Рэалізацыя першага правіла можа ажыццяўляцца наступным чынам

Праца над навуковай і вучэбнай літаратурай

Пры рабоце над навуковай і вучэбнай літаратурай трэба выбраць з яе істотнае і неабходнае, апусціўшы другаснае і ўжо вядомае. Існуе шэраг агульных прыёмаў работы з кнігай. Вось некаторыя з іх.

1. Пры першым чытанні кнігі мэтазгодна пачынаць з папярэдняга азнаямлення з ёй – прачытаць тытульны ліст, звярнуць увагу на прозвішча аўтара, дакладную назву кнігі, месца выдання, выдавецтва і год выдання.

2. Затым карысна азнаёміцца з анатацыяй выдавецтва на першым лісце кнігі, прагледзець загалоўкі, якія даюць агульнае ўяўленне аб структуры, змесце выдання і прынятай аўтарам сістэматызацыі матэрыялу.

3. Потым пажадана прачытаць уводзіны, дзе фармулююцца задачы і метады выкладання.

4. Перад чытаннем падручніка карысна прагледзець канспект адпаведнай лекцыі, што дазволіць вызначыць галоўнае і найбольш цікавае для вас у гэтым падручніку.

Пры чытанні навуковай і вучэбнай літаратуры варта прытрымлівацца наступных правілаў:

· чытаць яе заўсёды з алоўкам і паперай для запісаў. Аднак падкрэсліваць алоўкам можна толькі ва ўласнай кнізе;

· мець пад рукой неабходныя слоўнікі і даведнікі;

· чытанне павінна быць актыўным, гэта значыць чытаннем мысленнем, што дазволіць глыбока зразумець змест выдання і хутка засвоіць яго;

· прачытаўшы кнігу, карысна падумаць, чаму новаму яна навучыла;

· важна звязваць новае з раней вывучаным, а для гэтага трэба знайсці яму адпаведнае месца ў агульнай сістэме сваіх ведаў, уменняў і навыкаў;

· успрымаць змест з пазіцый асабістага жыццёвага вопыту, падмацоўваючы яго ўжо вядомымі прыкладамі;

· старацца самастойна разабрацца ў праблемах, якія могуць узнікнуць пры чытанні.

Каб атрыманыя пры чытанні веды былі глыбокімі і трывалымі, рэкамендуецца прытрымлівацца двух правілаў: дасканалае разуменне і трывалае засваенне прачытанага.

1. Глыбокае разуменне зместу кнігі заўсёды пачынаецца з вылучэ-

ння ў ім галоўнага, істотнага. А гэта тое, што найбольш поўна характарызуе матэрыял з пункту гледжання яго тэарэтычнай і прак-тычнай значнасці для вывучаемай дысцыпліны і спецыяльнасці.

2. Наступным крокам на шляху да глыбокага разумення прачытанага з’яўляецца выяўленне лагічных сувязяў паміж галоўнымі палажэннямі, якія ўтрымліваюцца ў тым або іншым раздзеле выдання. Да іх адносяцца, напрыклад, прычынна-выніковыя сувязі.

3. Аднак неабходна выяўляць і іншыя лагічныя сувязі – па пада-бенстве і адрозненнях, па супрацьлегласцях і ўзаемазалежнасцях і г. д. Параўноўваючы розныя з’явы, выяўляючы ў іх агульныя і спецы-фічныя рысы і заканамернасці, можна глыбей унікнуць у сутнасць вывучаемага матэрыялу. Трэба разумець, што паміж тым матэрыялам, што вывучаецца сёння, і тым, што вывучаўся ўчора, могуць і павінны існаваць нейкія сувязі. Выяўленне гэтых сувязяў якраз і дазваляе ўключаць новыя веды ў лагічную сістэму ўжо існуючых і тым самым забяспечваць трывалае і надзейнае разуменне новага матэрыялу.

Рэалізацыя другога правіла – запамінання, як і разумення, – вельмі працаёмкі працэс, таму важна навучыцца карыстацца прыёмамі прадукцыйнага запамінання. Вось некаторыя з іх.

1. Важнае значэнне для больш трывалага запамінання тэксту мае так званая паўната ўспрыняцця. Калі чытаеш тэкст пра сябе, паўната ўспрыняцця будзе адной, калі чытаеш яго ўслых ды яшчэ робіш вы-піскі найбольш важных навуковых палажэнняў, паўната ўспрыняцця будзе іншай, большай.

2. Адным з важнейшых прыёмаў запамінання з’яўляецца паўтор вучэбнага матэрыялу. Існуюць тры спосабы паўтарэння: а) канцэнтраваны (не размеркаваны па часе), б) размеркаваны па часе і в) камбінаваны.

Сутнасць канцэнтраванага спосабу ў тым, што паўторы ідуць адзін за другім, пакуль вучэбны матэрыял не запомніцца. Гэты спосаб прымяняецца тады, калі матэрыял невялікі.

Паўтор з размеркаваннем па часе прымяняецца ў тым выпадку, калі трэба запомніць дастаткова вялікі матэрыял. Сутнасць яго ў тым, што спачатку чытаецца поўны тэкст, пасля змест яго разбіваецца на лагічныя часткі, вядзецца запамінанне кожнай з гэтых частак. Калі ўсе часткі замацоўваюцца ў памяці, тэкст пераказваецца цалкам.

Камбінаваны спосаб запамінання сумяшчае ў сабе першыя два спосабы. Ен прымяняецца тады, калі тэкст кнігі вялікі і складаны па змесце.

Трэба ўзяць за правіла весці запісы пры чытанні любой навуковай і спецыяльнай літаратуры. Гэта садзейнічае лепшаму засваенню прачытанага, дае магчымасць захоўваць неабходныя матэрыялы ў зручным для карыстання выглядзе, скарачае час на пошук дадзенай крыніцы пры паўторным звароце да яе.

Аднак запісы могуць быць рацыянальнымі толькі ў тым выпадку, калі выконваюцца агульнапрынятыя патрабаванні па іх вядзенні. Існуе шэраг практычных прыёмаў, накіраваных на тое, каб запісы ў працэсе чытання займалі як мага менш часу, і на тое, каб імі ў далейшым можна было лёгка карыстацца. Для гэтага трэба імкнуцца, па-першае, да лаканічнасці, па-другое, да выкарыстання розных скарачэнняў і, па-трэцяе, да нагляднасці запісаў. Яны павінны быць размешчаны так, каб з іх дапамогай выяўляліся лагічныя сувязі і іерархія паняццяў. Рабіць гэта можна з дапамогай сістэмы загалоўкаў, падзагалоўкаў, а таксама шляхам падзелу тэксту на абзацы, падкрэсліванняў, нумарацыі і г. д. І нарэшце, практычная рэкамендацыя – запісы звычайна вядуцца на адной старонцы ліста. Пры гэтым паскараецца пошук і сістэматызацыя матэрыялаў, захоўваецца магчымасць рабіць устаўкі ў тэкст.

Наколькі існуюць розныя мэты і ўмовы чытання навуковай, вучэбнай і спецыяльнай літаратуры, настолькі могуць быць рознымі і віды тых запісаў, якімі гэта чытанне суправаджаецца. Асноўныя з іх – гэта план, канспект, тэзісы, рабочыя запісы.

План – самы кароткі від запісаў. У ім толькі пералічваюцца пытанні, адлюстраваныя ў кнізе. Складанне плана – важны этап самастойнай працы над кнігай, які дапамагае чытачу выявіць кола пытанняў, закранутых у ёй, устанавіць сувязь паміж часткамі, прывесці ў стройную сістэму прачытанае і трывала засвоіць яго. Складанню плана, як правіла, папярэднічае аналіз тэксту, вылучэнне ў ім складаных частак. У практыцы самастойнай работы з кнігай выкарыстоўваюцца розныя тыпы планаў. Просты – гэта структурны план. Ён адпавядае структуры вывучаемага твора. За аснову такога плана бярэцца пералік асноўных раздзелаў і параграфаў. Найбольш складаны – гэта план-канспект, які ўключае ў сябе, акрамя плана тэмы, пісьмовы пераказ прачытанага з доказамі і асабістымі рэмаркамі. Карыстаючыся планамі, можна лёгка аднаўляць у памяці змест любога твора.

Самай разгорнутай формай запісаў з’яўляецца канспект. У ім у скарочаным выглядзе адлюстроўваецца сутнасць твора. Канспек-таванне дапаможнікаў, навуковых кніг і артыкулаў – неабходная ўмова правільнай арганізацыі самастойнай вучэбнай працы. Яно дапамагае выпрацоўваць навыкі стройнага, лагічнага выкладання думак у пісьмовай форме, вучыць аналізаваць змест вывучаемай кнігі, вылучаць галоўнае. Без навыкаў канспектавання немагчыма перайсці да стварэння ўласных навуковых тэкстаў.

Канспект павінен быць добра аформлены. Запісы ў ім пажадана рабіць чарніламі і разборліва. У тэксце канспекта абавязкова павінны быць спасылкі на крыніцы. Гэта неабходна для таго, каб у любы час можна было праверыць адпаведнасць тэксту першакрыніцам. Трэба падкрэсліваць найбольш важныя палажэнні, вылучаць розныя па змесце раздзелы. Для падкрэслівання выкарыстоўваюцца каляровыя алоўкі, фламастары, маркёры. Мэтазгодна рабіць абзацы і запісы так званымі ўступамі, калі важныя меркаванні запісваюцца з вызваленнем больш шырокага поля злева або справа.

Найбольш распаўсюджанымі прыёмамі канспектавання лічацца наступныя:

- тэкстуальнае – скарочаны даслоўны запіс усіх галоўных пала-жэнняў, высноў і абагульненняў з мінімумам доказаў, выкладзеных у творы;

- свабоднае – сціслы запіс найбольш істотных палажэнняў твора, выкладзеных сваімі словамі;

- комплекснае – больш шырокая форма запісу, у якой выка-рыстоўваецца некалькі відаў запісаў (план, тэзісы, ілюстрацыі, прыклады, доказы, цытаты і інш.), а таксама даецца аналіз прачытанага матэрыялу з улікам выкарыстання асноўнай і дадатковай літаратуры.

Дата добавления: 2014-12-25