Эканамічнае і палітычнае развіццё Албаніі ў 1990-х - 2010-х гг

Першыя шматпартыйныя выбары, стварэнне кааліцыйнага ўрада.

Вось у такой складанай абстаноўцы 31 сакавіка 1991 г. адбыліся датэрміновыя выбары ў Нацыянальны сход. Гэта былі першыя шматпартыйныя выбары з 1923 г. і народ прадэманстраваў вельмі высокую выбарчую актыўнасць. Камуністы (Албанская партыя працы, АПП) атрымалі поўную перамогу на вёсцы, у правінцыйных гарадах поспех аказаўся меншым, а ў сталіцы, ўвогуле, адносным. Усяго ім дасталася 56,17 % галасоў (або 169 мандатаў з 250), а іх галоўным канкурэнтам з Дэмакратычнай партыі (ДП) - 38,17% (75 мандатаў). Яшчэ 5 месцаў атрымала партыя грэчаскай меншасці з Паўднёвай Албаніі і апошняе - Арганізацыя ветэранаў другой сусветнай вайны, шчыльна звязаная з АПП. Камуністы атрымалі права сфармаваць аднапартыйны ўрад.

29 красавіка 1991 г. новы парламент зацвердзіў Канстытуцыю Рэспублікі Албанія. Паводле яе краіна стала парламенцкай рэспублікай на чале з прэзідэнтам. 1 траўня 1991 г. новы парламент абраў галавой дзяржавы (тэрмінам на 5 гадоў) Р. Алію. Пры гэтым яго прымусілі развітацца з усімі сваімі партыйнымі і іншымі дзяржаўнымі пасадамі (Згодна з 6-ым артыкулам новай канстытуцыі партыі – а па-сутнасці былая партыя-гегемон – адасабляліся да дзяржавы, іх дзейнасць забаранялася ў вайсковых частках, ва ўстановах, міністэрствах, пракуратуры і г.д.).

Пачатак развалу эканомікі (інфляцыя дасягала 250% у месяц, хутка расло беспрацоўе), масавы забастовачны рух, таямнічая смерць чатырох дзеячаў Дэмакратычнай партыі ў красавіку 1991 г. і шырокараспаўсюджаныя падазрэнні ў далучанасці да яе албанскіх спецслужбаў наблізілі вастрэйшы парламенцкі крызіс. 11 чэрвеня 1991 г. быў створаны кааліцыйны ўрад "нацыянальнай стабільнасці" ("нацыянальнага выратавання"), дзе былая правячая партыя здолела захаваць толькі палову міністэрскіх пасадаў. Практычна адначасова са стварэннем новага ўраду адбываўся з'езд АПП, на якім партыя ў чарговы раз была перайменаваная і стала называцца Сацыялістычная партыя Албаніі (СПА).

Але прымірэнне правячых колаў і апазіцыяй аказалася падманлівым. Краіна заставалася падзеленай на два лагеры. Няўхільна пагаршалася эканамічнае становішча: зніжаліся аб'ёмы прамысловай і сельскагаспадарчай вытворчасці, расла армія беспрацоўных, адбывалася далейшае зніжэнне дабрабыту жыхароў, дагэтуль самога што ні ёсць сціплага ў Еўропе, несупынна падала працоўная дысцыпліна.

Гэты ўрад пратрываў толькі да снежня 1991 г. Дэмакраты пакінулі яго ўказваючы на тое, што новаспечаныя сацыялісты блакіруюць падрыхтоўку і рэалізацыю патрэбных пераўтварэнняў. Няўстойлівасць унутрыпалітычнай і эканамічнай сітуацыі прывяла да змены яшчэ двух урадаў. Для таго, каб пазбегнуць блізкага паралюшу ўлады, на 22 сакавіка 1992 г. былі прызначаныя новыя выбары.

На гэты раз С. Берыша зрабіў стаўку на агітацыю сярод вясковага насельніцтва. Татальная дэкалектывізацыя, праведзеная ў 1991-напачатку 1992 гг., выбіла ў камуністаў глебу з-пад ног. Дэмакраты заваявалі парламенцкую большасць - 92 месцаў са 140, а сацыялістам дасталася толькі 38. Нягледзячы на тое, што зыход выбараў аніяк не закранаў пазіцыяў Р. Аліі як прэзідэнта, ён палічыў за лепшае добраахвотна зысці ў адстаўку (красавік 1992 г.). Так экс-камуністы арганізавана і годна перайшлі ў гэтулькі нязвыклае для сябе становішча апазіцыі. Прэзідэнтам Албаніі быў абраны С. Берыша (1992-1997).

Пяцігадовае кіраванне Дэмакратычнай партыі характарызавалася закладваннем палітычна-прававога падмурку дзяржавы з пераходнай эканомікай. Аднак з канструктыўнага пункту гледжання гэты перыяд можна лічыць часам страчаных магчымасцей. Ужо ў першыя два гады вытворчасць упала на 60%, цэны ўзраслі ў 10-15 разоў пры росце заробкаў толькі ў 4-5 разоў. Да 1997 г. ВУП на душу насельніцтва ўпаў да $360, а беспрацоўе наблізілася да 40% самадзейнага насельніцтва. Эканамічная эміграцыя пераваліла за паўмільёны чалавек. Каля паловы насельніцтва, што засталося ў краіне, жыло ў галечы. На парламенцкіх выбарах 1996 г. Дэмакратычная партыя перамагла толькі дзякуючы масавым падтасоўкам вынікаў галасавання. У дадатак да гэтага крах фінансавых "пірамідаў" (яны былі ўзгадаваныя небескарыслівай паблажлівасцю уладаў) абакраў албанцаў на суму ад $1,2 да 2 млрд.(!); пагарэла 70% сем'яў. Краіну ізноў адкінула назад у пачатак 1990-х гг. Краіну ахапілі масавыя хваляванні. У многіх гарадах для навядзення парадку ўладам прыйшлося задзейнічаць міліцыю і ствараць атрады ўзброеных добраахвотнікаў. У краіну у межах аперацыі "Альба" былі ўведзеныя паліцэйскія сілы Італіі і яшчэ шэрагу дзяржаў. Іх задачай было падтрыманне парадку і ахоўваць гуманітарныя грузы, што накіроўваліся ў Албанію.

Веснавы крызіс 1997 г. выклікаў правядзенне датэрміновых парламенцкіх выбараў (чэрвень-ліпень). Сацыялістычная партыя, якая у саюзе з іншымі левацэнтрысцкімі сіламі (Аграрная, Сацыял-дэмакратычная партыі, Дэмакратычны альянс, Саюз за правы чалавека) атрымала болей за 2/3 месцаў у парламенце сфармавала пяціпартыйны кааліцыйны ўрад. Дэмакратычная партыя здолела заваяваць толькі 25 са 156 дэпутацкіх мандатаў і надоўга зышла ў апазіцыю. У 2000 г. сацыялісты перамаглі і на мясцовых выбарах.

Тым часам у 1999 г. рэзка абвастраецца сітуацыя ў югаслаўскім аўтаномным краі Косава, дзе пераважна пражывалі албанцы-касавары. Пачатак баявых дзеянняў выклікаў сапраўдны зыход адтуль дзясяткаў тысяч чалавек мірнага насельніцтва, якія, натуральна, скіраваліся ў Албанію. Гэта выклікала г.зв. "бежанскі крызіс" 1999 г. Ён стаў яшчэ адным моцным ударам па і без таго вельмі слабай албанскай эканоміцы і пагражаў гуманітарнай катастрофай. Міжнароднай супольнасці ізноў прыйшлося прыходзіць на дапамогу маленькай беднай дзяржаве.

Вельмі павольна пераадольваліся не толькі сацыяльна-эканамічныя праблемы, але і складаная палітычная камуністычная спадчына. Парламенцкія выбары 2001 г. хаця й былі прызнаныя міжнароднай супольнасцю суправаджаліся цэлай серыяй скандалаў і вымусілі другі па папулярнасці пасля сацыялістаў "Саюз за перамогу" (у гэтую кааліцыю ўваходзіла і Дэмакратычная партыя) гады байкатаваць паседжанні парламенту на працягу паўгода. Толькі ў 2005 г. Дэмакратычная партыя на чале правацэнтрысцкай пяціпартыйнай кааліцыі вярнула сабе ўладу, а яе лідар С. Берыша (2005 –) заняў пасаду прэм'ер-міністра. У 2009 г. была дасягнута адна з важнейшых мэтаў правячай партыі – Албанія была прынята ў блок НАТО.

З пачатку 2000-х гг. даволі стабільна развіваецца эканоміка Албаніі. Краіна валодае багатымі запасамі карысных выкапняў, у тым ліку радовішчамі прыроднага газу і нафты, баксітаў, жалезнай і меднай руд. Краіна не толькі стала забяспечваць сябе ўласнымі энергарэсурсамі, але і пачала экспартаваць іх. Тым не менш, у аграрным сектары па-ранейшаму занята большая частка эканамічна актыўнага насельніцтва – 58% (самы высокі паказчык у Еўропе), сельская гаспадарка дае 21% ВУП Албаніі. Вельмі нізкім застаецца ўзровень дабрабыту албанцаў. У 2010 г. ВУП на душу насельніцтва складаў толькі 26% ад сярэдняга па ЕС узроўню.

Дата добавления: 2014-11-08