Дәріс мазмұны

Тауарлық-материалдық құндылықтар бір жылдың ішінде немесе компанияның бір операциялық циклының ішінде сатылатын немесе пайдаланылатын болғандықтан ағымдағы активтер қатарына жатады. ТМҚ шаруашылық субъектісінде келесі түрлерге бөлінеді:

· өндіріс процессінде немесе жұмыстар орындағанда және қызмет көрсетілгенде пайдалануға арналған шикізат, материалдар, шала фабрикаттар және құрастырмалы бұйымдар, отын, ыдыс материалдары, қосалқы бөлшектер, өндірістік және шаруашылық инвентарьдың өзге де материалдары (Материалдар шоттары);

· Аяқталмаған өндіріс. Оның өзіндік құнына тек шикізат шығындары ғана емес, сонымен бірге еңбек шығындары және жанама үстеме шығыстар да кіреді (Негізгі және Көмекші өндіріс, Меншікті өндірістің шала фабрикаттары шоттары);

· Дайын өнім және шаруашылық субъектісінің қалыпты қызметі барысында сатуға арналған тауарлар (Дайын өнім және Тауар шоттары).

Тауарлық-материалдық құндылықтар құрамына кірмейтін тауарларға мыналар жатады:

1. Консигнациядағы тауарлар.

2. Жолдағы тауарлар.

ТМҚ бағалау күрделі процесс болып табылады және келесі сатылардын тұрады:

1. ТМҚ-ға жатқызылатын тауарлардың санын анықтау;

2. ТМҚ-ның өзіндік құнына кіруге тиісті шығындарды анықтау;

3. ТМҚ құнын шығысқа жатқызу тәртібін анықтау.

Қорлардың өзіндік құнына келесі шыындар кіреді:

1. ТМҚ сатып алуға кеткен шығындар;

2. Өнімді өндіруге кеткен шығындар

Аяқталмаған өндіріс тура (өнімнің бір бірлігін өндірумен тікелей байланысты шығындар, бұл шығындар көбінесе айнымалы болып келеді) және жанама (негізгі өндіірске қызмет көрсетумен байланысты шығындар: көмекші өндіріс жұмысшыларының мерзімдік еңбек ақысы, өндірістік негізгі құралдардың амортизациясы, өндірістік негізгі құралдарды күту, ағымдық және күрделі жөндеу шығындары және т.с.с, бұлар өндіріс көлеміне тәуелсіз болғандықтан, тұрақты шығындар б.т.).

3. Өзге де шығындар(ТМҚ‑ны орналасқан жеріне тасымалдау кезінде немесе оларды тиісті жағдайға келтіру барысында пайда болса ғана өнімніің өзіндік құнына кіреді).

Келесі шығындар ТМҚ-ның өндірістік өзіндік құнына кірмейді:

· Өткізу шығыстары;

· Әкімшілік шығыстар;

· Өзге де операциялық шығыстар.

Жалпы, ТМҚ есебі №2 «Қорлар» Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартына сәйкес жүргізіледі. Қорлардың құнын анықтау барысында олардың бағасын дұрыс белгілеу маңызды болып табылады. Есепті кезең ішінде материалдардың көптеген түрлерінң бағалары өзгеріп тұрады. Материалдың бір түрі, мысалы, бір ай ішінде әр түрлі бағамен келіп түсуі мүмкін. Сонымен бірге, материалдардың бір түрін сатып өткізгенде, оның қандай ретпен және бағамен сатылғандығын анықтау мүмкін емес. Сондықтан, материалдар құнының болжамды қозғалысын аталмыш стандарттарға сәйкес келесі әдістермен бағалау ұсынылады:

· Ерекшеліктеріне қарай сәйкестендіру әдісі. Бұл әдіс өзара орнын алмастыруға келмейтін ТМҚ мен арнайы жоба мен тапсырыс бойынша өндірілген тауарлар және көрсетілген қызметтер бірлігінің өзіндік құнын анықтауда қолданылады.

· Орташа салмақтандырылған құн әдісі. ТМҚ әрбір бірлігінің құны есепті кезең басындағы біртектес ТМҚ бірліктерінің орташа салмақтандырылған құны мен есепті кезең ішінде сатып алынған немесе өндірілген біртектес бірліктердің құнымен анықталады. ТМҚ-ның орташа салмақтандырылған құны ТМҚ-ның барлық құнын олардың санына бөлу арқылы анықтайды.

· ФИФО әдісі - «Бірінші келді бірінші кетті» деген мағынаны білдіреді. Пайдаланылған немесе сатып өткізілген ТМҚ бірінші келіп түскен ТМҚ бағасымен бағаланады. Ал есепті кезеңнің соңында ТМҚ­ қалған қалдығы мерзім соңында келіп түскен ТМҚ бағасымен бағаланады.

Қаржылық есептілікте қорларды бағалау олардың өзіндік құнына негізделген. Алайда, «Қорлар» атты №2 ҚЕХС сәйкес, ТМҚ өзiндiк құнмен сатып өткiзiлетiн таза құнының ең төменгiсiмен бағаланады. ТМҚ-ды сатып өткізудің таза құны, әдеттегi шаруашылық қызмет барысында болжанып отырған сату бағасымен оларды жинақтауға және сатылуын ұйымдастыруға кеткен шығындар шегергендегi шығындарға тең болады. Сатып өткізудің таза құны ТМҚ бүлiнгенде, олар iшнара толық ескiргенде немесе олардың сату бағасының төмендеуiне байланысты өзiндiк құн қалпына келмейтi жағдайда қолданылады.

ТМҚ-дың өзiндiк құны мен сатып өткізудің таза құнының ең төменгiсiн анықтау үшiн 3 тәсiл қолданылады.

1 тәсiл. Баптық әдiс. ТМҚ-дың әрбiр атауы бойынша баланстық құн мен сатып өткізудің таза құнының ең төменгiсi iрiктелiнiп алынады.

2 тәсiл. Негiзгi тауар топтары бойынша, яғни әрбiр тауар топтары бойынша баланстық құн мен сатып өткiзу құнының төменгiлерi iрiктелiнедi.

3 тәсiл. Босалқылардың жалпы деңгейi бойынша анықтау тәсiлi. Барлық ТМҚ бойынша баланстық құн мен сатып өткізудің таза құнының ең төменгiсi iрiктелiнiп алынады.

ТМҚ есебiнде кезеңдiк және үздiксiз жүйе қолданылуы мүмкiн.

Кезеңдiк қолдануда жыл iшiнде ТМҚ-дың есебi нақтыланып егжей-тегжейлi жүргiзiлмейдi. ТМҚ-дың нақты бары кезең сайын жүргiзiлiп отыратын құндылықтарды түгендеу нәтижесi бойынша оның түгендеу аяқталмай сатып өткiзiлген ТМҚ құны анықталмайды. Өйткенi ТМҚ өзiндiк құны келесi формуламен анықталады:

Есептi кезеңнiң басындағы ТМҚ қалдығы

+

Келiп түскен ТМҚ

=

Сатып өткiзуге дайын ТМҚ-дың өзiндiк құны

-

Есептiк кезеңнiң аяғындағы ТМҚ-дың қалдығы

=

Сатып өткiзiлген ТМҚ-дың өзiндiк құны

Үздiксiз есеп жүргiзу жүйесiн қолдану барысында ТМҚ-дың келiп түсуi мен шығуы олардың баланстық шоттарында толық жүргiзiледi.

Материалдық құндылықтардың барлық түрлері 1300 бөлімшенің активті шоттарында жүргізіледі.

Қорытынды:

Тауарлық-материалдық құндылықтар қысқа мерзімді активтер болып табылады және бухгалтерлік баланстың «Қысқа мерзімді активтер» бөлімінде есепке алынады. Материалдық құндылықтар айналым активтерінің ішінде өтімділігі жоғары активтерге жатпайды. Өйткені, бұл баптың ақша құралына айналуы үшін тек сатып алушыны табуға ғана емес, сонымен бірге сатып алушының сатылған ТМҚ үшін мерзімінде төлеуіне де біраз уақыт қажет. Кәсіпорындар мен ұйымдар ТМҚ есепке алғанда және бағалағанда №2 «Қорлар» атты қаржылық есептіліктің халықаралық стандартына және ҚЕҰС-на негізделеді. Аталмыш стандарттарда стандарттың әрекет ететін саласы, ТМҚ өлшеу және бағалау, олардың өзіндік құнын анықтау тәртібі, шығыстарды тану, есептілікте ашып көрсету мәселелері қарастырылған.

10-Тақырып: «Ұзақ мерзімді активтер есебі»

Тақырыптың мақсаты: негізгі құралдар және материалдық емес активтер туралы түсінік алу, оларды бағалау түрлерін, ҚЕХС сай амортизация есептеу әдістерін меңгеріп, есептей білу.

Дәріс сұрақтары:

1. Негізгі құралдар туралы түсінік және оларды бағалау.

2. Негізгі құралдар қозғалысының есебі.

3. Негізгі құралдардың тозу есебі.

4. Негізгі құралдарды жөндеу шығынының есебі.

5. Жал есебі.

Негізгі түсініктер: ұзақ мерзімді активтер, негізгі құалдар, баланстық құн, әділ құны, амортизациялық құн, жойылу құны, бастапқы құн, амортизация, тозу, қаржылық жал, ағымдық жал, ағымдық жөндеу, күрделі жөндеу, материалдық емес актив, гудвилл.

Дәріс мазмұны:

Негізгі құралдар есебі №16 «Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар» халықаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес жүргізіледі. Аталған стандартқа сәйкес негізгі құрал деп кәсіпорында өнім өндіру, тауарларды тасымалдау немесе қызмет көрсету үшін, басқа көсіпорынға жалға беру үшін немссс әкімшілік мақсатта пайдаланылатын және бір операциялық циклдан немесе кезеңнен (І жылдан) артық мерзім ішінде пайдаланады деп болжанатын материалдық активтерді айтады.

Негізгі құралға қозғалмайтын мүлік, жер.үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетік, машина мен жабдықтар, өлшеу және реттеу аспаптары мен қондырғылары, есептеу машиналары, көлік құралдары, аспаптар, шаруашылық құрал-саймандар, және т.б. жатады.

Негізгі құралдар объектісі төмендегі шартқа сай келсе актив ретінде танылуы (есепке алуға) тиісті:

А) Егер кәсіпорынның активпен байланысты болашақ экономикалық пайда алатынын аса үлкен ықтималдықпен сендіру мүмкін болса; Ә) Егер кәсіпорын үшін оларды сатып алуға кеткен нақты шығындарды сенімді түрде бағалау мүмкін болса.

Негізгі құрал есебін ойдағыдай жүргізу үшін жүйелеп топтастыру қажет. Барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысына қарай өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді. Өндірістік негізгі құрал деп өндірісте қызмет ететін, пайдалы құралды айтады. Оларға: өндіріске арналған үйлер, ғимараттар, өткізгіштік тетік, көлік тасымалдау құралдары, әртүрлі станоктар, двигательдер, құрал-саймандар, өлшеуіш аспаптар, және т.б. жатады.

Өндірістік емес негізгі құрал қатарына шаруашылық өндірістің басқа салаларында пайдаланылатын негізгі құрал жатқызылады. Оларға: тұрмыстық үй-жай (коммуналдық) шаруашылықтарда, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, білім беру және мәдениет салаларында пайдаланылатын негізгі құралдар және т.б. жатады. Негізгі құралдар өнеркәсіптік ауыл шаруашылығы, орман, тасымалдау, байланыс, құрылыс, материалдық-техникалық жабдықтау және сату, өткізу әосіпорындары, қоғамдық тамақтандыру, басқа ұйымдар,

әлеуметтік сақтандыру, ғылым және білім беру, ғылыми көмек көрсету және т.б. салалар бойынша топтастырылады.

Негізгі құрал пайдалану мақсаты және қызметіне қарай мынадай топтарға бөлінеді:

1. Жер (кәсіпорында пайдаланатын барлық жер).

2. Өндірістік ғимараттар мен құрылғылар.

3. Машина мен жабдықтар, өткізгіш тетіктер.

4. Көлік құралдары

5. Басқадай негізгі құралдар.

Негізгі құрал кімнің меншігінде, иелігінде екендігіне қарай мсншікті яғни кәсіпорынның өзіне тиісті және уақытша жалға алынған болып екіге бөлінеді.

Халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес негізгі құралдарды бағалаудың түрлері:

1. Өзіндік (бастапқы) құны

2. Жойылу құны

3. Амортизациялық (тозу) құны

4. Әділетті (сатып өткізу) құны

5. Баланстық құн

6. Өтелмелі құны

Өзіндік құн (бастапқы)- бұл төленген ақша қаражаттарының немесе баламаларының сомасы, не болмаса активті сатып алу немесе құрылысын салу кезінде берілген басқадай төлемдердің әділетті құны. Актив ретінде танылуға жататын жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісі алдымен өзіндік ќұн бойынша өлшенуге тиіс.
Өзіндік құнның компоненттері:
жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісінің өзіндік ќұны оның сатып алу бағасын, оның ішінде импорттық баждарды және сатып алуға салынатын өтелмейтін салықтарды, сондай-ақ нысаналы пайдалану үшін активті жұмыс күйіне келтіру жөнінде соған жатқызылатын барлық тікелей шығындарды қамтиды; сауда және басқа жеңілдіктердің барлығы сатып алу бағасын анықтаған кезде шегеріледі.
Кәсіпорынға есепке алынған негізгі құралдардың өзіндік бастапқы құны тек мына жағдайларда ғана өзгереді:

1) негізгі құралдардың пайдалы қызмет ету мерзімін ұзартпай немесе қысқартпай, оның жалпы жағдайына әсер ететін қосымша күрделі қаржы жұмсағанда (кеңейткендс, жаңартқанда т.б.) немссе ішінара бұзғанда, жойғанда және бөлшектегенде;

2) негізгі құралдарды қайта бағалағанда;

Негізгі құралдар кэсіпорынға мынадай тәсілдермен, жолдармен алынуы мүмкін:

1) Нақты ақшаға сатылып алынады.

2) Несиеге алынады.

3) Кәсіпорынның жарғылық капиталына салынған салым ретінде (акцияларына айырбастау жолымен алынады).

4) Басқа кәсіпорынның, мемлекеттік органдардың берген сыйы ретіндс тегін алынады.

5) Салу, құру, жасау арқылы алынады.

6) Басқа активтерге айырбастау арқылы алынады.

Кәсіпорынға қабылданған негізгі құралдар № НҚ – 1 нысанындағы «Негізгі құралдарды қабылдау, тапсыру актісін» толтыру арқылы алынады. Қабылданган объектінің әрқайсысына жеке инвертарлық нөмір беріліп бекітіледі. Олар тұрақты түрде беріледі. Кәсіпорынның бухгалтериясында негізгі құралдардың инвентарлық объектісі бойынша есебі мүліктік инвентарлық карточкаларда жүргізіледі.

НҚ-дың кәсіпорыннан шығуының есебі. Негізгі құралдар кәсіпорыннан келесі жағдайларда шығады:

- басқа жеке және заңды тұлғаларға сатылғанда;

- моралдық және физикалық тозу нәтижесінде;

-объектілерді жарғылық капиталға салым ретінде салуға бергенде;

- табиғи апат, авария және басқа да төтенше жағдайлар нәтижесінде;

- басқа субъектілерге айырбастау, сыйға беру келісімі бойынша тапсыру;

- бұрын жалға сатып алу құқығымен берілген объектілер бойынша меншік құқығының жалға алушыға көшуі кезінде;

- негізгі құралдардың жоғалуы немесе зақымдануы анықталса;

НҚ кәсіпорыннан қандай себептермен есептен шықса да, есептен шыққан күнге дейін олар бойынша амортизация, тозу есептелінеді. Содан кейін бастапқы құны мсн тозу сомасы есептсн шығарылады. Негізгі құралдардың есебі жұмыс шоттар тізбегінің екінші бөліміндегі 2400 «Негізгі құралдар» бөлімшесінің активті 2410 «Негізгі құралдар» шотында жүргізіледі. Бұл шоттың дебетінде негізгі құралардың айдың басындағы және соңындағы жай-күйі, келіп түскен негізгі құралдар көрсетілсе, кредитінде кәсіпорыннан шыққан негізгі құралдар құны көрсетіледі.

Тозу дегеніміз-негізгі құралдардың табиғи және сапалық қасестін жоғалтуы. Негізгі құралдардың тозуын сапалық (моралдық) және табиғи деп екіге бөлінеді.

Негізгі құралдар шаруашылық процесінде пайдалану нәтижесінде бірте-бірте тозуына байланысты құндылықтарын өндірілетін өнімге біртіндеп ауыстырып отырады. Оны амортизация деп атаймыз.

Бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес амортизация дегеніміз активтердің амортизацияланатын құнын олардың пайдалану мерзімі ішінде тұрақты таратып отыру және де тозудың ақшалай көрінісі болып табылады. Негізгі құрал объектісінің жалпы өзіндік құнымен салыстырғанда бастапқы құны басым болатын әрбір компоненті жеке амортизациялануы тиіс. Негізгі құралдардың амортизациялық құны жүйелі түрде объектінің пайдалы қызмет ету мерзімі ішінде есептен шығарылып отырылуы керек.

№16 ХҚЕС сәйкес, амортизация есептеудің 3 әдісі бар:

1) Негізгі кұралдардың құнын бір қалыпты (түзу сызықты) есептен шыгару әдісі.

2) Кемімелі қалдық әдісі.

3) Амортизацияны орындалған жұмыстың көлеміне пропорционал түре есептеу әдісі (өндірістік тәсіл).

Жөндеу жұмыстарының көлеміне байланысты қарапайым және күрдслі жөндеуге бөлінеді. Қарапайым әдетте негізгі құралдарды күнделікті пайдалануға байланысты болатын қарапайым жұмыстарды айтады. Күрделі үйлердің, құрылыстардың және күрделі машиналардың тозығы жеткен бөлшектері мен детальдарының барлығын ауыстыруға байланысты болатын ірі жөндеу түрін айтады.

Жөндеу жұмыстары мердігерлік және шаруашылық әдіспен орындалуы мүмкін.

Жөндсу жұмыстары шаруашылық әдіспен жүргізілгенде барлық жұмыстарды шаруашылық өз күшімен орындайды. Мердігерлік әдісті пайдаланғанда жөндеу жұмыстарын арнайы құрылыс мекемелері орындайды.

Жөндеу жұмыстарының бухгалтерлік есебін жүргізу олардың қандай әдіспен орындалатындығына байланысты.

Жал-бұл жалға берушінің келісілген мерзімге жал төлемін немесе бірқатар төлемдерді төлеу шартымен активті пайдалану құқығын жалдаушыға беру келісім-шарты.

Жал есебі №17 «Жал» ХҚЕС-мен реттеледі. Жал келесі түрлерге бөлінеді:

· Қаржылық жал

· Операциялық жал

· Жойылмайтын жал.

Стандарт бойынша барлық тәуекелділік пен экономикалық тиімділгі жалдаушыға көшетін жал қаржылық жал болып табылады. ХҚЕС бойынша жал келесі шарттар орындалса ғана қаржылық жал болып табылады:

1. жал мерзімі жалға алынған мүліктің пайдалы қызмет ету мерзімімен дәл келсе немесе дәл келетіндей болса;

2. бүкіл жал мерзімі ішінде жал төлемі жалға алынған мүліктің құнынан асатын болса немесе оған жақын келсе;

3. жал мерзімінің соңында меншік құқығы жалдаушыға көшсе;

4. жал келісімінде жалдаушының жал мерзімінің соңында немесе жалдау мерзімінің ішінде кез-келген уақытта жалға алған мүлікті сатып алу құқығы қарастырылса;

5. жалға алынған мүлікті өзінің спецификасы бойынша тек жалдаушы пайдалана алатын болса ғана.

Осы жоғарыда аталған белгілердің бірі орындалса жал қаржылық жал ретінде танылады.

Жалдың сыныпталуы ХҚЕС‑на сәйкес, мәміле нысанына емес, операцияның мазмұнына байланысты болып келеді. Сондықтан да, егер жалдың мәні жалды қаржылық жал ретінде сыныптауға келетін болса, онда жалданған актив бойынша меншік құқығы жалдаушыға өтпесе де, қаржылық есептілікте ол қаржылық жал ретінде бейнеленеді. Жалдың түрі жалдау мерзімінің басында анықталады.

Қорытынды:

Негізгі құралдар кәсіпорында өнім өндіру, тауарларды тасымалдау немесе қызмет көрсету үшін, басқа кәсіпорынға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсатта пайдаланылатын болса және бір кезеңнен (І жылдан) артық мерзім ішінде пайдаланады деп болжанса, ұзақ мерзімді активтер ретінде танылып есепке алынады. Негізгі құралдар есебін №16 «Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар» ҚЕХС-ты реттейді. Стандарт бойынша амортизация есептеудің үш тәсілі ұсынылған: құнды бірқалыпты (түзусызықты) есептен шығару әдісі, кемімелі қалдық әдісі және амортизацияны орындалған жұмыстың көлеміне пропорционал түрде есептеу әдісі (өндірістік тәсіл). Материалдық емес активтерге өнім өндіру, тауарларды тасымалдау немесе қызмет көрсету үшін, басқа кәсіпорынға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсатта пайдаланылатын табиғи болмысы жоқ бірегейлендірілген монетарлық емес активтер жатады.

11-тақырып: «Ағымдағы және ұзақ мерзімді мiндеттемелер есебi»

Сабақтың мақсаты: міндеттемелер түсінігін ашу және міндеттемелердің түрлері бойынша есебін меңгеру.

Дәріс сұрақтары:

1. Міндеттемелер туралы түсінік, олардың бағалануы және жіктелуі.

2. Жабдықтаушы және мердігермен есеп айырысу есебі.

3. Салықтар есебі.

4. Дивидендтер бойынша есеп айырысулар.

5. Алдағы кезең табыстары.

6. Өзге де несиелік қарыздар.

Негізгі түсініктер: төленуге тиісті шоттар, ұзақ мерзімді міндеттемелер, қысқа мерзімді міндеттемелер, кредиторлық борыш, төлем вексельдері, төленуге тиісті дивидендтер, банк несиесі, алдағы кезең табыстары.

Дәрістің мазмұны:

Міндеттемелер дегеніміз – ұйымның өткен оқиғалардан туындаған, реттелуі болашақта экономикалық тиімділігі бар ресурстардың шығуына әкеп соқтыратын қарызы. Яғни бұл белгілі бір тұлғаның (борышкердің) басқа бір тұлғаның, яғни қарызгердің (кредитордың) пайдасына белгілі бір іс-әрекет жасау міндеттемесі: мәселен мүлікті беруі, жұмыс атқаруы, ақша төлеуі және басқалар, не болмаса белгілі бір іс-әрекеттен бас тарта тұруы.

Міндеттемелер кәсіпорында жасалынған әр түрлі келісімдердің нәтижесінде туындайды және алынған тауарлы-материалдық құндылықтар немесе пайдаланылған қызметтер үшін келешекте жасалынатын төлемдердің заңды негізі болып табылады.

Міндеттемелер төмендегі үш белгісі бойынша анықталады:

· кәсіпорында міндеттемені туындатушы оқиға орын алуға тиісті;

· міндеттеме тек активті немесе қызметтерді басқа кәсіпорынға аудару жолымен реттеледі;

· міндеттеме даусыз (анық) болуға тиісті.

Міндеттемелер -телу мерзіміне байланысты екі түрге бөлінеді:

1. Ұзақ мерзімді міндеттемелер

2. Ағымдағы міндеттемелер

Қысқа мерзімді міндеттемелер есепті кезең (бір жыл) ішінде немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылады деп күтілетін ағымдағы міндеттемелер болып табылады. Оларға мыналар жатады:

1. Қысқа мерзімді несиелер және овердрафт;

2. Ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі;

3. Кредиторлық борыштар:

· төленуге тиісті шоттар мен вексельдер;

· сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған аванстар;

· салық міндеттемелері;

· төленуге тиісті дивидендтер;

· негізгі шаруашылық серіктестігі мен оның еншілес серіктестіктері арасындағы борыштар;

· акционерлік қоғамның лауазымды тұлғаларына борыштары;

· өзге де кредиторлық борыштар;

4. Төленуге тиісті есептелінген шығыстар;

5. Алдағы кезең табыстары;

6. Күтпеген жағдайлар бойынша есептелінген төлемдер.

Ұзақ мерзімді міндеттемелер – есеп беру мерзімінен кейінгі жыл ішінде немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылуы (өтелуі) жоспарланбайтын кәсіпорынның міндеттемелері.

Ұзақ мерзімді міндеттемелерге: ұзақ мерзімді банк несиесі, банктен тыс мекемелердің несиелері (кепілдік беру), басқадай несиелер (облигацияларды сатып өткізу жолымен қаржыларды тарту және т.б.), еншілес серіктестіктердің ұзақ мерзімді қарыздары, ұзақ мерзімді жалдық міндеттемелер, кейінге қалдырылған табыс салығы жатады.

Төленуге тиісті шоттар тауарды жөнелтушіге, қызмет көрсетушіге кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелері болып табылады. Олардың сомасы, әдетте, аналитикалық есеп регистрлерінде тіркелген төленуге тиісті шоттармен дәлелденеді.

Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу есебі 3310 «Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімді кредиторлық борыш» және 4110 «Жабдықтаушылар мен мердігерлерге ұзақ мерзімді кредиторлық борыш» шоты қарастырылған.

Кейбір жағдайларда кредиторлық борышты қамтамасыз ету мақсатында кредиторға вексель берілуі мүмкін. Қысқа мерзімді төленуге тиісті вексельдер деп заңнамалық нысанда бекітілген бір тараптың (эмитент, вексель берушінің) екінші тарапқа (вексельді ұстаушыға) берген шартсыз жазбаша борыштық ақшалай міндеттемесі. Төленуге тиісті вексель пайыздық және пайыздық емес болуы мүмкін. Пайыздық вексельде пайыздық ставка көрсетіледі. Бұл ставка бекітілген пайыздық ставка деп аталады. Пайызсыз вексельдерде нақты пайыз көрсетілмейді, оның орнына жанама түрде шынайы пайыздық ставка немесе пайыздық кіріс деп аталатын пайыз нормасы көрсетіледі.

Ұйымдар «Салық және бюджетке төленетін басқадай төлемдер» туралы Қазақстан Республикасының Кодексімен реттелетін салықтардың және алымдардың түрлерін төлеу мақсатында бюджетпен есеп айырысу операцияларын жүзеге асырады.

Салық міндеттемелері есептелген немесе жиналған, бірақ әлі бюджетке аударылмаған салықтар бойынша туындайды.

Салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.

Тікелей салықтарға: корпорациялық табыс салығы, жеке тұлғаларға салынатын табыс салығы, әлеуметтік салық, жер асты байлықтарын пайдаланушыларға салынатын салық, жер салығы, көлік құралдарына салық, мүлік салығы жатады.

Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық және акциздер жатады.

Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебін жүргізу үшін Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарында 3100 «Салықтар бойынша міндеттемелер» бөлімшесінің тиісті шоттары және өзге де міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелерді есепке алу үшін 3200 бөлімше шоттары қаралған.

Дивиденд бойынша борыштар. Дивидендтер кәсіпорынның бөліп таратылатын таза табысының (пайдасының) бір бөлігі. Дивиденд төлеу туралы шешім акционерлердің жалпы жиналысында (директорлар кеңесінде) қабылданады. Директорлар Кеңесінде жарияланғаннан кейін, егер де дивидендтерді, ағымдық жыл немесе бір операциялық айналым ішінде төлеу қажет болса, онда бұл дивидендтер ағымдық міндеттеме ретінде танылуы тиіс. Өйткені, дивидендтің хабарланған мерзімі мен оны заңды төлеу мерзімінің арасында біраз уақыт өтеді. Сондықтан дивидендтер жарияланғанда келесі бухгалтерлік өткізбе құрылады:

Дебет «Есепті жылдың пайдасы (шығыны)»

Кредит «Қатысушылардың дивидендтері мен

кірістері бойынша қысқа мерзімді

кредиторлық берешек»

Алдағы кезең табыстар деп – тапсырыс берушілер мен сатып алушылардан алған аванстардың есебінен жүзеге асырылуға тиісті кәсіпорынның тауарларды жөнелту, жұмыстарды орындау, қызмет көрсету бойынша міндеттемелерін айтады. Алдағы кезең табыстары 3520 «Алдағы кезең кірістері» шотында есепке алынады.

Банк несиесі мерзімдік, қайтарымдылық, төлену шарттарымен коммерциялық және келісім-шарт негізінде беріледі Несиелердің есебін жүргізу үшін Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарында 3000 «Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер» және 4000 «Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер» бөлімшелерінінің тиісті шоттары қаралған.

Қысқа мерзімді несиелер ең көп дегенде әдетте 12 айға беріледі. Жекелеген жағдайларда өндірістік айналым спецификасына байланысты ұзағырақ мерзімге, бірақ екі жылдан аспайтын мерзімге берілуі мүкін.

Ұзақ мерзімді несиелер - кәсіпорынға 1 жылдан артық мерзімге құрылыс, қайта қалпына келтіру және өнеркәсіптік, әлеуметтік-тұрмыстық бағыттағы объектілерді техникамен қайта жабдықтау, ғимараттар салуға және басқа күрделі салымдарды жүзеге асыруға беріледі.

Өзге де кредиторлық борыштар. Бұл топқа жал міндеттемелерін жатқызуға болады. Жал міндеттемелері жалға алушының жалға берушінің алдындағы кредиторлық борышы. Оның есебі 3360 «Жал бойынша қысқа мерзімді қарыз» және 4150 «Жал бойынша қысқа мерзімді қарыз» шоттарында есепке алынады. Сонымен бірге төлем пайыздарының есебін де аталмыш топқа жатқызуға болады. Төлем пайыздары деп несиені, басқа да ресурсты пайдаланғаны үшін ұйымның басқа тұлғаға негізгі борыш үстінен төлейтін төлемін айтуға болады.Оның есебі 3380 «Төленетін сыйақы» шотында жүргізіледі. Пайыздардың барлық түрі (банк несиесі, займ шарттары, құнды қағаздар және т.б. бойынша) есептелгенде 7310 «Пайыздар бойынша шығыстар» шоты дебеттеліп, 3380 «Төленетін сыйақы» шоты кредиттеледі.

Қорытынды:

№1 «Қаржылық есептілікті ұсыну» ҚЕХС-на сәйкес, міндеттеме өткен кезеңдерде болған операциялар мен оқиғалар нәтижесінде туындайды. Оларды активтерді беру немесе пайдалану арқылы, қызмет көрсету арқылы немесе болашақтағы экономикалық тиімділіктерді шығару арқылы реттеуге болады. Сонымен міндеттеменің үш негізгі белгісі бар:

· кәсіпорында міндеттемені туындатушы оқиға орын алуға тиісті;

· міндеттеме тек активті немесе қызметтерді басқа кәсіпорынға аудару жолымен реттеледі;

· міндеттеме даусыз (анық) болуға тиісті.

12-Тақырып: «Серіктестіктердің капитал есебі»

Сабақтың мақсаты: меншікті капитал түсінігін тереңдету, серіктестіктегі және акционерлік қоғамдардағы меншікті капитал есебінің ерекшеліктерін білу.

Дәріс сұрақтары:

1. Меншікті капиталдың қалыптасу тәртібі.

2. Серіктестіктердегі меншікті капиталдың есебі.

3. Акционерлік капитал

4. Бөлінбеген пайда есебі

Негізгі түсініктер: меншікті капитал, жарғылық қор, серіктестік, акционерлік капитал, енгізілген капитал, құрылтайшылар, жай акциялар, артықшылығы бар акциялар, бөлінбеген пайда, дивидендтер, опцион

Дата добавления: 2013-12-12