ВЯРЫГА-ДАРЭЎСКІ

ВЯРЫГА

ВЯРЫГА

Аляксандр Андрэевіч (5.12.1837—26.3.1905)

Хімік, педагог. Нарадзіўся на Віцебшчы-не. Скончыў фізіка-матэматычны факуль-тэт Пецярбургскага універсітэта (1860). Быў на вайсковай службе, але хутка вый-шаў у адстаўку i міністэрствам народнай асветы накіраваны за мяжу. Вярнуўшыся адтуль у 1866, абараніў магістэрскую ды-сертацыю на тэму «Азабензід i яго гамола-гі» (Адэса, 1866) i быў прызначаны дацэн-там кафедры хіміі ў Новарасійскім універ-сітэце. У 1871 абараніў доктарскую дысер-тацыю i стаў экстраардынарным, a ў 1873 ардынарным прафесарам Новарасійскага універсітэта. Сярод яго вучняў былі знака-мітыя хімікі, у т.л. М.Дз.Зялінскі. Вялікае значэнне i вядомасць мела яго барацьба з фальсіфікацыяй прадуктаў харчавання ў Адэсе. В. аўтар шэрагу навуковых прац па хіміі, сярод якіх «Пра азабензід i прадукты яго злучэнняў» (1870), «Даследаванне адэс-кіх саляных ліманаў» (1871), «Пра серу ў адэскім каменнавутальным газе» (1874) i інш.

Браніслаў Фартунатавіч (1860—13.6.1925)

Фізіёлаг, педагог. Нарадзіўся на Віцеб-шчыне. Скончыў Пецярбургскі універсітэт (1881) i Ваенна-медыцынскую акадэмію (1886). Вучань І.М.Сечанава i І.П.Паўлава. У 1888 абараніў доктарскую дысертацыю. Працаваў у лабараторыях Э.Пфлюгера i І.І.Мечнікава. У 1897—1914 прафесар Но-варасійскага універсітэта ў Адэсе, з 1917 — Пермскага універсітэта. Даследаванні В. прысвечаны галоўным чынам электрафі-зіялогіі; адкрыў i апісаў з'яву катоднай дэп-рэсіі (працяглае зніжэнне ўзбуджальнасці, якое развіваецца паўторна следам за яе па-вышэннем у вобласці прыкладання като­да). Устанавіў, што гальванічны ток у за-лежнасці ад сілы i накіраванасці блакіруе або рухальныя, або адчувальныя нервовыя тканкі. Вывучаючы газаабмен у лёгкіх i тканках устанавіў (1892) уплыў 02 на здольнасць крыві звязваць СОг (эфект Вя-рыгі).

Те:. Основы физиологии человека и высших животных. Т. 1—2. Спб., 1905—10.

ВЯРЫГА (Weryho)

Уладзіслаў (9.6.1868—2.8.1916)

Філосаф і этнограф, збіральнік беларус-кага фалыслору. Нарадзіўся ў Пскове, дзе жыла яго сям'я пасля канфіскацыі маёнтка каля Полацка за ўдзел у паўстанні 1863— 64. У 8 гадоў страціў бацькоў i застаўся пад апекай бабулі. У 1878 вучыўся ў Пскоў-скай, потым у Пецярбургскай гімназіі, якую скончыў у 1885. Некаторы час пада-рожнічаў па Беларусі i Літве. Вучыўся ва універсітэтах Берліна, Прагі i Берна. У 1892 у Берне атрымаў ступень доктара філасофіі. У 1898—1916 быў рэдактарам часопіса «Przegląd filozoficzny» («Філасофскі агляд»). Пры ўдзеле В. створаны: у 1900 секцыя псіхалогіі на з'ездзе польскіх урачоў у Кра-каве, у 1904 Польскае філасофскае тава-рыства ў Львове, у 1907 Польскае таварыс-тва псіхолагаў у Варшаве.

У выніку вандровак па Беларусі i Літве напісаў кнігу «Беларускія паданні» (Львоў, 1889), дзе змясціў 32 беларускія народныя казкі з Лідскага павета. У прадмове да яе адзначыў, што «мова беларуская, асабліва песні, паданні, прымаўкі i загадкі народу, які на ёй размаўляе, заслугоўвае нашай па-вагі». У часопісе «Zbiór wiadomości do

antropologii krajowej» («Зборнік паведамлен-няў па айчыннай антрапалогіі». 1889. Т. 13) апублікавана 45 беларускіх народных пе-сень, запісаных ім у Лідскім павеце, друка-ваўся ў часопісе «Wisła» («Вісла»). Аўтар працы «Латышскія паданні» (1892).

А.М.Філатава.

Арцём Ігнатавіч (4.11.1816—1884)

Беларуси пісьменнік, рэвалюцыянер, асветнік. Нарадзіўся ў мястэчку Кублічы Лепельскага павета Віцебскай губ. (цяпер Ушацкі раён). Паходзіў са збяднелага шля-хецкага роду. Адукацыю атрымаў у За-бельскай гімназіі. Служыў у розных уста-новах Віцебска. Ажаніўшыся, набыў у Ві-цебскім павеце маёнтак Стайкі. У 1852 ка-лежскі рэгістратар, у 1885 губернскі сакра-тар. У 1850-я гады арганізаваў у Віцебску прыватную бібліятэку для гарадской бедна-ты. У Вільні i Пецярбургу меў сувязі з газе­там! «Kurjer Wileński», («Віленскі веснік»), «Słowo» («Слова»). За ўдзел у паўстанні 1863—64 быў сасланы царскімі ўладамі ва Усолле (Усходняя Сібір), з 1868 — на па-сяленні ў Іркуцку. Памёр у Сібіры.

Адзіная кніга В.-Д. — аповесць у вер­шах на польскай мове «Гутарка аб сваяку» — пад псеўданімам «Беларуская Дуда» надру-кавана ў 1858. У 1859—61 друкаваўся ў ча-сопісе («Ruch muzyczny») «Музычны рух», дзе пісаў пра музычнае жыццё Віцебска. На працягу 1858—63 вёў рукапісны «Альбом», у якім пакінулі свае запісы вядомыя пісьменнікі, дзеячы культуры Беларусі i Літвы таго часу: У.Сыракошя, В.Каратын-скі, А.Кіркор, М.Балінскі, В.Дунін-Марцінке-віч i інш. Аўтар паэмы «Ахульга» (тэматыч-на звязана з барацьбой горцаў пад кіраў-ніцтвам Шаміля), драмы «Гордасць», каме-дый «Хцівасць» i «Грэх 4-ы — гнеў», да-рожных нататкаў «Гутарка з пляндроўкі па зямлі латышскай» (матэрыялам паслужыла паездка В.-Д. ў т. зв. інфляндскія паветы Віцебскай губ. ў 1859), твораў «Быхаў», «Паўрот Міхалка», вершы «Думка хлопка з аколіц Віцебска на адглос вольнасці» (1858) i інш. Пераклаў на бел. мову паэму А.Міцкевіча «Конрад Валенрод».

Беларускія творы В.-Д. з-за цэнзурных умоў не друкаваліся, рукапісы амаль усіх ix не знойдзены. Пры жыцці апублікаваны маналог-думка «Салдатка» (урывак з каме-дыі «Грэх 4-ы — гнеў») i верш «Бялыніцка наша маці!..». У копіі захавалася вершава-ная імправізацыя «Літвінам, запісаўшымся ў мой Альбом, на пажагнанне» (нап. 1858). Напісаў баладу пра кіраўніка паўстання на Украіне Э.Ружыцкага, верш, прысвечаны Э.Жалігоўскаму, i інш. А.Кіркор называў В.-Д. пасля Дуніна-Марцінкевіча «другім з выдатнейшьгх беларускіх паэтаў i празаікаў».

Літ:. Пачынальнікі. Мн., 1977; М а л ь д з i с A. Падарожжа ў XIX стагодазе. Мн., 1969; V е г у h a A. Acta et chronica. Kaunas, 1934.

А.М.Філатава.

Дата добавления: 2014-01-04