МЧС России 98 страница

ФОРТУНА мн. нет бахт, кьисмет.

ФОСГЕН хим. фосген (нефесдин органриз пис зиян гудай зегьерлу рангсуз газ)

ФОСФОР мн. нет фосфор (мичIи чкада цIарцIар гуз экв ийидай ва фад цIай кьадай химический затI).

ФОСФОРИТ фосфорит (ччил миянрун, гужлу авун патал ишлемишдай са минерал).

ФОСФОРИЧЕСКИЙ фосфорди хьиз жизви экв ийидай.

ФОСФОРИСТЫЙ и ФОСФОРНЫЙ фосфордин, фосфор квай.

ФОТО нескл, фото (1. фотографиядин суьрет. 2. см. фотография).

ФОТОАППАРАТ (фотографический аппарат) фотоаппарат.

ФОТОГРАФ фотограф (фотографиядин аппаратдалди суьретар чIугвадай кас).

ФОТОГРАФИРОВАТЬ несов. суьрет чIугун, суьрет акъудун, суьрет хтIунун (фотографиядин аппаратдалди).

ФОТОГРАФИРОВАТЬСЯ несов. 1. жуван суьрет акъудиз (хтIуниз) тун. 2. см. фотографировать.

ФОТОГРАФИЧЕСКИЙ 1. фототографиядин (мес. аппарат). 2. пер. фотографияди хьтин, фотографиядин суьрет хьтин.

ФОТОГРАФИЯ 1. фотографиядин (фотографиядин аппаратдалди акъудай) суьрет. 2. фотография (1. суьретар акъуддай, хтIундай аппарат. 2. гьа аппаратдалди суьретар хтIундай кархана, чка).

ФОТОРЕПОРТАЖ мн. нет фоторепортаж (газетра ва журналра акъудун патал фотографиядалди суьретар гьазурун).

ФОТОСНИМОК (фотографический снимок) фотографиядалди акъудай суьрет.

ФРАГМЕНТ фрагмент (1. романдин я ва мсбрун текстдин са кIус. 2. искусстводин произведениедин амай кIус)

ФРАЗА 1. фраза, предложение (акьалтIай фикир лугьузвай сад-садахъ галаз алакъалу са шумуд гаф). 2. гаф, келима; гафар; гьакIан кьуру чIалар-гафар; ходячая фраза виридан сивера авай, чкIанвай гаф; избитая фраза шит хьанвай гаф (гафар); отделаться фразами гъакIан кьуру гафаралди алудун. 3. муз. фраза (музыкада мелодия, макьамдин алакъалу кIус).

ФРАЗЕОЛОГИЯ мн. нет фразеология (1. са чIалаз хас тир мягькем предложенийрин, гафарин группайрин вири кIватIал, мес. лув гун, япай акъудун, гъилелай цIар гана хьтин. 2. фикирдин кесибвал ва я къалпвал, ттаб чуьнуьхун патал къуру, чIагай гафар).

ФРАЗЕР фразёр, гуьрчег буш гафар рахадай кас, чIагай буш рахунар ийидай кас.

ФРАЗЁРСТВО мн. нет фразёрвал, гуьрчег (чIагай) буш гафар рахун.

ФРАК фрак (къулухъ пад вилик паталай яргъи, гуьтуь куьрс хьайи ценер авай пенжекдин са жуьре).

ФРАКЦИОННЫЙ фракциядин; фракцийрин; фракциядиз хас тир.

ФРАКЦИЯ полит. фракция (1. парламентда ва я гьахьтин маса идарада са партиядин членрикай тешкил хьанвай группа. 2. са партиядин къене партиядин асул рекьивай ччара хьайи группа).

ФРАНК франк (Францияда, Бельгияда ва Швейцарияда пулунин асул уьлчме, тек).

ФРАНТ франт, дамахчи (гзаф дамахдалди, тIарамдиз алукIнавай кас).

ФРАНТИТЬ. несов. разг. дамахдалди гуьрчегдиз алукIун.

ФРАНЦУЗСКИЙ 1. французрин, френгрин. 2. Франциядин. 3. француз, френг; французский язык француз (френг) чIал.

ФРАХТ фрахт (пароходдин, гимидин ппар чIугунин кири, кирида чIугвазвай ппар).

ФРАХТОВАТЬ несов. ппар чIугваз кирида кьун (гими).

ФРЕГАТ фрегат (1. уст. пуд мачта авай дяведин гими. 2. гьуьлуьн са къуш).

ФРЕЗЕР фрезер (1. металлдин ва я кIарасдин затIунин ччин пад расун патал сарар авай элкъведай инструмент. 2. накьв пурпу ийидай, куьлуь ийидай машин. 3. торф атIудай, акъуддай машин).

ФРЕЗЕРНЫЙ фрезердин, фрезер авай (мес. станок).

ФРЕЗЕРОВЩИК фрезеровщик (фрезердин станокдал кIвалахдай рабочий).

ФРЕНЧ френч (далуда хулар, юкьва чIул авай, винелай жибинар ва еке къултухар алай итимрин пенжек хътинди).

ФРЕСКА фреска (цIийиз авур ламу сувагъдал жими рангаралди авур нехиш).

ФРИВОЛЬНЫЙ тIимил айиб квай, тIимил эдебсузвал квай хьтин (гаф, мани).

ФРОНТ фронт (1. дяведин майдан. 2. кьушунар акъвазнавай чкадин душмандихъ элкъвенвай вилик квай пад; жергейрин вилик пад. 3. кьушундин жергеяр. 4. пер. жемиятдин, обществодин къуватрин садвал; народный фронт халкьдин фронт. 5. пер. пачагьлугъдин ва обществодин кIвалахдин са хел, са майдан, са пай; культурный фронт культурадин фронт). ♦ переменить фронт пер. фикир дегишрун, масанихъ элкъуьн; на два фронта пер. кьве фронтдани, кьве патахъни (кар авун); стать во фронт гъилер авадарна, тIарам хьана килигиз акъвазун.

ФРОНТАЛЬНЫЙ 1. фронтдихъ элкъвена авур (ийизвай, мес. гьужум). 2. тамашдайдахъ ччин элкъуьрнавай. 3. пер. вирида кьиле тухудай, умуми (мес. классда кIвалах).

ФРОНТОВИК фронтовик (фронтда дявейра иштирак ийизвай ва я авуна хтай кас).

ФРОНТОВОЙ фронтдин.

ФРУКТ 1. емиш. 2. пер. разг. жинс, тип, кас (саймиш тийирла, алчах кьадайла лугьуда).

ФРУКТОВЫЙ емишдин; емишрин.

ФУГАНОК фуган, яргъи ранда.

ФУГАСфугас (ччилик кутадай ва галукьайла хъиткьиндай мина).

ФУГАСНЫЙ фугасдин, фугасный (хъиткьиникди хьайи газрин къуватдалди кар ийидай); фугасная бомба фугасный бомба.

ФУНДАМЕНТ 1. хандакI (дараматдин цлан хандакIда авай, ччиле авай пай, пун). 2. пер. бине, диб.

ФУНДАМЕНТАЛЬНЫЙ 1. мягькем, кIеви, еке ва мягькем. 2. пер. бегьем, бегьем еке. 3. асул дибдин, кьилин.

ФУНКЦИОНИРОВАТЬ, несов. кIвалахун, кар авун, кардик кваз хьун, ишлемишун; учреждение фуикционирует идаради кIвалахзава.

ФУНКЦИЯ 1. функция, везифа. 2. функция (1. маса гьал дегиш хьунилай аслу яз дегиш жедай гьал. 2. мат. са гьисабда чIехивал дегиш хьунлай аслу яз дегиш жедай кьадар, чIехивал. 3. организмди, органди ийидай кар, адан везифа).

ФУНТ гирвенка (гирванка; 409.5 граммдив барабар куьгьне уьлчме). ♦ фунт стерлингов фунт стерлинг (Англияда пулунин уьлчме, тек).

ФУРАЖ мн. нет алаф, ем.

ФУРАЖИР фуражир (1. алафар гъун, гьазурун патал ракъурай дяведин къуллугъчи. 2. алафар хуьдай ва ахъайдай къуллугъчи).

ФУРАЖИРОВАТЬ несов. алафар, ем кIватIна гьазурун (кьушундиз аскерри).

ФУРАЖИРОВКА мн. нет см. фуражировать.

ФУРАЖКА фуражка (ккар, дуьз, кьулу кIукI ва пипIиш авай шапка.

ФУРГОН фургьун.

ФУРИЯ пис рахадай ажугълу дишегьли, кафтIар дишегьли.

ФУРОР мн. нет фурор (ван-сес алаз ийидай тариф, мес. концерт ва садан манияр, кьуьл ва мсб хуш хьана, хушвал ван-сес алаз малумрун).

ФУРУНКУЛ фурункул; чIехи буьвел.

ФУРУНКУЛЁЗ мн. нет фурункулёз (гзаф буьвелар экъечIунин азар).

ФУТ фут (сажиндин 1/7-дав ва я 30,5 сантиметрдив барабар яргъивилин куьгьне уьлчме),

ФУТБОЛ мн. нет футбол.

ФУТБОЛИСТ футболист, футболчи.

ФУТЛЯР футляр, кьвати, къаблух (хадай, чIур жедай затI, мес. сят, чешмегар ва мсб твадай кьвати, кисе, къаб). ♦ человек в футляре футлярда авай инсан (гьар са цIийи кардикай кичIе тир, гьар са кардиз формалиствилелди килигдай, кьилди вичин яшайишдин интересрилай къециз экъечI тийир кас; А. П. Чехован гьикаядин тIвар я).

ФУТУРИЗМ мн. нет футуризм (искусствода ва литературада 20 лагьай виш йисарин эвелра арадиз акъатай, вичи искусствода реализм ва реализмдин къайдаяр инкар авур, буржуазиядин са рехъ).

ФУТУРИСТ футурист (футуризмдин терефдар).

ФУФАЙКА фуфайка (храй чими перем; памбаг авай раб ягъай пенжек хьтинди).

ФЫРКАНЬЕ мн. нет 1. см. фыркать. 2. пурх; чIуф; чIиш; пу-пу.

ФЫРКАТЬ несов. 1. пурх авун, пурх ягъун. 2. фуф авун; чIуф авун, чIиш авун. 3. пер. пу-пу авун, пIузаррикай хъуьруьн. 4. пер. чирт-пирт авун; гъургъур авун; хъел кваз (разисуз яз) рахун.

ФЮЗЕЛЯЖ ав. фюзеляж (самолётдин тан, диб).

ХАЖИВАТЬ несов. 1. къекъуьн. 2. фин; атун.

ХАКИ хаки (1. аскерриз партал ийидай парчадин къацувални шуьтруьвал акахьай рехи ранг. 2. гьа рангунин парча).

ХАЛАТ 1. аба; халат (кIегьебрив кьван яргъи, гьяркьуь, кIвале алукIдай аба). 2. халат (кIвалахдай чIавуз парталрин винелай алукIдай кьелечI аба хьтинди, мес. доктордин халат).

ХАЛАТНОСТЬ ж мн. нет къайгъусузвал, гьакъисагъвал тавун, къайгъусузвал авун.

ХАЛАТНЫЙ^1. халатдин (см. халат).

ХАЛАТНЫЙ^2. халатное отношение к работе кIвалахдив къайгъусузвилелди эгечIун, кIвалахдиз къайгъусузвилелди килигун.

ХАЛВА мн. нет гьалва; иситIа; натIуфа.

ХАЛТУРА разг. халтура (гъилелай цIар гана, гьилле авуна, вичиз кар тийижиз авур усал, кепекдик квачир кIвалах ва я затI).

ХАЛТУРИТЬ несов. разг. халтурчивал авун, халтур кIвалах авун (см. халтура).

ХАЛТУРНЫЙ разг.: халтурная работа халтур кIвалах, гъилелай цIар гайи (усалдиз авур) кIвалах.

ХАЛТУРЩИК разг. халтурщик, халтурчи.

ХАЛУПА разг. гъвечIи усал кIвал.

ХАМ разг. эдебсуз, тербиясуз, ягьсуз инсан.

ХАМЕЛЕОН 1. хамелеон (хур, руфун галчIуриз фидай са гьайван я (ада элкъвена вичин къваларив гвай затIарин, чкадин рангадиз килигна вичин хамунин ранг дегишарда). 2. пер. кьве-ччин-алай кас, фад дегиш жедай кас.

ХАМСКИЙ разг. ягьсуз, эдебсуз; ягьсузвилин, эдебсузвилин.

ХАМСТВО мн. нет разг. ягьсузвал, эдебеузвал.

ХАН ист. хан.

ХАНДРА мн. нет пис дарихмишвал, рикI чIулаввал, рикI дарих яз кефи чIур хьун.

ХАНЖА м и ж жаду, кьве-ччиналайди (винелай вич хъсан регъимлу кас хьиз, дин гвай кас хьиз къалуриз кIаникай пис крар ийидай чIуру кас).

ХАНЖЕСТВО мн. нет жадувал, кьве-ччиналайвал.

ХАНСТВО ист. 1. ханвал. 2. ханлух (хандин гъилик квай чка).

ХАОС 1. хаос (къадим замандин грекрин мифологияда инсанриз чидай дуьнья арадал къведалди вилик хьайи къайдасуз, акахьай, кьил-ттум авачир материя). 2. пер. хаос, тамам къайдасузвал, акахьай алаш-булаш, къаришугъвал.

ХАОТИЧЕСКИЙ и ХАОТИЧНЫЙ акахьай, къаришугъ, акьалтIай къайдасуз, алаш-булаш тир.

ХАРАКТЕР 1. характер, хесет, къилих; мягкий характер хъуьтуьл къилих. 2. кьастунал (гафунал) кIевивал; человек с характером къастунал кIеви инсан; человек без характера буш инсан, буш къилих авай инсан. 3. хесет; характер почвы накьвадин хесет; это не в его характере им адан хесетдик квай кар туш. 4. характер, тегьер; дело приняло иной характер кар маса тегьердиз элкъвена.

ХАРАКТЕРИЗОВАТЬ сов. и несов. 1. характеристика гун. 2. гьихьтинди ятIа лугьун; къалурун.

ХАРАКТЕРИЗОВАТЬСЯ сов. и несов. 1. тафаватлу хьун, лишанламиш хьун, лишанар кваз хьун, лишанринди яз хьун. 2. см. характеризовать.

ХАРАКТЕРИСТИКА характеристика (садан хесетар, лишанар, лайихлувилер ва кимивилер къалурзавай шикил, тариф).

ХАРАКТЕРНЫЙ са хсусивал къалурзавай; хасвал къалурзавай; хас тир лишан къалурзавай; хас тир сифет, тегьер къалурзавай; характерная черта хас тир лишан (са кардиз хас тир сифет, тегьер къалурзавай лишан).

ХАРКАТЬ несов. балгъан гадрун, ахтфу авуна балгъан гадрун (туьд михьи ийиз); харкать кровью балгъандихъ галаз яви гадрун (иви атун).

ХАРКНУТЬ однокр. см. харкать.

ХАРТИЯ хартия (обществодин-жемиятдин ва политикадин жигьетдай еке метлеб авай тарихдин документ).

ХАРЧЕВНЯ уст. харчевни (усал ужуз хуьрекар ва хъвадай затIар авай столовай).

ХАРЧИ мн. обл. тIуьн-хъун; тIуьн-хъунин харжи; на своих харчах тIуьн-хъун жуванди (жуван патай) яз.

ХАТА кIвал, кIвалер (хуьре лежбердин). ♦ моя хата с краю пер. зи кар туш, заз талукь туш, зун къерех я.

ХАЯТЬ несов. разг. пислемишун, экъуьгъун; пис рахун (садакай).

ХВАЛА 1. тариф. 2. аферин; хвала нашим героям! чи игитриз аферин!

ХВАЛЕБНЫЙ тарифрин, тариф ийизвай.

ХВАЛЁНЫЙ тариф акъатнавай, тариф авай, вичин тариф ийизвай.

ХВАЛИТЬ несов. тариф авун.

ХВАЛИТЬСЯ несов. разг. вичин тариф авун, дамах авун, яцIу гафар авун.

ХВАСТАТЬ несов. разг., см. хвастаться.

ХВАСТАТЬСЯ несов. разг. яцIу гафар авун, вичин тариф авун, дамах авун.

ХВАСТЛИВЫЙ яцIу гафар ийидай, вичин тариф ийидай.

ХВАСТНУТЬ однокр., см. хвастать.

ХВАСТОВСТВО мн. нет яцIу гафар ийидай хесет, вичин тариф ийидай хесет; яцIу гафар авун, вичин тариф авун.

ХВАСТУН яцIу гафар ийидайди, вичин тариф ийидайди.

ХВАТ разг. зирек кьегьал.

ХВАТАТЬ¹ 1. несов ( кьун, садлагьана кьун; вигьена кьун. 2. къачун. ♦ звёзд с неба не хватает акьван гьунар авай кас туш, са еке акьул авайди туш.

ХВАТАТЬ² несов. бес хьун; бумаги нам хватает кагъазар чаз бес жезва.

ХВАТАТЬСЯ несов. 1. кьун, вигьена кьун. 2. кьун, гъиле кьун, эгечIун (са кардив). ♦ хвататься за голову агь акъатун, мет-кьил гатун (вич ягъалмиш хьайиди гъавурда гьатайла).

ХВАТИТ в знач. сказ. бес я; бес хьана.

ХВАТИТЬ¹ бес хьун; акъакьун; хлеба хватит на год техил са йисуз бес жеда.

ХВАТИТЬ² разг. 1. кьун (мес. кицIи). 2. къачун. 3. ягъун. 4. ягъун; гьалчун; гвадрун; чIугун. 5. чIугун, акун (дерт, гъам). 6. хьун. ♦ хватить через край см. край.

ХВАТИТЬСЯ 1. кьун. 2. рикIел атана къекъуьн; фикирдиз атун; амачирди хабар хьун; къекъвез башламишун (мес. са затI квахьайди хабар хьана).

ХВАТКА разг. 1. кьун, кьунин тегьер. 2. тегьер, къайда.

ХВАТКИЙ разг. зирингдиз ва кIевиз кьадай.

ХВОЙНЫЙ цацар хьтин пешерин, цацар хьтин пешер алай (мес. шамагъаж ттар); цацар хьтин пешер алай ттарарин (там).

ХВОРАТЬ несов. кефсуз хьун, азарлу хьун, начагь хьун.

ХВОРОСТ мн. нет 1. цIерцIер, кьурай кулер, цIамар. 2. гъеридал чрай кьелечI тинидин чкалдин кIусар.

ХВОРОСТИНА цIерцI, кул; яргъи тIвал.

ХВОРЫЙ разг. кефсуз, сагьсуз, кефсузвал квай.

ХВОСТ ттум. ♦ плестись (ва я быть) в хвосте ттумана аваз галчIур хьун, кьулухъ галамукьун; поджать хвост пер. разг. ттум кьвехве ттун (яни кичIе хьун).

ХВОСТАТЫЙ ттум галай.

ХВОСТИЗМ мн. нет тумубанвал, ттумуна галчIур хьун (оппортунизмдин са жуьре яз, революциядин гьерекатдин кьулухъ галамай ксарихъ агалтун, партиядин регьбервилин роль инкар авун).

ХВОСТИК гывечIи ттум. ♦ 50 лет с хвостиком 50 йисалай артух, са тIимил ттумни галаз 50 йис.

ХВОСТИСТ тумубан, вакъиайрин ттумуна аваз галчIур жедай кас, кьулухъ кьил кьадай кас (см. хвостизм).

ХВОСТОВОЙ 1. ттумунин. 2. ттумуна авай, кьулухъ кьиле авай.

ХВОЩ хвощ (къацу танар авай ва хъуьр алай хьтин куьлуь пешер жедай гзаф йисарин са чIуру хъач).

ХВОЯ мн. нет цаз хьтин пеш; цацар хьтин пешер (мес. нарат, ель ттарарал жедай).

ХИБАРА, ХИБАРКА дехме, усал гъвечIи кIвал (кIвалер), кума, къазма (яни усал кIвал).

ХИЖИНА гъвечIи кIвал, къазма, дехме (яни гъвечIи усал кIвалер).

ХИЛЕТЬ несов. зайиф хьун, ччансуз хьун, сагъсуз хьун.

ХИЛЫЙ зайиф, ччансуз, сагъсуз.

ХИМЕРА пер. буш хиял.

ХИМЕРИЧЕСКИЙ буш, кьуру хиял тир, кьилиз тефир.

ХИМИК химик (1. химиядин специалист алим. 2. химиядин учитель. 3. химия кIелзавай студент. 4. химиядин промышленностда кIвалахзавай кас).

ХИМИКАЛИИ ед. нет химикалияр (химиядин рекьелди расай затIар).

ХИМИКАТ химикат (химиядин затI, химиядин рекьелди расай затI).

ХИМИЧЕСКИЙ химиядин; химиядиз талукь тир; химический.

ХИМИЯ мн. нет химия (затIунин составдикай, къурулушдикай, дегишвилерикай, сад маса затIуниз злкъуьнрикай ва гьакI цIийи простой ва сложный затIар арадал гъуникай рахадай илим).

ХИНА разг., см. хинин.

ХИНИН мн. нет хинни (хини; цIун дарман).

ХИННЫЙ 1. хиннидин. 2. хинни квай.

ХИРЕТЬ несов. зайиф хьун; сагъсуз хьун; гьакI кьураз-цIраз хьун.

ХИРУРГ хирург (хирургиядин доктор).

ХИРУРГИЧЕСКИЙ хирургиядин.

ХИРУРГИЯ мн. нет хирургия (медицинада тIазвай, рехне квай чка атIунин, операциядин рекьелди сагърунин методар ишлемишуниз талукь тир са хел).

ХИТРЕЦ амалдар кас.

ХИТРЕЦА: с хитрецой тIимил амалдарвал квай.

ХИТРИТЬ несов. амалдарвал авун.

ХИТРОСТЬ ж амалдарвал.

ХИТРОУМНЫЙ амалдарвал квай акьуллу.

ХИТРЫЙ амалдар.

ХИХИКАНЬЕ мн. нет 1. см. хихикать. 2. хи-хи авун, хъуьруьн.

ХИХИКНУТЬ однокр. хи-хи авун; явашдиз хъуьруьн (садра).

ХИЩЕНИЕ чуьнуьхун, тарашун, тIуьн (жемиятдин, гьукуматдин шейэр).

ХИЩНИК 1. вагьши гьайван, йиртижи гьайван (чуьлдин як недай, маса гьайванрал гъуьрч ийидай гьайван, мес. жанавур, лекь ва мсб). 2. пер. тарашчи; ччарадан мал недай, тарашдай азгъун кас; империалистические хищники империалист тарашчияр.

ХИЩНИЧЕСКИЙ 1. йиртижи (вагьши) гьайвандин; йиртижи (вагьши) гьайвандин хьтин; хищнические повадки вагьши гьайвандин къилихар (хесетар). 2. пер. вагьшивилелди; тарашчивилелди; хищническая вырубка леса тарашчивилелди (яни пакагьандан къайгъу чIугван тийиз, анжах къе вичиз гзаф къазанжи патал) там атIун.

ХИЩНЫЙ 1. йиртижи, вагьши (маса гьайванрин як недай, мес жанавур, лекь ва мсб хьтин). 2. пер. азгъун; темягькар; жанавурдин хьтин; хищный взгляд азгъун (вилералди нез кIандай, кукIвариз кIандай хьтин) килигун.

ХЛАДНОКРОВИЕ мн. нет секинвал, рикIик тади квачирвал.

ХЛАДНОКРОВНЫЙ секин, рикIик тади квачир; секин къилихдин; вичи-вич квадар тийир.

ХЛАМ мн. нет эски-уьскуь, вижесуз куьгьне затIар; зирзибил.

ХЛЕБ 1. фу. 2. техил. ♦ хлеб да соль! нуш хьуй! (незвай чкадал гьалтайла лугьуда).

ХЛЕБАТЬ несов. разг. 1. тIуьн (жими хапIа, нек тIуруналди). 2. хъун, хупI ийиз хъун. ♦ несолоно хлебавши кар туькIуьн тавуна, гьакI бушдиз.

ХЛЕБНУТЬ однокр. 1. см. хлебать. 2. пер. акун, дадмишун, чIугун (дерт, гъам).

ХЛЕБНЫЙ 1. фан. 2. техилдин; техилрин. 3. техилар (хъсан техил) авай (мес. йис); фу авай (мес. чка).

ХЛЕБОЗАВОД фан (фу чрадай) завод.

ХЛЕБОЗАГОТОВИТЕЛЬНЫЙ техилар гьазурдай, техилар гьазурунин, техилрин заготовка ийидай.

ХЛЕБОЗАГОТОВКА техилар гьазурун, техилар заготовка авун, техилрин заготовка.

ХЛЕБОПАШЕСТВО мн. нет лежбервал.

ХЛЕБОПАШЕЦ лежбер.

ХЛЕБОПЁК фу чрадайди.

ХЛЕБОПЕКАРНЯ фу чрадай чка, пекарня.

ХЛЕБОПЕЧЕНИЕ мн. нет фу чурун.

ХЛЕБОПРОДУКТЫ ед. нет техилдин продуктар (техил, чIахар, гъуьр).

ХЛЕБОРОБ см. хлебопашец.

ХЛЕБОРОДНЫЙ бул техилар авай (йис); бул техил жедай (чка).

ХЛЕБОСОЛ мугьмандиз фу гудай кас, гзаф фу гудай кас.

ХЛЕБОСОЛЬНЫЙ мугьмандиз фу гудай, гзаф фу гудай, гзаф мугьманар кьабулдай.

ХЛЕБОСОЛЬСТВО мн. нет гзаф мугьманар кьабулун, мугьманриз гзаф фу гун.

ХЛЕБОТОРГОВЛЯ мн. нет техилдин алишвериш; фан алишвериш.

ХЛЕВ цур (малар ядай), тевле.

ХЛЕСТАТЬ несов. 1. гатун; шарп-шарп ийиз ягъун, чIугун, вигьин; хлестать лошадей кнутом балкIанар къамчидалди гатун, балкIанрилай къамчияр чIугун. 2. гатун; ветер хлещет в лицо гару ччин гатазва. 3. ван алаз авахьун (мес. яд).

ХЛЁСТКИЙ 1. шарп ийиз гатадай; шарп ийиз галукьдай (мес. гар, къамчи). 2. пер. разг. туьнт, тIардай (гафар).

ХЛЕСТНУТЬ однокр., см. хлестать.

ХЛОПАТЬ несов. 1. гьалчун (къуьнел гъил), ягъун (далудиз кап ягъун). 2. агалчун, агалчна акьалун; лархъун; лархъна акьалун; лархъна акьал хьун (мес. рак). 3. капар ягъун; хлопать артисту артистдиз капар ягъун. 4. ван авун; ван ийиз тун; баргъ авун; къумп авун. ♦ хлопать глазами разг. вилери лупI ийиз акъвазун (перт хьана, гъавурда гьат тийиз килигиз акъвазун); хлопать ушами разг. япа затIни гьахь тавун (вуч лугьузватIа гъавурда гьат тийиз амукьун).

ХЛОПЕЦ разг. гада.

ХЛОПКОВОД памбагар цадай кас.

ХЛОПКОВОДСТВО мн. нет памбагар цун.

ХЛОПКОВОДЧЕСКИЙ памбагар цадай (мес. колхоз, район).

ХЛОПКОВЫЙ 1. памбагдин; хлопковые поля памбагдин никIер; хлопковые семена памбагдин тум. 2. памбаг ишлемишдай.

ХЛОПКООЧИСТИТЕЛЬНЫЙ памбагар михьдай (мес. машин).

ХЛОПКОПРЯДЕНИЕ мн. нет памбагдин гъалар авун.

ХЛОПНУТЬ однокр., см. хлопать.

ХЛОПОК мн. нет памбаг.

ХЛОПОК кап; кап ягъунин ван.

ХЛОПОТАТЬ несов. алахъун, къайгъу авун, элешмиш хьун; хлопотать за товарища юлдашдин патахъай алахъун.

ХЛОПОТЛИВЫЙ 1. алахъдай, алахъун алай, элешмиш хьун кIандай; хлопотливая работа алахъун алай кIвалах. 2. гьамиша кардал алахънавай, элешмиш жедай (кас).

ХЛОПОТУН разг. гьамиша алахънавай кас, динж акъваз тийир кас.

ХЛОПОТЫ ед. нет къайгъуяр, алахъунар.

ХЛОПЧАТНИК мн. нет памбаг; памбагар (цанвай, михь тавур).

ХЛОПЧАТОБУМАЖНЫЙ 1. памбагдикай парчаяр храдай; памбаг ишлемишдай; хлопчатобумажная промышленность памбаг ишлемишдай промышленность. 2. памбагдин; хлопчатобумажные ткани памбагд парчаяр.

ХЛОПЬЯ ед. нет 1. пилтеяр (живедин). 2. башкIулар, кIусар (памбагдин, йисун).

ХЛОР мн. нет хлор (химический элемент, техникада ва санитарияда зарарлу затIарикай хуьн ва дяведа зегьерламишун патал ишлемишдай баймишардай газ).

ХЛОРИСТЫЙ, ХЛОРНЫЙ хлордин, хлор квай.

ХЛОРОФОРМ мн. нет хлороформ (операция ийидай, хер атIудай чIавуз азарлуди ксурдай, бейгьуш ийидай дарман).

ХЛОРОФОРМИРОВАТЬ сов. и несов. хлороформдалди байгьушрун (ксурун).

ХЛЫНУТЬ 1. гужлуз авахьун, атун, сел хьиз атун (мес. яд, накъвар). 2. къун, гужлуз къун, гужлуз акатун; дождь хлынул вдруг, как из ведра садлагьана ведредай цайи хьиз марф къвана. 3. пер. туькуьлмиш хьун; толпа хлынула на площадь инсанрин кIапIал майдандал туькуьлмиш хьана.

ХЛЫСТ тIвал (балкIан гьалдай); храй къамчи.

ХЛЫЩ бармакда гар авайди, кьиле гар авай дамах гвай жегьил.

ХЛЮПАТЬ несов. лерпI-лерпI авун (палчухди); лерпI-лерпI ийиз фин (палчухдай).

ХЛЯСТИК пенцI (мес. шинелдин, пальтодин далудихъай агажнавай юкьвал дуьгмейрал гьална эцигдай яргъи чIук).

ХМЕЛЕТЬ несов. кефли хьун; пиян хьун.

ХМЕЛЕК: под хмельком разг. тIимил кефли яз, тIимил хъванваз.

ХМЕЛЬ¹ м мн. нет, бот. хмель (яргъи шуькIуь тан авай, алчуд жедай са набатат; адан тум пиво ругунин карда ишлемишда).

ХМЕЛЬ² мн. нет пиянвал.

ХМЕЛЬНОЙ разг. кефли, пиян. 2. пиянардай, кефли ийидай.

ХМУРИТЬ несов. чIурун; хмурить лицо ччин чIурун; хмурить брови рацIамар агажун (ччин чIуриз).

ХМУРИТЬСЯ несов., 1. ччин чIурун; ччин чIур хьун. 2. пер. цифер акьалтун, цифедик кIев хьун, чIулав хьун; ччин чIур хьун; небо хмурится цавун ччин чIур хьанва, цавал цифер акьалтнава.

ХМУРЫЙ 1. ччин чIуру; ччин чIурузвай; атIугъай. 2. пер. цифер алай, чIулав, гьалчIай, ччин чIуру (цав).

ХНА мн. нет хине (гъилер, чIарар ранг ийидай).

ХНЫКАНЬЕ мн, нет 1. см. хныкать. 2. шел-хвал.

ХНЫКАТЬ несов. разг. шехьун; шел-хвал авун.

ХОБОТ 1. хуртIум (мес. филдин яргъи нер). 2. мизмиз (музмуз, мес ветIрен). 3. воен. хобот (тупунин ва я пулемётдин лафетдин -къундахдин вини пай).

ХОБОТОК 1. мизмиз (музмуз, мес. ветIрен). 2. хуртIум (филдин).

ХОД 1. финиф, фин; быстрый ход зарб финиф; на полном ходу спрыгнуть с поезда машин зарбдиз физвайла хкадрун. 2. финиф; ериш; ход событий вакъиайрин финиф. 3. рехъ; къапу; рак; чёрный ход кIвалерин кьулухъай авай (куьчедихъай тушир) рак; парадный ход куьчедихъай, авай рак; ход со двора рехъ гьаятдихъай ава. 4. рехъ, фидай чка; ходы сообщения в окопах окопра санай саниз фидай чкаяр (рекьер). 5. арабадин чархарни гиг; телега на железном ходу ракьун гигни чархар авай араба. ♦ все ходы и выходы вири фидай ва экъечIдай чкаяр, вири рекьер-хулер; пойти в ход ише фин, ишлемишиз башламишун; в ходу ва я в большом ходу гзаф ишлемишзава, ише физва; пустить в ход 1) худда ттун, кIвалах ийиз тун; 2) ишлемишиз башламишун, ише ракъуриз башламишун; не дают ходу рехъ гузвач, мумкинвал гузвач; на ходу 1) физвайла; физвай рекьелай; физ-физ; кIвачин кьилелай. 2) кIвалахзава, ишлемишзава (мес. заводди); ходу дать 1) рехъ гун, юзурун, вилик ракъурун (мес. кар); 2) йигинрун, зарб кутун, ккам йигинрун.

ХОДАТАЙ векил; (садан) патахъай хкечIдай кас, (садан) патахъай алахъдайди.

ХОДАТАЙСТВО тавакъу, тIалаб; войти с ходатайством тавакъу авун, тавакъудин чар кхьин.

ХОДАТАЙСТВОВАТЬ несов. тавакъу авун; тIалабун.

ХОДИТЬ несов. 1. фин; атун. 2. къекъуьн. 3. ишлемишун, кIвалахун (сятини). 4. фин, ише фин (мес. пул). 5. къекъуьн, физ-хтун (мес. кьве чкадин арада рекье машин). 6. килигун, гелкъуьн (азарлудахъ). 7. алаз къекъуьн, алаз хьун, алукIнаваз хьун; он ходит в шубе ам кIурт галаз къекъвезва, адал кIурт ала.

ХОДКИЙ 1. разг. йигин, йигиндиз фидай. 2. фад ише фидай, фад гъиляй фидай (товар, шей). 3. гзаф ишлемишдай (гаф).

ХОДОВОЙ 1. фад гъиляй фидай, фад (гзаф) ише фидай (товар, шей). 2. гзаф ищлемишдай (мес. гаф).

ХОДОК 1. ях кас, кIвачи-кIвачи къекъвезвай кас. 2. арзачи, векил (хуьруьн жемятди виликди саниз чпин патахъай арза гуз ракъурдай).

ХОДУЛИ мн кIирер (палчух авайла акьахна къекъведай кIирер).

ХОДУЛЬНЫЙ шит, тIебии тушир.

ХОДУНОМ: ходуном ходить зурзун; пол ходуном ходит кIвалин пол (ппул, ччил) зурзазва.

ХОДЬБА мн. нет къекъуьн; утомлённый ходьбой къекъуьни галуднавай, къекъуьникди галатнавай.

ХОДЯЧИЙ 1. къекъведай, кIвачел алай, къекъвез жедай (мес. азарлуяр). 2. пер. гзаф ишлемишзавай; ишлемишдай; виринриз чкIанвай.

ХОЖДЕНИЕ 1. къекъуьн; хождение по комнате кIвале къекъуьн. 2. фин; хождение на лекции лекцийриз фин. 3. фин, ише фин; иметь хождение фин; ише фин; ишлемишзаваз хьун; эти деньги имеют хождение и пул физвайди я.

ХОЗРАСЧЁТ (хозяйственный расчёт) мн. нет хозрасчёт (са карханади гъукуматдин бюджетдай пулунин куьмек къачун тийиз вичин доходралди, къазанжийралди вичин кIвалах кьиле тухунин къайда).

ХОЗРАСЧЕТНЫЙ хозрасчётдин, хозрасчётдал алай (мес. кархана).

ХОЗЯИН иеси; хозяин книги ктабдин иеси; хозяин фабрики фабрикдин иеси.

ХОЗЯЙКА 1. иеси паб. 2. хозяйка, кIвалин иеси дишегьди (къуллугъ тийиз вичин кIвалин къайгъу ийизвай паб).

ХОЗЯЙНИЧАТЬ несов. 1. иесивал авун; хозяйство (майишат) кьиле тухун. 2. пер. иесивал авун, вичин (чпин) кефиниз кIандайвал авун.

ХОЗЯЙСКИЙ 1. иесидин; хозяйская дочь иесидин руш. 2. иесивилин; иесивилелди; хозяйский подход иесивилелди эгечIун (килигун, кардиз).

ХОЗЯЙСТВЕННИК хозяйственник (майишатчи; хозяйстводин, майишатдин кардал кIвалахзавай къуллугъэгъли).

ХОЗЯЙСТВЕННЫЙ 1. хозяйстводин, майишатдин; хозяйственный год хозяйстводин йис. 2. майишатдин, майишат кьиле тухуниз талукь тир; хозяйственная деятельность майишатдиз талукь тир кIвалах. 3. майишат кьиле тухудай, майишатдин къайгъу ийидай, кIвалин-къан къайгъу чIугвадай.

ХОЗЯЙСТВО хозяйство; майишат; сельское хозяйство хуьруьн майишат; мелкие крестьянские хозяйства лежберрин куьлуь хозяйствояр.

ХОККЕЙ мн. нет хоккей (конькийрал алаз тупунал къугъун).

ХОЛЕНЫЙ хъсандиз хвейи.

ХОЛЕРА ваба, холера (азар).

ХОЛЕРИНА мн. нет, мед. холерина (вабадиз ухшар къенин азар).

ХОЛЕРНЫЙ 1. вабадин, холерадин. 2. ваба галукьнавай, ваба азар квай.

ХОЛИТЬ несов. наздалди хуьн, михьиз (михьивилин къене) ва чимиз хуьн, хъсандиз хуьн, хъсандиз килигун (къайгъу чIугун).

ХОЛКА мандав (мес. балкIандин).

ХОЛМ кIунтI; тепе.

ХОЛМИСТЫЙ кIунтIар авай, тепеяр авай; холмистая местность кIунтIар авай чкаяр.

Дата добавления: 2014-01-11