II. Тодлтн

I. УМШТН

Тәәлвртә туульс ямаран олз тусхана?

Тәәлвртә туульс хальмг улсин җирһлд онц орм эзлнә. Кезәнәс нааран хальмг күн хамг үзсн юман шинҗләд, терүгән юн чигн юмнла дүңцүләд, тәәлвртә туульс тогтаҗ йовсмн. Тер шинҗлсн тоотан бүтүһәр, сәәхн олмһа келәр айслулҗ келдг бәәсмн. Тәәлвртә туульс юмна темдг теҗгәр зааҗ медүлнә. Эн туульс йир олн. Тәәлвртә туульстан йиртмҗин, малын, аң-шовудын, күүнә эдлврин тускар келдг бәәсмн. Күн болһн олн тәәлвртә тууль чееҗәр меддг билә.

Хуучна цагт хальмгуд тәәлвртә туульсин дөрлдә давулдг бәәсмн.

Хамг нег юмиг дүңцүлсн үгәр келәд, талдан улс медҗ чадх угаһинь сөрдг бәәсмн. Үлгүрнь: «Иргд – ивр-шивр», – гисн юмб? Ирг – герин ирг. Ивр-шивр – юмн көндрсн ә. Иим ә хулһна малтлһиг медүлнә.

Тәәлвртә туульсиг кезәнә цагт бичкн күүкд, көвүдт ээҗ-аавнь, эк-эцкнь дасхдг билә. Туулинь дасхад, тәәлвриннь келҗ өгдг билә. Тәәлвртә туульс олар дасҗ авад, бичкдүд хойр әңгрәд, хоорндан дөрлдә кедг билә. Альк багин тәәлвртә туульс түрүлҗ чилнә, тер баг шүүгдсн болҗ һарна. «Туульм чилв, бетк оравув», – гиҗ шүүгдснь келдг бәәсмн.

Тәәлвртә туульс күүнд оньг, болһамҗ, медрл, уха заана.

Өдгә цагт дорас өсҗ йовх бичкдүд өвкнриннь үлдәсн зөөр дасна. Җил болһн мана школмудар амн-үгәр олн зүсн марһан давулгдна.

Сурврмудт хәрү өгтн:

1. Тәәлвртә туульс юуна әңгнь болна?

2. Тәәлвртә туульст орҗах хамг юмн яһҗ медүлгднә?

3. Тәәлвртә туульс яһҗ тогтна?

4. Кезәнә бичкдүдт тәәлвртә туульс кен дасхдг бәәсмб?

5. Бичкдүд туульс тәәллһиг хоорндан яһҗ давулдг бәәсмб?

6. Туульс тәәллһн ямаран олз күргнә?

7. Чи туульс тәәлхдән дуртавч?

8. Тәәлвртә туульс олар дасвч?

9. Нег юмна бәәдл шинҗләд, энүнә тускар тәәлвртә тууль ухалҗ тогтатн.

10. Тогтасн тәәлвртә туулян нег-негндән келтн, тәәлвринь олтн.

Туулин тәәлвринь иим янзар цәәлһтн:

1. «Туһл нооста, темән амта,

Элҗһн чиктә, эврән әәмтхә».

Энүнә ноосн туһлын нооснла әдл, амнь темәнә амна бәәдлтә, элҗһнә чикнь ут, энүнә чикн тиим бәәдлтә, бийнь әәмтхә. Юн әәмтхә? – (Туула).

2. «Бавһр өвгн шовһр шүдтә».

3. «Улан туһл ясн хашад уята».

Маля цокх һазрт рис. муравьи

Миңһн церг церглҗ.

Шовһр хамрта көвүн

Җиигәд, дуулад йовна. рис. комар

Һал шил нүдтә, рис. волк

Һанц йовдг баатр.

Бийнь төмр, сүүлнь утцн рис. игла

Алц-алц ишкдлтә, рис. сорока

Алг-булг захта.

Бийим бичә көндә, билцрн гиҗәнәв. рис. роса

Хашань цаһан, хөнь хар. рис. бумага с письмом

Хувцн биш, зуг уята,

Күн биш, зуг келтә. рис. книга

Ааһин чиңгә зальд

Хамг әмтн көлчәҗ. рис. солнце

Көндә гер

Көндрхләрн җиңнҗ. рис. колокол

Аавин кевс алхҗ эс болҗ, рис. небо и земля

Ээҗин кевс эвкҗ эс болҗ.

Бичкн кер мөрн биилн бәәҗ тарһлна. рис. прялка

Эркән чиңгә көвүн рис. микрофон

Эр буурин дуута.

Сарсхр тавгта рис. кошка

Саг йовдлта.

Аавиг арвулн мордулҗ рис. обеих рук держащих голову

Шарлҗн дотр рис. лиса

Шар тосн.

Көл уга – гүүдг, рис. дым

Җивр уга – нисдг.

Өрк деер – өрәл целвг рис. месяц

Таг деер – тавн һалун рис. пальцы одной руки

Нооста девлтә рис. собака

Дегә сүүлтә.

Мис суудлта, рис. чайник

Така бәәдлтә..

Эгч дү хойрин ээм цацу рис. ножницы

Наһл-таһл моһлцг,

Нәәмн түмн салата,

Сала болһнь үүртә, рис. подсолнуха

Үр болһнь өндгтә,

Өндгн болһнь яста.

• • Соңстн. Тәәлвринь келтн:

1. Алц-алц ишкдлтә,

Алг-булг захта.

2. Аавин девлиг алхҗ эс болҗ,

Ээҗин девлиг эвкҗ эс болҗ.

3. Нооста девлтә

Дегә сүүлтә.

4. Сарсхр тавгта

Саг йовдлта.

.

*Көдлмшин девтрәр көдллһн.

Йөрәлмүд

Дата добавления: 2014-11-06