы і цяжкасці заходнегерманскай эканомікі 1960-х гг. аказаліся толькі прэлюдыяй. Сапраўдны ўдар яна атрымала ў сярэдзіне 1970-х гг., калі сышліся ў часе структурны, валютна-фінансавы крызіс і цыклічны спад. Які паўсюль у заходніх эканоміках, спад вытворчасці (у прамысловасці – 7,5%, а па некаторых галінах – нават 15-20%) суправаджаўся інфляцыяй (7%). Беспрацоўе перавысіла 1 млн. чалавек. У цэлым ФРГ пацярпела ў гады крызісу значна менш, чым астатнія вядучыя капіталістычныя дзяржавы. Прычынамі таму сталі і агульная эфектыўнасць заходнегерманскай эканомікі, і ўдалыя антыкрызісныя мерапрыемствы ўраду.

З 1976 г. ФРГ пачала выходзіць з крызісу, аднак стагфляцыя – спалучэнне застою ці хранічна нізкіх тэмпаў эканамічнага росту з інфляцыяй і беспрацоўем – заставаліся характэрнай рысай эканамічнай сітуацыі ў краіне і ў другой палове 1970-х і напачатку 1980-х гг. Калі на пачатковай стадыі НТР з'яўленне прынцыпова новых тэхналогіяў запатрабавала новыя працоўныя месцы, то ў 1970-я гг. пачалося структурнае скарачэнне занятасці – сталі знікаць цэлыя прафесіі. Напрыклад, у паліграфічнай прамысловасці пераход на фотадрук зрабіў непатрэбнай працу наборшчыкаў. Дэфіцыт працоўных месцаў дазваляў прадпрымальнікам у гэты час падтрымліваць жорсткі рытм і рэжым працы, не падвышаць заробкі. У выніку ў другой палове 1970-х – пачатку 1980-х гг. колькасць забастовак у параўнанні з 1960-мі гадамі павялічылася амаль удвая.

Восенню 1980 г. пачаўся новы эканамічны крызіс. У ФРГ яго маштабы аказаліся нават большымі, чым у 1974-1975 гг. Ізноў скарацілася вытворчасць. Колькасць беспрацоўных да 1983 г. ўжо перавысіла 2 млн. чалавек, што складала звыш 9% усіх асобаў наёмнай працы. Крызіс суправаджаўся мноствам банкруцтваў. Звычайныя прылады дзяржаўнага рэгулявання згубілі эфектыўнасць.

Пераадоленне структурнага крызісу 1970-х – пачатку 1980-х гг. было звязанае з рэалізацыяй неакансерватыўнай эканамічнай праграмы ХДС, якая на чале кааліцыі ХДС/ХСС-СвДП вярнулася да ўлады ў 1982 г. Партыя і яе лідэр Гельмут Коль па-ранейшаму дэкларавалі адданасць сацыяльнай рыначнай гаспадарцы. Але калі раней увага акцэнтавалася на сацыяльных аспектах рыначнай эканомікі, то цяпер – "на забеспячэнні свабоды" і абмежаванні сацыяльных функцыяў дзяржавы. Тым не менш, нават падкрэсліваючы прыярытэтнасць прыватнай ініцыятывы і свабоднай канкурэнцыі, хрысціянскія дэмакраты прызнавалі неабходнасць карэкціроўкі і дапаўненні рынку актыўнасцю дзяржавы.

Эканамічная сітуацыя стала хутка мяняцца да лепшага. У сярэдзіне 1980-х гг. эканоміка ФРГ уступіла ў фазу ўздыму, які з 1988 г. нават перарос у гаспадарчы бум. Важнымі фактарамі значнага паляпшэння эканамічнай сітуацыі сталі падвышэнне прадукцыйнасці працы, рост карпаратыўных прыбыткаў, узрастанне спажывецкага попыту, адноснае зніжэнне коштаў на энерганосьбіты, актывізацыя знешняга гандлю, у тым ліку з усходнееўрапейскімі краінамі.

Тым не менш, галоўнай крыніцай эканамічных поспехаў ФРГ стала яе ўдалае прыстасаванне да ўмоў, што склаліся на новай фазе навукова-тэхнічнага прагрэсу. Былі перагледжаны прыярытэты дзяржаўнай навукова-тэхнічнай палітыкі. Даследаванні ў галіне электронікі сталі больш канцэнтравацца на распрацоўцы мікрапрацэсарнай тэхнікі. Асаблівая ўвага надавалася стварэнню сучасных сістэмаў сувязі ды інфармацыі. Прыярытэтнае значэнне набываюць энергазберагальныя тэхналогіі. У выніку ФРГ здолела выйсці на навукова-тэхнічны ўзровень ЗША у гэткіх галінах, як металургія, станка- і машынабудаванне, хімія, атамная энергетыка. Напрыканцы 1980-х гг. разам з Японіяй краіна дасягнула вялікіх поспехаў у стварэнні навукаёмістых галінаў вытворчасці і замацавалася на вядучых пазіцыі ў свеце па затратах на НДВКР.

Стабільна развівалася і сельская гаспадарка. Пастаянна расла вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі (напрыклад, вытворчасць мяса за 1970-1980-я гг. узрасла на 20%). Працягвалася скарачэнне занятых у сельскай гаспадарцы. Напрыканцы 1980-х гг. у гэтай галіне працавала толькі 4,5% эканамічна актыўнага насельніцтва.

Вельмі высокага ўзроўню дасягнуў дабрабыт сярэднестатыстычнага заходняга немца. Краіна па асноўных паказчыках матэрыяльнага дастатку насельніцтва стабільна знаходзілася ў ліку сусветных лідэраў.

Палітычнае развіццё ФРГ у 1950 – 1960‑я гг. Панаванне ХДС/ХСС. "Вялікая кааліцыя" і яе распад.

Відавочныя поспехі ў справе аднаўлення эканомікі краіны і адраджэння дэмакратычнай Германіі дазволілі ХДС перамагчы на другіх парламенцкіх выбарах 1953 г. Партыя набрала 36,4% галасоў выбаршчыкаў (на 11,2% болей, чым у 1949 г.) і ўзначаліла новую шырокую кааліцыю.

Пацярпеўшы няўдачу на выбарах 1949 г. і саступіўшы ўладу канкурэнтам, СДПГ абрала курс на "непрымірымую апазіцыю" кабінету К. Адэнаўэра. Па ўсіх важных пытаннях, што абмяркоўваліся ў бундэстагу, сацыял-дэмакратычная фракцыя выступала з уласнай, адрознай ад урадавай, канцэпцыяй. Гэтая тактыка не прынесла поспеху. Падтрымка СДПГ засталася высокай (28,8%), але сацыял-дэмакратычная фракцыя ўпершыню з выбараў 1907 г. (выключэнне – выбары 1932-1933 гг.) перастала з'яўляцца буйнейшай.

Вынікі другіх парламенцкіх выбараў сведчылі аб поспеху працэсу дэмакратызацыі ў ФРГ. Тым не менш, пераадоленне нацысцкай спадчыны было далёкае ад заканчэння. Пра гэта казалі не толькі сацыялагічныя апытанні – да сярэдзіны 1950-х гг. большасць заходніх немцаў лічыла, што, калі б не авантурыстычная знешняя палітыка нацыстаў, іх дзейнасць можна было ацаніць у цэлым станоўча. Была ўтворана і спрабавала разгарнуць актыўную палітычную дзейнасць неанацыская Сацыялістычная імперская партыя. У 1952 г. згодна з Артыкулам 21 Асноўнага закона, які абвяшчаў неканстытуцыйнымі палітычныя партыі, што выступаюць супраць свабоднага дэмакратычнага ладу і яго прынцыпаў, Федэральны канстытуцыйны суд вынес рашэнне аб яе забароне.

Падобны лёс у 1956 г. напаткаў і КПГ. Яе "Праграма нацыянальнага уз'яднання", прынятая ў 1952 г., высоўвала авантурыстычны лозунг гвалтоўнага скідання ўраду К. Адэнаўэра як ураду "нацыянальнай здрады". У духу горшых часоў СДПГ і прафсаюзы адназначна трактаваліся гэтым дакументам як памагатыя ваенных планаў ХДС/ХСС і акупацыйных дзяржаў. Партыя незваротна маргіналізавалася (на парламенцкіх выбарах 1953 г. у бундэстаг не здолеў прабіцца ніводны камуніст) і пасля чатырохгадовага судовага разгляду была забароненая ў 1956 г.

Чарговыя парламенцкія выбары, якія адбыліся ў верасні 1957 г., ізноў прынеслі поспех ХДС/ХСС. Саюзнікі набралі адпаведна 43% і 11%. Разам са свабоднымі дэмакратамі (8,2%) яны сфармавалі новы кааліцыйны ўрад на чале з незаменным К. Адэнаўэрам.

Здолелі пашырыць сваю падтрымку сацыял-дэмакраты (у тым ліку за кошт былога электарату камуністаў) – 34%, але іх шанцы на вяртанне да ўлады як і раней выглядалі вельмі цьмянымі. Выбары ўвогуле засведчылі далейшае ўзмацненне вядучых партыяў. Калі па выніках выбараў 1949 г. у бундэстаг прабіліся 11 партыяў (або 10, калі лічыць ХДС/ХСС за адну), а па выніках выбараў 1953 г. – 6, то зараз толькі 5.

Чарговая выбарчая няўдача СДПГ паставіла перад партыйным кіраўніцтвам задачу прынцыповага абнаўлення. Сацыял-дэмакраты адмовіліся ад сляпой "непрымірымасці" і перайшлі да тактыкі "умоўнай апазіцыі". А ў 1959 г. на чарговым з'ездзе партыі была прынятая Бад-Гадэсбергская праграма. СДРГ абвяшчала сябе партыяй "дэмакратычнага сацыялізму", падкрэслівала сваю павагу да права ўласнасці і заяўляла, што перадача прыватных прадпрыемстваў у дзяржаўную і грамадскую ўласнасць дапушчальная толькі у выключных выпадках. Крыніцамі свайго светапогляду партыя абвяшчала хрысціянскую этыку, гуманізм і класічную філасофію, што азначала прынцыповую адмову ад "марксісцкіх догмаў".

Па меры затухання "эканамічнага дзіва" кансерватызм і аўтарытарны стыль К.Адэнаўэра сталі выклікаць узрастальную крытыку. На фоне абнаўленчых працэсаў у СДПГ гэта пагражала правячай кааліцыі стратай улады. Новыя палітычныя павевы праявілі сябе ўжо на наступных парламенцкіх выбарах 1961 г.

СДПГ адступіла ад сваёй звычайнай практыкі і назвала кандыдатам на пасаду канцлера не кіраўніка партыі, а дзеючага мэра Заходняга Берліна – папулярнага і дынамічнага Вілі Бранта. Гэты тактычны ход несумненна паспрыяў выдатнаму выступленню сацыял-дэмакратаў, якія набралі адносную большасць галасоў выбаршчыкаў – 36,2% супраць 35,8% у ХДС – і правялі ў бундэстаг толькі на 2 дэпутаты меней за партыю сваіх галоўных канкурэнтаў.

Правячая кааліцыя ўсё ж захавала ўладу, але гэтым разам блок ХДС/ХСС ужо не валодаў абсалютнай парламенцкай большасцю, а значыць не магла абысціся без саюзу з СвДП. Акрамя таго, прымаючы да ўвагі ўзрост і падзенне папулярнасці нязменнага заходнегерманскага канцлера, выклікалі ўзрастальныя пытанні лідарскія перспектывы К. Адэнаўэра ва ўрадзе. У 1963 г. 87-гадовы (!) палітык саступіў канцлерскую пасаду малодшаму калегу па партыі – Людвігу Эрхарду (1963-1966).

Правячыя колы і заходнегерманскае грамадства звязвалі з Л. Эрхардам вялікія спадзяванні. Меркавалася, што бацька германскага "эканамічнага дзіва" здолее павысіць аўтарытэт ХДС/ХСС і ўмацаваць эканоміку краіны. Канцлер высунуў праграму "сфармаванага грамадства" – свабоднага, адкрытага, дынамічнага і дэмакратычнага грамадства, якое будавалася б на базе сацыяльнай рыначнай гаспадаркі і свядомага творчага супрацоўніцтва яго грамадзян на карысць усяго грамадства. Тым не менш, запавольванне тэмпаў эканамічнага росту стварала значныя праблемы для яе паспяховай рэалізацыі. Ні новага сацыяльна-эканамічнага прарыву, ні ўмацавання палітычных пазіцыяў правячай кааліцыі, ні абнаўлення знешнепалітычнага курсу Л. Эрхард забяспечыць не здолеў.

Гэта і прадэманстравалі вынікі парламенцкіх выбараў 1966 г. ХДС/ХСС не здолела здабыць абсалютную большасць дэпутацкіх мандатаў (не хапіла толькі 4). Кааліцыя ХДС/ХСС і СвДП была захаваная. Аднак узрастальна папулярную СДПГ, якая ўжо кантралявала 40,7% парламенцкіх крэслаў, ігнараваць было ўсё цяжэй і цяжэй.

Спрэчкі вакол бюджэту абумовілі разрыў СвДП са сваімі традыцыйнымі партнёрамі і распад правячай кааліцыі. Ва ўмовах першага пасляваеннага эканамічнага крызісу (1966-1967) адзінай магчымасцю захаваць дзеяздольнасць ураду было ўтварэнне г.зв. "вялікай кааліцыі" з удзелам двух вядучых палітычных сілаў ФРГ – ХДС/ХСС і СДПГ. Новым канцлерам краіны стаў Курт Кізінгер (1966-1969), лідэр сацыял-дэмакратаў В. Брант заняў пасады віцэ-канцлера і міністра замежных спраў, а яго паплечнік па партыі Карл Шылер узначаліў яшчэ адно ключавое міністэрства – эканомікі.

Прабуксоўка заходнегерманскай мадэлі і нарастанне сацыяльна-эканамічных праблемаў адкрывалі для СДПГ, поўнай рашучасці ўзяцца за аздараўленне эканомікі на базе актыўнага дзяржаўнага ўмяшання, выдатныя перспектывы ў далейшай палітычнай барацьбе. Выспяваў сацыял-ліберальны блок. Ужо на выбарах федэральнага прэзідэнта ў сакавіку 1969 г., дзякуючы галасам большасці фракцыі свабодных дэмакратаў, галавой ФРГ быў абраны сацыял-дэмакрат Г. Хайнэман. На парламенцкіх выбарах 1969 г. блок ХДС/ХСС фармальна захаваў лідэрства – 46,7% галасоў выбаршчыкаў. Але СДПГ і СвДП, якія набралі адпаведна 42,7%з 5,8% і супольна здабылі нязначную – толькі ў 6 дэпутацкіх мандатаў – большасць, атрымалі магчымасць утварыць сацыял-ліберальную кааліцыю і скарысталіся ёю. Упершыню з 1949 г. ХДС/ХСС выпусціў са сваіх рук уладу. Новым федэральным канцлерам стаў лідар сацыял-дэмакратаў В. Брант (падпольны псеўданім часоў барацьбы з нацызмам; сапраўднае імя – Герберт Фрам).

Гэтыя выбары яшчэ раз прадэманстравалі, што аніводная з дзвюх вядучых палітычных сілаў краіны – ні ХДС/ХСС, ні СДПГ – не маюць дастатковых рэсурсаў для таго, каб усур'ёз прэтэндаваць на аднаасобнае панаванне. "Вялікая кааліцыя", безумоўна, стала важнай старонкай у гісторыі ФРГ, але хутчэй выключэннем з нармальнай логікі палітычнай барацьбы. Разлічваць на рэгулярнасць падобнай практыкі не выпадала. Для стварэння ўстойлівага і дзеяздольнага федэральнага ўраду партыям-лідэрам патрабаваўся дробны саюзнік. Яго ролю на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў будзе выконваць СвДП. Гэткім чынам у ФРГ склалася вельмі спецыфічная "двухспалавінная" партыйная сістэма.

Знешняя палітыка ў 1950 – 1960‑я гг. Падпісанне Агульнага дагавору 1952 г. Уступленне ў НАТО. Нармалізацыя адносін з СССР. Дактрына Хальштэйна. Збліжэнне з Францыяй, франка-германскі дагавор 1963 г. Карэкціроўка "усходняй палітыкі" ФРГ.

У 1945 г. Германія фактычна страціла сваю палітычную незалежнасць. Будучае краіны вызначалася вялікімі дзяржавамі пераможнай антыгітлераўскай кааліцыі. Праблемы і супярэчнасці паміж СССР, з аднаго боку, і яго заходнімі саюзнікамі, з другога, прывялі да падзелу адзінай германскай дзяржавы і ўзнікнення г.зв. "германскага пытання" пасляваеннай сусветнай палітыкі.

У перыяд праўлення К. Адэнаўэра (1949-1963) прыярытэтным накірункам знешняй палітыкі краіны з'яўлялася інтэграцыя ФРГ у заходнееўрапейскую сістэму, а таксама атлантычнае супрацоўніцтва. Прычым да сярэдзіны 1950-х гг. знешняя палітыка праводзілася дзеля ўнутранай: дзеля таго, каб забяспечыць аднаўленне заходнегерманскай эканомікі, стварэнне ўласных узброеных сілаў і атрыманне міжнароднага прызнання. З сярэдзіны 1950-х гг. ужо ўнутраная палітыка служыла базай для знешняй. ФРГ імкнулася стаць не проста незалежнай, а моцнай дзяржавай.

Ужо ў лістападзе 1949 г. Вялікабрытанія, Злучаныя Штаты, Францыя і ФРГ падпісалі Петэрсбергскае пагадненне, якое дазваляла заходнегерманскай дзяржаве самастойна весці знешнія стасункі, у тым ліку перамовы аб далучэнні да міжнародных арганізацыяў. У 1950 г. ФРГ стала членам Рады Еўропы і распачала актыўны ўдзел у абмеркаванні праектаў еўрапейскай інтэграцыі. Пасля падпісання Парыжскага (1951) і Рымскіх пагадненняў (1957) ФРГ становіцца адным з важнейшых удзельнікаў еўрапейскіх супольнасцяў.

Далейшае паглыбленне "халоднай вайны" патрабавала ад уладаў ФРГ пошуку надзейных гарантыяў нацыянальнай бяспекі. Пад лозунгамі сумеснай абароны краінаў Захаду супраць "агрэсіі сусветнага камунізму" К. Адэнаўэр дамагаўся стварэння еўрапейскай арміі і ўключэння ў яе склад заходнегерманскага кантынгенту. У 1952 г. разам з Францыяй, Італіяй і краінамі Бенілюксу ФРГ падпісала дагавор аб стварэнні Еўрапейскай абарончай супольнасці (ЕАС).

Яшчэ большае значэнне для ФРГ мела падпісанне з Вялікабрытаніяй, ЗША і Францыяй "Агульнага дагавору" (Бонскага дагавору). 26 траўня 1952 г. бакі дамовіліся пра скасаванне "Акупацыйнага статуту", перадачу бонскаму ўраду "паўнаты ўлады" ва ўнутранай і знешняй палітыцы, ліквідацыю многіх абмежаванняў у развіцці ваеннай прамысловасці, легалізацыю заходнегерманскай масавай арміі і магчымасць удзелу краіны ў ЕАС. Тым не менш, суверэнітэт ФРГ нельга было назваць паўнавартасным: на яе тэрыторыі заставаліся замежныя войскі, краіна пазбаўлялася права валодаць многімі відамі стратэгічнай зброі. (Заходнія дзяржавы захоўвалі таксама некаторыя іншыя рычагі ўплыву, у тым ліку фінансавыя, на сітуацыю ў ФРГ.) Пасля таго, як у 1955 г. гэты дагавор быў ратыфікаваны і набыў моц, ФРГ стала членам НАТО. З 1956 г. пачалося стварэнне рэгулярных узброеных сілаў ФРГ – бундэсверу.

Нягледзячы на планы рэмілітарызацыі ФРГ адносіны з Савецкім Саюзам у паслясталінскую эпоху палепшыліся. У 1955 г. адбыліся дыпламатычнае прызнанне заходнегерманскай дзяржаўнасці з боку СССР і нават афіцыйны візіт К. Адэнаўэра ў Маскву. Тым не менш, палітыка Бону адносна усходнееўрапейскіх дзяржаў стала яшчэ больш жорсткай. У снежні 1955 г. на нарадзе паслоў ФРГ міністр замежных спраў Вальтэр Хальштэйн агучыў новую знешнепалітычную дактрыну. Згодна з "дактрынай Хальштэйна" ФРГ падтрымлівала і ўсталёўвала дыпламатычныя адносіны толькі з тымі краінамі, якія не мелі дыпламатычных адносінаў з Германскай Дэмакратычнай Рэспублікай. Усталяванне падобных стасункаў з Усходняй Германіяй разглядалася Бонам як недружалюбны крок і вяло да разрыву адносінаў з гэтай краінай. Адзіным выключэннем, якое дапускалася дадзенай дактрынай, быў Савецкі Саюз. Канфрантацыя з вялікай дзяржавай была ФРГ абсалютна непатрэбнай. У 1959 г. Жэнеўская канферэнцыя чатырох дзяржаў (Вялікабрытанія, Злучаныя Штаты, СССР, Францыя) скончылася фактычным прызнаннем існаванне дзвюх нямецкіх дзяржаў: ФРГ і ГДР.

Нязменна дэманструючы адданасць прынцыпу атлантычнай салідарнасці і лаяльнасць да заакіянскай супердзяржавы, К. Адэнаўэра імкнуўся да таго, каб пазбегнуць ролі сатэліту Вашынгтону. Гэтая пазіцыя, безумоўна, паспрыяла далейшаму германа-французскаму збліжэнню пасля вяртання да ўлады Ш. дэ Голя. Абмен візітамі нацыянальных лідэраў дзвюх дзяржаў стварылі магчымасць для афармлення стратэгічнага саюзу двух дзяржаў. У студзені 1963 г. быў падпісаны дагавор аб супрацоўніцтве ФРГ і Францыі ў розных сферах, каардынацыі знешнепалітычнага курсу, рэгулярных кансультацыях на ўзроўні кіраўнікоў дзяржаў (не радзей двух разоў на год) і міністраў замежных спраў (раз у тры месяцы) і г.д.

Гэткім чынам, важнымі вынікамі знешняй палітыкі ФРГ у 1949-1963 гг. сталі: прызнанне заходнегерманскага суверэнітэту і яе статусу важнага еўрапартнёра, пачатак фармавання базы эканамічнай магутнасці краіны.

Знешнепалітычны курс паслядоўнікаў К. Адэнаўэра вызначаўся значнай пераемнасцю. Найбольш прынцыповыя змены датычыліся "усходняй палітыкі". Падчас прэм'ерства Л. Эрхарда былі зробленыя пэўныя крокі ў напрамку збліжэння з усходнімі суседзямі. Нават не ўсталёўваючы дыпламатычныя адносіны з краінамі сацыялістычнага блоку, ФРГ падпісала з некалькімі з іх гандлёва-эканамічныя пагадненні (Румынія, Венгрыя, Балгарыя). Гэткім чынам, на змену "дыпламатыі з пазіцыі сілы" К. Адэнаўэра у адносінах з Усходам прыйшла "эканамічная дыпламатыя".

Пасля прыходу да ўлады "Вялікай кааліцыі" знешняя палітыка была скарэкціраваная канцэпцыяй В. Бранта – віцэ-канцлера і міністра замежных спраў новага кабінету. Дыпламатычнае прызнанне Румыніі ў 1967 г. азначала фактычнае адмаўленне ФРГ ад строгага пільнавання "дактрыны Хальштэйна". Упершыню быў усталяваны прамы дыялог паміж Бонам і сацыялістычным Берлінам, у выніку якога ў 1968 г. дзве нямецкія дзяржавы падпісалі гандлёвае пагадненне. Пра ўсталяванне нармальных міжгерманскіх адносін гаворка пакуль што не ішла, але напрыканцы 1960-х гг. непазбежнасць перагляду "усходняй палітыкі" ФРГ стала відавочным фактам.

Палітычнае жыццё ФРГ у час праўлення сацыял-ліберальнай кааліцыі (1969-1982). Новыя сацыяльныя рухі і ўтварэнне Партыі "зялёных". Пагроза тэрарызму. Унутраная палітыка кансерватыўна-ліберальнага ўраду Г. Коля ў 1882-1989 гг.

Абранне на канцлерскую пасаду Вілі Бранта (1969-1974) распачало новы этап рэформаў у ФРГ. Сацыяльныя паходжанне і вопыт лідэра сацыял-дэмакратаў моцна адрознівалі яго ад папярэдніх заходнегерманскіх кіраўнікоў, асабліва апошняга – антыфашыст замяніў на пасадзе канцлера былога члена НСДАП і супрацоўніка аддзела радыёпрапаганды імперскага міністэрства замежных спраў К. Кізінгера. Шчырасць у камунікацыі і адкрытасць да ўсяго новага спарадзілі ў многіх немцаў надзеі на абнаўленне. Гэтыя надзеі збольшага спраўдзіліся.

Дэвізам праграмы кааліцыі СДПГ-СвДП сталі "Пераемнасць і абнаўленне". Сацыял-ліберальны ўрад меў намер не адмаўляючыся ад дасягнутага папярэднікамі ажыццявіць глыбокія рэформы. Правячая кааліцыя разлічвала з іх дапамогай змякчыць супярэчнасці ў грамадстве і вырашыць узнікшыя ў 1960-х гг. праблемы, найперш у сферы адукацыі, на рынку працы, у сістэме сацыяльнай абароны. Былі падвышаныя пенсіі, а пенсійны ўзрост – наадварот зніжаны да 63 гадоў. Былі прынятыя законы, што павялічвалі дапамогі на дзяцей, датацыі для малазабяспечаных груп насельніцтва, для набыцця жылля. Асаблівая ўвага надавалася вырашэнню праблемаў моладзі. Напрыклад, у 1971 г. было прынятае федэральнае заканадаўства аб стыпендыяльным забеспячэнні і бясплатным навучанні (у выніку за наступныя некалькі гадоў колькасць студэнтаў павялічылася ўдвая), аб спрыянні абароне акадэмічных ступеняў. Выбарчая рэформа апусціла ўзроставы цэнз з 21 да 18 гадоў, далучаючы тым самым маладых заходніх немцаў да ўдзелу ў актыўным палітычным жыцці краіны. Справе далейшай дэмакратызацыі грамадства і дзяржавы павінна было служыць "Палажэнне аб адносінах да антыканстытуцыйных сілаў на дзяржаўнай службе". Дакумент забараняў асобам з экстрэмісцкімі – няважна, левымі ці правымі – перакананнямі працаваць у навучальных установах, а таксама займаць іншыя грамадскія пасады.

Дарагія сацыяльныя пераўтварэнні моцным падатковым цяжарам клаліся на прадпрымальнікаў і вялі да ўтварэння ўстойлівага бюджэтнага дэфіцыту. Вострую крытыку з боку апазіцыі выклікáла і "новая ўсходняя палітыка" ураду В. Бранта, нацэленая на нармалізацыю адносінаў ФРГ з ГДР ды іншымі краінамі сацыялістычнага блоку (гл. далей). У красавіку 1972 г. апазіцыя нават паспрабавала праз вотум канструктыўнага недаверу пазбавіць яго канцлерскага крэсла. Новаму лідэру ХДС Райнэру Барцэлю для абрання кіраўніком кабінету міністраў не хапіла толькі двух галасоў. Падчас галасавання бюджэту 1973 г. супраць канцлера выступіла нават частка яго паплечнікаў, таму ўрадавая кааліцыя фактычна страціла парламенцкую большасць. Канцлер скарыстаўся сваім канстытуцыйным правам ды ініцыяваў роспуск бундэстагу і правядзенне датэрміновых парламенцкіх выбараў.

У выніку лістападаўскіх выбарах 1972 г. сацыял-ліберальнай кааліцыі ўдалося захаваць уладу. Сацыял-дэмакраты набралі амаль 46% галасоў выбаршчыкаў і заваявалі 230 дэпутацкіх мандатаў. Свабодныя дэмакраты таксама прыкметна палепшылі свае вынікі адносна выбараў 1969 г. Гэткім чынам сацыял-ліберальная кааліцыя павялічыла большасць да 23 мандатаў, а В. Брант захаваў пасаду бундэсканцлера.

Праграма другога кабінету В. Бранта была больш сціплай, чым у 1969 г. Па-першае, амбіцыйная знешнепалітычная праграмы была ўжо збольшага выкананая. Па-другое, фінансава-эканамічныя рэаліі не дазвалялі замахвацца на правядзенне маштабных і дарагіх рэформаў. Пасля "нафтавага шоку" восені 1973 г. прыйшлося прыняць закон аб эканоміі энергіі, які прадугледжваў абмежаванні яе выкарыстання. Была прынятая праграма будаўніцтва каля 100 атамных рэактараў.

Не здолеўшы адужаць В. Бранта на электаральным полі, апазіцыя ў 1974 г. удала выкарыстала скандальныя выкрыцці, што кідалі цень на яго рэпутацыю. Спачатку ў цэнтры шпіёнскага скандалу апынуўся рэферэнт канцлера, а потым, ужо ў ходзе следства, высветліліся пікантныя моманты баўлення ім свайго вольнага часу падчас афіцыйнага візіту ў Нарвегію. 5 траўня 1974 г. В. Брант сышоў у адстаўку.

Новым канцлерам ФРГ і старшынёй СДПГ стаў Гельмут Шміт (1974-1982). Палітычны курс сацыял-ліберальнага ўраду набывае больш памяркоўны, прагматычны характар. Сапраўды, дзейнічаць прыходзілася ў надзвычай цяжкай эканамічнай сітуацыі – наступіў эканамічны крызіс 1974-1975 гг. Аснову ўнутрыпалітычнага курсу склалі антыкрызісныя мерапрыемствы – першая антыкрызісная праграма была прынятая ўжо ў снежні 1974 г. Пэўны час палітыка "глабальнага рэгулявання" эканомікі прыносіла карысць. Актыўная палітыка сацыял-ліберальнага ўраду і адносная мяккасць крызісу ў краіне дазволілі правячай кааліцыі атрымаць чарговую перамогу на парламенцкіх выбарах 1976 г.

Ужо вынікі выбараў 1976 г., калі Г. Шміт здолеў пераабрацца на пасаду канцлера большасцю толькі ў адзін голас, сведчылі пра пэўнае расчараванне грамадства палітыкай СДПГ. Па меры далейшага скарачэння фінансавых рэсурсаў, нарасталі рознагалоссі паміж сацыял-дэмакратамі і свабоднымі дэмакратамі (на думку апошніх, большую карысць справе аздараўлення эканомікі магло б прынесці самарэгуляванне рыначнага механізму). Захоўваючы партнёрства з СДПГ у бундэстагу, СвДП стала выступаць на выбарах у ландтагі некаторых зямель у кааліцыі з ХДС (т.зв. палітыка "размякчэння партыйных франтоў").

Адным з важнейшых дасягненняў канцлерства Г. Шміта стала мадэрнізацыя сямейнага права. Былі прынятыя ліберальныя папраўкі адносна прычынаў для разрыву шлюбу. Быў скасаваны артыкул, які абавязваў жанчыну займацца хатняй гаспадаркай. У выніку вастрэйшых дэбатаў у бундэстагу правячай кааліцыі ўдалося дамагчыся прыняцця рашэння аб праве жанчын на перарыванне цяжарнасці на працягу першых трох месяцаў па медыцынскіх, генетычных або сацыяльных паказаннях. Разам з тым дзеля паляпшэння дэмаграфічнай сітуацыі, а таксама матэрыяльнага становішча сем'яў або маці-адзіночак з 1975 г. дзіцячая дапамога стала выплачвацца на кожнае дзіця ад нараджэння да 18 гадоў, а пры працягу адукацыі яшчэ долей.

Парламенцкія выбары 1980 г. сталі адметныя тым, што ўзначальваў блок ХДС/ХСС гэтым разам лідэр ХСС Франц-Ёзэф Штраўс, а не старшыня ХДС (Гельмут Коль), як звычайна. Тым не менш, гэта зноў не дапамагло апазіцыі вярнуцца да ўлады. Кааліцыя СДПГ-СвДП павялічыла сваю парламенцкую большасць з 5 да 23 дэпутатаў. Яшчэ адной асаблівасцю гэтых выбараў стала спроба прабіцца на агульнанацыянальную палітычную арэну маладой Партыі "зялёных" (гл. далей). На першых сваіх выбарах яна набрала звыш паўмільёны галасоў выбаршчыкаў, але не здолела ўзяць 5% бар'ер (толькі 1,5%).

На фоне новага цыклічнага крызісу перавытворчасці 1980-1982 гг. урад быў вымушаны пайсці на цэлы шэраг непапулярных крокаў. У выніку стаў шырыцца забастовачны рух, а папулярнасць правячай кааліцыі – наадварот падаць. Паглыбленне разыходжанняў паміж СДПГ і СвДП нарастала (асабліва гэта датычылася сацыяльна-эканамічных пытанняў) і распад іх некалі прагматычнага саюзу быў толькі справай часу. Непасрэднай нагодай для разрыву стала абмеркаванне бюджэту на 1983 г. Свабодныя дэмакраты выступалі за рэзкае скарачэнне бюджэтных выдаткаў, а сацыял-дэмакраты не маглі дазволіць сабе пайсці на гэткі радыкальны дэмантаж сацыяльнай палітыкі. У выніку СвДП выйшла за кабінету, а яе кіраўніцтва распачало перамовы з ХДС/ХСС аб стварэнні кааліцыі. Галасаванне канструктыўнага вотуму недаверу прывяло на канцлерскую пасаду старшыню ХДС Гельмута Коля (1982-1998).

У 1970-я гг. адбываліся прыкметныя зрухі ў грамадскай свядомасці, "змена каштоўнасцяў", абумоўленая фармаваннем постіндустрыяльнага грамадства. Новыя каштоўнасці ды інтарэсы абумовілі і новыя формы грамадскай актыўнасці. Зараджаюцца і хутка набываюць уплыў "новыя сацыяльныя рухі" – экалагічны, рух супраць атамных станцыяў, разнастайныя грамадзянскія ініцыятывы. Становяцца папулярнымі, асабліва сярод моладзі, г.зв. "альтэрнатыўныя" рухі. Пры ўсіх іх разнароднасці агульным быў пратэст супраць "матэрыялістычнай сістэмы" і каштоўнасцяў, якія яна насаджае – кар'ера, поспех, багацце. У 1970-я гг. разгортвае сваю дзейнасць г.зв. "новы жаночы рух", які на першы план высоўваў патрабаванні не фармальнага, а фактычнага забеспячэння роўных правоў жанчын.

Асабліва паспяхова ішло развіццё экалагічнага руху. З улікам высокай інтэнсіўнасці эканомікі ФРГ, ступені яе нагрузкі на навакольнае асяроддзе, на першы план сталі выходзіць менавіта праблемы экалогіі. Не дзіўна, што многія новыя сацыяльныя рухі з часам набываюць менавіта экалагічную скіраванасць. У 1979 г. левыя радыкалы, анархісты, постмарксісты, левыя лібералы, хрысціянскія пацыфісты, а таксама некаторыя прадстаўнікі правай часткі палітычнага спектру стварылі саюз "Асаблівае палітычнае аб'яднанне – зялёныя". Некаторы час "зялёныя" рэпрэзентавалі сябе як "антыпартыя", якая адмаўляе буржуазную палітыку з яе аўтарытарнай іерархіяй. У студзені 1980 г. адбыўся ўстаноўчы з'езд федэральнай Партыі "зялёных" і ў тым жа годзе яна ўзяла ўдзел у парламенцкіх выбарах.

Сур'ёзнейшай праблемай для заходнегерманскага ўраду з канца 1960-х гг. стаў тэрарызм. Левыя экстрэмісты заклікалі да "узброеных акцыяў супраць сістэмы". Тэрарысты выкарыстоўвалі лацінаамерыканскую канцэпцыю "гарадской герыльі" – партызанскай вайны ў гарадах. Пры гэтым дзеянні невялікіх узброеных груп павінны былі падштурхнуць "прыгнечаных сістэмай" грамадзян да рэвалюцыйнай барацьбы за сваё вызваленне, а рэакцыя дзяржавы на гэтыя акцыі павінна была сарваць з яе "маску дэмакратыі" і агаліць яе сапраўдную рэпрэсіўную сутнасць.

Тактыка тэрарыстычных акцыяў стала галоўнай ў дзейнасці г.зв. "Фракцыя Чырвонай Арміі" (РАФ; Rote Armee Fraktion, RAF). Банкаўскія налёты, выбухі ў ваенных і цывільных установах, замахі на высокапастаўленых асобаў былі закліканыя пракласці шлях да сусветнай рэвалюцыі. Пік яе тэрарыстычнай дзейнасці прыпадае на 1977 г., калі былі паслядоўна забітыя генеральны пракурор, старшыня праўлення "Дрэзднэр Банка", а потым пры дапамозе арабскіх тэрарыстаў захоплены самалёт заходнегерманскай кампаніі "Люфтганза" з 86 пасажырамі ў Самалі. Вельмі часта за леварадыкальнымі групоўкамі ў ФРГ стаяла ўсходнегерманская спецслужба "Штазі".

Адначасова з левымі тэрарыстычнымі групамі дзейнічалі і праватэрарыстычныя, неанацысцкія арганізацыі. Апрача арганізацыі выбухаў у дзяржаўных установах яны здзяйснялі акты вандалізму на яўрэйскіх могілках, пагромы ў кварталах, дзе пражывалі гастарбайтэры і г.д.

Прыняцце ў 1977-1979 гг. цэлага шэрагу законаў супраць тэрарыстаў дало дастаткова хуткі эфект. Хаця рашучыя захады ўраду былі ў цэлым з паразуменнем успрынятыя законапаслухмянымі грамадзянамі, на іх адрас прагучала і нямала крытыкі з боку ліберальнай грамадскасці, якая сумнявалася, што дзейнасць жменькі радыкалаў апраўдвае ўмяшанне дзяржавы ў прыватнае жыццё сваіх грамадзян.

Вяртанне ХДС/ХСС да ўлады тлумачылася не толькі вонкавымі ўмовамі, якія склаліся напачатку 1980-х гг. Напрыканцы 1970-х гг. моцна абноўленае кіраўніцтва хрысціянскіх дэмакратаў ажыццявіла глыбокую ідэйна-арганізацыйную мадэрнізацыю партыі. Германскія неакансерватары з ХДС/ХСС крытыкавалі этатызм эпохі дзяржаўна-манапалістычнага капіталізму, ідэю "дзяржавы дабрабыту", псіхалогію сацыяльнага ўтрыманства. Яны заклікалі да адраджэння традыцыйных падмуркаў грамадства, маральнаму аздараўленню, умацавання базавых элементаў сацыяльнай структуры – сям'і, царквы, уласнасці, дзяржавы.

На сакавіцкіх парламенцкіх выбарах 1983 г. кааліцыя ХДС/ХСС-СвДП атрымала шырокую падтрымку выбаршчыкаў і ўмацавала свае палітычныя пазіцыі. Першынство ў бундэстагу заваяваў блок ХДС/ХСС, які атрымаў 48,8% галасоў. Яшчэ без малога 8% прынеслі кааліцыі свабодныя дэмакраты. СДПГ з вынікам 38,8% адкацілася да ўзроўню падтрымкі 1960-х гг. і, як аказалася, надоўга была адпраўлена заходнімі немцамі ў апазіцыю. Затое паспяхова выступілі "зялёныя": набраўшы 5,6%, яны здабылі 27 дэпутацкіх мандатаў. Гэткім чынам упершыню з 1960 г. у бундэстаг прабілася чацвёртая (калі лічыць паасобку ХДС і ХСС, то – пятая) палітычная партыя.

Парламенцкія выбары 1987 г. пацвердзілі першынство кааліцыі ХДС/ХСС-СвДП (разам партыі набралі 53,3%). Сацыял-дэмакраты перажывалі не лепшыя часы. Унутрыпартыйныя звады і пакуль што цьмяныя перспектывы "чырвона-зялёнай" кааліцыі (да саюзу СДПГ і "зялёных" да канца не былі гатовыя ні адны, ні другія) не пакідалі ім шанцаў на вяртанне да ўлады. СДПГ выступіла яшчэ горш, чым чатырма гадамі раней – 37%. Партыя "зялёных" набрала 8,3% галасоў, заваяваўшы 42 мандаты, і па ўзроўню выбарчай падтрымкі ўшчыльную наблізілася да ХСС (9,8% і 49 дэпутатаў) і СвДП (9,1% і 46 дэпутатаў). Поспех гэтай партыі тлумачыўся не толькі высокім узроўнем дабрабыту немцаў, калі грамадзяне маглі адмовіцца ад нязначнай долі свайго матэрыяльнага дастатку на карысць больш высокай якасці экалагічных умоў жыцця. Важным пунктам палітычнага парадку дня падчас выбарчай кампаніі стала абмеркаванне будучага атамнай энергетыкі ў ФРГ. На фоне нядаўняй аварыі на Чарнобыльскай АЭС (1986) яркая і бескампрамісная пазіцыя "зялёных", якія выступалі за закрыццё заходнегерманскіх атамных станцыяў, прынесла ім нямала галасоў. Яшчэ адной важнай прычынай росту папулярнасці "зялёных" было расчараванне часткі выбаршчыкаў у традыцыйных партыях.

Знешняя палітыка ФРГ у 1970 – 1980‑я гг. “Новая усходняя палітыка”. Адносіны ФРГ з краінамі Захаду. Заходнегерманска-савецкія адносіны.

Прыход да ўлады ўрадавай кааліцыі СДПГ-СвДП на чале з канцлерам В Брантам і пачатак працэсу сусветнай разрадкі стварылі спрыяльныя ўмовы для карэннага перагляду палітыкі Заходняй Германіі адносна краінаў сацыялістычнага блоку і пераходу да "новай усходняй палітыкі".

Пасля далучэння Бону да Дагавору аб нераспаўсюджанні ядзернай зброі ў 1969 г. было знятае праблемнае пытанне двухбаковых адносінаў – аснашчэнне ФРГ ядзернай зброяй. Актывізаваўся заходнегерманска-савецкі дыялог на вышэйшым узроўні, які увянчаўся 12 жніўня 1970 г. падпісаннем Маскоўскага дагавору. Апрача іншага пагадненне намеціла канкрэтныя крокі па нармалізацыі адносінаў ФРГ з ГДР ды іншымі ўсходнімі суседзямі – Чэхаславакіяй і Польшчай. У выніку 7 снежня 1970 г. былі падпісаныя Варшаўскі, а 11 снежня 1973 г. Пражскі дагаворы. Удзельнікі пагадненняў прызналі непарушнасць пасляваенных межаў у Еўропе, пацвердзілі адмову ад тэрытарыяльных прэтэнзій і ўжывання сілы ў міжнародных адносінах.

У лістападзе 1971 г. Вялікабрытанія, ЗША, СССР і Францыя заключылі чатырохбаковае пагадненне па Заходняму Берліну, якое ўдакладняла яго статус з улікам інтарэсаў усіх зацікаўленых бакоў. Падпісанне гэтага кампраміснага дакументу стала штуршком да падпісання 21 снежня 1972 г. Дагавору аб асновах адносінаў паміж ГДР і ФРГ, які зафіксаваў узаемнае прызнанне абедзвюх дзяржаў. Бакі заяўлялі аб намеры развіваць узаемавыгадныя добрасуседскія адносіны, кіравацца прынцыпамі суверэнітэту і непарушнасці пасляваенных межаў. Абмен дыпламатычнымі прадстаўніцтвамі, а не пасольствамі быў закліканы падкрэсліць асаблівы характар адносінаў паміж ФРГ і ГДР. У 1973 г. абедзве германскія дзяржавы сталі членамі ААН.

Г.зв. "Усходнія дагаворы", што пацвердзілі пасляваенныя рэаліі, умацавалі падмуркі еўрапейскай разрадкі і праклалі шлях да падпісання Хельсінскіх пагадненняў 1975 г. В. Брант заслужыў сваёй "новай усходняй палітыкай" значныя міжнародны аўтарытэт і прызнанне: у 1971 г. ён быў удастоены Нобелеўскай прэміі міру.

Урад Г. Шміта імкнуўся ў міжнародных справах прытрымлівацца "стратэгіі раўнавагі" – балансу паміж збліжэннем з Усходам, захаваннем нацыянальнай бяспекі і атлантычнай салідарнасці. Гэта азначала адмаўленне ад празмернага, на думку новага заходнегерманскага кіраўніцтва, крэну знешнепалітычнага курсу ФРГ у бок Усходу.

Адносіны з СССР пэўны час яшчэ захоўвалі дынамізм. У 1978 г. з афіцыйным візітам Бон наведаў савецкі лідэр Л. І.Брэжнеў, а ў 1980 г. Г. Шміт нанёс візіт у адказ. ФРГ напрыканцы 1970 - х гг. стаў галоўным знешнегандлёвым партнёрам Савецкага Саюзу на Захадзе і губляць свой эканамічны ўплыў на гэтым важнейшым рынку не жадаў нават пасля пачатку новага вітку "халоднай вайны" і "гонкі ўзбраенняў".

Аднак неабходнасць падтрымання належнага ўзроўню бяспекі і атлантычная салідарнасць дыктавалі сваё. У снежні 1979 г., літаральна адразу пасля ўводу савецкіх войск у Афганістан, сесія НАТО прыняла рашэнне размясціць на тэрыторыі Заходняй Еўропы амерыканскія ядзерныя ракеты "Першынг-2" і крылатыя ракеты "Тамагаўк". Г. Шміт даў сваю згоду прыняць значную частку гэтага смертаноснага арсеналу на тэрыторыі ФРГ.

Еўрапейская інтэграцыя па-ранейшаму заставалася прыярытэтным накірункам знешняй палітыкі ФРГ. У другой палове 1970-х гг. Г. Шміт актывізуе намаганні па адстойванню эканамічных інтарэсаў краіны ў ЕЭС. У 1974 г. сумесна з палітычным кіраўніцтвам Францыі заходнегерманскі ўрад ініцыяваў стварэнне новага органа – Еўрапейскай рады, а ў 1979 г. - стварэнне адзінай Еўрапейскай грашовай сістэмы і ўвядзенне разліковай адзінкі – экю. У 1981 г. ФРГ і Італія высунулі праект "Адзінага еўрапейскага акту", які стаў адным з найбольш этапных дакументаў у гісторыі еўраінтэграцыі.

Прыярытэты знешняй палітыкі Г. Коля былі сфармуляваныя яшчэ ў перыяд барацьбы за пасаду канцлера. Ён лічыў неабходным замацаваць ролю ФРГ як члена сусветнай супольнасці, які выступае за ўмацаванне дэмакратыі і міжнародна-прававой сістэмы, пільнавацца прынцыпу атлантычнай салідарнасці, змагаючыся пры гэтым за раўнапраўныя адносіны паміж членамі НАТО, актыўна спрыяць працэсу еўрапейскай інтэграцыі, прызнаючы асноватворную ролю ў ім франка-германскага саюзу.

Несумненным поспехам знешняй палітыкі ФРГ у 1980-х гг. стала пераадоленне супярэчнасці ў становішчы краіны як эканамічнага гіганта і "палітычнага карліка". Яна ператварылася ў аднаго з найбольш надзейных членаў НАТО і блізкіх саюзнікаў ЗША ў Еўропе. У 1984 г. з ФРГ былі знятыя апошнія абмежаванні на вытворчасць цяжкіх відаў узбраення, ваенных караблёў буйнога класа, бамбардзіроўшчыкаў і ракет. Забарона на вытворчасць зброі масавага паражэння, тым не менш, захоўвалася.

Г. Коль, пры падтрымцы міністра замежных спраў Ганса-Дзітрыха Геншара (СвДП), зрабіў значны ўнёсак у разгортванне новага этапу еўрапейскай інтэграцыі. Франка-германскае супрацоўніцтва, у тым ліку актыўнае ўзаемадзеянне лідараў дзвюх дзяржаў, забяспечылі прыняцце ў 1986 г. Адзінага еўрапейскага акту і пачатак яго рэалізацыі.

Знаходзячыся на пярэднім краі халоднай вайны і будучы зацікаўленай у нармалізацыі адносінаў паміж супердзяржавамі, ФРГ энергічна падтрымала палітыку перабудовы ў СССР і савецка-амерыканскі дыялог на вышэйшым узроўні. Г. Коль, у прыватнасці, паспрыяў канструктыўнаму вырашэнню пытання аб ракетах сярэдняй і малой дальнасці. Заходнегерманскае кіраўніцтва наладзіла вельмі інтэнсіўны і прадуктыўны дыялог з савецкімі калегамі. Адной з важнейшых сфераў супрацоўніцтва стала пытанне аб лёсе нямецкай нацыянальнай меншасці ў СССР, забеспячэнні магчымасці выезду жадаючых на гістарычную радзіму. Высокі ўзровень адносінаў паміж дзяржавамі ды іх лідэрамі – Г. Колям і М.С. Гарбачовым – значна спрасціў вырашэнне ў самым хуткім часе цэнтральнай задачы знешняй палітыкі ФРГ – пытання аб уз'яднанні Германіі.

Дата добавления: 2014-11-08