Сутнасць сацыяльна-эканамiчнай геаграфii

Тэма 1. ПРАДМЕТ САЦЫЯЛЬНА-ЭКАНАМIЧНАЙ ГЕАГРАФII. САЦЫЯЛЬНА-ЭКАНАМІЧНАЯ ГЕАГРАФIЯ Ў СIСТЭМЕ НАВУК

Тэрытарыяльнасць – адметная рыса геаграфii. Перш чым вызначыць прадмет вывучэння непасрэдна сацыяльна-эканамiчнай геаграфіi (СЭГ), звернемся да сутнасці ўсёй геаграфіі як сістэмы навук аб геаграфічным асяроддзі. Геаграфія даследуе асвоеную і ўцягнутую ў грамадскую вытворчасць частку геаграфічнай абалонкі, за якой замацавалася назва "геаграфічнае асяроддзе". Маецца на ўвазе, што гэтае паняцце ўключае не толькі прыроднае "акружэнне" чалавека, грамадства, але і само грамадства. Геаграфія вывучае асяроддзе, якое ўтварылася, сфарміравалася і працягвае фарміравацца пры ўзаемадзеянні прыродных аб’ектаў і гаспадарчай дзейнасці чалавека.

Галоўная адметнасць i асаблiвасць геаграфii заключаецца ў тым, што яна даследуе тэрытарыяльныя адрозненнi асяроддзя, г. зн. адрозненнi ў прыродзе, рассяленнi, гаспадарчай дзейнасцi. Тэрытарыяльнасць (прасторавасць) – галоўны атрыбут геаграфii, яе адметная рыса. Менавiта яна стварае спецыфiку геаграфii, вылучае яе сярод iншых навук. Сказанае вышэй аб адметнай рысе геаграфіі сцвярджаецца вызначэннем прадмета геаграфіі рознымі географамі ў розныя часы.

Так, амерыканскi географ Рычард Хартшорн у рабоце "Прадмет геаграфii" (1939) пiсаў: "Геаграфiя займаецца тым, што забяспечвае дакладнае, упарадкаванае і рацыянальнае апісанне i інтэрпрэтацыю разнастайнасцi зямной паверхнi"[1]. Па яго словах, мэта геаграфii – даследаванне тэрытарыяльнай дыферэнцыяцыi свету. С. Вулдрыдж, англiйскi географ, адзначаў, што "…ў самым простым выражэннi геаграфiчная задача заключаецца ў даследаванні таго, як i чаму адна частка зямной паверхнi адрознiваецца ад другой"[2].

Вядомы савецкi географ Мiкалай Баранскі пiсаў аб тым, што геаграфiя вывучае тэрытарыяльныя адрозненнi ад "месца" да "месца".

СЭГ у сiстэме навук. Iснуе мноства падыходаў да класiфiкацыi навук. Так, класiфiкацыйныя сiстэмы навук абгрунтоўвалiся І. Кан­там, А. Гетнерам, Ф. Энгельсам, савецкiм фiлосафам Б. Кедравым i інш. Найбольш шырока выкарыстоўваецца схема, у адпаведнасцi з якой ўсе навукі можна аб’яднаць у тры асноўныя групы: прыродазнаўчыя навукі, грамадскiя навукі, навукi аб пазнаннi.

Спецыфiка геаграфii як навукi заключаецца ў тым, што яна адначасова адносiцца i да прыродазнаўчых, i да грамадскiх навук. Геаграфія як сістэма навук складаецца з дзвюх галоўных падсiстэм: прыродазнаўчай (фiзiчнай) геаграфii і сацыяльна-эканамiчнай геаграфii. Фiзiчная геаграфiя даследуе прыродныя аб’екты, з’явы, працэсы i дае ўяўленне аб тэрытарыяльнай разнастайнасці свету ў прыродных адносiнах. Галiнамi фiзiчнай геаграфii з’яўляюцца геамарфалогiя, клiматалогiя, гiдралогія, глебазнаўства i iнш. Фiзiчная геаграфiя адносiцца да прыродазнаўчых навук.

Сацыяльна-эканамiчная геаграфiя даследуе асаблiвасці i заканамернасцi размяшчэння насельнiцтва i гаспадаркі і дае ўяўленне аб разнастайнасці ў эканамічных, этнічных, рэлігійных, сацыяльных адносiнах. У гэтым заключаецца сутнасць сацыяльна-эканамiчнай геаграфіi. Такiм чынам, сацыяльна-эканамiчная геаграфiя вывучае тэрытарыяльную арганiзацыю грамадства, тэрытарыяльныя сацыяльна-эканамічныя сiстэмы. Яна адносiцца да грамадскiх навук.

Названыя дзве падсiстэмы геаграфiчнай навукi – фiзiчная і сацыяльна-эканамічная геаграфiі – цесна ўзаемадзейнічаюць i развiваюцца ў рамках адзiнай геаграфіi – комплекснай навукi аб тэрытарыяльнай дыферэнцыяцыi прыроды, насельнiцтва, гаспадаркі.

Дата добавления: 2014-12-17