Бавуха Эр така хойр

Эр така герүрн хәрҗ ирнә.

Сөөннь өрәллә Бавуха Эр такаһур ирнә.

– Эр така, альд бәәнчи? Би чамур ирүв. Нааран һарч ир! – гиҗ Бавуха дуудна.

– Ку-ка-ре-ку! Би харңһуд юм үзхшв, чамла харһҗ чадшгов! – гиҗ Эр така хәрү өгнә.

Арһ уга, Бавуха хәрнә.

Бавуха өдрәр һарч чадхш, Эр така сөөд һарч чадхш. Эдн иньгүд болҗ чадсн уга.

Күн юуһар көлг кенә?

Әмтн олн зүсн юмар көлг кенә. Киитн ар үзгин әмтн нохас болн буһ марлмудыг цанд зүүнә. Үлгүрнь, ар киитн үзгт бәәдг ненец келн улс нохаһар көлг кенә. Тер нохасиг җолачнр зална. Тедниг каюр гиҗ эн келн улс нерәднә. Киитн ар үзгт бәәдг улст нохас эркн көлгн. Нохас зүүһәд хол һазрт йовцхана.

Буһ марлыг әмтн бас көлг кеҗ эдлнә. Эдниг нурһлҗ эвенк келн әмтн эдлнә. Энүгәр ик хол һазрт аңһучлна. Эвенк келн улс Сиврин бүтү ө-шуһу модн заагт бәәцхәнә. Иим бүтү ө-шуһу модн заагур буһ марлыг эмәләр унад, керг-үүл күцәнә.

А. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Зәңгд орҗах ___________________ олн зүсн келлһнә хүвсәр медүлгднә.

а) үгмүд

ә) мөчмүд

2. _____________________ –һол мөч.Зәңгин һол утхинь заана.Эннерәдгч киискврт бәәнә.

а) Келгч

ә) Нерлгч

3. Нерлгч _______________________ киискврт бәәх бәәлһнә нерәр медүлгднә.

а)киизң

ә) нерәдгч

4. Келгч – __________________ мөч.

а) дөңцл

ә) һол

5. Зәңгд нерлгчин __________________________ цәәлһнә.

а) киисквр

ә) үүлдвр

6. Келгч _____________________________ медүлгднә.

а) бәәлһнә нерәр

ә) үүлдәгчәр

7. Немлт – зәңгин _____________________________ мөч.

а) һол

ә) нөкцл

8. Немлт _______________________ киискврт бәәх бәәлһнә нерәр медүлгднә.

а) нерлгч

ә) киизң

9. Немлт ________________________ цәәлһнә.

а) нерлгчиг

ә) келгчиг

10. Цәәлһлт – зәңгин _________________________ мөч.

а) һол

ә) нөкцл

11. Цәәлһлт ___________________________ нерәр медүлгднә.

а) бәәлһнә

ә) чинрлгч

12. ________________________ зәңгд нерлгчиг болн немлтиг цәәлһнә.

а) Уршг

ә) Цәәлһлт

13. Уршг – зәңгин _____________________ мөч, наречәр медүлгднә, Зәңгд келгчиг цәәлһнә.

а) һол

ә) нөкцл

14. ____________________ үүлдвр альд, кезә, яһҗ болҗахиг цәәлһнә.

а) Цәәлһлт

ә) Уршг

15. Амр зәңг _______________________ тогтна.

а) олн сүүрәс

ә) нег сүүрәс

Ә. Зәңгсин сүүр салһҗ бичтн. Дора бәәх зәңгсин йилһлт күцәтн:

Хальмгин ар үзгәр Цаһан Нур, Чарлакт болн Хошуд нертә цөн хотн бәәнә. Эн селәд Шорв һолын амар бүүрлнә. Шорв һол эклцән Иҗл һолас авна. Хаврин цагт эн һол усар дүүрч делврнә. Бәәрн улс эн һолас заһс бәрнә.

Нааран олн зүсн шовуд нисч ирнә. Эн хавр нааран хойр цаһан хун нисч ирв. Эдн хулснд үүрән ясв. Цөн цагин хөөн шар һууҗмулмуд һарв. Зунын чилгчәр һууҗмулмуд өсв. Эдн нисдг дасв. Шовуд дулан һазрур нисх цаг өөрдв. Хунмуд бас дулан һазрур нисхдән белдв.

1. ___________________________________________________________

2. ___________________________________________________________

3.____________________________________________________________

4. ___________________________________________________________

5.____________________________________________________________

6. ____________________________________________________________

7. ____________________________________________________________

8._____________________________________________________________

9. ____________________________________________________________

10. ___________________________________________________________

11. ____________________________________________________________

12. ____________________________________________________________

13. ____________________________________________________________

1. Нааран олн зүсн шовуд нисч ирнә⁴.

2. Цөн цагин хөөн шар һууҗмулмуд һарв⁴.

Б. Зәңгсин синтаксическ йилһлт күцәтн:

– Арат ирхлә, тер дарунь нанд зәңгл!

Арат ирнә. Чон ирвскд зәңглнә. Ирвск аратас сурна:

– Иим олн хонгт альд геедрвч?

– Таниг эмнх эм хәәһәд йовув! – гиҗ арат хәрү өгнә.

– Тегәд яһвч, эм олвч? – гиҗ ирвск сурна.

– Кемр та чонын чимг мөөлҗәд идчкхлә, тана гемтн тер дарунь һарар шулсн мет эдгҗ одх, – гиҗ арат хәрү өгнә.

Ирвск дорнь чоныг тавгарн цокҗ унһана, хумсарн чимгинь авад иднә.

А. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. ____________________ зәңгхойр болн энүнәс үлү амр зәңгсәс тогтна.

а) Амр

ә) Давхр

2. _______________________ зәңгс холвасар болн холвас угаһар ниицнә.

а) Амр

ә) Давхр

Ә. Зәңгсин сүүрмүд салһҗ бичтн:

Өрүһәр ик салькн үләв, теңгрт хар үүлн хурв. Җигә эрт босад, үкрән саав, энүнә бичкн күүкн теегүр малан туув. Бичкн күүкнә ардас Һалзн гидг нертә ноха дахв, эн ноха үүртән нөкд болад, мал туулцв. Һалзн эн өрк-бүлд йоста нөкдч болна, эн гер манна, мал хәләлцнә. Герин шидр талын күн өөрдсн цагт эн хуцад, күн ирв гисн темдг өгнә. Хаврин цагт Һалзн кеер бичкн хурһд хәрүлнә, терүнднь энүнә эзн нохадан ханлт өргнә.

Б. Зәңгсиг схемләнь ирлцүлтн:

1. Көк зүсн – сарул, цевр көк теңгрин өңг, мөңк хаалһиг, сул бәәлһиг, нег зүсәр бәәлһиг медүлҗәнә.

2. Тугин тал дунд цаһан бадм цецг бәәнә.

3. Бадм цецг улмта-унулта һазрт урһна, болвчн сәәхн цаһан өңгтә.

4. Цаһан өңг мана цуг үүлдврин эв делдгч сана-седкл медүлҗәнә.

в..

б.,.

ә....

а. _,,

,,.

В. Зәңгсин схем тогтатн:

Чарлакт хотнд мини үр Җамба бәәнә. Энүнлә нег соньн йовдл болв. Нег дәкҗ Җамба һолын көвәд наадҗ йовла. Эн хулсн дотр шовуна ә соңсв. Җамба хулсн тал усчв. Хулснд һууҗмул кевтнә. Эн көндрхш. Шовуна көл хуһрҗ одсн бәәҗ. Җамба шовуг гертән авч ирв. Көвүнә аавнь һууҗмулыг эмнв.

1. _________________________________________________________

2. _________________________________________________________

3. _________________________________________________________

4. _________________________________________________________

5. _________________________________________________________

6. _________________________________________________________

7. _________________________________________________________

8. _________________________________________________________

9. _________________________________________________________

10. ________________________________________________________

Соңссан чикәр бичлһнә дамшлһн

Зуна амрлһн

Хөн сарин чилгчәр сурһулин җил төгснә, зуна амрлһн эклнә. Эн амрлһн сурһульчнрт дала байр үүдәнә.

Цаһан гидг нертә күүкн бичкдүдин лагерьт амрхар ирв.

Өндр, нигт модд заагт хойр давхр цаһан гер зогсчана. Өөрнь цевр цегән уста һол бәәнә. Көк ноһан болн олн зүсн цецгүд шавшна. Эн өвәрц йиртмҗин бәәдл Цаһана нүд байрлулв, чееҗинь сарулдхв.

Цаһаниг лагерин һардач күүкд күн тосч ирв. Энүнә нерн Мацг Санчировна. Эн Цаһаниг күүкдин хорад орулв. Хора йир цевр. Эрс деер ке-сәәхн зургуд өлгәтә.

Өвәрц көлгн

Халун һазрт зан адус эдлнә. Бөдүн зан нег тонн аца даадг автомашинлә әдл аца зөөнә. Занын чидл йир ик. Деернь суусн күн заныг матьхр үзүртә бураһар зална.

Сависн нигт ут нооста, бөгдһр нурһта цармудыг як гиҗ нерәднә. Эдниг ут нооснь ик цаснас, киитнәс харсна. Иим цармудыг уулмудар йовхд олзлна. Өңгнь үзл уга болсн бийнь, чагчм, өндр уулмудар сәәнәр йовҗ, керг-үүл күцәнә.

Меклән ончнь

Меклә бийдән зөв керсү. Кемр хорха-хот үзхләрн, мис мет җивәд, гетәд өөрднә. Өөрдәд, генткн һәрәдәд, келәрн шүүрч авад зальгна. Меклән келнь амнлань өмн үзүрәрн залһата. Келнәннь ардк үзүрнь сул. Меклән келнлә харһсн хорха наалдҗ одна. Тер юңгад гихлә, терүнә келн деер бәәдг шүлснь өткн болчкад, зуснла әдл, юмнла наалдҗ одна. Келнләнь харһсн хорха, өтн меклән геснд орлго бәәхш.

Мекләс урһмлд сән тусан күргдг төләдән йир олзта болна. Эдниг хәләҗ-хархмн, кезә болв чигн алхмн биш.

Дата добавления: 2014-12-27