Материалдар

Еншілес цйымдарга салынган инвестициялар

Инвестициялар

Материалды емес активтердіц амортизация-сы, - цйымдастыру шыгындары

Амортизациясы - патенттер

Материалды емес активтердіц

115 Материалды емес активтердің амортизациясы -гудвилл

116 Материалды емес активтердің амортизациясы -басқа де материалды емес активтер

4 12. Негізгі құралдар

121 Жер

122 Ғимараттар мен қүрылыс-жайлар

123 Машиналар мен жабдыңтар, күш беруші қондыр-ғылар

124 Көлік қүралдары

125 Басңа да негізгі ңүралдар

126 Аяқталмаған қүрылыс

5 13 Негізгі қүралдардың тозуы

5.1.131 Римараттар мен ццрылыс-жайларыпыц тозуы

132 Машиналар мен жабдықтардың, күш беруші қон-дырғылардың тозуы

133 Көлік қүралдарының тозуы

134 Басңа да негізгі қүралдардың тозуы

142 Тәуелді үйымдарға салынған инвестициялар

143 Бірлесіп баңыланатын заңды түлғаларға салынған инвестициялар

144 Жылжымайтын мүлікке салынған инвестициялар

2-бөлім. ТАУАРЛЫҚ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР

201 Шикізат және материалдар

202 Сатып алынатын жартылай фабрикаттар және ңүрастырушы бүйымдар, конструкциялар мен бөлшектер

203 Отын

204 Ыдыс және ыдыстық материалдар

205 Босалқы бөлшектер

206 Басқа да материалдар

207 Қайта өңдеуге берілген материалдар

208 Қүрылыс материалдары және басқалар

862 Табиғат апатынан түскен табыстар (залалдар)

863 Тоңтатылған операциялардан түскен табыстар (залалдар)

864 Төтенше жағдайлардан және тоңтатылған опера-циялардан түсетін басқа да табыстар (залалдар)

87 Басқа ұйымдарга үлестік қатысудан түскен табыс (шеккен залал)

871 Басңа үйымдардағы үлестік қатысудан түскен та-быс (шеккен залал)

9-бөлім. ӨНДІРІСТІК ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ ШОТТАРЫ

45.1. 90 Негізгі өндіріс

900 Негізгі өндіріс

901 Материалдар

902 Өндіріс жүмысшыларының еңбекақысы

903 Еңбекақыдан бөлінетін аударымдар

904 Үстеме шығыстар

91 Өзінде өндірілген жартылай фабрикаттар

910 Өзінде өндірілген жартылай фабрикаттар

911 Материалдар

912 Өндіріс жүмысшыларының еңбекақысы

913 Еңбекақыдан бөлінетін аударымдар

914 Үстеме шығыстар

47 92 Көмекші өндірістер

920 Көмекші өндірістер

921 Материалдар

922 Өндіріс жүмысшыларының еңбекаңысы

923 Еңбекақыдан бөлінетін аударымдар

924 Үстеме шығыстар

48 93 Үстеме шыгыстар

931 Материалдар

932 Өндіріс жүмысшыларының еңбекаңысы

933 Еңбекаңыдан бөлінетін аударымдар

934 Үстеме шығыстар

935 Негізгі ңүралдардың тозуы және материалды емес активтердің амортизациясы

936 Коммуналдық ңызметтер

937 Жалгерлік төлем

938 Басқалар

10-бөлім. БАЛАНСТАН ТЫС ШОТТАР

10-бөлімде баланстан тыс шоттардың тізімі беріл-меген. Әрбір кәсіпорын өзінің баланстан тыс шоттарының тізімін бекітеді.

Әрбір шаруашылың субъектісі өзінің қажеттіліктерін басшылыкқа ала отырып, есепшоттарының жүмыс жос-парын жасайды. Ол кәсіпорынның есеп саясатында бекі-тіледі. Кәсіпорынның ңызметі мен оның ңаржылық нә-тижесі шоттардың жүмыс жоспарының логикалық кон-струкциясы мен шаруашылың әрекеттері сызбала-рының байланысына тәуелді болады. Кәсіпорынның есеп саясатымен байланыстырылған өте білімді қүрылған шоттардың жүмыс жоспары неғүрлым тез қаржы-шаруашылық қызметін талдау, оңтайлы басқару және баңылау үшін аңпараттар жинауға мүмкіндік береді.

Қазақстан Республикасында 2006 жылдың 1 қаңта-рынан бастап барлық үйымдар бухгалтерлік есепті Қар-жылың есептіліктің халықаральщ стандарттарына сәйкес жүргізеді. Сондықтан Қаржы министрлігі Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына сәйкес қаржылық есептілікті жасайтын үйымдар үшін бухгалтерлік есеп шоттарының жүмыс жоспарын әзірлеу жөніндегі Нүсқаулық (негіз) бекітті.

Шоттардың жүмыс жоспары бухгалтерлік есептегі шаруашылық әрекеттерді тіркеу жөне топтау жүйесін білдіреді және бухгалтерлік есепті жүргізу үшін қажет жинақтау және талдау шоттардың толық тізбесін ңам-тиды. Үйым шоттарының жүмыс жоспары үйым ңыз-метінің ерекшелігіне сәйкес Нүсңаульщқа сай әзірленеді. Шоттардың жүмыс жоспарын үйымның басшысы бе-кітеді.

Шоттардың жүмыс жоспарындағы бухгалтерлік есеп шоттарының нөмірлері төрт белгіден тұрады. Нөмірдің бірінші саны - бөлімге тиістілігін білдіреді, өтімділікті азайту сатысы төртібімен орналасңан, екіншісі - кіші бөлімге тиістілігін білдіреді, үшіншісі - жинаңтау шот-тардың топтарына тиістілігін көрсетеді, төртінші санды жинақтау шоттардың орнапасу өтімділігі тәртібімен ұйым дербес аньщтайды.

Шоттардың жүмыс жоспары мынандай бөлімдерді ңамтиды:

1-бөлім - "Қысқа мерзімді активтер"; 2-бөлім - "Үзақ мерзімді активтер"; 3-бөлім - "Қысңа мерзімді міндеттемелер"; 4-бөлім - "Үзақ мерзімді міндеттемелер"; 5-бөлім - "Капитал мен резервтер"; 6-бөлім - "Кірістер"; 7-бөлім - "Шығыстар"; 8-бөлім - "Өндірістік есепке алу шоттары".

Төменде бухгалтерлік есепшоттары жұмыс жоспары-ның жинақтау шоттары топтарының тізбесі беріледі:

Қаржыльщ есептіліктің халыңаралың

стандарттарына сәйкес қаржылық есептілікті жасайтын

үйымдар үшін бухгалтерлік есепшоттарының жүмыс

жоспарын әзірлеу жөніндегі Нүсңаулыңңа (негізге)

қосымша

БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПШОТГАРЫНЫҢ ЖҮМЫС

ЖОСПАРЫНЫҢ СИНТЕТИКАЛЫҚ ШОТТАРЫ

ТОПТАРЫНЫҢ ТІЗБЕСІ

1-бөлім. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІАКТИВТЕР 1000 Ақша қаражаты

1010 Кассадағы теңгемен ақша ңаражаты 1020 Кассадағы валютамен аңша ңаражаты 1030 Жолдағы теңгемен ақша ңаражаты 1040 Ағымдағы банктік шоттардағы теңгемен ақша қаражаты

1050 Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаты

1060 Депозиттік банк шоттарындагы ақша ңаражаты

1070 Арнайы шоттардағы ақша қаражаты

1100 Қысқа мерзімді қаржы инвестициялары

1110 Қысңа мерзімді үсынылган қарыздар

1120 Саудаға арналган қысқа мерзімді қаржы активтері

1130 Өтеуге дейін үсталатын қысқа мерзімді инвести-циялар

1140 Сатуға арналған қолда бар қысқа мерзімді қаржы инвестициялары

1150 Өзге ңысңа мерзімді қаржы инвестициялары

1200 Қысқа мерзімді дебиторлық берешек

1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі

1220 Еншілес үйымдардың ңысқа мерзімді дебитор-лық берешегі

1230 Қауымдастырылган және бірлескен үйымдардың қысңа мерзімді дебиторльщ берешегі

1240 Филиалдар мен ңүрылымдық бөлімшелердің қысқа мерзімді дебиторльщ берешегі

1250 Қызметкерлердің ңысқа мерзімді дебиторлық берешегі

1260 Жалдау бойынша қысқа мерзімді дебиторлық берешек

1270 Алуға қысқа мерзімді сыйаңылар

1280 Өзге ңысқа мерзімді дебиторлық берешек

1290 Күмәнді талаптар бойынша резерв

1300 Қорлар

1310 Шикізат және материалдар

1320 Дайын өнім

ІЗЗОТауарлар

1340 Аяқталмаған өндіріс

1350 Өзге қорлар

1360 Қорларды есептен шығару бойынша резерв

1400 Ағымдагы салық активтері

1410 Корпорациялық табыс салығы

1420 Қосылған қүн салығы

1430 Өзге салың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер

1500 Сатуға арналған ұзаң мерзімді активтер 1510 Сатуға арналған үзаң мерзімді активтер 1520 Сатуға арналған істен шығатын топтар 1600 Өзге қысқа мерзімді активтер 1610 Берілген қысқа мерзімді аванстар 1620 Алдағы кезеңдердің шығыстары 1630 Өзге ңысңа мерзімді активтер

2-бөлім. ҮЗАҢ МЕРЗІМДІАКТИВТЕР 2000 Үзақ мерзімді қаржылық инвестициялар

2010 Үзаң мерзімді берілген қарыздар 2020 Өтеуге дейін үсталатын үзаң мерзімді инвести-циялар

2030 Сатуға арналған қолда бар үзақ мерзімді қаржы-

лық инвестициялар

2040 Өзге үзақ мерзімді қаржылың активтер

2100 Үзақ мерзімді дебиторлық берешек

2110 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың үзаң

мерзімді берешегі

2120 Еншілес үйымдардың үзаң мерзімді дебиторлық берешегі

2130 Қауымдастырылған және бірлескен үйымдардың үзақ мерзімді дебиторльщ берешегі

2140 Филиалдар мен қүрылымдың бөлімшелердің үзаң мерзімді дебиторлық берешегі

2150 Қызметкерлердің үзақ мерзімді дебиторлың берешегі

2160 Жалдау бойынша үзаң мерзімді дебиторлың берешек

2170 Алуға арналган үзаң мерзімді сыйақылар 2180 Өзге үзаң мерзімді дебиторлық берешек 2200 Үлестік қатысу әдісімен есепке алынатын инвес-тициялар

2210 Үлестік қатысу әдісімен есепке алынатын инвес-тициялар

2300 Жылжымайтын мүлікке инвестициялар

2310 Жылжымайтын мүлікке инвестициялар

2320 Жылжымайтын мүлікке инвестициялардың амортизациясы және қүнсыздануы

2400 Негізгі қүралдар

2410 Негізгі ңүралдар

2420 Негізгі қүралдардың амортизациясы жөне қүн-сыздануы

2500 Биологиялық активтер

2510 Өсімдіктер

2520 Жануарлар

2600 Барлау және бағалау активтері

2610 Барлау және бағалау активтері

2620 Барлау жөне бағалау активтерінің амортизация-сы және ңүнсыздануы

2700 Материалдық емес активтер

2710 Гудвилл

2720 Гудвилдің қүнсыздануы

2730 Өзге материалдық емес активтер

2740 Өзге материалдық емес активтердің амортиза-циясы және қүнсыздануы

2800 Кейінге қалдырылган салықтық активтер

2810 Корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге ңалдырылған салыңтың активтер

2900 Өзге үзақ мерзімді активтер

2910 Берілген үзақ мерзімді аванстар

2920 Алдағы кезеңдердің шығыстары

2930 Аяқталмаған ңүрылыс

2940 Өзге үзақ мерзімді активтер

3-бөлім. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІМІНДЕТТЕМЕЛЕР 3000 Қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері

3010 Қысқа мерзімді банктік қарыз

3020 Қысңа мерзімді алынған ңарыз

3030 Қатысушылардың дивидендтері және кірістері бойынша қысқа мерзімді кредиторлық берешек

3040 Үзаң мерзімді қаржы міндеттемелерінің ағым-дагы бөлігі

3050 Өзге ңысқа мерзімді қаржы міндеттемелері

3100 Салықтар бойынша міндеттемелер

3110 Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы

3120 Жеке табыс салығы

3130 Қосылған қүн салығы

3140 Акциздер

3150 Әлеуметтік салың

ЗІбОЖерсалығы

3170 Көлік қүралдары салығы

3180 Мүлік салығы

3190 Өзге салықтар

3200 Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер

3210 Әлеуметтік саңтандыру бойынша міндеттемелер

3220 Зейнетаңы аударымдары бойынша міндеттемелер

3230 Басқа міндетті төлемдер бойынша өзге міндетте-мелер

3240 Басқа ерікті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер 3300 Қысқа мерзімді кредиторлық берешек

3310 Жеткізушілер мен мердігерлерге қысңа мерзімді кредиторлың берешек

3320 Еншілес ұйымдарға берілетін қысқа мерзімді кредиторлың берешек

3330 Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдарға ңысңа мерзімді кредиторлық берешек

3340 Филиалдарға жөне ңүрылымдың бөлімшелерге ңысңа мерзімді кредиторлың берешек

3350 Еңбекақы төлеу бойынша ңысқа мерзімді берешек

3360 Жалдау бойынша ңысқа мерзімді берешек 3370 Үзаң мерзімді кредиторльщ берешектің ағым-дағы бөлігі

3380 Төлеуге қысқа мерзімді сыйаңылар

3390 Өзге ңысқа мерзімді кредиторлық берешек

3400 Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері

3410 Қысңа мерзімді кепілдік міндеттемелер 3420 Заңды наразылыңтар бойынша ңысқа мерзімді міндеттемелер

3430 Қызметкерлерге сыйақылар бойынша ңысңа мерзімді бағалау міндеттемелері

3440 Өзге қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері 3500 Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер

3510 Алынған қысқа мерзімді аванстар 3520 Алдағы кезеңдердің кірістері 3530 Сатуға арналған істен шығатын топтың міндетте-мелері

3540 Өзге ңысқа мерзімді міндеттемелер

4-бөлім. ҮЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР

4000 Үзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер

4010 Үзақ мерзімді банктік ңарыздар

4020 Үзақ мерзімді алынған ңарыздар

4030 Өзге үзақ мерзімді қаржылың міндеттемелер

4100 Үзақ мерзімді кредиторлық берешек

4110 Жеткізушілер мен мердігерлерге берілетін үзақ

мерзімді берешек

4120 Еншілес үйымдарға берілетін үзаң мерзімді

кредиторлық берешек

4130 Қауымдастырылған және бірлескен үйымдарға

берілетін үзақ мерзімді кредиторлық берешек

4140 Филиалдар мен қүрылымдық бөлімшелерге

берілетін үзақ мерзімді кредиторлық берешек 4150 Жалдау бойынша үзақ мерзімді берешек 4160 Төлеуге арналган үзақ мерзімді сыйақылар 4170 Өзге үзақ мерзімді кредиторлық берешек 4200 Үзақ мерзімді бағалау міндеттемелері 4210 Үзақ мерзімді кепілді міндеттемелер 4220 Заңды наразылыңтар бойынша үзақ мерзімді ба-

ғалау міндеттемелері

4230 Қызметкерлерге сыйаңылар бойынша үзақ мер-

зімді бағалау міндеттемелері

4240 Өзге үзақ мерзімді бағалау міндеттемелері 4300 Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер 4310 Корпорацияльщ табыс салығы бойынша кейінге

ңалдырылған салықтың міндеттемелері 4400 Өзге үзақ мерзімді міндеттемелер 4410 Алынған үзақ мерзімді аванстар 4420 Алдағы кезеңдердің кірістері 4430 Өзге үзақ мерзімді міндеттемелер

5-бөлім. КАПИТАЛ МЕН РЕЗЕРВТЕР

5000 Шыгарылған капитал

5010 Жарияланған капитал

5020 Төленбеген капитал

5100 Эмиссиялық кіріс

5110 Эмиссиялық кіріс

5200 Сатып алынган жеке меншік үлестік аспаптар

5210 Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар

5300 Резервтер

5310 Қүрылтай қүжаттарында белгіленген резервтік капитал

5320 Қайта багалауға арналған резерв

5330 Шетелдік валютаны қайта есептеуге арналған резерв

5340 Басңа да резервтер

5400 Бөлінбеген кіріс (жабылмаған залал)

5410 Есептік жылдың пайдасы (залалы)

5420 Есеп саясатының өзгеруі нәтижесінде пайданы (залалды) түзету

5430 Өткен жылдардағы пайда (залал)

6-бөлім. КІРІСТЕР

6000 Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс

6010 Өнімдерді сатудан жөне қызмет көрсетуден алы-натын кіріс

6020 Сатылған өнімді қайтару

6030 Бағадан және сатудан түсетін жеңілдіктер

6100 Қаржыландырудан түскен кіріс

6110 Сыйақылар бойынша кірістер

6120 Дивидендтер бойынша кірістер

6130 Қаржылық жалдау бойынша кірістер

6140 Инвестициялық жылжымайтын мүлік операцияларынан алынатын кіріс

6150 Қаржылық аспаптардың әділ қүнын өзгертуден түскен кірістер

6160 Қаржыландырудан түсетін басқа да кірістер

6200 Басқа да кірістер

6210 Активтердің шығуынан түскен кірістер 6220 Өтеусіз алынған активтерден алынатын кірістер 6230 Мемлекеттік субсидиялардан алынатын кірістер 6240 Қүнсызданудан залалды қалпына келтіруден

алынатын кірістер

6250 Бағамдық айырмадан түскен кірістер 6260 Операцияльщ жалдаудан түскен кірістер 6270 Биологиялық активтердің әділ ңүнын өзгертуден

түскен кірістер

6280 Басқа да кірістер

6300 Қысқартылатын қызметпен байланысты кірістер 6310 Қысңартылатын қызметпен байланысты кірістер 6400 Үлестік қатысу әдісі бойынша есепте ескерілетін

үйымдар пайдасының үлесі

6410 Қауымдастырылған үйымдардың пайда үлесі 6420 Бірлескен үйымдардағы пайданың үлесі

7-бөлім. ШЫҒЫСТАР

7000 Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтер-дің өзіндік қүны

7010 Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтер-дің өзіндік қүны

7100 Өнімдерді сату және қызметтер көрсету бойынша шығыстар

7110 Өнімдерді сату және қызметтер көрсету бойынша шығыстар

7200 Әкімшілік шығыстар

7210 Әкімшілік шығыстар

7300 Қаржыландыруға арналган шығыстар

7310 Сыйақылар бойынша шығыстар

7320 Қаржылық жалдау бойынша пайыздарды төлеу-ге арналған шығыстар

7330 Қаржылық аспаптардың әділ қүнын өзгертуден алынатын шығыстар

7340 Қаржыландыруға арналған басңа да шығыстар

7400 Басқа да шыгыстар

7410 Активтердің шығуынан алынатын шығыстар

7420 Активтердің қүнсыздануынан түсетін шығыстар

7430 Бағамдьщ айырма бойынша шығыстар

7440 Резервті қүру және үмітсіз талаптарды есептен

шығару бойынша шығыстар

7450 Операциялың жалдау бойынша шығыстар 7460 Биологияльщ активтердің әділ қүнын өзгертуден

түсетін шығыстар

7470 Басқа да шығыстар

7500 Қысқартылған қызметпен байланысты шығыстар 7510 Қысңартылған қызметпен байланысты шығыстар 7600 Үлестік қатысу әдісімен ескерілетін ұйымдардың

залалындағы үлес

7610 Қауымдастырылған үйымдардың залалындағы үлес

7620 Бірлескен үйымдардың залалындағы үлес 7700 Корпорациялық табыс са лыгы бойынша шыгыстар

7710 Корпорациялың табыс салығы бойынша шығыстар

8-бөлім. ӨНДІРІСТІК ЕСЕПКЕ АЛУ ШОТТАРЫ

8000 Өндірістік есепке алу шоттары

8010 Негізгі өндіріс

8020 Меншікті өндірістің жартылай фабрикаттары

8030 Қосалқы өндірістер

8040 Үстеме шығыстар

Бакылау сүрақтары:

1. Дайындау процесі әрекеттерінің есебі үшін ңандай шоттар пайдаланылады?

2. Бухгалтерлік есеп әдісінің элементі - бағалау дегенді қалай түсінуге болады?

3. Өндіріс процесі әрекеттері есебі үшін қандай шот-тар пайдаланылады?

4. Бухгалтерлік есеп әдісінің элементі - калькуляция дегенді қалай түсінуге болады?

5. Сату процесі әрекеттерінің есебі үшін ңандай шот-тар пайдаланылады?

6. Бухгалтерлік есепшоттарын жіктеу ңандай үш белгісі бойынша жіктеледі?

7. Шоттардың ңүрылым бойынша жіктелуі калай?

8. Шоттар қүрылымы бойынша ңандай топтарға, топ ішінде қандай бөліктерге және түрлерге бөлінеді?

9. Сипаттама беріңіздер:

• Негізгі шоттар;

. Реттеуші шоттар;

• Калькуляциялық шоттар;

• Салыстыру шоттары;

• Жинаңтап-тарату шоттары.

10. Қаржы-нәтижелік шоттарга сипаттама беріңіздер.

11. Бухгалтерлік шоттар экономикалық мазмүны бойынша қандай бөлімдерге бөлінеді?

12. Бөлімдердің ішінде бухгалтерлік шоттар экономи-калық мазмүндары бойынша қандай топтарға және түр-лерге бөлінеді?

13. Баланстан тыс шоттардың мақсаты неде? Осы шот-тарды жүргізу ерекшеліктері неде?

14. Бухгалтерлік есепшоттарының үлгі жоспарына анықтама және сипаттама беріңіздер.

15. Бухгалтерлік есепшоттарының үлгі жоспарының бөлімдерін атаңыздар.

16. Активті және пассивті шоттардың атаулары мен шифрларын атаңыздар.

6. Лекция тақырыбы: Құжаттандыру және түгендеу

6.1. Бухгалтерлік құжаттар және олардың мақсаттары

Кәсіпорында жүргізілетін барлық шаруашылың әрекеттер растаушы ңұжаттармен ресімделуі керек. Бұл ңүжаттар негізінде бухгалтерлік есеп жүргізілетін алғашқы есеп ақпараты қызметін атңарады, сондықтан қүжаттандыру бухгалтерлік есеп әдісінің ең негізгі эле-менттерінің бірі болып табылады.

Бухгалтерлік құжат (лат. сіоситепйиіп — дәлелдеу, куәлік) дегеніміз — шаруашылық әрекеттерді орындау фактісін, оларды орындауга қүқықты растайтын немесе жұмысшылардың оларга сеніп берілген қ үндылықтарга материалдық жауапкершілігін бекітетін жазбаша куәлік.

Кәсіпорынның қаржы-шаруашылың қызметі сан алуан және әр түрлі шаруашылық әрекеттерін орындау-мен бірге жүреді. Өз кезегінде әрбір шаруашылық әрекеті міндетті түрде орындалған шаруашылық әрекеттері немесе оларды орындауға қүңың туралы алғапщы мөлі-меттері бар есеп ңүжаттарымен ресімделеді. Өндіріс және сату процестері, сонымен қатар кәсіпорынның өз ішіндегі және одан тыс жеке бөлімшелері мен әр түрлі қаржылық, шаруашылың, есеп айырысу ңатынастары есеп ңүжат-тарының объектілері болып табылады.

Кәсіпорындардың шаруашылың және есеп жүмыс-тарындағы қүжаттардың маңыздылығы:

1) Қүжаттар есеп жазбаларын негіздеу қүралы қыз-метін атқарады. Қүжаттардың сапасына айтарлыңтай шамада дерлік бухгалтерлік есептің де сапасы байла-нысты болады. Дүрыс бухгалтерлік есеп ақпараттарын қажетті кезде тек кәсіпорынның барлық шаруашылың әрекеттерін уақытында және нақты ресімдеу жағ-дайында ғана алуға болады. Қүжаттар есеп деректерінің дүрыстығы мен шынайылығын растайды және бухгалтерлік жазбалардагы мүмкін болатын қателерді анықтауға көмек береді.

2) Бухгалтерлік ңүжаттардың зор оперативті магы-насы бар. Олар үкімдерді беруге, сонымен қатар шаруа-шылық әрекеттердің дүрыстығын растауға қызмет етеді, яғни кәсіпорынды оралымды басқаруға қолданылады.

3) Бухгалтерлік қүжаттар бақылау-талдау цыз-метін атқарады. Қүжаттардың көмегімен орындалған әрекеттердің дүрыстыгы баңыланады, жүргізілетін жүмыстың ағымдағы талдауы жасалады, ягни кәсіпорынды алдын ала, агымдагы жэне кезекті басцару үшін пайдаланылады.

Алдын ала бақылау кәсіпорын басшысының қүжат-тарға ңол қоюы кезінде жүзеге асырылады, өйткені олар орындалған әрекеттер үшін қүжаттарды толтырған жү-мысшының жеке жауапкершілігіне ие болады.

Ағымдагы бақылау алгашқы қүжаттардың мәлімет-тері бойынша қаржы-шаруашылың қызметі есебі мен талдауы процесінде жүргізіледі.

Кезекті бақылау көбінесе қүжаттың тексеру, аудит нысанында жүргізіледі, сонымен ңатар есеп ңызметкер-лері бухгалтерлік есепте шаруашылың әрекеттерін бейнелеу кезінде ңүжаттарды тексеру жолымен жүзеге асырады.

Алынған мәліметтер кәсіпорын ңызметін жақсарту бойынша шаралар қабылдау үшін қолданылады.

4) Қүжаттардың кэсіпорынныц меншігін сақтауын цамтамасыз етудегі рөлі ерекше. Олардың көмегімен материалдың жауапты түлғалардың әрекеттері қадағала-нады, қүндылықтарды алу мен берудің негізділігі тексе-ріледі. Олар кәсіпорынның меншігін үрлау және қаса-қана әрекеттер жасау жағдайларын ашуға, сонымен ңа-тар олардың алдын алуга мүмкіндік береді.

5) Қүжаттардың қүқықтық маңыздылығы бар, олар көсіпорындармен және басңа субъектілермен немесе жеке түлғалармен арада туындайтын дауларды шешуде пайдаланылады. Төрелік сот пен сот инстанцияларында осындай дауларды дүрыс және уаңытында қүрылған жазбаша куәліктің заңды күші бар ңүжаттары арқылы шешеді.

Қүжаттармен ццжаттандыру, бірізге салу, стан-дарттау жэне ццжат айналымы сияңты үғымдар тығыз байланысты.

Қүжаттандыру - шаруашылың қүралдарын, міндет-темелер мен шаруашылық әрекеттерін бухгалтерлік қүжаттармен ресімдеу әдісі. Әрекет есепте оны растайтын тиісті қүжаттарсыз көрсетілуі мүмкін емес. Сондыңтан барлың шаруашылық әрекеттерін дүрыс және уақы-тында ресімдеу бухгалтерлік есептің алғашқы кезеңі болып табылады.

6.2. Құжаттардың жіктелуі

Құжаттарды неғүрлым тереңірек игеру және пай-далану үшін қүжаттар бухгалтерлік есепте құжаттардың мақсатын сипаттайтын айтарлықтай мәнді белгілері бо-йынша былай жіктеледі:

• Мақсаты бойынша;

• Қүрылу тәртібі бойынша;

• Шаруашылық әрекеттердің мазмүны бойынша;

• Әрекеттерді бейнелеу әдісі бойынша;

• Толтыру орны бойынша;

• Толтыру әдісі бойынша (12-сызбаны қараңыз).

Қүжаттар маңсаты бойынша үкімдік, атңарушы (растаушы), бухгалтерлік толтырылған және аралас болып бөлінеді.

Өкімдік - шаруашылық әрекеттерді орындауға арнал-ған бүйрық, өкімдерден тұратын құжаттар болып табы-лады. Олар әрекет жүргізуге рүқсат береді, бірақ олардың орындалуын растамайды. Мысалы, бүйрықтар, сенім-хаттар, жүмыс нарядтары, есеп айырысу шотынан аңша қаражаттарын алуға чектер, жабдыңтаушыға есеп айы-рысу шотынан аңша сомаларын аударуға төлем тапсыр-масы және т.б. Өкімдік қүжаттарда көрсетілген әрекет-терді орындауға жарлық беруге қүқыңтары бар кәсіп-орын қызметкерлері қол қояды.

Атқарушы (растаушы) ццжаттар тек әрекеттердің орындалу фактісін растайды, бухгалтерік жазбаларды қуаттайды, материалдың және ақша қаражатын алу, беру және шығындау туралы әрекеттерді куөландырады. Мысалы, орындалған шығындарды, материалдың жауапты түлғалардың есебін, сатылған өнімдерге шот-фактуралар, кіріс және шығыс кассалық ордерлерін растайтын негізгі ңүралдарды ңабылдау-беру актілері, түбіртектер, шоттар және т.б.

Бухгалтерлік жолмен толтырылеан ццжапгтпарды шаруашылың әрекеттерін жазуга басңа қүжаттар бол-маған жағдайда немесе бухгалтерлік есепте үкімдік және растаушы қүжаттарды дайындау мақсатында қызметкерлер жасайды. Мысалы, жалпы өндірістік және шаруашылық шыгындарды тарату ведомостары, амортизациялық аударымдарды есептеу және тарату ведомостары, жинаңтау ведомостары, өнімнің өзіндік қүнының калькуляциясы, нормативті өзіндік қүннан ауытқуларды есептеу, бухгалтерия жасайтын әр түрлі анықтамалар мен есеп айырысу түрлері және т.б.

Аралас ццжаттпар бір мезгілде өкімдік және растаушы, өкімдік және бухгалтерлік жолмен толтырылған қүжат-тар ңызметтерін атқарады. Мысалы, шығыс кассалық ордерінің бірінші бөлігінде ақшаны беру туралы өкім бар, ал екінші бөлігінде ақшаны алушы мен кассирдің қолдарымен расталған аңшаны беру ресімделеді; материалдық қүндылықтарды босату қүжаты ңоймадан цехңа ма-териалдарды босату өкімінен, сонымен қатар нақты бер-гендігін ресімдеуден түрады және т.б.

Қүрылу тәртібі бойынша ңүжаттар алғашңы және біріктірілген болып бөлінеді.

Алеашқы ццжаттар өрбір жеке әрекетке олар орын-далған сәтте қүралады. Мысалы, кассалық кіріс ордері, кассалың ШЫРЫС ордері, материалдарды босатуға талап, төлем тапсырмасы, негізгі қүралдарды беру-тапсыру актісі, негізгі қүралдарды істен шығару актісі және т.б.

Біріктірілген ццжаттар қүрылған алгашқы қүжат-тардың негізінде ресімделеді. Оларды пайдалану біртекті әрекеттерге бақылау жасауды жеңілдетеді. Олар растау-шы, бухгалтерлік толтырылган және аралас болуы мүм-кін. Мысалы, аванстық есептер, кассалық есептер, шот-тардан банк көшірмелері, топтастырылған және жинақ-тау ведомостары. Оның ішінде, аванстьщ есептер аралас болып табылады. Олар растаушы және бухгалтерлік толтырылған қүжаттардың қызметтерін атқарады. Онда есеп беруге тиісті түлғалармен есеп айырысудың толық сипаттамасы беріледі: өткен аванстың ңалдығы немесе асып кетуі, аванс мөлшері, шығындалган сома, оның қалдығы мен кассаға кірістелуі немесе асып кетуі және оны кәсіпорынға қайтару күні. Сонымен ңатар аванстық есепте өндіріс шығындарын тексеруден және бекіткеннен кейін шоттар бойынша бөлу қарастырылған. Есептің артында жеке шығындардың тізімі мен растаушы қү-жаттары беріледі.

Шаруашылық әрекеттердің мазмүны бойынша ңүжат-тар материалдың, ақшалай және есеп айырысу ңүжат-тары болып табылады.

Материалдъщ ццжаттар еңбек қүралдары мен затта-рының бар болуы мен қозғалысын көрсетеді. Оларға не-гізгі ңұралдар, материалдық емес активтер, үзақ мерзімді салымдар, өндіріс қорлары мен шығындары жатады. Мысалы, негізгі ңүралдарды қабылдау-беру актілері, ма-териалдық ңүндылықтарды кірістеу және босату қүжаттары, өндіріс шыгындары шоттары бойынша есеп тірке-гіштерін толтыруға қажетті кестелер, аныңтамалар мен есеп айырысулар және ведомостар, шот-фактуралар, ілеспе қүжаттар және т.б.

Ацшалай ццжаттар ақшалай ңаражаттың қозғалысын көрсетеді. Олардың көмегімен кассалық және банк өре-кеттері есептелінеді. Мысалы, чектер, банк көшірмелері, кассальщ кіріс және шығыс ордерлері, аңшаны қабылдау түбіртегі, пошта және вексель маркалары, қарыздар, облигациялар, жинақ сертификаттары және т.б.

Есеп айырысу ццжаттары кәсіпорынның заңцы және жеке түлғалармен есеп айырысуын көрсетеді. Мысалы, төлем тапсырмасы, есеп-төлем ведомостары және т.б.

Әрекеттерді бейнелеу әдісі бойынша қүжаттар бір реттік және жинақтау қүжаттары болып бөлінеді.

Бір реттік ццжаттар бір рет жеке әрекетті немесе бір уаңытта орындалатын бірнеше әрекеттерді бейнелеу үшін қолданылады. Ресімделгеннен кейін бір реттік қүжат бухгалтерияға түседі және бухгалтерлік есепте бейнелеу үшін негіз болып табылады. Мысалы, кассалың кіріс және шығыс ордерлері, есеп айырысу-төлем ведо-мостары және т.б.

Жинацтау қцжаттары бір текті ңайталанатын әрекеттерді бейнелеу үшін белгілі бір кезеңге (апта, декада, ай) ңүрылады. Кезеңнің соңында есеп жазбалары үшін пайдаланылатын көрсеткіштер бойынша жиындары есептелінеді. Жинаңтау ңүжаттары біріктірілген қүжат-тардан айырмашылығы біріктірілген ңүжаттар алғашңы қүжаттардың негізінде толтырылады, олардың жиынты-ғы болып табылады, ал жинақтау қүжаттары әрекеттердің жинақталуы жолымен біртіндеп қүрылатын алғашқы қүжат. Лимиттік-алу карталары, екі аптальщ не айлық нарядтар және т.б. жинаңтау қүжаттары болып табылады.

6.3. Құжаттардың деректемелері

Өрбір бухгалтерлік қүжат онда орындалған әрекеттер туралы керекті түсініктер алу үшін барлық ңажетті мә-ліметтерден түратындай етіп ресімделуі керек. Қүжат-тың ңүрамдас бөлігі болып табылатын осы мәліметтер деректемелер деп аталады.

Қүжаттардың деректемелері шаруашылық әрекеттер-дің сипатына байланысты болады. Әр түрлі әрекеттер үшін олар сан алуан болып келеді.

Алайда, көптеген ңүжаттарда кездесетін негізгі үлгі болады, оның ішінде олар ақпараттары ңағаз және элек-тронды түрдегі қүжаттарда міндетті болып табылатын деректемелері бар.

Міндетті реквизиттердің қатарына мыналар жатады:

1) ңүжаттардың атауы (талап, лимит-алу картасы, аванстық есеп және т.б.) және оның реттік нөмірі;

2) қүжат жасалған кәсіпорынның атауы мен мекен-жайы;

3) осы ңүжатпен ресімделген шаруашылың әрекетіне қатысушы тараптар;

4) қүжатты жасау күні;

5) әрекеттің мазмүны мен оны орындау шарты, соны-мен қатар оны орындауга негіздеме (келісім-шартқа сілтеме, наряд, бүйрың және т.б.);

6) әрекеттердің өлшем бірліктері, яғни оның ақшалай және заттай көрсеткіштерінің санмен көрсетілуі;

7) әрекетке жөне оның ңүжатта дүрыс ресімделуіне жауапты түлғалардың қолтаңбасы.

Осы деректемелердің бірінің болмауы немесе дүрыс көрсетілмеуі есеп мәліметтерінің алғашқы көзі ретінде қүжаттарды пайдалануды ңиындатады, ал кейбір жағ-дайда қүжатты оның күшінен айырады.

6.4. Қүжаттарды құруға және ресімдеуге қойылатын талаптар

Бухгалтерлік ңүжаттардың көшірмесін алуга және ресімдеуге 1997 жылғы 31 желтоқсандағы Қазаңстан Республикасы Қаржы министрлігі Бухгалтерлік есеп жөне аудит департаментінің №455 бүйрығымен бекітіл-ген №24 "Бухгалтерлік ңызметті үйымдастыру" бухгал-терлік есеп стандарты белгілеген арнайы талаптар қой-ылады.

№24 бухгалтерлік есеп стандартында әрекеттерді ресімдеу сапасына баса назар аударылады. Бүл талаптар көбінесе мыналарға қатысты.

Ең алдымен қүжат бланкіде жасалуы қажет. Бланк болмаған жағдайда ғана қүжатты таза қағаз парағына жасауға жол беріледі.

Қүжатты жазу жазба машинкасында немесе автомат-тандырылған әдіспен, сиямен не химиялық ңарындашпен жүргізіледі. Әсіресе аңша қүжаттары үшін -кассалық кіріс және ШЫРЫС ордерлері, төлем тапсырмалары және басқа да банк қүжаттары. Бүл қүжаттарда сомалар тек цифрмен ғана емес, жазбаша да ңойылады.

Қүжаттар арнайы нысанмен барлың қажетті дерек-темелерін міндетті түрде толтыру арқылы жасалады.

Құжаттың мазмұнын әрекеттерді дүрыс көрсету үшін толық сәйкес болуы үшін тура және анық жазу керек.

Қүжаттың мәтіні мен сандарын оларды әр түрлі түсі-ніп, талңыламау үшін анық және түсінікті етіп жазу ке-рек.

Қүжатта оның түпнүсқасына және дүрыстығына кү-мән келтіретіндей тазалауға, сызуға және басңа ақаулар-ға жол беруге болмайды.

Қүжат бланкісіндегі бос бағандар мен жолдарға басқа жазбалар жазып ңоймау үшін сызып қою керек.

Ақшалай қүжаттарда(чектерде, кассалық ордерлерде және т.б.) сомаларын тек сандармен ғана емес, сонымен қатар жазбаша сөздермен де көрсету керек.

Қүжат тіркелетін әрекеттерді ресімдеуі және оған заңдың күш беретін қажетті барлық қолтаңбалармен ресімделуі керек. Қүжатқа ңолтаңбасын ңойған түлғаның аты-жөні оқуға мүмкін болатындай аның болуы керек.

Әрбір қолтаңбаның алдында оны қоюшы түлғаның қызметі көрсетіледі.

Жогарыда айтылғандардан мынадай жалпы құжат-тарды қүру ережелерін шығаруға болады.

Қүжаттарды дүрыс құру үшін мыналар қажет болып табылады:

1) ңүжатты бланкіде сиямен не химиялық қарын-дашпен, не жазба машинасымен не электрондық әдіспен жазу керек (ал бланк болмаған жағдайда таза бет па-рағында);

2) ңүжаттың белгіленген нысаны мен деректемелерін қатаң сақтау керек;

3) қүжаттың мазмүнын тура және анық жазу;

4) қүжаттың мәтіні мен санын анық және түсінікті жазу;

5) қүжат бланкісіндегі бос толтырылмаған жерлерін сызу;

6) ақша қүжаттарындағы сомаларды санмен және жазбаша жазу;

7) ңол қойған түлғаның ңызметін көрсете отырып, анық жазылған қолдармен қүжатты қамтамасыз ету.

Қүжаттарды қүру кезінде қателер жіберілуі мүмкін.

Қүжаттардағы ңателер былай жөнделеді:

Жөндеуге жататын ңате сөздер мен сандар сызылып тасталғанда оқуға мүмкін болатындай етіп үқыпты түрде жіңішке сызыңпен сызылады. Сызықтың үстінен дүрыс жазбасы жазылады. Осыдан санда не сомада бір ғана сан дүрыс болмаса, онда осы бір ғана санмен шектелмей, барлық сандарын жөндеу керек. Жасалған жөндеу туралы қүжаттың бір бос жеріне (астына не жолдарына) ңүжатты толтырған түлға жазба жазады.

Банк және кассалық ңүжаттарда ңатені түзетуге мүлдем жол берілмейді. Егер мүндай қүжатта оны қүру кезінде ңате жіберілетін болса, ол бүлінген болып сана-лады да, басңа бланкіде қайтадан жазылады.

Қүжаттарды қүру тәртібін бүзғаны үшін ең алдымен оған қолтаңбасын қоюшы және қүрушы түлғалар жауап береді. Тағы да басты жауапкершілікті осы ңүжаттарды ңабылдайтын, оларды жан-жақты тексеретін және олардың негізінде есеп жазбаларын жасайтын бухгалте-рия аппараты атңарады. Ерекше жауапкершілік есептің басшысы ретінде бас бухгалтерге жүктеледі. Бас бухгал-тер дүрыс емес ңүжаттар немесе ңалай болса солай толты-рылған және ресімделген ңүжаттар үшін, оларды жоғал-ту мен бүлдіру, бекітілген тәртіпті бүза отырып мате-риалдың ңүндылықтарды босатңаны үшін материалдық, тәртіптік және ңылмыстьщ жауапкершілік атқарады.

Әрбір есеп қызметкері сонымен бірге өзінің жүмыс учаскесінде қүжаттарды қүру және ресімдеу тәртібін бүзғаны үшін жауапкершілік атңарады.

6.5. Қүжаттарды тексеру және бухгалтерлік өңдеу

Бухгалтерияға қүжаттар субъектінің басшысы бекіткен кесте бойынша қатаң бекітілген мерзімде келіп түседі.

Бухгалтерияға келіп түскен ңүжаттар үш әдіспен жүргізілетін міндетті тексеруге жатады:

• қүжаттар мәні бойынша тексеріледі, яғни қүжатта көрсетілген әрекеттердің заңдылығы мен маңсаттылығы бекітіледі, осы әрекеттің қүжатта көрсетілген көлемде болуы керек пе, жоқ па - осы аньщталады. Мүндай жаг-дайда қүжаттарды қарама-ңарсы тексеру әдісін пай-даланады. Мысалы, өнім өндіруге қүжаттарының және осы өнімдерді қабылдау ңүжаттарының салыстырылуы, өнімді тиеу қүжаттары мен осы өнімді қабылдап алуға сатып алушылардың түбіртектері және т.б.;

• қүжаттарды формалды тексеру жүргізіледі (нысаны бойынша), яғни осы қүжаттың бекітілген ны-санды бланкілерде толтырылғандығын, барлың дерек-темелерінің толтырылу дүрыстығын, әрекеттерді орын-дауға және ңүжаттарды ресімдеуге ңатысатын лауа-зымды түлғалардың ңарастырылған қолтаңбалары бар екендігін тексереді;

• құжаттарды арифметикалық тексеру, ңүжаттарда жүргізілген есептеулердің дүрыстығы тексеріледі.

Егер тексеру кезінде қүжат дүрыс қүрылмаса, онда жаңа қүжатты ңайта қүру үшін оны қүрушыға кері ңай-тарады.

Бухгалтерия тексерген және қабылдаған қүжаттар таксировка, топтастыру және контировкадан түратын бухгалтерияльщ өңдеугс жатады.

Қүжаттар таксировкасы - бүл заттай көрсеткіштердің ақшалай түрде көрсетілуі және сомаларын есептеу.

Топтастыру - бүл қүжаттардың атауы ғана емес, соны-мен қатар олармен байланысты қүжаттар бойынша қү-жаттарды таңдау. Ол біртекті құжаттар бойынша жал-пы жиындарын шығаруға мүмкіндік береді, бүл топтас-тырылған мәліметтердің өңделуін жеңілдетіп, бір бух-галтерлік жазбамен жазба жүргізуге мүмкіндік береді.

Құжаттар контировкасы қүжаттарда үсынылган ша-руашылық әрекеттерінің дебеті мен кредиті бойынша жазылуға тиісті шоттарды анықтаумен түсіндіріледі (қүжаттарда шоттар корреспонденцияларын қою).

Қүжаттарды жазып болғаннан кейін бухгалтерлік тіркегіштер бойынша олардың "өтелді" деген мөртаба-нының әрбір қүжатқа қойылуымен өтелуі жүргізіледі. Ақша қүжаттарын "алынды" және "төленді" мөртабан-дарымен өшіреді. Құжаттарды осылай өшіруді қүжат-тардың екінші рет пайдаланылуы жолымен қасақана әрекеттердің алдын алу үшін жүргізуге тура келеді.

Дата добавления: 2014-01-07