VII. Нареч

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Хүврдго келлһнә хүвиг __________________________ гиҗ нерәднә.

а) бәәлһнә нерн

ә) нареч

б) үүлдәгч

2. Зәңгд нареч _________________________________________ цәәлһнә.

а) бәәлһнә нериг

ә) үүлдәгчиг болн чинрлгч нериг

б) тоолгч нериг

3. Нареч зәңгин нөкцл мөч – _______________________________ болна.

а) немлт

ә) уршг

б) цәәлһлт

4. Зәңгд уршг ________________________________ татасар темдглгднә.

а) һурьвксн

ә) татасн цег

б) ахр

5. Нареч _________________________________________ гидг сурврмудт хәрү өгнә.

а) кен?, юн?

ә) яһҗ?, ямр кевәр?, кезә?, альд?

б) яһна?, ю кенә?, ямаран?

6. Зәңгд уршг ________________________________________________ заана.

а) өңг-зүс, янз, юмна нерәдлһ

ә) үүлдәгчин чинр, орм, цаг

б) үүлдвр, то

7. Яһҗ? гисн сурврт _____________________________ медүлҗәх уршг хәрү өгнә.

а) цаг

ә) үүлдврин чинр

б) орм

8. Кезә? гисн сурврт _______________________________ медүлҗәх уршг хәрү өгнә.

а) үүлдврин чинр

ә) цаг

б) орм

9. Альд? гисн сурврт _______________ медүлжәх уршг хәрү өгнә.

а) цаг ә) орм б) үүлдврин чинр

А2. Харар барлата үгмүдин чик сурвринь темдглтн:

1. Церн футбол сәәнәр наадна.

а) ямаран? ә) яһҗ? б) юн?

2. Мана өрк-бүл хамдан асхн телевизор хәләнә.

а) ямаран? ә) кезә? б) яһна?

3. Кеер мал йовна.

а) юунд? ә) альд? б) ямаран?

4. Һаза бичкнәр хур орҗана.

а) ямаран? ә) яһҗ? б) яһҗана?

Ә1. Харар барлата үгмүдин чик чинринь темдглтн:

1. Эндр би үүртәһән спортивн секцд йовҗанав.

а) орм

ә) цаг

б) үүлдврин чинр

2. Һаза күүкд шуугҗ наадҗана.

а) цаг

ә) орм

б) үүлдврин чинр

3. Санл урлданд хамгин шулуһар гүүҗ ирв.

а) орм

ә) үүлдврин чинр

б) цаг

Ә2. Хавсрт бәәх сурврин ормд дора бәәх үгмүд орулҗ бичтн:

1. Элст балһсна (альд?) __________________ өндр цаһан гер дүңгәнә.

2. Нег дәкҗ аңгудын хан ирвск (яһҗ?) ____________________ гемтнә.

3. Арат чиндһн тал (яһҗ?) ______________________________ гүүнә.

4. (Кезә?) _______________________ нег өвгн һурвн көвүтә бәәҗ.

5. Шаазһа (ямр кевәр?) ____________________________ мөшкәч билә.

6. Бавуха (кезә?) ____________________ һарч чадхш, Эр така (кезә?)

7. ________________ һарч чадхш.

8. (Альдас?) ________________________ 1-гч микрорайон эклнә.

9. Калян Санҗ (кезә?) ________________________ җил төрв.

Мана балһсн җил ирвәс (ямр кевәр?) ________________________ сәәхрәд йовна.

(Альд?) _________________________ ут һол көкрнә.

10. Хальмг ут дууг (яһҗ?) ______________________ татҗ дуулна.

Ээҗ эврәннь җирһлин тускар (яһҗ?) ____________________ келҗ өгв.

Эвә балһс орхин төлә (кезә?) __________________________ босв.

(Эрт, ахрар, уданар, дора, улм, 1905-гч җилд, ар үзгәс, өдрәр, сөөһәр, йир, кезәнә, хурдар, күндәр, тал дунд)

А1. Суффиксмүд орулад,наречс тогтатн, сурврмуд тәвтн:

1. кшән-кшан

Альд? деер – альдакшан? деекшән

Дора – __________________________________ ______________

Ард – __________________________________________________

Хаҗу – ________________________________________________

2. ран-рән

На – ____________________________________________________

Өмн – ___________________________________________________

А2. Суффиксмүд орулад, наречс тогтатн:

1. -аһа – әһә 2. -а – ә

Юн? зун – кезә? _________________ Юн? зун – ямаран? _____________

Хавр – ______________________ Үвл – __________________________

Үвл – _______________________ Намр – ________________________

Намр – ______________________

Өрүн – ___________________________

3. -д – т 4. -ар – әр

Юн? сө – кезә? ________________ Юн? сө – кезә? сөөһәр

Үвл – __________________ Өрүн – _______________

Намр – ___________________ Ямаран? му – яһҗ? ______________

Зун – _________________ Түргн - ______________________

Хавр – __________________ Кедү? неҗәд – кедүһәр?

________________________

Юн? эн – альд? ______________

Тер – ___________________

5. -ас – әс

Юн? күчн – яһҗ? __________________________

Хаҗу – альдас? ____________________________

Альд? ард – альдас? _____________________________

Хол – __________________________

Ард – __________________________

Өмн – __________________________

Кеер – __________________________

Соңссан чикәр бичлһнә дамшлһн

Урһа модна олз

Урһа модд күүнә эрүл-мендд йир олзта. Эдн цевр аһар элвгәр һарһна. Цевр аһар эрүл-мендд эркн кергтә. Халун зуни цагт нигтәр урһсн модд сүүдр тусхана, хурц нарнас хальчлна.

Урһа модд дотр теегт бәәснлә әдл биш. Хаврар урһа модд йир сәәхн. Эдн цугтан кеерч цецгәлнә. Цецгәлсн моддас сәәхн үнр каңкна, күүнә чееҗ сергәнә. Лир модна цецгүдин каңкнсн үнр ик холас соңсгдна. Энүнә шавшсн цевр цаһан цецгүд нүд байрлулна.

Зуни нарнас бийән саглтн

Зуна цагт бичкдүд нурһлҗ һаза бәәнә. Халун нарнас толһаһан саглх кергтә. Иим өдрмүдт толһадан гиигн махла зүүх кергтә.

Зуни цагт уснд яһж өөмх кергтә?

Өдрт нег дәкҗ өөмҗ болҗана. Уснд өөмсн цагтан 5-10 минутас үлү бәәхмн биш. Уснд уданар өөмхлә, күн чинәһән алдна, толһа өвднә. Уснас һарад, махмудан хүүрә кенчрәр сәәнәр арчх кергтә. Сүүдртә һазрт 15-20 минутд амрх кергтә. Көлстә бийәрн уснд орхмн биш, юңгад гихлә күн царцна, гем-шалтг ирнә.

Меклә

Мекләс хавр болһн уснд түрсән хайна. Тер түрсдәс хойр дола хонад, бичкн-бичкн мекләс үүднә. Түрүләд ар тавгнь, хөөннь өмн тавгнь урһна.

Меклә бийдән зөв керсү. Кемр хорха-хот үзхләрн, мис мет җивәд, гетәд өөрднә. Өөрдәд, генткн һәрәдәд, келәрн шүүрч авад зальгна. Меклән келнь амнлань өмн үзүрәрн залһата. Келнәннь ардк үзүрнь сул. Меклән келнлә харһсн хорха наалдҗ одна. Тер юңгад гихлә, терүнә келн деер бәәдг шүлснь өткн болчкад, зуснла әдл, юмнла наалдҗ одна. Келнләнь харһсн хорха, өтн меклән геснд орлго бәәхш.

VIII. Зәңг

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. ___________________ негдсн үгмүдиг зәңг гиҗ нерәддмн.

а) хоорндан

ә) чинр-утхарн

2. Ямр нег юмна тускар медүлҗәх зәңгиг ______________________ гиҗ нерәднә.

а) сургч

ә) тууҗлгч

б) хәәкргч

3. Тууҗлгч зәңгин хөөн _____________________________ тәвгднә.

а) сургч темдг

ә) цег

б) хәәкргч темдг

4. Сурвр тәвҗ келҗәх зәңгиг ________________________ гиҗ нерәднә.

а) тууҗлгч

ә) сургч

б) хәәкргч

5. Сургч зәңгин хөөн _____________________________ тәвгднә.

а) цег

ә) сургч темдг

б) хәәкргч темдг

6. Ямр нег байран, ууран, заквран медүлҗ келҗәх зәңгиг _____________________ гиҗ нерәднә.

а) тууҗлгч

ә) хәәкргч

б) сургч

7. Хәәкргч зәңгин хөөн _________________________ тәвгднә.

а) цег ә) хәәкргч темдг б) сургч темдг

Ә1. Чик хәрүһинь темдглтн:

1. Уулын ора деер цаһан цасн кевтнә.

а) хәәкргч ә) тууҗлгч б) сургч

2. Герлә, шулуһар гү!

а) сургч ә) хәәкргч б) тууҗлгч

3. Чини ээҗ кедүтә?

а) тууҗлгч ә) сургч б) хәәкргч

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Зәңгд кен? юн? гисн сурврмудт хәрү өгчәх үгмүд … болна.

а) нерлгч

ә) келгч

2. Эднә _________________ медүлҗәх үгмүд келгчболна.

а) өңг-зүс

ә) үүлдвр

3. Келгч _________________ сурврмудт хәрү өгнә.

а) бәәлһнә нернә

ә) үүлдәгчин

4. Нерлгч болн келгч – зәңгин ______________________мөчмүд болна.

а) нөкцл

ә) һол мөчмүд

5. ____________________________________________ зәңгин сүүрболна.

а) нөкцл мөчмүд

ә) һол мөчмүд

6. Ю кенә? яһна? гидг сурврмудт хәрү өгдг мөчиг ___________________ гиҗ нерәднә.

а) нерлгч

ә) келгч

Ә2. Нерлгч болн келгч салһҗ бичәд, эднә схемс тогтатн:

Хар керә ундасна. Эн уста буһшт толһаһан орулна. Болв усн буһшин йоралд бәәнә. Керән хоңшар уснд күрхш. Тиигхлә Керә буһшт бичкн чолус хайв. Хаяд-хаяд бәәтлнь, буһшин усн деегшән һарв. Керән хоңшар уснд күрдг болв. Эн иигҗ ундан хәрүлв.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

Б1. Нег үгәр келгдҗәх зәңгс салһҗ бичтн:

Асхлв. Нарн доркшлад, улаҗ төгргтәд энд-тенд бәәх тасрха үүлмүдин захинь оошк зүсәр будв.

Сальклҗана. Үләсн салькна күчн шора-тоосиг деегшән авч нискәв. Хар үүлн нигтрәд, хур асхрҗ орв. Һазр деер дарунь ик цандгуд хурв. Харңһурв. Әмтн цугтан нөөртән белдв.

Өр цәәхин өмн эр така цеңнҗ хәәкрв. Такан дууг дахад, хашад бәәсн мал әәһән өгв. Әмтн босад, малан кеерәгшән һарһв. Эрлә күүкн экдән нөкд болад, малын хаша цеврлв, такастан, һахадан хот өгв.

Үдшлв. Эрлә кеер көдлҗ йовх эцктән үдин хот күргҗ өгв. Эн күүкн экдән йир сән нөкдч, энүнд оньдин кех керг бәәнә. Эрлә хара бәәхш.

_____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

Соңссан чикәр бичлһнә дамшлһн

Шаазһа туула хойр

Кезәнә Шаазһа Туула хойр үр бәәҗ. Шаазһа йир мөшкәч билә. Туула әәмтхә билә. Шаазһа энүнәс сурна:

– Туула, чини шүдн хурц болсн болхла, яһна!

– Юуна шүднлә әдл?

– Аратын шүднлә әдл.

– Э-э-э, Шаазһа, хурц шүднд юн сән бәәдви?

– Бор иньг мини, чини көл ут болсн болхла, яһна!

– Юуна көллә әдл?

– Гөрәснә көллә әдл.

– Яа-яа-яа, Шаазһа, ут көлд юн сән юмн бәәдви?

– Чамд, чиндр цаһан Туула, Һәрд шовуна хумсн бәәсн болхла, яһна!

– Э-э-э, Шаазһа, нанд Аратын шүдн, Гөрәснә көл, Һәрдин хумсн – эднә

алькнь чигн нөкд болшго. Мини зүркн әәмтхә. Туулан зүркинь чи бичә март.

Хулһр чиктә хулһн

– Хулһр чиктә хулһн, чи бууһин тачкнлһнас әәдүч?

– Ага, алг-булг шаазһа, әәдн угав!

– Мөрнә көлин әәһәс чи әәдүч?

– Нам сүрд гидн угав!

– Бухин оркллһнас әәдүч?

– Чирм гидн угав!

– Тегәд юунас әәдүч?

– Теегин өвснә сарҗңнлһнас әәдүв.

Лагань балһсн

Хальмгин һурвн балһсна негнь – Лагань. Лагань Көк теңгсин көвәд бәәнә.

Мацг күүкн зун болһн энд амрна. Мацгин аав ээҗ хойрнь Лагань балһснд

бәәнә. Зуна амрлһан Мацг Лаганьд давулхдан дурта.

Теңгсәр заһс бәрдг кермс, хурдн оңһцс усчна. Заһсчнр шүүгүләр заһс

бәрнә.

Мацгин аавд бас эврә бичкн оңһц бәәнә. Теңгст һарсн цагтан аавнь Мацгиг

дахулна. Эн кем күүкнд йир байрта болна. Эргндән эң-зах уга өргн теңгс.

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Зәңгд нерлгчиг болн келгчиг цәәлһҗәх үгмүд __________________________гиҗ нерәдгднә.

а) һол мөчмүд

ә) нөкцл мөчмүд

2. Зәңгд орҗах _______________________________ цәәлһҗәх нөкцл мөч ямаран? альк? кедү? кенә? юуна? гидг сурврмудт хәрү өгнә.

а) чинрлгч нерд

ә) бәәлһнә нерд

А2. Чик хәрүһинь темдглтн. Харар барлгдсн үгмүд зәңгин ямаран һол мөч болҗахинь цәәлһтн:

1. Теңгрт цаһан үүлн хурна.

а) келгч

ә) нерлгч

2. Альма хурдар умшна.

а) нерлгч

ә) келгч

3. Хаврт сала болн хотхрмуд хәәлсн усар дүүрнә.

а) нерлгч

ә) келгч

4. Эн усна нилчәр хотхрмудар нигт өвсн урһна.

а) нерлгч

ә) келгч

5. Энд-тенд көкрсн царңгудт олн зүсн цецгүд шавшҗ нәәхлнә.

а) нерлгч

ә) келгч

6. Мана һазрт цөн нур бәәнә.

а) келгч

ә) нерлгч

7. Эн нуурин уснд олн зүсн өвәрц шовуд бәәрлнә.

а) нерлгч

ә) келгч

8. Нуурин көвәһәр нигт хулсн көкрнә.

а) нерлгч

ә) келгч

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Зәңгд орҗах бәәлһнә нерд цәәлһҗәх нөкцл мөч ямаран? альк? кедү? кенә? юуна? гидг сурврмудт хәрү өгчәх мөчиг _______________гиҗ нерәднә.

а) немлт

ә) цәәлһлт

б) уршг

3. Эн мөчиг _______________________гиҗ нерәднә.

а) немлт

ә) цәәлһлт

б) уршг

4. Цәәлһлт ________________________ татасар темдглгднә.

а) ахр

ә) һурьвксн

б) давхр

5.Нерәдгч болн төргчкиискврмүдәс биш цуг наадк киискврмүдт хәрү өгчәх зәңгин мөчиг _________________гиҗ нерәднә.

а) цәәлһлт ә) немлт б) уршг

6. Немлт зәңгин һол мөч – ___________________________ цәәлһнә.

а) нерлгчиг ә) келгчиг

7. Немлт бичмрт ________________________ татасар темдглднә.

а) давхр ә) тасмр

8. Үүлдврин цаг, орм, чинр медүлҗәх нөкцл мөчмүдиг …гиҗ нерәднә.

а) немлт ә) уршг б) цәәлһлт

9. Уршг _____________________________________ гидг сурврмудт хәрү өгнә.

а) ямаран? яһна?

ә)альд? кезә? яһҗ? ямаран кевәр?

б) ю? юуг? юн?

10. Бичгт уршгуд татасар темдглгднә.

а) тасмр

ә) цегтә тасмр

б) һурьвксн

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Делгрңгү биш зәңгс шуд _________________________________ тогтна.

а) нөкцл мөчмүдәс

ә) нерлгч болн келгчәс

2. Делгрңгү зәңгс _________________________________________ тогтна.

а) шуд нерлгч болн келгчәс

ә) һол болн нөкцл мөчмүдәс

3. Зәңгд нерлгчиг болн келгчиг цәәлһҗәх үгмүд _________________________________________________гиҗ нерәдгднә.

а) һол мөчмүд

ә) нөкцл мөчмүд

А2. Делгрңгү биш зәңгс салһҗ бичтн:

Хавр ирв. Хаврин нарн хурцдв. Цасн хәәлв. Хаалһар цувгуд гүүнә. Хаврин дуланд цуг әмтә тоот байрлна. Шовуд дуулна. Эдн үүрән ясна. Һазрин хорха-хотн бас сернә. Шорһлҗд гүүнә. Цогц хорхас долда долдална. Нуурмудт һалуд, нуһсд өөмнә. Тоһруд хәәкрнә. Эднә сәәхн дун күүнә седкл сергәнә.

Зун халу авч ирнә. Халун салькнд һазр хагсад шуурна. Шора-тоосн бүргнә.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Ә1. Нерлгчс болн эдниг цәәлһҗәх нөкцл мөчмүд салһҗ бичтн, нерлгчәс нөкцл мөчүр сурврмуд тәвтн:

Теегт ут, нәрхн җим хаалһс харһна. Җим хаалһс деер олн зүсн аңгудын болн хорха-хотна мөр үзгднә.

Булгта ормс чигн харһна. Цевр, киитн булгин усн йир әмтәхн. Булгин усар һол дүүрнә. Ергень селәнә өмн бәәх булгин уста һолыг Көк булг гинә. Троицк селәнд Булһн гидг нертә һол бас бәәнә. Эн һол ода хагсу.

Мана һазрт нуурмуд чигн бәәнә. Хамгин ик нур – Маныч Гудило. Эн нуурин уснд олн зүсн өвәрц шовуд бәәрлнә: хунмуд, зерлг нуһсд, зерлг һалуд. Энд олн зүсн аңгуд чигн харһна. Нуурин көвәһәр нигт хулсн көкрнә.

Мини төрскн һазр йир сәәхн болн байн. Күн болһнд эврә һазр-уснас даву эңкр юмн уга.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ә2. Келгчс болн эдниг цәәлһҗәх нөкцл мөчмүд салһҗ бичәд, келгчәс нөкцл мөчүр суврмуд тәвтн:

Кезә чигн эрүл-мендән батлх кергтә. Энүнә төлә цогц-махмудан чаңһатн. Өрүн болһн физзарядк кетн. Цевр аһар киилтн. Киитн усар көл-һаран бүдлтн, чиирг болтн. Киитн цевр аһарт наадтн. Үвлд цанар, конькиһәр, лыжар доштн. Дошсн цагтан гиигн хувц өмстн.

Үвләр киитн ус уухмн биш. Догшн салькта киитнлә дошхмн биш. Кииһән хамрарн автн.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

А1. Делгрңгү зәңгсиг делгрңгү биш зәңгст хүврәтн:

Өдгә цагин хату бүркәртә тегш хаалһс Хальмг Таңһчиг талдан балһсдла залһлдулна. Аһарин залһлдан бас делгрлтән авчана. Сүл цагт өдгә цагин ик аһарин кермс Әрәсән балһсдур Элстәс һарч ниснә. Хальмг Таңһчур талын нутгудас олн әмтн ирҗ гиичлнә. Эдн дунд нертә номтнр, олна үүлдәчнр, нертә артистнр, шатрчнр болн нань чигн темдгтә улс бәәнә.

Мана Таңһч иргчдән цаарандан өсч-өргҗҗ йовхнь маһд уга.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

А2. Дора бәәх үгмүд немәд, делгрңгү зәңгст хүврәтн:

1. Үвл чилв.

__________________________________________________________________

2. Шовуд нисч ирв.

__________________________________________________________________

3. Цасн хәәлв.

__________________________________________________________________

4. Цецгүд урһв.

__________________________________________________________________

5. Мал идшлнә.

__________________________________________________________________

6. Торһа дуулна.

__________________________________________________________________

7. Аңгуд серв.

__________________________________________________________________

8. Гөрәсд гүүнә.

__________________________________________________________________

9. Оһтрһу дуурхна.

__________________________________________________________________

10. Хур асхна.

__________________________________________________________________

(Нигт, чаңһур, хурдн, теегин, теңгрт, кеер, олн зүсн, зузан, дулан һазрас, киитн).

Ә1. Нерлгчс болн келгчс цәәлһҗәх үгмүдүр сурврмуд тәвәд, эднә схем тогтатн:

1. Хальмг Таңһчд арвн һурвн район бәәнә.

__________________________________________________________________

2. Хальмгин теегт олн зүсн урһмл урһна.

__________________________________________________________________

3. Теегин зурмн буудяд дурта.

__________________________________________________________________

4. Дөрвдгч классин сурһульчнр талдан балһснур зуульчлв.

__________________________________________________________________

5. Теегәс дала хар керәс нисч ирв.

__________________________________________________________________

6. Музейд зургудын һәәхүл секгдв.

__________________________________________________________________

7. Селәнә захд өндр модн урһна.

__________________________________________________________________

Ә2. Зәңгсиг келлһнә янзарнь йилһҗ, амн үгәр цәәлһтн:

1. Чамд соньн дегтр бәәнү?

2. Өлзәт шовудт өдмгин үүләц хайҗ өгв.

3. Айта, шулуһар гү!

4. Тана класст кедү күн бәәнә?

5. Анҗа һаза наадхдан дурта.

6. Сән-сәәхн бәәтн!

7. Манад гиичнр ирв.

8. Ямаран шовун нисхш?

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Зәңгд нег сурврт хәрү өгчәх нег дараһар зогссн үгмүд ________________________________________ гиҗ нерәдгднә.

а) олн зүсн мөчмүд

ә) нег зүсн мөчмүд

2. Нег зүсн мөчмүд хоорндан ________________________ салһгдна.

а) цегәр

ә) цеглгчәр

А2. Кергтә ормднь цеглгчс тәвтн:

1. Төгрг шар нарн деерәс мандлад бәәнә.

2. Улан көк цецгүд шавшна.

3. Ик хар мис хаалһ керчәд гүүв.

4. Үвлин өдр салькта хурта цаста болна.

5. Дегтр девтр хәәрцг – сурһулин кергслмүд.

6. Теегт зурмн ялмн күрн бәәнә.

7. Балһснас хол биш нәрхн гүн һол гүүнә.

Ә1. Өггдсн схемсәр зәңгс тогтатн, нег зүсн мөчмүдинь заатн:

1.,,.

_______________________________________________________________

2.,,.

_______________________________________________________________

3. ∙ ∙, ∙ ∙, ∙ ∙.

_______________________________________________________________

4.,,...

_______________________________________________________________

5.

,,.

_______________________________________________________________

Ә2. Зәңгс тогтатн:

1. Эрвәкәс, хаврин, шорһлҗн, түрүн, батхн, дуланд, һарч ирнә.

2. Элстүр, эмчнр,талын, зурачнр, нутгудас, бичәчнр, зуульчлҗ ирв.

3. Бичкн, үкрмүд, хотна, захд, хөд, идшлҗ, мөрд, йовна.

4. Өлзәт, школдан, Адьян, олн зүсн, Манҗ, студьт, орна.

5. Мини, зурна, бичкн, умшна, дү күүкн, дуулна.

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. ____________________ холва угаһар эс гиҗ холвасар дамҗҗ ниицнә.

а) Үгмүд

ә) Нег зүсн мөчмүд

2. ______________________ ниицҗәх мөчмүд цеглгчәр салһгдна.

а) Холваһар

ә) Холва угаһар

3. _____________________________ гисн холвасин өмн цеглгч тәвгдхш.

а) Болв, зуг

ә)Болн, чигн, хойр, һурвн

А2. Түдлһнә темдгүд кергтә ормднь тәвтн:

1. Городовиковскд өдгә цагин янзта школмуд бичкдүдин садикүд эмнлһнә учрежденьс дегтрин саң үүлднә.

2. Тәәлвртә туульсиг кезәнә цагт бичкн күүкд көвүдт ээҗ-аавнь эк-эцкнь дасхдг билә.

3. Бичкнә төрлһнд шин хувцнд шин бүүрт хол хаалһд өрк-бүлд мал-

аһруснд болн нань чигн кесг зүсн юмнд нерәдсн йөрәлмүд бәәнә,

4. Городовиковск Ростовск областьла болн Дивн балһснла меҗәлнә.

5. Һәрә Деглә Дорҗ һурвн хамдан үүрлнә.

6. Мини ээҗ аав хойр Чарлакт гидг хотнд бәәнә.

7. Анҗан авһин хошт мөрд хөд темәд чигн бәәнә.

Ә1. Зәңгс тогтатн:

1. Городовиковск, буудя, урһана, эрдни иш, районд, тәрә-темснәс, хар һуйр, болн, нарн цецг.

____________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Җим, деер, хаалһс, олн зүсн, аңгудын, болн, мөр, хорха-хотна, үзгднә.

____________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Җилин, киитн, үвләр, дөрвн, цаг, халун, зунар, болн, серүн, намрар, нег-негән, дулан, хаврар, сольна.

____________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Така, зунын, мөчн, сармуд, ноха.

__________________________________________________________________

5. Эн, һаң, халута, цаг, болна, хагсу.

__________________________________________________________________

6. Теегин, хагсна, хумхарна, һолмуд, өвсн.

__________________________________________________________________

7. Зунын, хулһн, ирнә, һаха, үкр, сармуд.

__________________________________________________________________

8. Эн, хальмгин, шинәс, цагла, тег, сергнә, әмлнә.

__________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Экләд, орна, хур, көкрнә, тег.

____________________________________________________________

10. Намр, һаң, эклхлә, халун, орна, уурна, серүн.

___________________________________________________________

А. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Дуудвр зәңгин эклцд бәәхлә, дуудврин _____________ салһгч темдг тәвгднә.

а) өмн

ә) хөөн

2. Дуудвр зәңгин дунд бәәхлә, _______________________________ салһгдҗ темдглгднә.

а) дуудврин хөөн

ә) хойр таласн

3. Дуудвр зәңгин сүүлд бәәхлә, салһгч темдг дуудврин ___________________________________ бәәнә.

а) хойр таласн

ә) өмн

Ә. Кергтә ормднь түдлһнә темдгүд тәвтн:

1. – Хулһр чиктә хулһн чи бууһин тачкнлһнас әәдүч?

– Ага алг-булг шаазһа әәдн угав!

2. – Туула чини шүдн хурц болсн болхла, яһна!

– Юуна шүднлә әдл?

– Аратын шүднлә әдл.

– Э-э-э Шаазһа хурц шүднд юн сән бәәдви?

– Бор иньг мини чини көл ут болсн болхла, яһна!

– Юуна көллә әдл?

– Гөрәснә көллә әдл.

– Яа-яа-яа Шаазһа ут көлд юн сән юмн бәәдви?

– Чамд чиндр цаһан Туула Һәрд шовуна хумсн бәәсн болхла, яһна!

3. – Хәләтн тана махн мини махиг идчкҗ, – гиҗ өвгн ярвна.

Б. Кергтә ормднь түдлһнә темдг тәвәд, дуудврмуд нерлгчәс йилһгч (+) темдгәр темдглтн.

1. Альма делгүрәс зер-земш хулдҗ авв.

2. Альма герин даалһвран күцәввч?

3. Күүкд сурһулян сәәнәр суртн.

4. Күүкд өрүн школдан ирв.

5. Аав соньн тууль келҗ өгв.

6. Аав чи ямаран тууль меддвч?

7. Байрта кедү наста болвч?

8. Байрта нәәмн нас наслв.

9. Көгшә танд ямаран нөкд кергтә?

10. Көгшә арһул ишкәд йовв.

11. Чи Ноһала дегтрән умшвч?

12. Ноһала герән сәәнәр хурана.

13. Гер гер герт кен бәәнә?

14. Би җиигдг хулһн бәәнәв.

Соңссан чикәр бичлһнә дамшлһн

Хальмг Таңһчин туг

Туг – орн-нутгин белгдл. Цуг орн-нутгуд эврә тугта. Хальмг Таңһчд эврә туг бас бәәнә.

Элст балһсна тал дунд өндр цаһан гер дүңгәнә. Эн Хальмг Таңһчин залврин гер. Эн герин ора деер көк, шар болн цаһан зүстә туг делснә.

Шар зүсн – алтн нарна герл. Нарн орчлң гегәрүлнә. Цуг әмтә-тоот нарна нилчәр күч авна. Шар зүсн мана бурхн-шаҗна, чирә-зүсин өңг. Эн хальмгудын номар итклһнә темдг.

Көк зүсн – сарул, цевр көк теңгрин өңг, мөңк хаалһиг, сул бәәлһиг, нег зүсәр бәәлһиг медүлҗәнә.

Тугин тал дунд цаһан бадм цецг бәәнә.

Дата добавления: 2014-12-27